Odeon 78 - De Nederlandse Opera

Seizoen 2010 2011WelkomHet DNO-seizoen 2010 2011 gaat van start met een nieuwe productie vaneen zelden opgevoerde opera van Verdi, Les vêpres siciliennes. Deze grandopéra in de Franse traditie is een episch werk – hiermee komt een aspectvan Verdi’s oeuvre naar voren dat de afgelopen twee decennia door DNOniet is belicht. Regisseur Christof Loy maakt zijn debuut in Nederland; PaoloCarignani dirigeert.Les vêpres siciliennes is de eerste van zeven nieuwe producties, waarondertwee werken van levende componisten: Legende van Peter-Jan Wagemansbeleeft zijn scenische wereldpremière en voor Dionysos van WolfgangRihm zal het de Nederlandse première zijn. Legende is een ambitieus en bijzonderaansprekend muziekdrama, gebaseerd op de 19de-eeuwse strip overMijnheer Prikkebeen. In deze opera worden tevens allerlei nieuwe poëtische,politieke en psychologische legenden verkend, terwijl Dionysos een intiemerwerk is over de laatste creatieve maanden van de filosoof Nietzsche, toen hijzich identificeerde met de god Dionysos alvorens zijn verstand voorgoed teverliezen. Werken als deze laten zien hoe opera door middel van muziek ookde meest ongewone onderwerpen vermag te behandelen – door uit te stijgenboven intellectuele concepten en deze te vertalen in theaterbeelden met eensterke emotionele impact en een hoge mate van relevantie voor vandaag.Van impact was acht jaar geleden zeker sprake bij Die Soldaten van BerndAlois Zimmer mann in Willy Deckers indrukwekkende productie. Wij zijn heelblij dat we deze opera kunnen hernemen in hetzelfde seizoen als BeethovensFidelio, de maand daarop. Beide werken zijn krach tige statements tegenpolitieke onderdrukking en voor de menselijkheid. Benjamin Brittens meesterwerkBilly Budd is een sleutelwerk uit de 20ste eeuw dat nu voor het eerstbij DNO te zien zal zijn. De productie van Richard Jones en Antony McDonaldvolgt, na in Frankfurt in première te zijn gegaan, op de reprise van Janáčeksmagische Het sluwe vosje door dat zelfde team.Twee populaire titels uit het Franse repertoire worden gepresenteerd innieuwe producties: Roméo et Juliette van Gounod door de Franse theaterregisseurOlivier Py en dirigent Marc Minkowski, en Rameaus komischeopera Platée door het team Nigel Lowery /Amir Hosseinpour met dirigentRené Jacobs. Beide teams zijn nieuw bij DNO. Later in het seizoen zal SirSimon Rattle het Rotterdams Philharmonisch Orkest leiden en opnieuw zijnopwachting maken bij DNO voor zijn eerste directie van Der Rosenkavaliervan Richard Strauss, met Magdalena Kožená als Octavian. Mariss Jansons enhet Koninklijk Concertgebouworkest komen terug voor hun tweede operaproductie:Tsjaikovski’s Jevgeni Onjegin, in een enscenering van de Noorseoperaregisseur Stefan Herheim. Beide producties zijn hoogtepunten op deinternationale opera-agenda voor 2011.We zijn verheugd dat Marc Albrecht, die met ingang van seizoen 2011 2012chef-dirigent wordt van DNO en het Nederlands Philharmonisch Orkest, dereprise zal leiden van Robert Carsens productie van Fidelio. Intussen blijvenzijn voorgangers een sterke bijdrage leveren aan het muzi kale profiel vanDNO: Ingo Metzmacher zal Dionysos dirigeren, een werk dat dankzij zijninitiatief is ontstaan en dat onder Metzmachers muzikale leiding zijn premièrezal beleven als openingsvoorstelling van de Salzburger Fest spiele 2010;Hartmut Haenchen zal de reprise van Die Soldaten dirigeren.Lawrence Renes is weer te gast bij DNO om de reprise van Het sluwevosje te dirigeren. Constantinos Carydis dirigeert Mozarts Don Giovanni, tervoltooiing van de reprises van de drie Da Ponte-opera’s in de productie vanJossi Wieler en Sergio Morabito uit 2006. De Britse dirigent Ivor Bolton isverantwoordelijk voor de nieuwe Billy Budd. Kortom, alleen al de dirigentenmaken dit seizoen tot een van de rijkste uit de recente geschiedenis van DNO.Ieder seizoen presenteren we regisseurs die nieuw zijn voor DNO, zoalsChristof Loy, het duo Nigel Lowery/Amir Hosseinpour, Olivier Py en StefanHerheim. De enscenering van Legende is toevertrouwd aan het Nederlandseteam Marcel Sijm en Marc Warning (in samenwerking met dirigent Reinbertde Leeuw).Het Muziektheater Amsterdam presenteert in samenwerking met DNOtwee bijzondere producties. De Heksen van Venetië op muziek van PhilipGlass is een sprookjesopera speciaal voor kinderen, in het Nederlandsgezongen. Hanjo van Toshio Hosokawa verbindt het eeuwenoude no -theatermet wonderschone muziek van nu, in een tijdloze enscenering door AnnaTeresa De Keersmaeker.Truze M. Lodder en Pierre AudiGiuseppe VerdiLes vêpres siciliennesCharles GounodRoméo et JulietteBernd Alois ZimmermannDie SoldatenLudwig van BeethovenFidelioLeoš JanáčekHet sluwe vosjePeter-Jan WagemansLegendeBenjamin BrittenBilly BuddJean-Philippe RameauPlatéeWolfgang Amadeus MozartDon GiovanniPhilip GlassDe heksen van VenetiëToshio HosokawaHanjoRichard StraussDer RosenkavalierWolfgang RihmDionysosPjotr Iljitsj TsjaikovskiJevgeni OnjeginSeizoen 2010 2011reserverenT 020 625 5455www.dno.nlChazia Mourali ColumnActualistische operaHet persoonlijke is politiek, zo luiddede titel van een legendarisch gewordenpamflet uit 1969. Daarin schreef deAmerikaanse feministe Carol Hanischdat individuele ervaringen van vrouwenniet langer mochten worden opgevatals politiek irrelevant. Vrouwenkwestieswaren van algemeen belang en verdiendencollectieve oplossingen. De tweedefeministische golf omhelsde haar op ­vattingen en uiteindelijk kwamen zowelscholing, werk en beloning als geboortebeperkingen seksueel geweld op demaatschappelijke agenda.Wat klinken die termen nu hopelooscorrect en ouderwets! We leven inmiddelsdan ook in een wereld waarinhet tegenovergestelde principe geldt.Het politieke is persoonlijk geworden.Zonder God of ideologie zet de menszichzelf centraal en alles wat hemopstuwt of onderdompelt, verdientpublicatie, via welk medium dan ook,liefst 24 uur per dag. Politici en anderebelangrijke publieke figuren werdenletterlijk ‘iconen’, voor wie ‘uitstraling’er soms meer toe doet dan gedachtegoedof beleidsdaad. De ene keer isdie uitstraling sacraal, zoals op gefotoshopteverkiezingsposters, dan weer alte menselijk. Nooit zal ik het talkshowoptredenvergeten van de toenmaligedemissionaire minister van financiën,waarin hij verhaalde over zijn fascinatievoor Vader Abraham tijdens de jureringvan het Nationale Songfestival.Ik snapte zelfs na vertoning van hetfragment niet wat daar zo fascinerendaan was, maar de boodschap was duidelijk:de minster was ‘heus niet elitair’.Dat soort persoonlijke zaken wilik liever niet weten.Maar er zijn veel actuele verhalen diein de journalistiek onvoldoende tot hunrecht komen, terwijl ze alle kenmerkenvan een klassiek drama vertonen. Deaffaire Jack de Vries schreeuwt bijvoorbeeldom een opera. Ik