2009 Thema Plaats - Hogeschool van Arnhem en Nijmegen

De wijk nemen
over veraf en dichtbij

INHOUDSOPGAVE
03. TEN GELEIDE / VOORWOORD
04. HOI AARDRIJKSKUNDE!!
06. MET ANDERE OGEN
08. SATELLIETEN BESPIEDEN ONS
11. ONTDEKKING
12. OPGROEIEN EN UITVLIEGEN
14. GROENE RUIMTE
16. DE FAVORIETE PLEK VAN...
20. ...EN JE WIST NIET WAT ER KON GEBEUREN...
22. DE UITDAGING - DE VERANDERING
24. COMING OUT OF MY COMFORT ZONE
26. EEN BEETJE NEDERLAND IN ZWEDEN
29. LIDMAATSCHAP ALUMNIVERENIGING CHRONOS
30. SAMEN ONDERWIJS MAKEN
02
Colofon
samenstelling: Chronos-bestuur
eindredactie: Jos Marell
fotografie: Jos Marell e.a
druk en vormgeving: Grafipoint Boxmeer

ten geleide
‘De wijk nemen’ kun je figuurlijk of letterlijk interpreteren.
Voor jonge mensen in opleiding is het belangrijk om de
eigen horizon te verbreden. Dat kan door de bekende
thuisomgeving een tijdje achter je te laten, gebaande
paden te verlaten en de wijk te nemen. Pabo Groenewoud
biedt daartoe uiteenlopende mogelijkheden. Er is studentenmobiliteit
in verschillende vormen. Studenten uit
diverse landen volgen jaarlijks een international program
op onze Pabo inclusief een stage op een van de basisscholen
in de regio. Elk jaar gaan ongeveer twintig studenten
mee op een groepsreis naar Istanbul en Mugla in Turkije.
Daarnaast waaieren enkele tientallen studenten uit over
Noord-, West- en Zuid-Europa en zijn er zelfs die drie
maanden in Suriname, Nepal, Ghana of Australië verblijven.
Als ze terugkeren zijn niet alleen zij, maar is ook hun
omgeving veranderd, minstens in hun ogen… Je eigen
wijk: zo gek nog niet.
Dat laatste realiseren zich ook de studenten of leerkrachten,
die in het basisonderwijs de eigen wijk benutten
voor educatieve activiteiten. Aansluiten bij de leef- en
belevingswereld wordt door hen heel letterlijk genomen.
Kinderen leren hun wijk in vele opzichten beter kennen en
op den duur beter benutten en waarderen. Ze ervaren het
leren in en aan hun wijk als betekenisvol en betekenisgericht
en geven blijk van hun enthousiasme daarvoor.
voorwoord
Voor u ligt alweer het vijfde boekje van onze alumnivereniging
Chronos. Het thema is dit keer ‘De wijk nemen;
over veraf en dichtbij’. Als alumnus van Pabo Groenewoud
Nijmegen heeft u ook ooit ‘de wijk genomen’,
bent u dichtbij geweest en staat u nu waarschijnlijk wat
verder van de opleiding af. Echter voor ons bent u nooit
helemaal weg. We vinden het belangrijk om regelmatig
met een nieuwsbrief of met boekjes in deze reeks
te komen om u te informeren; daarnaast hopen we via
onze alumnidagen over u geïnformeerd te blijven en de
onderlinge contacten te bevorderen.
Ik ben opnieuw trots op deze uitgave van Chronos met
daarin dit keer voor het eerst bijdragen van diverse
collega’s, studenten én alumni! Ik wens u veel kijk- en
leesplezier.
Yvonne Visser
Directeur Pabo Groenewoud Nijmegen
Jos Marell
eindredactie
03

Hoi aardrijkskunde!!
Peter Fransen, docent aardrijkskunde
04
Dat zouden de kinderen tegen hun leerkracht moeten zeggen
als deze een lesactiviteit ‘ruimte’ introduceert. Datzelfde gevoel
zou de leerkracht moeten
hebben die deze lesactiviteit
ontwerpt of uitvoert.
De vraag is of beiden dat
ook zo ervaren? Kinderen
en leerkrachten vinden
geografische onderwerpen
heel boeiend. Ze lezen
met grote interesse
in boeken en tijdschriften
over aardrijkskundige onderwerpen
en kijken heel
graag naar geografische
programma’s, bijvoorbeeld
bij National Geographic,
Klokhuis, Willem
Wever en Discovery. Toch vinden velen aardrijkskunde op school
een saai vak! De studenten op de pabo beamen dat. De wijze van
aanbieden door de juf of meester (het hoe en wanneer) is daarvoor
erg bepalend. De drie centrale didactische vragen daarbij
zijn: Waar gaat het in de aardrijkskunde om? Hoe geef je aardrijkskunde?
En wanneer geef je wat?
‘Leerlingen ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld’
staat er in de kerndoelen (http://tule.slo.nl). Om dit wereldbeeld
te verkrijgen moeten ze veel ‘plaatjes’ over ruimtelijke verschijnselen
in hun hoofd krijgen. Kinderen leren zich geleidelijk
te oriënteren op de wereld om hen heen, dichtbij en veraf. Hoe is
de ruimte ingericht? Welke spreiding en samenhang is er tussen
de ruimtelijke verschijnselen? Mens en natuur hebben invloed op
de inrichting van ruimtes op verschillende schaalniveaus (eigen
omgeving, Nederland, Europa, wereld). De kinderen zullen daarbij
verschillen en overeenkomsten zien en leren zich daarbij een
eigen gefundeerde mening te vormen.
Dit alles vraagt van de leerkracht dat die de kinderen leert om
gericht naar een ruimte te kijken en daaraan de juiste vragen te
stellen. Daarvoor raadpleegt de juf of meester verschillende informatiebronnen.
Van concreet naar abstract zijn dat de eigen
omgeving, beelden, kaarten en informatieve teksten.
Leerkracht en leerling bekijken de ruimte door verschillende
‘brillen’, bestaansdimensies, zoals de economische, sociale,
politieke, culturele, natuurlijke en historische bril. Dit geeft
een multiperspectief beeld van een ruimte. Ze stellen een aantal
geografische vragen die elkaar opvolgen. Deze geografische
vierslag bevat de kernvragen: Wat? (waarnemen en beschrijven),
Waar? (herkennen en toepassen), Waarom? (verklaren) en Wat
vind ik daarvan? (waarderen). Daarmee daag je uit tot onderzoekend
leren. Het gaat dan echt om aardrijkskunde (in kennis én
vaardigheden) en blijft niet beperkt tot het reproduceren van
begrippen met behulp van een goed geheugen.
Als we de bestaansdimensies, geografische informatiebronnen
en de geografische vierslag met elkaar combineren, ontstaat
er een geografische kubus. Daarmee kan de inrichting van een
ruimte en daarbinnen de spreiding en samenhang van ruimtelijke
verschijnselen in beeld worden gebracht. In het praktische
handboek voor het aardrijkskundeonderwijs op de basisschool
‘Aardrijkskunde is overal’ wordt niet alleen benoemd waar het
in de aardrijkskunde om gaat, maar staan ook veel voorbeelden
van toepassing daarvan in de praktijk. Studenten op de pabo gebruiken
dit handboek bij het bepalen van vakdidactische keuzes
in hun lesactiviteiten. Veel leerkrachten in het basisonderwijs
zou ik deze ondersteuning ook toewensen.

