Download pdf - Architectuur Lokaal

PraktijkArchitectuurin welstandWelstand > Tekst: Arjan Hebly > Beeld: Hebly Theunissen Architecten (p.20), Peter de Ruig (p.21)Het welstandsbeleid ligt onder vuur. Diverse gemeenten overwegen hungemeente welstandsvrij te maken. Arjan Hebly pleit voor een anderemanier van welstandsnota’s maken. Als indieners en beoordelaars elkaarbeter begrijpen, komt dat het draagvlak voor welstand ten goede.In de praktijk, zowel die van de architect als dievan de beoordeling door de welstandscommissie, ishet werken met de welstandsnota en de criteria nietaltijd even eenvoudig. In het ontwerp, noch bij demondelinge behandeling van plannen door decommissie noch in de verslagen, spelen de criteriaeen belangrijke rol. Het oordeel van de welstandscommissieis op die manier niet altijd transparanten objectief. Het kunnen uitleggen van de oordelenaan een steeds mondiger publiek is voor het voortbestaanvan de welstand van belang. Hiertoemoeten welstandsleden degelijk worden toegerustvoor wat betreft de kennis over de ruimtelijkeopbouw van de gemeente en de welstandsnota.Bovendien kunnen welstandsleden worden betrokkenbij het opstellen van de nota of de actualiseringdaarvan.Vanuit nogal wat nota’s komt een paradox naarvoren. Welstandsbeleid van gemeenten gaat weliswaarover architectuur maar in veel welstandsnota’skomt architectuur nauwelijks aan bod. Deoorzaak is tweeledig. Ten eerste ligt in veel nota’s,in navolging van de terminologie van de wetgever,de nadruk op gebiedsgericht welstandsbeleid. Ditheeft verhandelingen opgeleverd die beginnen bijde laatste ijstijd en eindigen met beschrijvingen vande huidige gebieden. De architectuur komt alleenaan bod in de vorm van een herdruk van eenhooggestemd academisch artikel. De architectonischeregels zijn doorgaans samen te vatten als ‘hetbouwinitiatief moet lijken op dat van de buurpanden’.Een andere oorzaak is de onwil om architectuursystematisch te behandelen als een reeks vanarchitectonische stijlen of typen. Welstandsnota’slijken op een slagersleerboek waarin wel over hetslagersmes, het hakblok en de koeling wordtgesproken, maar niet over het vlees zelf.Door het volwaardig behandelen van architectuurin de welstandsnota wordt niet alleen hetbeleid meer concreet en beter toetsbaar voor dewelstandscommissie, maar ook voor de burgers.Burgers ervaren het stedenbouwkundige aspect welals interessant, maar het staat toch ook verder vanze af. Gesprekken over architectuur zijn daarentegenmet burgers gemakkelijk te voeren. Een meer evenwichtigeaandacht voor stedenbouw én architectuurvergroot het draagvlak voor het welstandsbeleid.Op basis van ervaringen in de gemeenten Delft enHeiloo volgt een korte uiteenzetting van eendergelijke methode. (1) De methode onderscheidtdrie soorten bouwinitiatieven: bouwen op grotenieuwbouwlocaties, nieuw bouwen in bestaandgebied en verbouwen van bestaande panden. Voorde eerste categorie geldt meestal een apart document,een beeldkwaliteitplan, dat het welstandskaderis voor nieuwbouw. Voor nieuwbouw in bestaandbebouwd gebied gelden, conform de meestenota’s, van gebiedsbeschrijvingen afgeleide criteria.Verbouwingen van bestaande panden moet metkennis van de architectuur ervan worden ontworpenen beoordeeld. Hiervoor worden per gemeenteeen aantal architectuurtypen onderscheiden. Dezezijn bewust typen genoemd en niet stijlen. Demethode pretendeert niet een volledig architectuurhistorischverantwoorde indeling te hanteren. Denadruk ligt op de archetypische visuele kenmerken.In Delft hebben wij tien typen onderscheiden, inHeiloo zes. Deze typen worden beknopt beschreven,geïllustreerd met plaatselijke voorbeelden envoorzien van criteria. In de beschrijvingen wordtaandacht besteed aan de plaatsing in de tijd en hetbijbehorende gedachtegoed, de kenmerkendebouwtechnieken en zoals gezegd aan de visuelekenmerken.Om de criteria tot leven te brengen is het illustrerenervan van belang. Naast foto’s kunnen verhelderendepictogrammen hierbij behulpzaam zijn.Met een kleurcodering worden de architectuurtyperingenvan alle gebouwen aangegeven op een kaart.Burgers en hun ontwerpers kunnen zo zien totwelk architectuurtype hun pand behoort en welkecriteria daarvoor gelden. Op de stadsplattegrond isook in één oogopslag te zien hoe gevarieerd ofhomogeen het architectuurbeeld van bepaaldegebieden is. Dit gegeven kan mede betrokkenworden bij het formuleren van een gewenstebeeldkwaliteit voor een nieuwe ontwikkeling. InDelft heeft dit daadwerkelijk zo gewerkt, bijvoorbeeldbij een nieuwe supermarkt en een woongebouwin een bestaande omgeving.De welstandsnota reikt op deze manier kennisaan om ontwerpers beter toegerust te laten reagerenop het bestaande gebouw, net als gebiedscriteriadat voor het stedenbouwkundige aspect doen.Het betreft overigens niet alleen het ontwerp maarook het gesprek over het ontwerp en de oordeelsvormingvan de welstandscommissie.Een aandachtspunt van een dergelijke aanpak isde balans tussen een te stringente inperking ennietszeggendheid, tussen vrijheid en gebondenheid.Voorbeeld pictogram Interbellumarchitectuur, uitnodigend tothet verbeelden van ‘een nieuw begin’. Welstandsnota Delft,Hebly Theunissen architecten 2004Voorbeeld pictogram Nieuwe Bouwen, uitdrukking gevend aan een‘optimistisch levensgevoel’. Welstandsnota Delft, Hebly Theunissenarchitecten 2004Voorbeeld pictogram Traditionalisme, uitdrukking gevend aan het‘alledaagse’. Welstandsnota Delft, Hebly Theunissen architecten 200420 Architectuur Lokaal #77