zal straks uitleggenwaarom, eerst even een nieuwestroming bij u introduceren.Toegegeven, ik ben er de enige theoreticusvan en er hebben zich nog geencomponisten bij aangesloten. Maar jemoet ergens beginnen. Het genre zal‘actualistische opera’ heten, een termdie licht is geïnspireerd op de veristischestroming van eind 19de, begin20ste eeuw, maar verschilt inhoudelijkvolledig daarvan.De actualistische opera kent al eenaardige voorloper. Het zou me niets verbazenals in latere debatten de operaNixon in China van John Adams uit 1987dat etiket opgeplakt krijgt. Alhoeweleen waarachtige actualistische operaveel sneller na een nieuwsfeit wordtgeschreven: Nixons historische bezoekaan de Volksrepubliek vond per slot vanrekening al in 1972 plaats. De actualistischeopera moet zo snel mogelijk3inzicht geven in de verborgen psychologischedrijfveren en maatschappelijkegevolgen van actuele zaken. U bentzo’n intelligent publiek, u wilt toch ooksnappen wat De Vries werkelijk dreef?Volgde hij gewoon het decreet van denatuur, zijn hart en hormonen? Of washij misschien onbewust uit op zijn eigenval en zo ja, waarom? Leed hij aan eengrote innerlijke verscheurdheid omdathij niet in staat bleek de idealen die hijpropageerde, maar vast ook oprechtkoesterde, na te leven? En wat zegt datover onszelf? Die eeuwige strijd tussenhoe we zouden willen zijn, de hoge verwachtingendie we van anderen hebbenen het rommeltje dat we er uiteindelijkallemaal van maken?Mij dunkt dat Rob Zuidam, die inAdam in Ballingschap zo’n prachtignieuw licht liet schijnen op Eva’s verleiding,het meest geschikt zou dezeaffaire op zich te nemen. Misschienconcludeert hij ook hier dat de moreleen professionele val van de staatssecretariseigenlijk het gevolg van eendappere transgressie was. Verder zouik in het genre graag zo snel mogelijkeen fijne duistere opera over de misstandenin de katholieke kerk zien.Ik zal Louis Andriessen in vele brievensmeken hier werk van te maken. Dehorrorachtige processies uit Il prigionierovan Dallapiccola, zoals vorigseizoen door DNO vertoond, kan hijzo overnemen. En in zijn muzikale collagesmag best hier en daar een koraalvan vader Hendrik voorkomen. AlleenAndriessen zal in staat zijn meer temelden over het stelselmatig voorgekomenmisbruik dan ‘O, wat erg, hoe kandat nou?’, waarin de meesten van onsblijven steken.Philip Glass kan vast een schitterendeopera schrijven over de milieurampvan BP in de Mexicaanse Golf.Als je muziek kunt componeren overeen waterval of een stuwdam, kun jeook de apocalyptische dreiging van eenongewenste oliestroom vormgeven.Hart verscheurend moeten de mentaleworstelingen van CEO Tony Haywardworden uitgebeeld. Welke gevolgen vande ramp zouden hem het meest pijnigen?Die voor de wereld of die voor zijneigen marktwaarde? Tenslotte zou JohnAdams, die immers al een beetje methet genre heeft gestoeid, een stuk kunnenmaken over de miljardairs die zichaan het begin van de economische crisisvan het leven beroofden. Meestalwaren die mannen een paar honderdmiljoen kwijt en bleven er nog een paarhonderd over. Plus vrouw, kinderen enwie weet wat voor geliefden nog meer.Waarom zou dat niet de moeite waardzijn om voor te leven? En hoe kun jezo’n gebrek aan karakter vertonen alshet gaat om het oplossen van problemen,als datzelfde karakter je in staatstelde een imperium op te bouwen?En wat zegt dit over al die andere miljardairsdie wij zo verafgoden?U ziet het. De actualistische operavult de hiaten van de journalistiek.Het politieke en het persoonlijke wordenop een volwassen manier in balansgebracht, diepere en onbewuste drijfverenonderzocht. De actualistischeopera wil niet kibbelen en is wars vangoedkope sensatiezucht. Maar doetook zoveel meer dan het brengen vanfeiten. Dit nieuwe genre wil de onvolkomenhedenvan leiders en volgersblootleggen zonder die gemakzuchtigte veroordelen. Want de opera houdtvan het leven zoals het is, maar blijfttoch dromen van een iets beterewereld. Nu nog de uitvoering...(Foto: William Rutten)

Scène uit Le triomphe de l’amour, 1681Francine van der WielKnellende familiebanden:ballet en operaHet komt in de beste families voor: twee kinderen die als de beste maatjes opgroeien, raken als volwassenenvan elkaar vervreemd. Vaak generen ze zich zelfs een beetje voor het feit dat ze dezelfde afstamming hebben.Het kan soms enige generaties duren voor de familiebanden weer worden aangetrokken. Zo is het ook metopera en ballet. Niet dat de geschiedschrijvers de gedeelde wortels ontkennen, maar vanaf het moment dat debeide disciplines min of meer – wankel nog – op eigen benen gingen staan, zou men de indruk kunnen krijgendat ze ook niets meer met elkaar te maken hadden. Zo is het echter niet, zeker niet in de Franse grand opéra.Het was in Frankrijk dat een van de belangrijkstevoorlopers van het hedendaagsemuziektheater werd geproduceerd. In 1581werd op initiatief van Catharina de’ Medicieen ongekend rijk spektakel gepresenteerd,waarin muziek, dans, zang en voordracht voorhet eerst één, min of meer samenhangend,verhaal vertelden. Die narratieve samenhangen de harmonie tussen de samenstellendedisciplines in het Ballet Comique de laRoyne grepen terug op oude Griekse idealen.De peperdure ‘multimediaproductie’ vertelde,met inachtneming van de aristotelischeeenheid van tijd, plaats en handeling, hetverhaal van Odysseus en Circe.Het spektakelstuk was het prototype vande hofballetten uit de vroege 17de eeuw.Frank rijk gaf daarbij de toon aan. De dansin deze ‘royale’ producties werd aanvanke ­lijk door de hovelingen zelf uitgevoerd. Methet oog op hun status, maar zeker ook vanwegehun rijke en zware kostumering enhoge hakken (ook voor de heren), beperktede choreografie zich meestal tot geometrischegrondpatronen en rustige, horizontaleof lage passen (danse basse).In de daaropvolgende decennia ontstondenverschillende vormen met muziek endans in variërende verhoudingen. In het balletcomique, dat een verhaal of mythe alsrode draad had, voerde dans de boventoon.De handeling werd door middel van zang envoordracht verteld. Meer neigend naar deopera was het ballet mélodramatique, waarinalle nadruk op de zang lag.Deze vormen vloeiden samen in hetklassieke hofballet, dat rond 1625 ontstonden dat tot volle wasdom kwam tijdens deregeerperiode van Lodewijk XIV, die, evenalszijn vader, een fervent liefhebber wasvan het ballet. Hij trad ook zelf op in de opulenteproducties waarvoor zijn vaste hofcomponistén choreograaf Lully (die somsook als danser optrad) de verantwoordelijkheiddroeg. Als Compositeur de la musiqueinstrumentale en Maître de la musique de laFamille Royale, en dus almachtig in de Fransemuziekwereld, zette hij de lijnen uit voor deontwikkeling van het hofballet.Virtuositeit en sprongkrachtIn dezelfde tijd werden ook de basisprincipesvan het klassieke