Bron: Blokhuis, J., Aardrijkskunde & Didactiek bronnenboek. Noordhoff 2009
Kinderen kijken naar de wereld op verschillende schaalniveaus.
Ze zoomen daarbij in en uit, van hun eigen woonomgeving naar
grotere gehelen. Het doel daarbij is het begrijpen van de ruimte.
Het beleven van die ruimte door naar buiten te gaan en in ieder
geval de schoolomgeving te benutten, is natuurlijk het mooiste
en biedt vele mogelijkheden tot onderzoek (Jan Karel Verheij
e.a., Aardrijkskunde is overal, Cantal 2007; Billy Gunterman en
Hans de Jong, Aardrijkskunde is buiten, Zwijsen 1983).
Er komen ook in de klas steeds meer nieuwe mogelijkheden tot
activerend en onderzoekend leren. Die bieden de meester en juf
ondersteuning en verdere ondersteuning. Websites bieden talloze
beeldvormers waarmee aan inhouden gewerkt kan worden,
bijvoorbeeld www.schooltv.nl/beeldbank, http://po.teleblik.nl,
www.landenweb.net of www.ngc.tv (National Geographic). Er
worden ook aardrijkskundige webkwesties aangeboden via www.
webkwestie.nl en www.geoquest.nl. Programma’s als Google
Earth (www.werkenmetgoogleearth.nl, www.edugis.nl/ge/lesmodules.html)
en Google Maps kunnen, naast de atlas en de
methode, ingezet worden voor het ontwikkelen van kaartvaardigheden.
De opmars van het digibord in
het klaslokaal helpt de leerkracht om de
ruimtelijke werkelijkheid de klas binnen
te halen. Mooie startpagina’s daarvoor
zijn www.davindi.nl en www.digibordopschool.nl.
Daarmee gaat vaak letterlijk een
wereld voor je open.
Een methode kan nooit helemaal aansluiten
bij de wensen van een leerkracht of
een kind. Het is een algemeen leermiddel
waarin bepaalde vakinhoudelijke, didactische
en organisatorische keuzes gemaakt
zijn. Een leerkracht zou een methode flexibel
moeten gebruiken in afstemming op de
kinderen. Hij zou zelf keuzes moeten maken
voor betekenisvolle inhouden en uitdagende
werkvormen. Samenhang met andere
vakken, aansluiten bij de actualiteit of
bij de eigen omgeving, eigen ervaringen erbij betrekken of een
motiverend begin van een lesactiviteit zijn enkele redenen om
de methode de baas te zijn (worden). Dat vraagt kennis en vaardigheden
en vooral durf. Dat je als leerkracht daarvoor beloond
wordt, is echter zeker.
Het geeft jezelf en alle
kinderen extra motivatie
om binnen het vak aan
de slag te gaan. ‘Hoi,
aardrijkskunde!’ is dan
ook een uitdaging voor
ons allemaal.
05

Met andere ogen
Brechje Bouwman-Dikhoff, oud-studente deeltijd verkort
Het begon met een toevalstreffer
Een prachtige, zonnige dag in mei. Vier
groepjes kinderen, elk met een ouder, lopen
hand in hand de school uit. Kinderen
uit groep 3 met een frisse kijk op de wereld
en popelend om dingen te ontdekken.
Als stagiaire heb ik ze op weg gestuurd
met een opdrachtblad vol foto’s,
routeaanwijzingen en vragen. Dat lijkt
nogal wat in groep 3, maar in elk groepje
zit een goede lezer, die de uitdaging wel
aan wil gaan om voor te lezen. En gelukkig
zijn er de ouders bij. Heftig discussiërend
over de juiste afslag lopen ze door
de wijk.
Figuur 1 Volop discussie
De opdrachten zijn heel verschillend.
Vragen met tellen, rekenen, lezen, tekenen,
en een paar kennisvragen. Ook
moeten ze onderweg iets moois meenemen
en een tekening maken van het uitzicht.
Zo is er voor ieder iets waar hij in
uit kan blinken.
Figuur 2 Iedereen heeft een talent
En doordat de groepjes hun opdrachten
niet allemaal op dezelfde plek uitvoeren,
kunnen ze op school een mooi overzicht
krijgen van de route. Alle tekeningen en
dingen die ze verzameld hebben, zijn op
een landkaart geprikt. Deze kaart is nog
dagenlang het belangrijkste gesprekonderwerp
geweest tussen ouders en kinderen.
Figuur 3 Kaart met alle tekeningen en gevonden voorwerpen
Op het VMBO kan het ook!
Zonder dat ik me er echt bewust van was,
heeft deze manier van lesgeven indertijd
iets in me losgemaakt. Het plezier waarmee
de kinderen aan het leren waren, is
iets waar ik in mijn huidige baan nog elke
dag naar op zoek ben.
Na de Pabo en een jaar ervaring in groep
7-8 ben ik op een VMBO les gaan geven.
De VMBO-leerling… heeft een frisse kijk
op zijn/haar eigen wereld, zoekt grenzen
op en is het prototype van een kritische
onderwijsconsument.
Een vorm van natuurlijk leren geeft me
ook hier de mogelijkheid om in te spelen
op de interesse van leerlingen. En
ook hier probeer ik leerlingen met andere
ogen te laten kijken naar hun eigen
leefomgeving. Het vak dat ik geef, heet
’Werken Aan Prestaties‘ oftewel WAP. Een
prestatie is een project waar een tweetal
gedurende 16 lesuren zelfstandig aan
werkt. Zo ben ik als leraar vooral coach
en heb ik tijd om bijna individueel te begeleiden.
Ik probeer de prestaties zo te
schrijven dat ze leerlingen uitdagen om
verder te kijken dan de muren van het
klaslokaal of van de school.
Ik kan er enorm van genieten als een
tweetal kunstgaleries bezoekt en met
allerlei folders en foto’s terugkomt in de
klas. Vooral als dan blijkt dat ze onderweg
ook nog eventjes een schilderij op
de foto hebben gezet, dat helemaal niet
bij de tentoonstelling hoorde. Gewoon
omdat ze dat wél mooi vonden.
06

Figuur 4 Foto gemaakt door Mandy en Cassidy:
“Deze is wel mooi!”
In een andere prestatie worden leerlingen
uitgedaagd om een sportactiviteit
voor gehandicapten te organiseren. Behalve
het organiseren zelf, is ook het
contact met bijvoorbeeld mensen in een
rolstoel een belangrijk leermoment. En
natuurlijk is het dan goed en leuk om het
eerst zelf eens te proberen.
Het werkt, maar waar ligt het aan?
Leren is niet voor iedereen een fijne bezigheid,
maar dat zou het wel moeten
zijn. Er is zo veel te ontdekken. Toch
wordt school maar al te vaak saai genoemd.
En veel leerlingen die dat zeggen,
hebben vaak nog gelijk ook. Ze leren
dingen waar ze het nut niet van inzien en
op een manier die niet bij hen past.
Sommige kinderen leren door iets te horen
of te lezen. Prima. Deze leerlingen
komen altijd wel aan hun trekken, want
ons onderwijs zit vol met taal. Maar hoe
zit het met al die leerlingen die iets moeten
zien om het te kunnen onthouden?
Of met diegenen die iets moeten hanteren
of doen om te kunnen doorzien
waar het om gaat? Voor deze leerlingen
is onderwijs in hun eigen leefomgeving
een uitkomst. De relevantie is direct duidelijk
en er is genoeg te doen.
En zelfs …
Als ouder van een middenbouwer loop
ik regelmatig de klas van mijn dochter
binnen. Zodra de verbouwing van de
school klaar is, komt het schoolplein aan
de beurt. Ik heb de werkgroep, die zich
hiermee bezig houdt in contact gebracht
met onze MBO-opleiding tot hovenier.
Misschien kunnen onze MBO-leerlingen
helpen het schoolplein in te richten en
de tuintjes opnieuw aan te leggen.
Daarna kan de ontdekkingstocht in de
eigen omgeving weer opnieuw beginnen.
Bij het aanleggen van een tuin is er voor
een basisschoolleerling machtig veel te
ontdekken. En het is lekker dichtbij en
daarom prima geschikt voor onze kleuters.
Met hun oog voor detail kijken zij
elke dag met andere ogen naar hun omgeving.
Fascinerend toch?!
Figuur 5 Eerst zelf proberen
07

