Dilemma's en keuzes Kinderklanken en Peuterpraat ... - Fenac

Marjan ElzerIn de communicatie moethet begrijpen van wat erwordt gezegd centraalstaan en niet het horenvan geluiden en gesprokenwoordenHun communicatieproblemen waren een belangrijkeoorzaak. De lering die hieruit getrokken kan wordenis dat de leerlingen inzicht moeten krijgen in huneigen problematiek om er zo jong mogelijk mee omte leren gaan. Deze metacognitie, dit 'inzicht gevenin' is nu juist de taak voor het SO, specifiek voor cluster2 (en cluster 1).Het is fantastisch dat kinderen wanneer ze op onzescholen komen zo vaak opbloeien doordat hen eenveilige omgeving geboden wordt. Zo'n veilig pedagogischklimaat alleen is echter niet voldoende.Bescherming leidt niet vanzelf tot weerbaarheid.Bovendien wordt de veiligheid die met de ene handgeboden wordt, door de andere hand weer afgenomendoor de kinderen voortdurend te confronterenmet wat ze niet kunnen, namelijk door middel vanabstracte taal kennis verwerven. Die veiligheid moetbenut worden om van daaruit de zelfstandigheid vande kinderen te stimuleren, door met hen aan de voorwaardente werken.Vooral samen zodat ook de teleurstellingensamen verwerkt kunnen worden. Er moetenkeuzes gemaakt worden, zoals een leerkrachtbeschreef: "We moeten conflictsituaties niet uit deweg gaan opdat er gewerkt kan worden, maar juistdie conflictsituaties aangrijpen om hen er mee om teleren gaan." Zelfstandigheid betekent niet hulpelooszijn, niet afhankelijk van anderen, die vaak de goodwillniet eens weten op te brengen, maar zelf mogenen kunnen bepalen hoe je iets oplost, aan wie je hulpgaat vragen. En na afloop weten en voelen dat je deoplossing aan je eigen inzet te danken hebt (attributie).Die zelfstandigheid is een noodzakelijke voorwaardevoor de kinderen om echt te kunnen leren,zowel in het onderwijs als daarbuiten.Werken aan de voorwaardenEen essentieel onderdeel van cluster-2 expertise ishet zo goed mogelijk inzetten van de taal ten behoevevan de communicatie. Een wezenlijke vereiste vaneen goed taalaanbod voor kinderen met moedertaalverwervingsstoornissenis dat die taal zo redundantmogelijk is. In Prisma van de Taal wordt redundantiegedefinieerd als "de 'overtollige' informatie die in eencommunicatieproces wordt verzonden boven watstrikt noodzakelijk is om een boodschap over te brengen.Deze redundantie is noodzakelijk om het systeemte beveiligen tegen toevallige storingen. Innatuurlijke taal is de redundantie zeer groot.Hierdoor bevatten boodschappen - ook als ze tegenveel lawaai worden uitgesproken of in een onleesbaarhandschrift vol spelfouten zijn neergekrabbeld -toch nog genoeg informatie om geïnterpreteerd tekunnen worden".Redundantie heeft dus te maken met het principe datwij niet alle aangeboden informatie nodig hebbenom taal te kunnen begrijpen omdat er in tekst enspraak altijd een overschot aan informatie zit. Hoebeter we de taal beheersen, des te meer informatiewe kunnen missen (Ringeling, 1992). Overtolligheidzorgt er voor dat we niet voortdurend heel goed moetenopletten om niets te missen van wat tegen onsgezegd wordt. Mocht ons iets ontgaan, dan kunnenwij van onduidelijke uitingen toch de bedoelingbegrijpen omdat we zelf zoveel kennis in huis hebben.We vullen de ontbrekende informatie gewoonaan. Mits spreker en toehoorder voldoende kennis enervaring met elkaar delen, hindert het de toehoorderniet wanneer de spreker klanken inslikt, verkeerdeklemtonen legt, niet goed uit zijn woorden komt.Voor het cluster 2 onderwijs heeft dit implicaties voorzowel het taalaanbod als voor het taaibegrip. Hettaalaanbod moet ook voor deze leerlingen zo redundantmogelijk gemaakt worden. Dit houdt meer indan visualiseren, in de zin van gebruik maken vanplaatjes, picto's en natuurlijke gebaren. Daarnaastworden alle mogelijke alternatieve communicatiemiddeleningezet, zoals gebaren, vingerspellen,klankgebaren, het benadrukken van lichaamstaal enandere non-verbale communicatiemiddelen, het aanpassenvan spreektempo, het aangeven van woordgrenzen,het gebruik maken van geluidsversterking,het herhalen op verschillende manieren, etc. Wat wijal pratend doen, is in wezen niets meer dan het uitstotenvan vreemde klanken, waaraan de luisteraargeleerd heeft betekenis toe te kennen! Diezelfde kansmoeten we de leerlingen bieden.Wat het taaibegrip betreft moeten zij de gelegenheidkrijgen zich op alle mogelijke terreinen te ontwikkelen.Zij moeten zelfkennis, mensenkennis en wereldcultuurkenniskunnen opdoen, opdat zij dergelijkekennis kunnen inzetten bij het verwerken vangesproken, gebaarde of geschreven informatie. Hetkomt erop neer dat je iets al moet kennen om het tekunnen horen; wat je niet weet, lees je ook niet in dekrant, of andersom als je net de betekenis van eenwoord kent, lees je erover in de krant. Vele leerlingengenieten ervan om over heel gewone dagelijkse dingente communiceren, over wat ze meemaken, wathen dwars zit. Ouders en leerkrachten zijn degenendie over de goodwill en de middelen beschikken ommet hen te communiceren en dat is heel effectieveleertijd.Een tweede voorwaarde houdt verband met het verbeterenvan de communicatie. Alles moet ingezetworden opdat de leerling de leerkracht kan volgen ende leerkracht de leerling kan volgen. Recent onderzoekbij dove, Zweedse peuters met Cl wees uit dathet niet alleen de gebarentaal op zich was die detaalontwikkeling positief beïnvloedde, maar ook dateen meer ondersteunende kindgerichte communicatiestijlvan de ouders gunstig was voor de totale ontwikkelingvan de kinderen (Tvingstedt, 2000). In decommunicatie moet het begrijpen van wat er wordtgezegd centraal staan en niet het horen van geluidenen gesproken woorden. Vroegbegeleiding in gezinnenvan kinderen met een moedertaalverwervingsstoornisis daarom zo van belang, omdat aan een goede18 | VHZ JAARGANG 43 NUMMER 4 DECEMBER 2002