ballet vastgelegd,waaronder het typische, vanuit de heupbuitenwaarts of en-dehors draaien van debenen. De dans nam een hoge(re) vlucht:grote sprongen deden hun intrede in de totdan toe vooral statige hofevenementen. Ditwas mede te danken aan de oprichting vande eerste dansvakopleiding. In 1661 ontstondde Académie Royale de la Danse, die in de21ste eeuw voortleeft in de balletschool vande Parijse Opéra.In samenwerking met de grote komedieauteurMolière creëerde Lully het comédieballet,een mengvorm van toneel en dans, diegezien kan worden als een vroege voorlopervan operette en musical. Nog belangrijkerwellicht is Lully’s rol als grondlegger vande opvolger van het klassieke hofballet, hetopéra-ballet of, zoals de componist het aanvankelijkzelf noemde, de tragédie lyrique.Als een van de eerste voorbeelden geldtLe triomphe de l’amour (1681). De muzieknam in dit genre een belangrijker rol in dande dans en het orkest dijde gestaag uit,4 5maar nog steeds namen balletten een aanzienlijkdeel (een kwart tot een derde) vanhet geheel in beslag. Aria en recitatief, geenvoordracht, drukten de handeling uit, waarbijpantomimische scènes zorgden voor een ver ­binding tussen de overwegend decora tievedansdelen en het verhaal.Na de dood van Lully raakte het opéraballetin verval. In de handen van Rameaubloeide het genre echter weer op. De figuurdansenen de statige, geaffecteerde dansebasse groeiden uit tot een complexere vorm,waarin virtuositeit en sprongkracht eengrotere rol speelden. Zelfs vrouwen veroverdenhet luchtruim, dat voordien wasvoorbehouden aan de heren.Onwrikbare regelsIn de tweede helft van de 18de eeuw begonhet ballet zich definitief te manifesteren alseen autonome kunstvorm. Hierbij was deFranse choreograaf Jean-Georges Noverreeen van de hoofdrolspelers. Hij pleitte vooreen dansstijl die vrij was van gekunsteldheiden die een natuurlijker expressie na ­streefde binnen een samenhangende dramaturgie.Noverre geldt als de vader van hetballet d’action (handelingsballet), waarbij degehele actie door beweging en pantomime,niet door woorden, wordt uitgebeeld. In zijninvloedrijke werk Lettres sur la Danse (1760)stelde hij ook voor het balletkostuum te vereenvoudigen,om zo de bewegingsvrijheid tevergroten. Noverre werd in brede kring, ookbuiten de dans, bewonderd. In Wenen werktehij bijvoorbeeld samen met Gluck, die eenaantal van Noverres ideeën over het muziektheateradopteerde.Met de komst van het handelingsballetlijkt het of ineens alle banden verbroken zijntussen ballet en opera. Maar dansen blevenonderdeel uitmaken van de opera. Zeker inFrankrijk, waar de grand opéra tot bloeikwam, was opera zonder dans ondenkbaar.Bovendien werden tijdens de eerste helftvan de 19de eeuw vaak double bills gepresenteerd:een balletvoorstelling als hoofdattractieen een korte of ingekorte opera als‘hors d’oeuvre’ of ‘dessert’. Voor opera’s vanvier of vijf aktes golden vrijwel onwrikbareregels: een kort ballet in de tweede akte eneen lang dansdivertissement in de derde.Of componisten het nou leuk vonden of niet,ballet zou er zijn, mede op instigatie van deinvloedrijke heren van de Jockey Club inParijs, die niet alleen veel geld doneerden,maar ook graag naar bevallige danseressenkeken.Voor velen, onder wie Verdi, betekendeeen ballet een onwelkome onderbreking vanhet muzikale drama. Grootgebracht in derelatief ‘dansarme’ Italiaanse operatraditie,was Verdi sowieso geen dansliefhebber.Zo schreef hij in 1847 aan een vriendin:‘Ik heb gisteravond het eerste ballet bij deOpéra gezien… Iets onfatsoenlijkers kun jeje niet voorstellen.’ Toch vertoonden balleten opera in die tijd nog veel verwantschapin onderwerpkeuze. Met het oog op de ge ­schiedenis is dat niet vreemd. In de 17deen 18de eeuw ontwikkelden tragédie lyriqueen opéra-ballet zich naast elkaar, met veleoverlap pingen in stijl en middelen. De verzelfstandigingvan beide vormen was daarentegeneen kwestie van enige decennia:tussen de opkomst van het ballet d’actionen de première van het prototype van hetromantische ballet, La Sylphide (1832),liggen ongeveer zestig jaar.Verdi’s dansbaarheidLa Sylphide was een ballet van FilippoTaglioni, de man die aan de wieg stond vande spitzendans – zijn dochter Marie zou eenvan de grote balletsterren van de 19de eeuwworden. Een jaar vóór La Sylphide werktevader Filippo mee aan Meyerbeers Robertle diable. Van zijn hand is het indrukwekkende‘Nonnenballet’ in deze opera, diemodel stond voor de stijl van de Fransegrand opéra. Het ‘Nonnenballet’ was bovendienvan grote invloed op het romantischeballet, met name op de ontwikkeling van hetzogeheten ballet blanc, waarin vaak geestverschijningen,feeën, sylfiden (luchtgeesten)of andere bovennatuurlijke wezenshun opwachting maakten.De wederzijdse beïnvloeding van balleten opera was in de 19de eeuw dus zeker nogniet ten einde. Pas na 1850 werd de gewoonteopgegeven de twee zusterdisciplines ineen double bill te presenteren. Ook tradenprima ballerina’s sindsdien niet meer op inoperaballetten. De nadruk kwam te liggenop de erotische aantrekkingskracht van dedanseressen; verfijnde vertolkingskunstraakte daaraan ondergeschikt.Het is waarschijnlijk mede daarom dathet ballet bij het muziekpubliek en zeker bijcomponisten in een kwade reuk kwam testaan. Verdi nam dan ook met frisse tegenzineen ballet op in Les vêpres siciliennes –een vereiste van de Parijse operadirectie.Anders dan veel componisten uit die tijd,zorgde hij er wel voor dat de dansen eenlogisch onderdeel van de handeling vormden.Het divertissement Les quatres saisonsmaakt deel uit van een bal in het paleis vande Franse gouverneur. De choreografiewas van Lucien Petipa, de oudere broer vanMarius Petipa, die later in Rusland zijn ge ­droomde muzikale partner vond in Tsjaikovskien het klassiekste der klassieke ballettencreëerde: De Schone Slaapster.Ondanks Verdi’s weerzin had Les quatressaisons veel succes. Verdi’s composities wordennog steeds door dansmakers geroemdom hun dansbaarheid. Choreograaf GeorgeBalanchine beweerde zelfs dat alle opera’svan Verdi dansbaar waren: ‘Elke Verdi-operakan worden gedanst. Het is dansmuziek.’Ongetwijfeld dacht de componist er andersover. Misschien was hij niet zo extreem alsdie andere grootheid van de 19de eeuw,Richard Wagner. Diens multimediale Gesamt -kunstwerk omvatte vrijwel alle disciplines– zang, muziek, vormgeving, licht – behalvedans. Zijn anti-danshouding was aansteke­lijk; in de 20ste eeuw werden de balletten uitvele opera’s geschrapt en balletgezelschappendie de verplichting hadden de opera te‘bedienen’, vaardigden meestal de minderegoden af.SamenwerkingSinds een jaar of veertig echter is er sprakevan een nieuwe toenadering tussen dansen opera. Aanvankelijk was de relatie nogstroef. Dansmakers ervoeren de houdingvan operagezelschappen als neerbuigend.Tekenend is Balanchines repliek op het verwijtdat hij de traditie van de MetropolitanOpera niet zou respecteren: ‘Natuurlijk niet.De traditie van ballet bij de Met is slechtballet.’ De verhouding werd er niet beterop toen hij in Glucks Orpheus and Eurydicezangers en koor naar de orkestbak verbande.Pina Bausch deed in 1974 hetzelfde metIphigenie auf Tauris, maar een jaar laterbe volkten zangers en dansers als gelijkwaardigenhet toneel in Orpheus undEurydike.Sindsdien is de belangstelling voorsamenwerking tussen operadirecties enchoreografen (Trisha Brown, Anne TeresaDe Keers maeker, Mark Morris en vele anderen)alleen maar toegenomen. Chargerendzou men kunnen zeggen dat een choreograaftegenwoordig pas meetelt als hij of zij eenopera heeft geregisseerd. Zo blijkt maarweer: het bloed kruipt waar het niet gaankan. Familie banden laten zich niet verloochenen.(Foto: Clärchen & Matthias Baus)Hector Berlioz, Les Troyens, Chasse royale, dansscène, acte IV