Satellieten bespieden ons
Nelly Lemmens,
docent ict
Waar is wie of wat?
Er komt een alarmmelding binnen, de ambulance rukt uit maar
kan met hulp van het autonavigatiesysteem de betreffende
straat niet vinden. De straat, in een nieuwbouwwijk, is nog niet
ingevoerd in het kaartnavigatiesysteem. Wanneer de ambulance
ter plaatse komt is de man, een hartpatiënt, overleden.
Een goed werkend en up to date navigatiesysteem is letterlijk
van levensbelang. Iedereen kent wel verhalen uit de eigen omgeving
over de handigheid en onhandigheid bij het gebruik van
navigatiesystemen. Hoe gemakkelijk het is om naar een bepaalde
bestemming te rijden, of juist niet. Tijdens rijexamens van
nu kunnen de kandidaten nog kiezen of ze willen afrijden met
of zonder navigatiesysteem. De verwachting is dat de huidige
basisschoolleerlingen bij het behalen van hun rijexamen verplicht
met een navigatiesysteem afrijden.
Hoe werkt een GPS-navigatiesysteem? (Afb. 1 en 2)
GPS (Global Positioning System) is een positiebepalingsysteem
van de Amerikaanse strijdkrachten. Het systeem omvat 24 satellieten
die elk in een vaste baan om de aarde draaien. Elk van
deze satellieten heeft een eigen signaal, dat wordt opgevangen
door het ontvangende GPS-systeem. Door het snijpunt te
nemen van minimaal drie satellieten krijg je een bepaald punt
op de aardbol. Hoe meer satellieten, hoe nauwkeuriger de positie
van de GPS-ontvanger berekend wordt. 1
Waar ligt Pabo Groenewoud precies?
Dichtbij station Nijmegen-Heyendaal, of aan de Groenewoudseweg,
of op postcode 6524 TM, of volgens het stelsel van geografische
coördinaten op:
NB 51 0 49 ‘ 46‘’ dus 51 graden, 49 minuten, 46 seconden noorderbreedte
OL 5 0 52 ‘ 25“ dus 5 graden, 52 minuten, 25 seconden oosterlengte.
(Afb. 3) Kaarten en plattegronden zijn al eeuwen een handig
hulpmiddel bij het vinden van plaatsen. In de 21e eeuw rukken
de digitale kaarten sterk op. De invloed van bijvoorbeeld
het softwareprogramma Google Earth en Google Maps op het
gebruik van digitale kaarten is enorm. Behalve de diverse
kaartsoorten worden ook luchtfoto`s, panoramafoto`s en videobeelden
aangeboden. Met het programma Street View kan
bijvoorbeeld vanaf ongeveer 2 meter hoogte rondgekeken worden
in straten vanuit zelf gekozen posities. En ‘de sky is niet
meer de limit’: onlangs zijn zelfs kaartbeelden van het sterrenstelsel
via Google Sky beschikbaar gekomen.
Ruimtelijke oriëntatie in het basisonderwijs
Ruimtelijke oriëntatie is een belangrijk ontwikkelingsgebied
in het basisonderwijs. Kleuters leren al of ze voor, achter, op,
onder of naast een stoel staan. Bovenbouwleerlingen leren
hoeveel kilometer Nederland van de evenaar ligt en op welke
breedte- en lengtegraad je New York kunt vinden. Steeds meer
leerkrachten en studenten zien de voordelen van het gebruik
van nieuwe ict-hulpmiddelen bij het ruimtelijke oriënteren van
jonge kinderen.
08
Afb. 1 GPS-navigatiesysteem
Afb. 2 Satellieten rond de aarde.

Een voorbeeld:
Een leerkracht wil met kinderen uit groep vier beginnen het
kaartlezen te oefenen met behulp van Google Earth. De kinderen
hebben vooraf excursies gemaakt in de omgeving van de
school. In de les laat hij op het digitale schoolbord eerst Nederland
zien d.m.v. de globe van Google Earth, waarop alleen
de ligging van Amsterdam is af te lezen. Vervolgens zoomt hij
dieper in op Nederland, daarna op Gelderland en tot slot op Nijmegen.
Daarna krijgen de kinderen (Afb. 4) de volgende vragen
voorgelegd:
• Wie kan het oude klooster met park zien?
• Wie kan Pabo Groenewoud op de kaart aangeven?
• Waar is dan café Groenewoud?
• Waar is de spoorlijn?
• Kan iemand aangeven waar .....woont?
Update’ van de leerlijn ruimtelijke oriëntatie
Hulpmiddelen die ‘geld-gemak-genot‘ bieden bij het oriënteren
zullen ongetwijfeld een grote vlucht nemen. Door de opgedane
ervaringen met deze hulpmiddelen worden de voor- en nadelen
steeds duidelijker en zal er ook meer regelgeving komen.
Is het gebruik van mobieltjes voor onderwijsdoeleinden wel of
niet toestaan op school? Is het gebruik van navigatieapparatuur
in de auto wel veilig? En hoe zit het met de privacy van foto’s op
Street View bijvoorbeeld? Leerlingen vinden het vaak interessant
om over deze vragen mee te denken en te discussiëren. Steeds
meer musea, scoutingclubs, natuur- en monumentenverenigingen,
toeristenbureaus en gemeentelijke informatiediensten
maken gebruik van GPS-gestuurde rondleidingen, stadswandelingen,
fietstochten, avontuurspelen enz. Een ‘update’ van de
leerlijn ruimtelijke oriëntatie is noodzakelijk vanwege dit groeiend
aantal GPS-kaartnavigatie toepassingen in de samenleving.
Het bijna onbeperkt in- en uitzoomen op kaarten en luchtfoto’s
brengt veraf en dichtbij dichter bij elkaar. Het belang van de
(globale) topografiekennis zal eerder toenemen dan afnemen,
evenals het benutten van de directe schoolomgeving als bron
van concrete ruimtelijke leeractiviteiten. Leerkrachten en leerlingen
kunnen volop gebruik maken van reeds bestaande GPSkaartmaterialen,
samengesteld door diverse maatschappelijke
instellingen. Vooral de opdrachten met een spelelement prikkelen
leerlingen om zich al spelenderwijs ruimtelijk te oriënteren. 2
Basisschoolleerlingen, die met hun (GPS-)mobieltje ouderen
naar de dichtstbijzijnde apotheek navigeren, zullen eerder realiteit
zijn dan algemeen gedacht wordt.
Inspiratiebronnen
Type bij Google de volgende trefwoorden in:
1. Google Maps
2. Google Earth
3. Google Sky
4. Street View Amsterdam (Afb. 5)
5. Geocaches
6. Geosense spel
Tot slot voor de doeners:
7. Waar ben jij nu pictonel? 3
Afb. 3 Geografische coördinaten op aarde
09

Afb. 4 Schoolomgeving Klein Heyendaal
Bronnen:
1 http://www.gps-info.nl/gps_uitleg.php
2 http://www.geocaching.nl/maps/DisplayCachemaps.php
3 http://antilope.waarbenjij.nu/?page=profile
Afb. 5 Street View
10

Opgroeien en uitvliegen
Jos Marell, docent natuuronderwijs & techniek
paarvorming
Twee pimpelmezen hebben het gevonden: een eenvoudig
wandverblijf waar voor de eieren een warm, veilig plekje ingericht
kan worden én een voedselrijke omgeving om de eenmaal
uitgekomen jongen straks te kunnen voeden. En bovenal
hebben ze elkaar gevonden en kunnen ze het met elkaar goed
vinden want anders zou er van het krijgen van jongen maar
weinig terechtkomen.
aan de leg
Nadat met nestmateriaal een gerieflijk kuiltje is gevormd,
worden de eitjes gelegd. Wel tien als het kan. Om beurten
houden de beide ouders de eieren warm, totdat de jonkies
uitkomen, één voor één. De ouwelui houden het nest goed
schoon, alle kinderpoepjes worden netjes verwijderd.
broedzorg
Pa en moe pimpelmees hebben het er maar druk mee: de gretige
snavels van de jonkies zijn gapende openingen die zich
steeds lastiger laten vullen. Het geluid dat ze voortbrengen
wordt luider en luider. De hele wijk wordt afgestroopt, op
zoek naar insecten en vooral naar larven want daarvan heb je
er bij elkaar al snel een heleboel…
12
opvoeding
De opvoeding van het jonge grut omvat meer dan voeden alleen.
Pa en ma pimpelmees zien er op toe dat de jonkies elkaar
het licht in de ogen gunnen. De voorlijke types moeten
leren delen met hun broers en zussen. Als er een opgefokt
reageert, wordt hij gewoon een aantal keren overgeslagen,
grote bek of niet.

