zigeuners. - Vijfeeuwenmigratie.nl

INLEIDING 19in zijn web het beleid tegenover zigeuners coördineerde en dat door dit overwichtde meeste brieven van lagere overheidsniveau's (provinciaal en gemeentelijk) in deloop der tijd in Den Haag zijn terechtgekomen. De invloed van deze 'zuigkracht'vanjustitie op de archief vorming werd bevestigd door onderzoek in de provincialeen in een aantal gemeente-archieven. Hoewel deze soms belangrijke aanvullendegegevens opleverden, werden nergens omvangrijke 'zigeunerdossiers' aangetroffen.In totaal zijn zo'n 3200 documenten (brieven, circulaires, nota's, aan zigeunersafgegeven vergunningen en passen e.d.) aangetroffen. Aangevuld met geschriftenvan vertegenwoordigers van de overheid over zigeuners, dienen deze als basis voorde reconstructie van het gevoerde beleid tussen 1868 en 1944. Omdat voor eenanalyse 'de' overheid natuurlijk een veel te grofmazig begrip is, zal steeds onderscheidworden gemaakt tussen gemeentelijke (burgemeesters, gemeentepolitie) enrijksoverheden (ministeries, commissarissen van de Koningin, Justitie3° en de marechaussee).Daarnaast werden voor de reconstructie van de beeldvorming over zigeunersboeken, tijdschriften en kranten geraadpleegd.De genoemde bronnen mogen dan geschikt zijn voor een analyse van het beleid,om te achterhalen wie door de tijd heen als zigeuner werden aangemerkt, voldoenzij maar ten dele. Dit geldt vooral voor het ministerie-archief van Justitie. In dealdaar aangetroffen brieven wordt namelijk maar sporadisch informatie gegevenover de betrokken zigeuners. Dit ligt anders bij de door de marechaussee aangelegdedossiers, waarin sinds 1928 de namen, beroepen, herkomst e.d. van zigeunersregelmatig .worden genoemd. 31 Vanaf dat jaar begon de Administrateur voor deGrensbewaking en Vreemdelingendienst namelijk intensief persoonsgegevens teverzamelen, zodat de door hem gevoerde correspondentie3 2 zowel voor de analysevan het beleid als voor de kenmerken van de 'zigeunergroepen' kan worden gebruikt.Voor de vroege periode ten slotte werd naar een aanvullende bron gezocht. Eengouden greep bleken de uitleidingsregisters in het Algemeen Politieblad, waarin sedert1852 alle personen zijn vermeld die door de lokale autoriteiten als ongewenstevreemdeling over de grens werden gezet, omdat ze niet voldeden aan de criteriavan de Vreemdelingenwet van 1849. Naast namen bevat deze bron ook gegevensover herkomst, uiterlijk, gezinssamenstelling, beroep, leeftijd etc. Teneinde zigeunersuit de grote vreemdelingenstroom te selecteren, werden tussen 1852 en 1921alle uitgeleide personen (± 150.000) bekeken, waarna zo'n 5.000 zigeuners overbleven.33 Door de eenzijdigheid van deze bron kan weliswaar niet precies wordennagegaan hoeveel zigeuners er op een bepaald moment in Nederland waren (er kanslechts worden nagegaan wie wanneer over de grens werd gezet), het grote aantaluitleidingen laat wèl zien in welke jaren ze in Nederland geweest moeten zijn.Een derde belangrijke bron voor de beschrijving van de als zigeuners aangemerktegroepen is beeldmateriaal. Prenten, tekeningen en foto's kunnen ons immersveel leren over allerlei aspecten van het 'zigeunerleven': welstand, beroepen,uiterlijk etc. Bij deze bron hebben wij ons niet beperkt tot Nederland, maar is ookdankbaar gebruik gemaakt van iconografisch materiaal uit het buitenland. Meestalwas het trekgebied van zigeuners namelijk ruimer dan Nederland, vandaar dat afbeeldingenuit andere landen veel informatie opleveren over soortgelijke (of zelfs