Zoogdieren op defensieterreinen - Zoogdierwinkel

van vandaag kennen. Daar ligt de oorzaakvan de concentratie van legerterreinen opde hogere zandgronden.Defensie en natuur Vanaf de 80’erjaren van de 20e eeuw is Defensie zichgoed bewust van de natuurwaarden vanhaar terreinen en de maatschappelijke betekenisdaarvan. Natuur op defensieterreinenis vaak anders dan die op terreinenvan andere terreinbeheerders. Om eengoed beheer te voeren moest worden gezochtnaar de mechanismen daarachter.Het bleek dat de situatie in Nederland nietop zichzelf stond. Uitwisseling van kennistussen beheerders verspreid over Europaleverde bijzondere inzichten op. Of het nuover Oostenrijk, Hongarije of Engelandging: veel defensieterreinen werden omhun bijzondere waarden onder de beschermingvan de Habitatrichtlijn gebracht.Wat waren de gemeenschappelijkekenmerken van de natuur in die terreinen?Overal in Europa neemt de dynamiek in dehalfnatuurlijke landschappen af: ze groeiendicht met bos. Dat is niet het geval opveel defensieterreinen. Een open landschapis een vereiste voor zowel het houdenvan oefeningen alsook voor het gebruikals schietterrein. De heides op deDe defensieterreinen verschillen in oppervlaktevan enkele vierkante meters voor een zendmastof steiger tot circa 5.000 hectare aaneengeslotenheide- en bosgebieden op de Noord-Veluwe.De 25.000 hectare defensieterreinen zijn globaalte verdelen in 7.000 hectare bossen, 7.000hectare heide, 2.000 hectare duinen en strandvlaktes,4.500 hectare graslanden en 4.500 hectaremin of meer bebouwde objecten zoalskazernes, havens, opslaglocaties en vliegbases.De betekenis van deze landschappen voor zoogdierenis erg verschillend, zoals zal blijken.Afgesloten duinreservaat op Texel. Foto Fons BongersVeluwe, de kalkgraslanden op SalisburyPlain in Zuid-Engeland, de heides in Denemarkenen Vlaanderen blijven open doorde dynamiek die er door Defensie wordtgebracht en het daarbij horende functionelebeheer. Brandbeheer van heide wordtalleen nog op defensieterreinen toegepast,met bijbehorende bijzondere waarden voorreptielen, broedvogels, dagvlinders,sprinkhanen en flora.Zoogdier 22-3 pagina 8Bossen en heide Door de ligging opde voormalige woeste gronden heeft eengroot deel van de defensieterreinen eenbosdek, of is het begroeid met droge heideof heischrale graslanden. Voor de betekenisvoor zoogdieren zijn daarmee de kadersgesteld: heidelandschappen vormenslechts voor enkele soorten zoogdiereneen belangrijk leefgebied. Edelherten,rosse vleermuizen, vossen en een enkelemoeflon foerageren er dagelijks. Maarvoor een deel van de dag zijn deze soortengebonden aan boslandschappen. Voorzoogdieren is heide een te schraal enstructuurloos leefgebied.Bosgebieden daarentegen vormen voorzoogdieren een veel aantrekkelijker biotoop,zeker als ze grenzen aan cultuurlandschappenwaar ook gefoerageerd kanworden. Vooral in de zuidelijke Veluwe leidtdit op defensieterreinen tot bijzondereconcentraties van das (Deelen, Schaarsbergen),wild zwijn en diverse soortenvleermuizen.Het derde voor zoogdieren relevante landschapstypedat gevonden wordt op defensieterreinenis meer urbaan van aard.Vooral als beboste gebieden parkachtigbebouwd zijn -zoals vele kazernes op deVeluwe, in Brabant en op de Heuvelrugdanvormen ze een aantrekkelijk leefgebiedvoor vele soorten zoogdieren. De omgevingvan vliegbasis Deelen, met kazernesin een bosrijke omgeving, vormt eenconcentratiepunt voor zoogdieren zoalsdas, gewone dwergvleermuis, laatvliegeren vier soorten marters. Ook reeën vindendeze gebieden aantrekkelijk, door de combinatievan rust en de beschikbaarheid vanhoogwaardig voedsel. Vliegbases vormendaarbij geen uitzondering.Functieveranderingen Het is eenbekend en wereldwijd fenomeen: verdedigingswerkenverliezen hun functie zodraze gebouwd zijn. Nederland ligt vol metforten, vestingsteden, bolwerken en inundatiewerkendie gebouwd zijn met de kennisvan een vorige oorlogsdreiging.Defensie heeft deze objecten in de laatstetientallen jaren massaal afgestoten. Demaatschappij heeft er nieuwe functies aangegeven: het zijn nu theehuizen en historischebinnensteden. Dit proces kent geeneinde. In deze tijd van bezuinigingen enverandering van internationale politiekeverhoudingen zullen in de komende jarendiverse terreinen hun defensiefunctie gaanverliezen. Ze worden overgedragen aannieuwe eigenaren en beheerders die erhun nieuwe functies aan zullen geven. Endaarmee eindigt het beheer van Defensiein deze terreinen met mogelijk ook de specifiekeflora en fauna die in deze gebiedenthuishoren. De fauna van de (voormalige)vliegbasis Soesterberg telde 28 soortenzoogdieren.Inventarisatie en monitoring In1993 hebben de terreinbeheerders van Defensieen de Landbouwuniversiteit Wageningengeconstateerd dat er onvoldoendegegevens beschikbaar waren van flora enfauna om een voldoende verantwoord beheerte voeren. In samenwerking met het