en onderwijs
In het hokje vinden ook de eerste voorzichtige vliegoefeningen
plaats, soms letterlijk over de ruggen van de nestgenoten
heen. Als een jonge mees de anderen gemakkelijk overvleugelt,
dan
uitvlucht
denkt/voelt het jong dat ie er klaar voor is, voldoende gerijpt
en competent als het ware! Op de Pabo moet een jonge mees
of juf nu nog geassest worden. Uitvliegen zonder meer is voor
hen niet aan de orde. Bij de mees van de foto blijkt al snel of
ie het te hoog in de bol had:
noodlanding
en opkrabbelen
haalt ie de dichtstbijzijnde boom of is een vroegtijdige noodlanding
noodzakelijk? En in dat laatste geval: weet ie ook weer
zelf op te krabbelen?
nazorg
Dan zal blijken of ie in de wijk zijn weg zal vinden. Aanvankelijk
zorgen zijn opvoeders nog voor extra mondvoorraad en
bijscholing. Het vluchtgedrag wordt zó gecultiveerd dat zo’n
jonge mees niet voor de poes is en uiteindelijk zelfstandig de
wijk kan nemen, een eigen territorium, veraf of dichtbij…
13

Groene ruimte
Mathilde Stoffele, docent aardrijkskunde
Sinds anderhalf jaar voeren PABO Groenewoud en PABO
Arnhem, in samenwerking met het ILS, een minor “groepsleerkracht
VMBO “ uit. Deze minor geeft studenten de
ruimte om de onderbouw van het VMBO met leerwegondersteuning
(LWOO basis en kader) goed te verkennen.
Buiten activerende en vakinhoudelijke lessen hebben wij
gekozen voor een verdieping in de vorm van een excursie.
Deze driedaagse excursie naar Berlijn wordt voor een groot
deel door de studenten zelf verzorgd. De studenten kiezen
een perspectief, zoeken hier een excursieonderwerp bij en
bereiden zich voor. Tijdens de driedaagse voeren de studenten
hun excursie uit, en maken ze een koppeling met de
VMBO-praktijk.
Tijdens de driedaagse proberen we om enkele scholen in
Berlijn te bezoeken. Zo ook afgelopen april. Enkele van de
perspectieven die centraal staan bij aardrijkskunde zijn
ruimte en natuur. In het kader van het thema ’groene ruimte‘
bezochten we basisschool ’An der Bake’.
Basisschool ’An der Bake‘ heeft 470 leerlingen, elk leerjaar
omvat 3 groepen. Zoals zoveel Berlijnse scholen is het een
‘Ganztagsschule’ waar de kinderen tussen 8.00u en 18.00u
(soms van 6.00u tot 20.00u) niet alleen les krijgen, maar
ook worden opgevangen in groepen. Dit doe je niet in
gewone schoolgebouwen!
De school had naar eigen zeggen 25 jaar lang een stoffig,
vlak en lelijk schoolplein. Reacties van de kinderen bleven
dan ook niet uit. De school/projectleiders voerden vele gesprekken
met de kinderen. En al snel ontstond het beeld
van een ruimte zoals kinderen die het liefst ingevuld zagen.
Heuvels om overheen te rennen, zandhellingen om
vanaf te rollen. Rustplekken met mooie bomen om kalm
te worden. Een beek met stromend water en grote stenen
om op te kunnen staan. Een pomp om met water te spelen.
Tipi’s om lekker samen te kletsen. En tunnels om je in te
kunnen verstoppen. Het plein moest een plek worden om
”prettig te verblijven”. Tussen 2000 en 2003 werd het 1 ha
grote terrein inclusief de gebouwen aangepakt.
Met een niet al te ruim budget en dankzij hulp van ouders
kon er veel worden gedaan.
14

Door grondverzet ontstonden er reliëfverschillen op het
terrein. In natuursteen werden trappen gevormd, ze maakten
zitplekken met mooie houten banken, zandige hellingen
en een meanderende beek waarin kinderen naar hartenlust
water op kunnen pompen. Ze beplantten rustige zithoeken
met struiken; op dijkjes en heuvels zetten ze wilgenhutten,
totempalen, en sculpturen. Langs de gebouwen legden
ze moestuinbedden aan en bouwden ze samen met de
kinderen een stenen bakoven.
De minorstudenten werden op basisschool ‘An der Bake‘
rondgeleid door een enthousiaste projectleidster. Overal
spelende kinderen…. Onze studenten konden eigenlijk niet
stilstaan en luisteren. Zodra het verhaal was afgelopen,
was de eerste vraag: “Mogen we even…?”.En voor even waren
onze Pabo- en ILS-studenten weer die kleine kinderen:
samen spelend met Berlijnse kinderen, balancerend over
de rotsstenen in het water, rennend van de zandige hellingen
en onderzoekend wat allemaal blijft drijven en wat
niet. Spelen en een worden met de ruimte…
15

de favoriete
plek van...
We hebben collega’s op Pabo Groenewoud gevraagd hun favoriete plek te beschrijven:
‘de plaats waar ze het liefst verblijven’. Stilstaan en genieten dus, geschetst in vele kleuren…
Mijn plekje is een plaats waar de zon schijnt en waar ik
gelukkig word. Waar ik de wind op mijn gezicht kan voelen.
Waar de kat me kopjes komt geven en gaat spinnen.
Waar ik wolken zie over komen. Waar ik de bloemen en
het pas gemaaide gras ruik. Waar de hond zachtjes in
slaap valt tegen mijn voet. Waar ik mijn paarden zie en
hoor grazen in de wei... Kijk van zo’n plekje word ik blij!
Mathilde Stoffele
Deze foto is door een vriend van mij gemaakt tijdens de zomervakantie
van 2007.
De foto biedt, vanaf de top van de Puy d’Yssandon, zicht op een stukje
Corrèze (la France), waar mijn zus en haar man al een aantal jaren
een notariswoning aan het verbouwen zijn. Ik ga er geregeld heen
om de handen uit de mouwen te steken, maar ook om te genieten
van de prachtige omgeving.
Het is een heerlijke plek, waar ik even weg kan zijn van de drukte
van het bestaan. De rust ervaar ik als een verademing. De natuur is
er schitterend en vriendelijk en de nachtelijke hemel is er bezaaid
met sterren.
Ik verheug me al op mijn verblijf daarginds tijdens de komende
zomervakantie.
Pieter Belgers
16

Mijn plekje is ‘de Elyzeese velden’, een stuk van het bosgebied tussen Nijmegen en Beek en deel van het Gelders Landschap. Ik loop er al jaren hard en
omdat ik simpel van geest ben, blijft dit stukje bos me verrassen. Zoals elk bos verandert het met de seizoenen mee en vernieuwt het zich dus elke keer.
Het pad dat een vorige keer nog open en licht was, is nu opeens dichtbegroeid en donker. Een pad dat ik een keer in een andere richting dan normaal
loop, geeft een heel ander perspectief op de omgeving. Na een storm zijn sommige paden tijdelijk geblokkeerd en weer later zie ik dan de in mootjes
gezaagde delen van een boomstam naast het pad. Twee heel bijzonder plekjes in het bos zijn die van de kabouterboom en het hoge uitzichtpunt. De
kabouterboom, oudste boom van Nederland, kijkt uit over een dalletje waaruit ondergrondse beekjes bovengronds komen, ik groet hem altijd respectvol.
Hij mag dan wel een onverwoestbare oude geilaard zijn, een hoogbejaarde boom die elk jaar opnieuw nog bloeit maar ik heb liever niet dat hij het
loodje legt als ik net langskom.
Op het hoge uitzichtpunt doe ik vaak mijn rekoefeningen en kijk dan over de Ooypolder en het kerkje van Persingen richting Arnhem. Heel af en toe ben
ik er ‘s ochtends om 6 uur al en ik kan dan echt ontroerd raken van de schoonheid van het landschap: dikke, laaghangende mist, koeien en bomen die
zonder poten of stam lijken te zweven boven het gras en vroege vogels boven het water. Eigenlijk moet ik dit helemaal niet opschrijven dan sta ik daar
volgende keer met honderd anderen (veel minder) te genieten.
Maria Verkampen
Deze foto is genomen op de Eggishorn. Hij combineert twee bezigheden
die ik graag doe: bergbeklimmen en schermvliegen. Schermvliegen
doe ik vanaf de Eggishorm en klimmen onder andere bij de
berg die je ziet: de Matterhorn.
Als ik zou zeggen dat ik me hier op mijn best voel krijg ik ruzie met
mijn vrouw, maar ik voel me er wel prima.
Gerard Boersma
Mijn plek?
Ik kom graag in een beukenbos vanwege het zachte, bijzondere
groen in het voorjaar, de koelte en rust met de
vaak prachtige lichtval in de zomer en de mooi gekleurde
blaadjes op donkere, statige stammen in de herfst.
Jetske Idzenga
17