Achtergrond Les vêpres siciliennes8 9Giuseppe Verdi, rond 1855 (Foto: Nadar)Floris VisserGenre in crisis,componist in ontwikkelingGenoeg werk om een stier te doden’... zo beschreef Giuseppe Verdi zijn eerste complete compositievoor de Parijse Opéra. Les vêpres siciliennes is zoals vele werken binnen het genre van de Franse grandopéra voor lange tijd van het repertoire verdwenen. Dat het stuk de geschiedenis heeft overleefd, is voornamelijkte danken aan de Italiaanse versie, I vespri siciliani. Vorig seizoen presenteerde De NederlandseOpera met Halévy’s La Juive en Berlioz’ Les Troyens twee hoogtepunten uit het tijdperk van de grand opéra.Dit jaar wordt wederom zo’n ‘grote opera’ op de planken gebracht. Een zeldzaam werk, want door de lengteen de complexiteit van de vocale en productionele eisen drukt Les vêpres siciliennes zwaar op de praktischeen economische middelen van ieder operahuis.In vergelijking met Verdi’s ‘grote drie’: Rigoletto,Il trovatore en La traviata is men vaakkritisch. De kolos Les vêpres siciliennes zoueen werk zijn dat niet de melodische directheidvan het voorgenoemde trio bezit. Tochwas Les vêpres siciliennes voor Verdi’s ontwikkelingeen uniek werk en een belangrijkeopmaat richting latere meesterwerken alsDon Carlos of Aida. Met Les vêpres sicilienneskon Verdi zijn kunst ontwikkelen om ‘mensenin een grote maatschappelijke samenhangte begrijpen’, zoals regisseur Christof Loybeschrijft.* Vergelijkingen met de familiairecrisis tussen vader en zoon in Don Carlosen met het grote ballet dat in Aida’s tweedeakte de triomf van de Egyptenaren onderbreekt,zijn snel gemaakt. Zowel de structuurvan zijn latere werken, als de onderwerpengrijpen terug op zijn eerste gevecht met degrand opéra.Een microcrisisin een macrokosmosDe traditie van de grand opéra werd al inhaar hoogtijdagen als zeer complex erva ­ren. Componisten als Meyerbeer (Robert lediable, Les Huguenots), Auber (Gustave III)en uiteraard Halévy (La Juive) werkten danook met uitgebreide libretti van vier tot vijfaktes. Daarin omlijstte vaak een sociale‘macrocrisis’ een persoonlijke en vaak ookfamiliaire ‘microcrisis’. De kunst om beidecrises vorm te geven en beter nog: elkaar telaten versterken is er één die Verdi tot in hetdetail beheerste. Met Les vêpres siciliennesvertelt Verdi het drama van het onderdrukteSicilië door de ogen van de onderdrukker énde onderdrukten. De Franse onderdrukkerin de persoon van Guy de Montfort en deonderdrukte als zijn Siciliaanse zoon Henri.Het persoonlijke drama wordt nog verderuitgewerkt door het gegeven dat Henri geenweet heeft van hun verwantschap en dit, alszijn vader het geheim onthult, niet wénstte weten. Vader en zoon worstelen met hunloyaliteit aan elkaar en hun vaderland.Het drama speelt zich af in Palermoin 1282, waar de Siciliaanse bevolking inop stand komt tegen de Franse overheerser.Deze 13de-eeuwse politieke context raaktedirect aan Verdi’s persoonlijke bemoeienismet het Risorgimento: de herrijzenis en éénwordingvan het moderne Italië. De FranseFebruarirevolutie in 1848, die Verdi’s artistiekeplannen in Parijs dwarsboomde, gaftegelijkertijd aanleiding tot een revolutiein zijn eigen land. Geheel in de traditie vande grand opéra verweefden politiek engagementen persoonlijk drama zich ook in hetprivéleven van de componist.Nog een aanzet van Verdi’s toekomstigegenie in Les vêpres siciliennes is te herkennenin het liefdesdrama tussen de tenor Henri ende sopraan Hélène. De Siciliaanse Hélèneheeft, in de persoon van Henri, de zoonlief van de man die haar broer vermoordde.Een conflict op persoonlijk niveau, waaropwederom de sociale omstandigheden directinvloed hebben. Verdi zou in zijn latere meesterwerkenDon Carlos of Aida het principevan de ‘onmogelijke liefde’ nog verder uitwerken.De gedwongen breuk tussen kroonprinsCarlos en zijn geliefde en latere stiefmoederÉlisabeth de Valois. Of de geliefdenRadamès en Aida, waarbij overheerser enoverheerste elkaar enkel mogen beminnenin de dood.Worsteling met de geschiedenisVerdi worstelde met de geschiedenis op verschillendeniveaus tijdens zijn werk aan Lesvêpres siciliennes. Naast zijn verscheurdheidtussen een Franse broodheer en Italiaanselotgenoten kwam hij onvermijdelijk in conflictmet een genre in crisis. Al in Verdi’s tijdwaren de hoogtijdagen van de grand opéravoorbij. Componisten als Meyerbeer, Auberen Halévy hadden al in de jaren dertig van de19de eeuw de ‘grote opera’ tot een hoogtepuntgebracht. Daarnaast moest Verdi werkenmet een libretto dat nou juist uit diezelfdetijd stamde. Een literair werk van twintigjaar oud, van de hand van Eugène Scribe enCharles Duveyrier. De originele titel wasLe duc d’Albe en de Franse onderdrukkerswaren in het origineel van Spaanse komaf.De locatie was niet het 13de-eeuwse Sicilië,maar de Lage Landen tijdens de Tachtig jarigeOorlog. In Verdi’s opera zou het drama echterniet worden omlijst door de maatschappelijkecrisis in Brabant en Vlaan de ren. Paseen aantal jaren later gebruikte hij in DonCarlos de Spaanse overheersing wél alsachtergrond voor het verhaal.Fromental Halévy verwees jaren daar voorhet originele libretto naar de prullenbak enook Donizetti kwam niet verder dan tweevan de originele drie aktes. Pas in 1853 wistScribe een componist te interesseren voorzijn verhaal: Giuseppe Verdi. Hiermee gingde componist een gevecht aan met een vormvan opera die eigenlijk passé was. De grandopéra was twintig jaar daarvoor, rond 1830,zeer populair. Het was een vorm van operadie bepaald werd door een historisch onderwerp,vijf aktes en een uitgebreid ballet.Kenmerkend voor het genre waren verderde grootschaligheid, de spectaculaire toneeleffectenen de aandacht voor briljante zangpartijen,weelderige kostuums en pakkendeorkesteffecten.Sinds 1806 werkte het Parijse operasysteemals volgt: de Franse opera werdin