ONDERzOEKEN

Toetsen, toetsenen nog eens to e t s e nHenk van der WeijdenHet Nederlandse basisonderwijs is massaal aan de toets.Gewild of ongewild is er sprake van een ware ‘hype’.Het inzetten van toetsen kan nuttig zijn, maar sommigegroepsleiders ervaren het vele toetsen als overbodig ensoms zelfs als onderdeel van een afrekencultuur. Hetgehele terrein rondom het inzetten van toetsen in debasisschool is nogal schimmig. Henk van der Weijdenprobeert duidelijkheid te verschaffen.Wettelijk verplichtOm maar direct met de deur in huis te vallen: Het gebruik van toetsenop een basisschool is niet wettelijk verplicht. Naast de eigen wensvan schoolteams om toetsen te gebruiken is de druk van buitenaf ommeer te gaan toetsen groot.Alhoewel niet wettelijk verplicht kunnen schoolbesturen van hunscholen wel eisen bepaalde toetsen te gebruiken. En als de werkgeverdat bepaalt, valt er niet aan te ontkomen. Het motief is, dat ze hunscholen willen controleren op de onderwijskwaliteit, en in veel gevallenook onderling met elkaar willen vergelijken. Bovendien voerenveel schoolbesturen aan dat de inspectie het gebruik van toetsen eistom met de uitslagen zicht te krijgen op de kwaliteit van het onderwijs.Afhankelijk en onafhankelijk toetsenToetsen kunnen onderscheiden worden inmethodeafhankelijke en methodeonafhankelijke toetsen.Methodeafhankelijke toetsenNagenoeg alle basisscholen werken bij de belangrijkste vakken metonderwijsleerpakketten (methodes). In deze methodes zijn toetsenopgenomen die nagaan of de bedoelde leerinhoud door de kinderenis geleerd. Met de resultaten krijgt de groepsleider zicht op mogelijketekorten en kan zonodig aanvullende hulp bieden. Worden detoetsuitslagen gecombineerd met de gegevens uit observaties, proefwerkenen gemaakt oefenwerk (‘nakijkwerk’), dan zijn er voldoendegegevens beschikbaar om onderwijs-op-maat te bieden. Ook kunnenvragen beantwoord worden als: Heb ik wel de goede opdrachtengegeven? Was de instructie niet te moeilijk? Haal ik uit de kinderenwat ik gedacht had? Heb ik daar een verklaring voor?Methodeonafhankelijke toetsenKende het basisonderwijs dertig jaar geleden slechts een enkelegestandaardiseerde, methodeonafhankelijke toets (Brus- , Avi- enSchiedamse rekentoetsen), nu lijkt het wel of de basisscholen overspoeldworden met deze toetsen. Kenmerk is dat ze los van demethodes en/of het schoolsysteem ingezet kunnen worden. Zo langzamerhandbestaan voor alle vak- en vormingsgebieden wel toetsen.Onbetwist marktleider op toetsgebied is het Centraal Instituut voorToetsontwikkeling, meer bekend onder de naam Cito. Het Cito is eenorganisatie (‘toetsfabriek’) voor het maken van examens en landelijkgenormeerde, methodeonafhankelijke toetsen. De bekendste toetsvan het Cito is de Cito- toets.Veel scholen gebruiken ook zelfontworpen of gestandaardiseerdeobservatie- en registratiesystemen (HOREB, OVJK of PRAVOO) om devoortgang in de ontwikkeling van kinderen te volgen. Deze systemendoen wel denken aan toetsen, maar worden er niet toe gerekend. Zeworden gebruikt bij de leerlingzorg en nauwelijks bij het vaststellenvan de leerresultaten van kinderen.Het team en toetsenAfhankelijk van het onderwijskundig concept van een school bepalende schoolteams in eerste instantie zelf het aantal en het soort af tenemen toetsen. Belangrijk voor groepsleiders is daarbij dat ze kinderengoed kunnen volgen in hun ontwikkeling. Tot voor vijftien jaargeleden bestond op scholen nauwelijks de behoefte om de ontwikkelingvan de kinderen te spiegelen aan landelijke gegevens. Alleenaan het eind van de basisschool werd die behoefte wel gevoeld ophet moment dat de advisering naar het voortgezet onderwijs zichaandiende. Op dat moment werden veel kinderen getoetst met eenlandelijk genormeerde toets.Er kwam een omslag toen de inspectie met de introductie van integraalen regulier schooltoezicht opbrengstgericht ging oordelen. Deinspectie adviseerde de scholen de leerresultaten van de kinderen opverschillende momenten systematisch bij te houden met behulp vanlandelijk genormeerde, methodeonafhankelijke toetsen. De meestescholen honoreerden, om uiteenlopende redenen, deze wens van deinspectie en schaften ‘objectieve’ toetsen aan.Het schoolbestuur en toetsenTot voor kort speelde het schoolbestuur nauwelijks een rol bij hetbepalen welke toetsen een school moest gebruiken. Dat was een zaakvan de schoolteams. Dat veranderde op het moment dat de schoolbesturenop een andere manier door de overheid werden aangesproken.Naast de administratieve en financiële verantwoording wordthet schoolbestuur de laatste jaren meer en meer aangesproken opde kwaliteit van het onderwijs en moet zij zich gefundeerd verantwoordenover de onderwijsresultaten. De schoolbesturen zijn voor deinspectie het rechtstreekse aanspreekpunt geworden als het gaat overM E N S E N K I N D E R E N 120 januari 201025