Machtig is het landschap aan de zuidkust van Engeland. De
zee die zo vredig daar ver beneden aan komt rollen en zich
weer terugtrekt. De lucht die binnen enkele uren diverse gezichten
vertoont. En wij die bij ‘The Seven Sisters’ klimmen
en dalen en ondertussen ons zo nietig voelen. Zeker als je
beseft dat het hier enorm kan spoken en dat de vaste grond
onder je voeten zomaar weggeslagen kan worden. Maar nu
vooral ademloos genieten, van het moment, het gebroken
wit van de krijtrotsen, het heldere licht, een onverwachte
ontmoeting met een adder in het gras…
Mijn plekje is daar waar het
op dat moment goed is om
te zijn: bij mijn dierbaren,
achter het bureau, op de fiets
of, bijvoorbeeld, bij mijn konijn,
frunnikend aan haar
zachte hangoren. Volgens mij
is het de kunst om, waar je
ook bent, werkelijk te “zijn”.
Rusten in jezelf, leven tussen
hemel en aarde, in verbondenheid
met de geheimvolle
grond van ons bestaan. Dan
kom ik “terecht”, hoe chaotisch
of verdrietig mijn situatie
misschien ook is. Dan ook
kan ik, soms, de ander een
plekje bieden om op adem te
komen.
Lia van Aalsum
(project ‘Spiritualiteit
en onderwijs’)
Jos Marell
18
Haus am See mit Oliven
Met het lied van Peter Fox ‘Haus am See’ op mijn oren doezel ik weg in mijn hangmat in de tuin.
Ik kijk naar de wolken en zie de landschappen van weleer voorbijtrekken en weer ontstaan. Mijn lievelingshuis was groot in mijn dromen maar het
terugdenken aan ooit brengt me bij mijn huis van nu.
Een onontgonnen tuin was de start. Een hangplek mijn ideaal. Nu bevind ik me tussen de aanknopingspunten van mijn zelf gepote bomen. Een notenboom
tegen het vliegend, brommend en stekend gespuis en een zilverden vanwege zijn voorname uitstraling.
En wat ik zie is mooier dan weleer. Met het draaien van de zon en de zoekende zonnestralen in het gebladerte van de bomen zie ik mijn huis. Een huis
in Toscane, in Vinci. Overal olijfbomen en het geboortehuis van Leonardo op de achtergrond. Geen meer. Wel cipressen. Zou ik hier 557 jaar geleden
een man gezien hebben experimenterend met een eerste soort van fiets? De gek van het dorp vol met tandeloze Bertolli vrouwtjes? De trots van de
natie, de held van Rome en een ster op het witte doek tig jaren na dato? Ik had het willen weten. Terug naar de bomen. Vorig jaar tussen de sequoia’s
gelopen. Ik, de smurf en de bomen als giganten met armen tot in de hemel. Grote namen, vernoemd naar generaals uit de goede oude tijd, strijd tussen
zuid en noord. Marshall en Grant, ze stonden hun mannetje en staan er nu als boom een beetje stijfjes bij. Wel een gigantische uitdaging om daar
Gullivers reuzen te laten swingen in giant hammocks.
Weg wolk, weer Jan van zon. Wat ligt er aan mijn voeten? Puffen na een fietstocht in de Provence. Huis in Bédoin, zicht op de Mont Ventoux. Niet er
overheen maar er steeds omheen. Ik ruik de lavendelvelden, de verse croissants en een ijskoude rosé die reuk- en smaakpapillen strelen. Stop dreaming,
start the journey en kijken of we er weer een zoete herinnering aan toe kunnen voegen. Ik weet nog steeds niet waar dat tweede huis komt te
staan.
Mirjam Biekens

Mijn favoriete plek is een waterval in het regenwoud van Suriname
(Brownsberg). Tijdens een vakantie stond ik, samen met
mijn familie, onder de klaterende waterval van de foto in de
‘longen’ van de wereld. Bestaat er nog iets mooiers?
Margriet Kalwij
De voor mij allermooiste plek vond ik vorig jaar op vakantie
in Egypte, bij de piramiden van Gizeh.
Van jongs af aan fascineerde het oude Egypte me al. De
oude beschaving, de mystiek, de cultuur. Ik heb er vroeger
spreekbeurten over gehouden, werkstukken over gemaakt,
allerlei boeken over gelezen en nog steeds kijk ik naar zo’n
beetje alle documentaires die erover worden uitgezonden
(lang leve de mediabox). Mijn ultieme droom was dan ook
al heel lang: het bezoeken van de piramiden en de tempels.
En vorig jaar werd die droom werkelijkheid! De tempels van
Karnak, Luxor, die van Isis, van Horus, de Vallei der Koningen,
met als hoogtepunt de piramiden en de sfinx op het
Gizeh-plateau.....het bezoeken daarvan was echt dé droom
die uitkwam! Zo prachtig, indrukwekkend, de rust, het serene,
de tijd die door alles stroomt, de mysterieuze sfeer, zo
bijzonder. En het mooie was dat ik me echt thuis voelde in
Egypte. Ik wil ook zeker weer terug! Volop genieten.
Michèle Bestevaar
Tijdens de Zomerfeesten is er altijd een hectische drukte in de stad.
Op de meeste plekken wil je dan gewoon NIET zijn. Maar gelukkig
is er altijd nog de Affaire met hele fijne locaties op het Valkhof, de
Voerweg en niet te vergeten het Habana strandje!! Voor mij is de
Affaire tijdens de Zomerfeesten the place to be.
Sandra Smits
19