de Opéra zelf uitgevoerd en Italiaansewerken in het Théâtre Italien. Dit systeembegon in de jaren vijftig van de 19de eeuwscheuren te vertonen. Al in de jaren veertigwerden Rossini’s Otello en Donizetti’s Luciadi Lammermoor in de Opéra opgevoerd.Zelfs Verdi’s eigen Luisa Miller zag daar in1853 het levenslicht. Tegelijk gingen in hetThéâtre Lyrique de vernieuwende werkenvan Gounod en Berlioz in première en veroorzaakteOffenbach in het Théâtre desBouffes Parisiens een maalstroom van opérettes.De wereld van de grand opéra wasniet meer en de concurrentie hijgde Verdiin de nek.Niet alleen de voorbije en de modernegeschiedenis, maar ook de vorm van deoriginele Franse vijfakter stelde Verdi voorproblemen. De taal en de structuur warenniet van de kwaliteit waarmee Verdi gewendwas te werken.Toch slaagde hij erin de personageszowel theatraal als muzikaal meeren meer te vormen naar zijn eigen wensen.Maar ook kwam hij de schrijver tegemoetmet een voor hemzelf ongebruikelijke orkestratie.De ouverture en het ballet werden enworden door het publiek ervaren als werkenvan een grote originaliteit en schoonheid.Hierom worden deze twee ook nog steedslos uitgevoerd in concertzalen over de helewereld.Een nieuw balletlibrettoVaak wordt vergeten dat er ook een librettowerd geschreven voor een dergelijk ballet.Niet alleen de componist, de dirigent en deregisseur zien en zagen de noodzaak in vande tekst als drager van het verhaal. Ook dechoreograaf voor het beroemde ballet in dederde akte heeft een verhalende structuurnodig. Dit om te voorkomen dat naast demuziek, de personenregie en het decor,de dans een Fremdkörper dreigt te worden.Niet in eerste instantie de beweging vande muziek of die van het menselijk lichaambepalen de draagkracht van een werk als Lesvêpres siciliennes. Het drama zelf, de intermenselijkeconflicten en de sociale thema’s,zoals beschreven in het libretto, bepalenhet verloop van de handeling en dus ook datvan de dans. De componist Salieri sprak deonsterfelijke leus: ‘Eerst de muziek en dande woorden’. Maar als in den beginne nieteerst het woord gesproken is, maar juistde muziek heeft geklonken, hoe schiepengenie ën als Monteverdi, Mozart en Verdidan hun drama’s?Met Salieri’s uitspraak in de hand gaanvelen voorbij aan het feit dat Verdi jaren heeftgezocht naar goede librettisten. Poëten be ­schouwde hij als componisten van het ge ­sproken woord. Het waren kunstenaars diehem een verhaal en een taal leverden waardoorhij kon componeren.Uniek is dat regisseur Christof Loy hetballet getiteld Les quatre saisons niet wildeschrappen, zoals vaak gebeurt. Hij ziet hetals een kans om een deel van het onuitgesprokendrama te laten zien. Aangezien hetoriginele balletlibretto voor Les vêpres siciliennesniet meer bestaat, schreef ThomasJonigk voor de uitvoeringen bij De NederlandseOpera een nieuw balletlibretto.Getiteld Jahreszeiten wordt hierin de jeugdvan Henri beschreven. Het vertelt de ontwikkelingvan de mens aan de hand van deontwikkeling der seizoenen. Centraal hierinstaat de keuken als plek waar het Siciliaansegezinsleven zich afspeelt. Een ontwrichtgezin waarin de Franse vader, na de Siciliaansemoeder zwanger te hebben gemaakt,het gezin verlaat. De vier seizoenen, waarinde winter staat voor het koude hart van eenzoon, die opgroeit zonder mannelijk voorbeeld.Lente en zomer drukken de puberaleontwikkeling en de oerkrachten van de liefdeuit. De herfst vertelt ons het verhaal van deverzoening na een heftig conflict. In de traditievan Verdi wordt het ‘kleine’ drama doorde microkosmos van een keuken weergegeven.Tegelijk mengt dit zich met het ‘grote’drama van de wereld om ons heen: de macrokosmosvan de seizoenen. Hiermee wordthet operalibretto verrijkt met de voorgeschiedenisen een verdieping van de relatietussen vader Guy de Montfort en zoon Henri.Een persoonlijk RisorgimentoHet lot van Verdi’s eerste grand opéra waszeker niet een totale mislukking. Maar Lesvêpres siciliennes is nooit een populair repertoirestukgeworden. Het betrof hier eengenre in crisis, maar een componist in ontwikkeling.Verdi bleef doorwerken aan zijnopera tot in 1863 waarin Henri’s ‘Ô jour depeine’ werd vervangen door ‘À toi que j’aichérie’. Na 1865 verdween Les vêpres siciliennesvan het repertoire. Il trovatore bleefin Parijs uitgevoerd worden als Le trouvère,maar dit was dan ook geen traditionele grandopéra. Het succes van Le trouvère deed hetpubliek Verdi’s ware Franse opera vergeten.Maar ook de Italiaanse variant van Lesvêpres siciliennes bleek een geval van verkeerdetiming. Vanwege de directe connectietussen het Risorgimento en een libretto volItaliaanse revolutionairen uit de 13de eeuwwerd Verdi gedwongen wederom een librettote herzien voor de Italiaanse markt. De praktischelibrettist Scribe verplaatste de handelingvan Palermo naar Lissabon. Zo dwongde Italiaanse censuur het drama dat ooit inde Lage Landen (Brussel) begon, via Sicilië(Palermo), nu weer naar Portugal (Lissabon).Het origineel, Le duc d’Albe, doopte men omtot Giovanna de Guzman en de ene Europesebrandhaard werd vervangen door de andere.Giovanna de Guzman beleefde slechts negenopvoeringen tijdens het carnavalsseizoen1855-1856. Vreemd genoeg werd in Italiëhet populaire ballet in de derde akte veroordeeldals ‘Franse wansmaak’. Voor de uiteindelijkeItaliaanse versie, I vespri siciliani,besloot Verdi dan ook het ballet te schrappen.Door de Italiaanse censuur vleugellamgemaakt leek I vespri siciliani een van Verdi’smeest problematische werken te zijn geworden.Toch zal dit seizoen Verdi wederom eenRisorgimento beleven. De Nederlandse Operazet haar succesvolle reeks van de grand opéravoort met de gedurfde keuze voor een zeldzaamwerk. De oorspronke lijke Franse versievan Les vêpres siciliennes herrijst in haar volleglorie, mét ballet én een nieuw balletlibretto.* Zie het interview op pagina 10Théâtre de l’Académie impériale, Parijs, circa 1865