Jan Pouwels,
Bureau internationalisering
Het was zeker niet onge-
Europa. Waarom? Omdat het
beetje ouder dan ik, wordt
voordat ze haar zeiltocht
zellig thuis. Integendeel.
spannend was en je niet wist
verliefd op het slavinnetje
om de wereld kan
begin-
We hadden een groot gezin
wat er kon gebeuren.
‘knikkertje’ wat natuurlijk
nen, volkstammen volwas-
en er was altijd wel wat te
een volstrekt taboe is en
senen met tientallen legi-
doen. Een broertje met de
Spanning en niet weten wat
mede daardoor moet hij de
tieme, psychologische en
vinger tussen de deur of
er kan gebeuren, wat een
wijk nemen. Hij monstert
sociale barrières die hun
met twee man een te nauwe
heerlijk vooruitzicht! In
aan als onderchirurgijn en
eigen opgelopen angsten
spijkerbroek aantrekken of
die tijd, 13 jaar oud, las ik
het avontuur begint. En
en onzekerheden moeten
bij de verwarming luisteren
Marijn bij de Lorredraaiers
op deze manier helpt Miep
maskeren. ”Ze laten niet
naar Mustang Sally van Wil-
van Miep Diekmann, haar
Diekmann ons, jonge en
alleen een achternaam na
son Pickett! Maar dat weer-
meesterwerk uit 1965. Op
onwetende lezertjes uit het
en wat centen”, aldus Beig-
hield ons er niet van zoveel
20 oktober 1681 vernielt
kneuterige Nederland, de
beder in zijn roman Vergeef
als kon de wijk te nemen:
een orkaan, gevolgd door
geschiedenis van onze sla-
me (2007), “maar ook hun
spijbelen van school, te
een grote brand een groot
venhandel in de 17 de eeuw
neurosen, ontberingen, on-
laat thuiskomen, ‘s avonds
gedeelte van Willemstad
en de kracht van liefde te
behandelde depressies en
buiten spelen en belletje
op Curaçao. Veel mensen
ervaren. Marijn keert terug.
onverwerkte
frustraties.”
trekken of de lampen van
komen om, ook de vader
Zoals bijna iedereen, die de
Overigens blijkt uit het boek
lantaarnpalen
stukgooien;
en moeder van Aletta, Ma-
wijk neemt, terug wil keren.
dat je zonder problemen
bij vrienden – en vriendin-
rijn en Oeba de By. Nu is de
Maar soms lukt dat niet.
topmodel kunt worden op
nen blijven overnachten en
veertienjarige Marijn, als
je veertiende. Thoreau is
tot 5 uur ‘s nachts praten en
oudste zoon, het hoofd van
Ook Laura Dekker wil de
zo mogelijk nog harder over
20
lachen en later liften door
de familie. Marijn, dus een
wijk nemen maar ontmoet,
het falen van volwassenen

wanneer hij al op de eerste
Onze studenten, gelukkig
len in het geval er iets met
de ploeg over de botten van
pagina’s van Walden (1854)
ouder dan 18 jaar, hebben
zijn meerderjarige dochter
de oudere generatie. Het is
schrijft: “Practically, the old
ook heel wat barrières te
mocht gebeuren tijdens
niet anders. “Ik revolteer,
have no very important ad-
nemen voor zij voor een stu-
haar verblijf in Afrika. Wat
dus ik ben”, schreef Albert
vice to give the young, their
die of stage naar het buiten-
een domoor. We hebben de
Camus. Ik adviseer eenvou-
own experience has been so
land gaan en op hun manier
spanningsvolle gezinssitua-
dig: neem de wijk, zolang
partial, and their lives have
de wijk nemen. Persoonlij-
tie, die mede oorzaak bleek
het nog kan. En Laura… je
been such miserable failures,
ke, intellectuele en sociale,
te zijn van de barrière, met
weet veel beter dan ik, dat
for private reasons, as they
maar soms ook onverwachte
respect behandeld. De vader
het heel gevaarlijk is wat je
must believe; and it may be
familiale barrières, doemen
heeft natuurlijk netjes inge-
gaat doen. Daarom. Behou-
that they have some faith
voor hen op. Ik herinner
bonden en de dochter nam
den vaart.
left which believes that ex-
me een geval van een va-
de wijk, zoals alle dochters
perience, and they are only
der – zelf advocaat die ons
en zonen behoren te doen.
less young than they were.”
aansprakelijk wilde stel-
Elke nieuwe generatie trekt
21

De uitdaging –
de verandering
Auke Roks, student afstudeerfase
“I read somewhere how important it is
in life not necessarily to be strong, but
to feel strong. To measure yourself at
least once”
Bron: Into the wild
Studie… leren, in ontwikkeling zijn,
uitdagingen aangaan…
Je bent student. Je hebt je beroep gekozen
en je weet precies waar je heen
gaat. Basisonderwijs! Het is fantastisch
en leuk, je geniet van je stages.
Dit is waar je goed in bent. Je leert
veel. In principe heeft de Pabo je genoeg
te bieden. Waarom zou je dan eigenlijk
gaan reizen?
Het HBO bereidt je voor op het beroepsleven.
Na je Pabo-opleiding heb
je al een flinke dosis ervaring en daarmee
stap je het basisonderwijs binnen.
Toch zie je dat veel mensen ervoor
kiezen om te gaan reizen. Reizen voor,
tijdens of na de studie.
Ik heb veel nagedacht over de vraag
waarom ik zou gaan reizen. Wat triggert
me? Ben ik aan het vluchten? Ben
ik mijn leven aan het verbreden of verdiepen?
Wil ik ‘vrij’ zijn? Waar ben ik
mee bezig?
En ja, ik ben gaan reizen. In januari
2008 vertrok mijn vliegtuig. Met een
goede portie voor- en tegenzin stapte
ik in. Ik wist niet goed waar ik mee bezig
was. Ik wilde vrij zijn. Ik wilde mezelf
meten. Kan ik dit wel?
Uiteindelijk ben ik 5 maanden in Nepal
geweest. Die tijd heeft me meer geleerd
dan een tekstboek me ooit eerder
heeft bijgebracht.
Wanneer je gaat reizen kom je op een
nieuwe plek. Je ziet dat het leven ook
anders kan. Dat ‘anders’ fantastisch
kan zijn. Dat armoede verschrikkelijk
is, maar soms ook relatief. De mensen
die je ontmoet, zijn allemaal mensen,
maar zo anders. Frankrijk is vreemd,
Japan is vreemd, net zoals Breda soms
vreemd kan zijn. Je leert naar verschillen
te kijken en te bedenken dat verschillend
mooi kan zijn.
Reizen kan je ogen ook op andere manieren
openen. Bijvoorbeeld wanneer
je een trekking maakt en je naar een
roofvogel kijkt die op een muis jaagt,
22

of wanneer je een gigantisch meer van
ijs voor je ziet. Het is schoonheid waar
de mensen die ernaast wonen niet meer
van opzien.
Je maakt een ongelooflijke kajaktocht
en verovert een woeste rivier. Je slaat
om maar weet jezelf met je nieuw geleerde
technieken snel weer overeind
te helpen, in plaats van dat je in het
water belandt. Je schreeuwt en lacht…,
je doet, dit! Jij bent - echt - hier!
Soms heb je het zwaar. Je spreekt de
taal niet of de andere cultuur kan je
voor moeilijkheden plaatsen. Je zit een
dag lang op het toilet omdat je het verkeerde
vlees hebt gegeten. Je kunt ‘s
nachts niet slapen omdat een rat jouw
tas vreselijk interessant vindt.
En dan… je bent ziek, doodziek. Je
mist thuis ontzettend. Was je maar
nooit gegaan! Gelukkig komt een reisgenoot
de kamer binnen met een zak
chips en een fles cola. “Chips en Cola
is alles wat je nodig hebt om beter te
worden…” Je zucht een keer diep en je
weet dat het beter wordt. De volgende
keer dat je ziek wordt, weet je snel
waar je de juiste antibiotica op kunt
halen en je lapt jezelf op… Die nacht
word je wakker en kun je alleen maar
over het model ‘Adaptief’ dromen..
Mijn basisbehoeften worden zélfs hier
nog bevredigd.
Je komt thuis en alles is anders. Smak,
opnieuw een confrontatie! Het kan ook
anders jongens… Waarom moet het
zo!?
De wereld is niet veranderd, maar jouw
kijk er op wel. Je bent wereldwijs geworden
en dat neemt niemand je meer
af.
Wanneer je jaren later met zweterige
handjes in de wachtkamer zit, wachtend
op je sollicitatiegesprek, denk
je terug aan betere tijden. Aan tijden
waar je op het hoogste punt van de
berg stond en de vallei in keek, maar
je denkt ook aan de rat op je kamer of
de schreeuwende verkoopman waarbij
je jezelf ongemakkelijker voelde.
Je glimlacht en mompelt stilletjes…
“I’ve seen worse”.
Daar sta je dan: zelfverzekerder, zelfstandiger,
toegankelijker, wereldwijzer…
23

Coming out of my
comfort zone
My ERASMUS experience - combining life with learning
Rhiannon English
(Nrd. Ierland)
24
My name is Rhiannon English and I am from a small fishing
village on the North coast of Northern Ireland. I am twenty
two years old and training to become a primary school teacher.
This year I took part in an ERASMUS exchange programme.
My host university was Pabo Groenewoud, where I spent
four and half incredible months. Goodbye leprechauns, hello
bicycles, windmills and extremely tall Dutch men!!
When I first heard about ERASMUS I knew immediately that
I wanted to take part. One of the main reasons was due to
my teaching practice experiences in Northern Ireland. I was
becoming increasingly dissatisfied with how we teach and
treat our children. I felt that if I was going to be a successful
innovative teacher, I would have to experience another Education
System, ERASMUS provided the perfect opportunity.
I have a personal belief that in order to grow and learn it is
vital that you come out of your comfort zone and experience
a culture other than your own. Experiencing another culture
allows you to reflect upon your own culture, values and beliefs.
It also helps you to be come independent whilst coping
with the challenges of living abroad without the help of
your family and friends. By coming to Holland I had nothing
to lose and everything to gain academically and socially.
Coming from a divided society I was most impressed by how
the Dutch society accepts differences and embraces many
cultures. In Northern Ireland religion plays an important
part of our society and identity. We are a very religious nation,
which can influence everyday life. Although Northern
Ireland is a country that is divided by religion the younger
generation is more accepting and religious problems within
Northern Ireland are increasingly becoming a thing of the
past.
Studying at the Pabo was an enlightening, inspiring and
joyful experience. Compared to my traditional predominately
white protestant university, it felt like a breath of fresh
air studying at Pabo Groenewoud. I felt free to express my
opinions and a new release of passion and enthusiasm for

teaching, which I felt was trapped inside me due to the confining
boundaries of ‘old school’ Stranmillis. I was especially
impressed by the relationships between teacher and
student at the Pabo. In Northern Ireland we have a very distant
formal relationship with our lecturers. I felt the Pabo
teachers were more open, approachable and reasonable on
both a personally and professional level. The entire teacher
staff made a huge effort to build strong and meaningful relationships
with the international class.
After spending five weeks in a Dutch school, I realised that
there were vast differences between a Dutch and Northern
Irish classroom. Every day I was surprised and amazed by
incidents I observed. The first incident which shocked me
was when the teacher introduced me by my first name. In
Northern Ireland I would be addressed as “Miss English”.
The second aspect which surprised me was how casual the
teachers were dressed. In Northern Ireland we have a strict
dress code for teachers. Jeans and trainers are forbidden.
The relationship between pupil and teacher shocked and
amazed me the most. In Northern Ireland there is a huge gap
between pupils and teachers and we have a very formal relationship.
We would never share or tell the children personal
information about our families or lives outside of school. On
my second day I was amazed to learn that my teacher openly
discussed his husband with the children and how he was gay
and married. In Northern Ireland this would not happen. I
think this approach is effective as it creates deeper relationships
between pupil and teacher.
Another incident that shocked me was the level of physical
contact allowed between teacher and pupils. In Northern
Ireland we have strong child protection regulations. We are
encouraged not to even hug a child or allow them to sit on
our knee. I nearly fell off my chair when I saw my teacher
playfully wrestle a pupil!!
I was inspired by the close and personal relationships Dutch
teachers have with the children. I think this has great benefits
and leads to more effective learning. This was evident
as the children freely expressed their opinions and were not
afraid to make mistakes. This type of environment is vital for
children to learn and develop a love of learning
Living among an international community I learnt about
different eating habits, social habits, hobbies and relationships.
I can now cook a great Spanish omelette, drink polish
vodka straight and speak some German. Being part of an international
class has provided me with the opportunity to
challenge and reflect upon stereotypes. I now realise that,
no matter what county a person is from, they are unique
with individual values and attitudes. Everyone has the right
to their own opinion and choice of lifestyle.
Lastly I would like to thank the Pabo staff for the warmth
and wisdom they showed our international class. I will definitely
bring home the Dutch attitude to teaching and lifestyle.
It was a truly memorably experience, which will stay
with me throughout life.
25

Een beetje Nederland in Zweden
Janet van der Meulen-Visser,
oud-studente deeltijd verkort
Ik moet wel even slikken als wij eind 2006 besluiten naar
Zweden te emigreren. Overigens geen romantisch ‘ik- vertrekverhaal’
want mijn man gaat daar gewoon voor een
werkgever werken. Weliswaar in Kopenhagen en niet in
Zweden, maar wat betekenen grenzen nog in het huidige
Europa? Ik ben net klaar met de verkorte deeltijdopleiding
en gretig om te beginnen in het Nederlandse onderwijs.
Maar wat zou ik in Zweden kunnen met mijn Nederlandse
diploma?
Na wat googelen, kom ik erachter dat er in Lund (waar wij
naar toe verhuizen) een Nederlandse NTC-school (NTC= Nederlandse
Taal en Cultuur) is, waar kinderen twee uur in de
week, na de reguliere schooltijd, Nederlandse les krijgen.
Meteen na aankomst ga ik daar aan de slag als assistent
en na drie maanden krijg ik een eigen groep met kinderen
tussen de 6 en 8 jaar. We zijn met drie klassen: een kleuterklas,
een middengroep (die van mij) en een groep met
kinderen vanaf 9 jaar. De kleutergroep is echter zo groot
dat er een aantal kinderen wordt doorgeschoven naar mijn
groep. De school is aangesloten bij de Stichting NOB (Nederlands
Onderwijs in het Buitenland); om het jaar komt de
onderwijsinspectie op bezoek. De school ontvangt subsidie
en ondersteuning uit Nederland. We gebruiken de methodes
‘Leessleutel’, ‘Taaljournaal’ en voor de oudere kinderen
‘Nieuw Nederlands’. Ook hebben we ‘Nederland in Zicht’,
speciaal ontwikkeld voor NTC-scholen, waarmee we methodisch
kunnen werken aan cultuuronderwijs.
In mijn groep zijn grote niveauverschillen. Het Zweedse
onderwijs begint pas met leren lezen op 7-jarige leeftijd,
dus een deel van de kinderen in de klas kan lezen en een
aantal nog niet. Het is niet onze hoofdtaak om kinderen te
leren lezen, wat dat betreft moeten we aansluiten bij het
leesniveau in hun Zweedse klas.
26

Voor een aantal kinderen is Nederlands hun eerste en
dominante taal (NTC-richting 1) voor de meesten echter
hun tweede taal (NTC-richting 2). De thuistaal is meestal
Zweeds (Alleen daar waar dagelijks thuis Nederlands wordt
gesproken met tenminste een van de ouders, is het mondelinge
niveau in Nederlands en Zweeds vergelijkbaar). Het
NOB stelt eisen waar we ons aan moeten houden; voor kinderen
waarvoor Nederlands de tweede taal is, mag de achterstand
ten opzichte van het Nederlands onderwijs niet
meer zijn dan twee jaar. Door middel van jaarlijkse testen
houden we het niveau in de gaten.
Door de grote niveauverschillen is het een tijd zoeken
naar een optimale structuur voor de lessen. In mijn afstudeerstage
heb ik me verdiept in woordenschatonderwijs
aan anderstaligen en dit blijkt een goede basis
(‘Met woorden in de weer’). Verder ben ik tijdens de opleiding
en stages enthousiast geraakt voor coöperatief leren
en hier ga ik dan ook mee aan de slag. De interactie wordt
hiermee bevorderd en daarmee de mondelinge taalvaardigheid.
Ik werk veel met projecten, die worden ingeleid met
nieuwe woorden, waaraan gedurende het gehele project
structureel wordt gewerkt.
Stellen komt ook aan
bod. Spelling speelt
een ondergeschikte
rol. Spelling en stellen
zijn de moeilijkste
onderdelen voor
de kinderen. De Nederlandse
spellingsregels zijn anders dan de Zweedse. De
‘v’, de ‘w’ (die in het Zweeds niet bestaat) en de ‘f’ zijn
niet uit elkaar te houden. De ‘o’ is voor de kinderen een
‘oe’ en een woord als ‘dag’ (zelfde betekenis) klinkt in het
Zweeds juist lang en niet kort. Schrijven gaat in de Zweedse
klas niet gelijk op met leren lezen, zoals in Nederland. Ook
de schrijfmotoriek krijgt in het Zweeds veel minder aandacht,
de kinderen leren eerst los te schrijven en pas veel
later aanelkaar (als ze dat al leren, het gebeurt niet op elke
school).
Er wordt ook gelezen door de kinderen die dat kunnen, vaak
in tweetallen, en verder werken we individueel op eigen
niveau. Gelukkig heb ik vaak een assistent waardoor we de
kinderen veel individueel uitleg kunnen geven. Voor de kinderen,
die qua mondelinge taalvaardigheid een veel lager
niveau hebben, wordt deze individuele tijd ook ingevuld
met gesprekken.
Intussen heb ik er nog twee baantjes bij gekregen als moedertaalleerkracht
op twee Zweedse scholen. In Zweden
wordt moedertaal- onderwijs gegeven in elke taal als er
27