Roméo et JulietteAch, ik wil leven in mijn bedwelmende droom. (Juliette)ProloogHet koor kondigt de tragedie aan van detwee jonge geliefden Juliette en Roméo,afkomstig uit de strijdende Veronese familiesCapulet en Montaigu.ITijdens een gemaskerd bal bij de Capuletsbewonderen allen de schoonheid vanCapulets dochter Juliette. Als ongenodegasten zijn Roméo Montaigu, zijn vriendMercutio en zijn neef Benvolio aanwezig.Roméo heeft een onheilspellende droomgehad, maar Mercutio lacht hem uit: de feeMab heeft hem in zijn slaap bezocht. Danziet Roméo Juliette en is op slag verliefd.Juliette wordt door haar familie gekoppeldaan graaf Paris, maar is niet in hem geïnteresseerd.Ook zij raakt meteen verliefdzodra ze Roméo ziet. Juliettes neef Tybaltherkent hem en wil hem te lijf gaan, maarCapulet houdt hem tegen.IIRoméo brengt Juliette een liefdevolle serenade.Juliette verschijnt op haar balkonen verklaart dat ze zijn gevoelens beant­woordt. Hun dialoog wordt onder brokendoor Grégorio en andere mannen uithet huis van Capulet, die de tuin doorzoekennaar een page van Montaigu. Evenlater roept de voedster Gertrude Juliettenaar binnen.IIIFrère Laurent krijgt in zijn cel bezoek vanRoméo, die hem vertelt over zijn gevoelensvoor Juliette. Deze voegt zich bij hen ende twee laten zich door de geestelijke inde echt verbinden. Gertrude houdt buitende wacht.Stéphano, Romeo's page, lokt de bediendenuit Capulets huis naar buiten met eenprovocerend lied. Een en ander leidt toteen duel tussen Tybalt en Mercutio; wanneerMercutio door Tybalt dodelijk wordtverwond, doodt Roméo deze uit wraak.Voor straf wordt hij verbannen uit Verona.IVRoméo en Juliette nemen bedroefd afscheidvan elkaar. Nauwelijks is Roméo vertrokkenof Capulet komt haar, vergezeld doorFrère Laurent, vertellen dat ze de volgende1415dag met Paris moet trouwen. Zij wil lieversterven! Laurent geeft haar een medicijnwaardoor ze gedurende een dag dood zallijken. Dat geeft Juliette de gelegenheid ommet Roméo te ontsnappen. Ten overstaanvan de bruidegom en de gasten zakt Juliettein elkaar en valt voor dood neer.VDe page die Frère Laurent naar Roméoheeft gestuurd om hem in te lichten overhet plan is aangevallen door de Capulets.Hij heeft de brief van Laurent niet kunnenafgeven. Intussen treft Roméo in de familietombevan Capulet de schijndode Julietteaan. Hij denkt dat ze echt gestorven is enneemt een dodelijke drank in. Als Julietteontwaakt, prijst het liefdespaar zich gelukkig,maar dan begint het gif te werken.Omdat Roméo het hele flesje heeft leeggedronken,grijpt Juliette zijn dolk en doorsteektzich. Zij sterven samen.do 7 okt 2010 première 19.30 uurzo 10 oktwo 13 oktza 16 oktdi 19 oktdo 21 oktzo 24 oktwo 27 oktvr 29 oktHet Muziektheater Amsterdam13.30 uur19.30 uur19.30 uur19.30 uur19.30 uur13.30 uur19.30 uur19.30 uurKaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeonzijn er nog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455Online reserveren: www.dno.nlInleidingen door Aukelien van HoytemaPlaats: Het Muziektheater Amsterdam(foyer 2de balkon)Tijd: 45 minuten voor aanvang van iederevoorstelling, dus 18 .45 uur (avond)/12.45 uur(matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een geldigplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagMet steun van de Vereniging Vriendenvan De Nederlandse OperaUitzenddatumRadio 4, NPS Opera live:zaterdag 30 oktober, 19.00 uur.Cd/dvd-aanbevelingenDNO beveelt u de volgende cd en dvd aan. Dezezijn ver krijgbaar in de winkel van Het MuziektheaterAmster dam of bij alle vestigingen van Concerto/Plato:Cd Roméo et JulietteAlfredo Kraus, MirellaFreni, Chicago OperaOrchestra and Chorus,Robin StapletonGala, € 10,–Charles Gounod 1818-1893Roméo et JulietteOpéra en cinq acteslibretto vanJules Barbier en Michel Carrénaar William Shakespearemuzikale leidingMarc MinkowskiregieOlivier Pydecor en kostuumsPierre-André WeitzlichtBertrand KillychoreografieWissam ArbacheJulietteLyubov PetrovaStéphanoCora BurggraafGertrudeDoris LamprechtRoméoIsmael JordiTybaltSébastien DroyBenvolioJean-Léon KlostermannMercutioHenk NevenParisMaarten KoningsbergerFrère LaurentNicolas TestéGrégorioMattijs van de WoerdCapuletPhilippe RouillonLe Duc/Frère JeanChristophe FelManuelaOleksandra LenyshynPepitaMaartje de LintAngeloJohn van HalterenNieuwe productieMaquette Roméo et Juliette, ontwerp: Pierre-André Weitz (Foto: Jedan Tutuhatunewa)Kostuumontwerp Roméo et Juliette, ontwerp: Pierre-André WeitzDvd Roméo et Juliette(Regie: Bartlett Sher)Rolando Villazon, NinoMachaidze, Cora Burggraaf,MozarteumOrchester Salzburg,Yannick Nézet-SéguinDGG, € 37,95Op vertoon van hun abonne ments kaart krijgenDNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Platoen in de Muziektheaterwinkel.DinerbuffettenBij elke avondvoorstelling van DNO kunt uge nie ten van een diner buffet in de foyer vanHet Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustigeten en bent u op tijd voor de opera. Reserverenvia het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek ­theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 ofvia www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviserenu tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantalplaatsen beschikbaar.Residentie OrkestKoor van De Nederlandse Operainstudering Martin WrightDe opera wordt in het Frans gezongenen Nederlands boventiteld.De voorstelling duurt circa 3 uur en 30 minuten.Er is 1 pauze.Het operaboek Roméo et Juliette isverkrijgbaar in Het Muziek theaterAmsterdam. Daarin zijn onder meer eenuitgebreide synopsis, en het libretto inhet Frans en in het Neder lands opgenomen.De prijs is 8,-.

Die SoldatenEen hoer wordt nooit uit zichzelf een hoer,zij wordt tot hoer gemaakt. (Eisenhardt)ILille en Armentières, gisteren, vandaag enmorgen. Nadat de galanterieënhandelaarWesener met zijn familie uit Armentièresnaar Lille is verhuisd, schrijft zijn dochterMarie een brief aan de moeder van haarverloofde Stolzius, die in Lille is gebleven.Stolzius is blij en schrijft meteen terug,maar intussen heeft Marie baron Desportesont moet, die in het Franse leger dient.Wesener waarschuwt zijn dochter tegeneen dergelijke verbintenis. Als Stolziusom Maries hand vraagt, houden vader endochter hem echter aan het lijntje, omdat zeDesportes toch wel een goede partij vinden.IIIn een café in Armentières zitten officierente drinken en kaart te spelen. Na eendans komt Stolzius binnen, die door allengeplaagd wordt omdat Marie is gesignaleerdmet Desportes. Hij vertrekt en stuurtMarie een boze brief, die ze aan Desporteslaat zien. Deze dicteert een beledigend antwoord,verleidt Marie en vertrekt. Wesenersmoeder voorziet dat het met haar kleindochterslecht zal aflopen, terwijl Stolzius’moeder tevergeefs probeert haar zoon ervante overtuigen dat Marie hem niet waard is.IIIOm zich te wreken is Stolzius oppassergeworden van de officier Mary, met wieMarie inmiddels contact heeft. Nietteminheeft ze alweer een nieuwe aanbidder,de jonge graaf De la Roche. Diens moederovertuigt hem dat hij van de verhoudingmoet afzien en neemt Marie in dienst.IVMary heeft in de tuin van gravin De la Rocheeen ontmoeting met Marie, die wordt onderbrokendoor de komst van de gravin. Marieloopt weg. Ondanks de waarschuwing van2425gravin De la Roche gaat Marie toch weerin op een verzoek van Desportes om eenrendez-vous. Dat komt haar duur te staan,want ze wordt verkracht door een vanDesportes’ ondergeschikten. Ze gaat vervolgensin de prostitutie. Stolzius wil zichwreken. Terwijl Desportes en Mary samendineren, luistert Stolzius, die hen bedient,hun gesprek af. Desportes noemt Marie eenhoer en vertelt hoe hij zijn jager opdrachtgaf haar te onderscheppen voordat ze bijhemzelf zou aankomen. Mary merkt verontwaardigdop dat hijzelf graag met Mariehad willen trouwen. Stolzius vergiftigt desoep van Desportes. Als deze een pijnlijkedood sterft, schreeuwt Stolzius de naamvan Marie in zijn gezicht en neemt zelfvergif in. Wesener wordt op straat aangesprokendoor een bedelares. Eerst weigerthij haar geld te geven, maar doet dat vervolgenstoch, denkend aan zijn eigen dochter.Hij ziet niet dat zij het is.di 9 nov 2010 première 20.00 uurvr 12 novdi 16 novdo 18 novza 20 novdi 23 novdo 25 novzo 28 novHet Muziektheater Amsterdam20.00 uur20.00 uur20.00 uur20.00 uur20.00 uur20.00 uur13.30 uurKaartverkoop is reeds begonnen.Bij het ter perse gaan van deze Odeonzijn er nog kaarten verkrijgbaar.Bel het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam: 020-625 5455Online reserveren: www.dno.nlInleidingen door Bart HermansPlaats: Het Muziektheater Amsterdam(foyer 2de balkon)Tijd: 45 minuten voor aanvang van iederevoorstelling, dus 19 .15 uur (avond)/12.45 uur(matinee)Lengte: ± 30 minutenToegang: gratis op vertoon van een geldigplaatsbewijs voor de voorstelling van die dagMet steun van de Vereniging Vriendenvan De Nederlandse OperaUitzenddatumRadio 4, NPS Opera live:zaterdag 20 november, 19.00 uur.Cd/dvd-aanbevelingenDNO beveelt u de volgende cd en dvd aan. Dezezijn ver krijgbaar in de winkel van Het MuziektheaterAmster dam of bij alle vestigingen van Concerto/Plato:Cd Die SoldatenNancy Shade, MilagroVargas StaatstheaterStuttgart, BernhardKontarskyTeldec, € 49,95Dvd Die Soldaten(Regie: Harry Kupfer)Nancy Shade, MilagroVargas, StaatstheaterStuttgart, BernhardKontarskyArthaus, € 29,95Bernd Alois Zimmermann 1918-1970Die SoldatenOper in vier Aktenlibretto vanBernd Alois Zimmermannnaar Jakob Michael Reinhold Lenzmuzikale leidingHartmut HaenchenregieWilly DeckerdecorWolfgang GussmannkostuumsWolfgang GussmannFrauke SchernaulichtFriedewalt DegenchoreografieKimiko HulbertWesener, ein GalanteriehändlerFrode OlsenMarie, seine TochterClaudia BarainskyCharlotte, seine TochterLani PoulsonWeseners alte MutterHebe DijkstraStolzius, TuchhändlerMichael KrausStolzius’ MutterKathryn HarriesObrist, Graf von SpannheimMarek GaszteckiDesportes, ein EdelmannTom RandlePirzel, ein HauptmannAlexander KravetsEisenhardt, ein FeldpredigerUrban MalmbergHaudy, OffizierAdrian ClarkeMary, OffizierKay StiefermannDrei junge OffiziereMichael SmallwoodBrian GallifordPascal PittieDie Gräfin de la RocheHelen FieldDer junge Graf, ihr SohnChristian BaumgärtelDer junge FähnrichFabio TrümpyDer betrunkene OffizierErik SlikRepriseScènes uit Die Soldaten (Foto’s: Hans van den Bogaard)Op vertoon van hun abonne ments kaart krijgenDNO-abonnees 10% korting bij Concerto/Platoen in de Muziektheaterwinkel.DinerbuffettenBij elke avondvoorstelling van DNO kunt uge nie ten van een diner buffet in de foyer vanHet Muziektheater Amsterdam. Zo kunt u rustigeten en bent u op tijd voor de opera. Reserverenvia het Kassa-bespreekbureau van Het Muziek ­theater Amsterdam, telefoon 020-625 5455 ofvia www.het-muziektheater.nl/kaarten. Wij adviserenu tijdig te reserveren, want er is een beperkt aantalplaatsen beschikbaar.Nederlands Philharmonisch Orkestensemble van zangers en slagwerkersinstudering Martin WrightDe opera wordt in het Duits gezongenen Nederlands boventiteld.De voorstelling duurt circa 2 uur en 30 minuten.Er is 1 pauze.

Claudia BarainskyInterview Die SoldatenHein van EekertNog steeds actueelDie Soldaten van Bernd Alois Zimmermann: een onbekende, misschien wel ‘moeilijke’ operadie een beetje extra uitleg behoeft. Wie kan dat beter doen dan Claudia Barainsky, de sopraan diede hoofdrol van Marie in deze opera zo’n beetje voor zichzelf alleen heeft: als het werk wordt uitgevoerd,is ze erbij. Graag leidt ze ons door wat ze ‘een van de belangrijkste werken van de 20ste eeuw’ noemt,met daarin een waarschuwing die nog steeds actueel is.In 2003 zong Claudia Barainsky Marie in DieSoldaten bij DNO. Ze heeft van deze rol eenspecialiteit gemaakt, maar zingt daarnaasteen uitgebreid repertoire, van oude muziektot aan Aribert Reimanns Medea. Ze zoektnaar rollen die dramatisch interessant zijnen haar plezier in het vak opleveren. Marieis de centrale figuur in Die Soldaten. Ze isverloofd met de stoffenhandelaar Stolzius,maar probeert hogerop te komen in de maatschappijdoor het aan te leggen met officierenin het leger.Wie is Marie? Een eendimensionalegolddigger?‘Dit meisje ontwikkelt zich emotioneelenorm: aan het begin is ze zo’n vijftien ofzestien jaar oud. Haar vader zegt tegen haar:“Voor jou staat de wereld open. Beperk jeniet tot je verloofde Stolzius, maar kijk eenswat die soldaten je kunnen brengen.” Devader brengt haar in een situatie die aanvankelijkheel leuk is, maar die vervolgensverandert. Ze wordt meegezogen in hetzwarte, ondoorgrondelijke en daar komtze niet uit. Ze moet aan het eind daaromheel anders zingen dan aan het begin, alsze nog zo onschuldig is. Daarom heeftZimmer mann die rol ook zo gevarieerdgeschreven.’‘Er wordt mij altijd gevraagd: “Is het eenzware of een lichte partij?” Voor mij biedtMarie zangtechnisch geen moeilijkheden,maar de avond doorkomen is waar misschiende zwaarte van de rol ligt: al de emoties waarje doorheen moet. Marie vergt niet alleenhoogte, maar ook een sterke middenstemen het vermogen om lage tonen te zingen.De indelingen die men in de 19de eeuw bijsopranen maakte – dramatische sopraan,lyrische sopraan, coloratuursopraan – gaanhier niet op: lyriek, dramatiek, hoogte, laagte,Marie heeft alles.’De muziek in de opera lijkt heel gecompliceerd.Voor wie er niet op voorbereid is,is de muzikale inleiding bijvoorbeeld weleven schrikken.‘Wat er gaat gebeuren, kan niet in romantischeklanken verhuld worden en er kan geen“mooie” muziek klinken. Het publiek moetzich instellen op een wat ongewone emotionaliteiten daarmee ook op een daarmee corresponderendemuzikaliteit. Daarom klinkthet begin wat lawaaierig, want je wordt daarmeeop een heel ander plan gezet. Laterwordt de muziek harmonieuzer. De overweldigendeklanken aan het begin hebben hetzelfdeeffect als muziek voor televisieseriesof film. Het is hetzelfde stijlmiddel, waarbijhet publiek in een bepaalde stemming wordtgebracht.’In de eerste scène treffen we Marie thuis,bij haar zus Charlotte. We maken ookkennis met haar vader Wesener, eengewone burgerman. Hoe zijn de familierelatiesin dat gezin?‘Charlotte is volgens mij de oudere en ookbenadeelde zus van Marie: ze is misschienniet zo knap als Marie. Er is geen moedermeer en vader Wesener heeft gevoelensvan extreem favoritisme – misschien welseksueel getinte gevoelens – voor Marie.De toenadering van de vader voor zijn dochtersgaat bijna exclusief richting Marie. Zijis het lievelingskind en dat merkt Charlottenatuurlijk ook: daardoor wordt Charlotte watjaloers en kijkt ze zelf helemaal niet naarde mannen. Voor de vader is het belangrijkdat Marie omhoog komt in de maatschappij.Hij zegt: “Je zou een adellijke vrouw kunnenworden.”’Aan het begin van de opera is Marie echteral verloofd met Stolzius.