minstens vijf kinderen in een gemeente zijn met eenzelfde
moedertaal. Dit betekent dat je binnen die gemeente van
school naar school reist om kinderen individueel of in kleine
groepjes les te geven, na hun reguliere schooltijd.
Nederlands is natuurlijk een kleine moedertaal hier en
meestal heb je daar geen fulltime baan aan. Er zitten behalve
voordelen (veel vrijheid, kinderen van verschillende
leeftijden en niveaus) ook nadelen aan dit werk.
Je hebt geen vaste werkplek, geen echt leslokaal, geen vaste
collega’s, vaak weinig contact op de scholen waar je komt,
en het kost veel reistijd. Verder is er de onzekerheid omdat
ook hier wordt bezuinigd en het nog maar de vraag is of er
toekomst is voor zo’n kleine moedertaal.
Veel collega’s proberen hun Zweedse bevoegdheid te halen,
want pas dan kun je op een Zweedse school lesgeven. Ook
ik ben met dat traject begonnen. Het is een lange weg, veel
formaliteiten, diploma’s laten vertalen, etc. Dan, afhankelijk
van je achtergrond, minstens een jaar opleiding met
een half jaar fulltime stage. Dat kun je afsluiten met een
examen (in Stockholm). De eisen zijn hoog. Een collega,
met zes jaar ervaring in het Nederlandse speciaal onderwijs,
heeft dat examen niet gehaald. Er wordt meer van je
gevraagd dan van een kersverse Zweedse leerkracht.
Als ik dan ook een advertentie zie voor een baan, die precies
aansluit bij mijn werkervaring van vóór de verkorte opleiding
op Pabo Groenewoud, is de verleiding groot erop te
schrijven. En zo komt het, dat ik nu sinds april dit jaar, een
fulltime baan heb bij de Swedish Road Administration als
verkeersplanner (beleidsmedewerker) voor fiets en openbaar
vervoer. Mijn Nederlandse ‘fietsgenen’ worden hoger
aangeslagen dan mijn Nederlandse onderwijsachtergrond,
helaas. Wat (basis)onderwijs betreft, staan de grenzen in
Europa nog slechts op een kier.
Ik heb het ontzettend naar mijn zin op mijn nieuwe werk en
besef dat het niet veel buitenlanders is gegund om na ongeveer
twee jaar een vaste baan te bemachtigen. Door mijn
werk leer ik Zweden ook nog eens kennen als mijn broekzak.
Maar tegelijkertijd mis ik ook een klas met kinderen.
Toen ik vorige week een les mocht geven op de universiteit
in Lund kreeg ik, zelfs bij deze vierdejaars studenten, een
heel vertrouwd gevoel en ging het toch weer kriebelen.
Misschien toch ooit nog een combinatie met lesgeven in
het verschiet?
Mijn eigen kinderen zijn inmiddels al aardig ‘verzweedsd’.
De jongste, net negen toen we verhuisden, spreekt zo goed
als accentloos Zweeds en verwisselt af en toe Nederlandse
woorden met Zweedse. De oudste, bijna dertien bij onze
verhuizing, heeft en behoudt denk ik een accent en haalt
het Nederlands en Zweeds geheel niet doorelkaar. Als z’n
Zweedse woordenschat nog wat toeneemt de komende jaren,
is hij volwaardig tweetalig. Ze krijgen beiden op hun
Zweedse school een keer per week Nederlands. En wij praten
natuurlijk Nederlands thuis, dat zal altijd zo blijven.
28

Lidmaatschap Alumnivereniging Chronos
Alumnivereniging van Pabo Groenewoud Nijmegen en haar rechtsvoorgangers.
Iedereen die voorheen bij ons is afgestudeerd, heeft vorig
jaar - in reactie op een brief van de alumnicommissie - te
kennen kunnen geven lid te willen blijven van de Alumnivereniging
Chronos. Voor degenen, die dat ontgaan is of die
het vergeten zijn en er nu spijt van hebben, bestaat de mogelijkheid
nog steeds zich als alumnus aan te melden. Het
lidmaatschap is gratis! De nieuwe afgestudeerden worden
automatisch aan het alumnibestand toegevoegd.
Chronos heeft een eigen website. Je kunt die vinden onder
http://www1.han.nl/restyle/shpo-pn/content/Alumni_
Chronos.xml
Op de website staat een link waar je je persoonlijke gegevens
kunt inzien. Daarvoor hoef je alleen je eigen e-mailadres in
te voeren en dan op wijzigen te klikken. Je ontvangt dan een
e-mail met daarin een link naar ‘update alumnus’.
Vervolgens kun je daar je gegevens controleren en eventueel
aanpassen. Om redenen van privacy is voor deze procedure
gekozen. We willen eenieder verzoeken om in ieder geval
even na te gaan of de ingevoerde gegevens nog kloppen.
We roepen eenieder die mooie ideeën heeft op zich te melden
bij het bestuur. We zijn een vereniging in ontwikkeling,
vol met sprankelende ideeën maar dat neemt niet weg dat we
graag horen waaraan behoefte is bij de leden. Meld ze ons,
dan kunnen we kijken wat we ermee kunnen doen.
Ook roepen we leden die graag zitting willen nemen in het
bestuur op zich te melden bij het huidige bestuur.
Als je contact met het bestuur van Chronos wilt, stuur dan
een e-mail naar alumni.pabogroenewoud@han.nl .
We zien uit naar reacties...
Bestuur van Chronos:
Voorzitter: Fief Bleeser
Vice-voorzitter: Peter Adriaansen
Penningmeester: Kees Bosman
Secretaresse: Margriet Kalwij
Leden:
Bea Bisseling
Bert Claessens
Hans Cornelissen
Laura Fransen
Erny Holla
Jos Marell
29

www.samenonderwijsmaken.nl
is online!
Het onderwijs gaat veranderen...
Het wordt inspirerender, ondernemender, beter! Maar niet zonder jou! We doen het samen!
In 2 minuten maak jij het onderwijs al een beetje beter!
Heb je mooi lesmateriaal gebruikt in je klas? Een educatief ontwerp. Een leerarrangement.
Een handleiding bij een methode.
Een spel. Breng jij de leerlingen in je klas een stap verder in hun ontwikkeling?
Ga naar www.samenonderwijsmaken.nl
Een nieuwe en inspirerende website voor het onderwijs. Neem een kijkje. Laat je inspireren!
Wees trots op jouw lesmateriaal.
• Klik op de button ‘zelf materiaal toevoegen’ en deel je lesidee met anderen. Via de redactie wordt
het op de website geplaatst
• Blijf op de hoogte van ontwikkelingen in het primair onderwijs via PaboNieuwsDienst
• Download gratis onderwijsmateriaal, leerarrangementen, scripties en afstudeeronderzoeken
• De site is in ontwikkeling. Doe mee! Stuur in! Samen onderwijs maken!
30
Voor meer informatie
marja.huson@han.nl

www.samenonderwijsmaken.nl
www.samenonderwijsmaken.nl is interactief en een inspiratiebron voor (aankomende) leraren

samens telling: Chronos-bes tuur eindredactie en fotografie: Jos MarelL DRUK & Vormgeving: grafipoint boxmeer