‘Marie is nog jong en heeft zich veel te vroegmet Stolzius verloofd. Of dat vrijwillig was,weet ik niet. Ze koestert wel vriendschapsgevoelensvoor hem, omdat hij gewoon deeerste is die ze leuk vond en de eerste diehaar gevraagd heeft. Ze hadden misschiensamen gelukkig kunnen worden, maar daarkomt de vader doorheen die zegt: “Kijk ookeens naar Desportes.” Dat is mogelijk spannendervoor Marie. Stolzius blijft echteraltijd op de achtergrond in haar gedachten:op bepaalde momenten in de opera laat zemerken dat ze misschien toch liever bijStolzius gebleven was, vooral als het haar28 29emotioneel slecht gaat. Maar het andere,dat is het spannende.’Het spannende is Desportes.‘Het tragische bij Marie is dat ze niet wordtvoorbereid op het valse en het slechte in demaatschappij. Het is de soldaten er alleenmaar om te doen om leuke meisjes te lerenkennen en die te verleiden. Trouwen komtdaarbij nauwelijks ter sprake, want ook diesoldaten zitten vast in een keurslijf waarbijze alleen maar meisjes van hun eigen standmogen trouwen. Desportes is al lang meteen ander meisje verloofd, maar dat heefthij Marie niet verteld. Die weet dat helemaalniet en die denkt dat hij haar een beter levengaat geven, maar hij laat haar vallen. Marieverwacht bij hem een aangenamer leven,met mooiere jurken, meer geld en wat diesmeer zij. En hij brengt ook steeds cadeautjesmee. Desportes, de officier Mary ende andere officiers en de soldaten die haarallemaal als prostituee gebruiken, brengenhaar fantastische cadeaus. Ze wordt daar zoeuforisch van dat ze denkt dat het altijd welzo door zal gaan, dat dit de mooie kant vanhet leven is. Ze denkt nog niet aan werkelijkeliefde: ze zit te veel vast in een neerwaartsespiraal en uiteindelijk heeft ze gewoon geenleven meer. Als Desportes Marie laat zitten,komen er steeds meer andere soldaten. Diedenken: “Ach, dat meisje kun je gemakke ­lijk laten stikken. Als je een geschenk meeneemt,heb je een goede avond en een goedenacht met haar.” Desportes is niet de enigedie haar gehad heeft: er zijn er velen.’In die neerwaartse spiraal lijkt er evenredding te komen in de gedaante vanGräfin de la Roche.‘Marie heeft een verhouding met haar zoon,met de jonge graaf. Hij doet van alles voorMarie en heeft medelijden met haar. Het isniet duidelijk of hij ook met Marie geslapenheeft of dat hij gewoon heel oprechte ge ­voelens voor haar heeft. De moeder wil deomgang verbieden. Ze vindt het verkeerddat haar zoon met Marie is, want van eenhuwelijk zal het toch niet komen. Dat is nietgeoorloofd. Ze heeft anderzijds ook medelijdenmet Marie. Misschien is er ook eensoort lesbische affiniteit, maar dat is niethonderd procent helder. Ze heeft in elk gevalsympathieke gevoelens voor Marie, maar inde eerste plaats wil ze verhinderen dat haarzoon met Marie trouwt. Marie weigert vanhaar kant de hulp van Gräfin de la Roche. Ikdenk dat dat voortkomt uit een soort obsessie:dit is niet wat ze wil, ze wil op een anderemanier hogerop.’Marie zakt uiteindelijk in de afgrond.‘In de tijd dat de opera speelt, stond heter voor jonge mensen heel anders voor dannu. Er waren tweehonderd jaar geleden heelandere spelregels. Toch is Die Soldaten heelinteressant voor jongeren van nu, omdathet een van de belangrijkste werken van de20ste eeuw is en de enscenering van WillyDecker fantastisch is: dit is iets wat jegewoonweg gezien moet hebben. En misschiengeldt de waarschuwing in het stuknog steeds: dat je altijd moet oppassen watje met je laat doen door anderen. Er wordennog steeds veel beloften gedaan die nietworden gehouden.’Lunchconcerten in de BoekmanzaalDe Boekmanzaal is onderdeel van het Stadhuis/Het Muziektheater Amsterdam en biedt plaatsaan 200 personen. Op de dinsdagen vansep tember t/m mei wordt hier van 12.30 tot13.00 uur een gratis lunch concert gegeven.Voor het seizoensoverzicht en aanvullendeinformatie: Frits Vliegenthart, 020-551 8922.september 20107 Anna Argyle sopraanPolly OttsopraanAndrew Grenon tenorHadleigh Adams baritonPeter Lockwood pianoItaliaanse opera-aria’s14 Paul Reijn vioolBach: Tweede partita in d,BWV 100421 Hans Pieter Herman baritonMaurice Lammertsvan BuerenpianoRené PagenhoornSargon: ‘A Clear Midnight’28 Instrumentaal programmaIn memoriamIn juli 2010 overleden twee zangers dievoor de opera in het algemeen en voorDe Neder landse Opera in het bijzondervan groot be lang zijn geweest.De Nederlandse bas-bariton HenkSmit (1932) debuteerde bij DNO in 1958als Ange lotti Tosca, gevolgd door ondermeer Zaccaria Nabucco, Lamme GoedzakThijl, Jack Rance La fanciulla del West,Klingsor Parsifal en titelrol Simon Boccanegra.In Pierre Audi’s productie van WagnersDer Ring des Nibe lungen zette hij eenaangrijpende Alberich neer (1997 t/m 1999).Niet alleen waren zijn vertolkingen vanhet allerhoogste muzikale niveau, ook blijfthij onvergetelijk door zijn meeslependeacteerprestaties.oktober 20105 Maartje de Lint zangMartin Wrightzang/pianoBucchino12 Peter Hoogeveen vioolAnne BernaupianoSchubert: Sonate in A,op. post. D 57419 Mariëlle Streun trompetElizabeth Scarlat piano26 Ludovic Provost baritonLodewijk Crommelin pianonovember 20102 Léon Bosch klarinetDouw FondacelloIan Gaukrogerpiano9 Dutch National Opera Academy16 Nederlandse StrijkKwartet Academie:Ragazze Kwartet I23 Marius van Paassen pianoDe Britse tenor Anthony Rolfe Johnson(1940) maakte zijn DNO-debuut als LjenskiJevgeni Onjegin (1979), maar velen zullenhem zich in de eerste plaats blijven her ­in neren als Ulisse in Audi’s ensceneringvan Monteverdi’s Il ritorno d’Ulisse in patria(1990, 1993, 1998). Gelukkig is er een dvdopnamegemaakt van de laatste van diedrie voorstellingsreeksen, waarin de zangerin de rol van de homerische held hetpubliek en zijn medezangers sterk wistte ontroeren.30 Oleksandra Lenyshyn sopraanRichard PradatenorBrian Fieldhouse pianoVilla-Lobosdecember 20107 Opera Studio Nederland14 Nicolas Ortiz vioolTomoko Katsura viool21 Christmas CarolsHenk Smit als Alberich in Der Ring des NibelungenAnthony Rolfe Johnson als Ulisse in Il ritorno d’Ulisse in patria

Meisje Hummel (Foto: Hans Hijmering)Interview Die SoldatenJoke Dame‘Oorlog? Als met gevoelenswordt gehandeld…’Bernd Alois Zimmermans enige opera Die Soldaten staat te boek als de overtreffende trap vanhet genre muziektheater. Maar niet voor regisseur Willy Decker, aldus Meisje Hummel, die Deckersgestileerde enscenering bij De Nederlandse Opera instudeert.‘Je kunt met deze opera in de regie tweekanten uit,’ zegt Meisje Hummel. Ze studeertvoor de vierde keer Willy Deckers regie vanDie Soldaten in; voor de tweede keer bij DeNederlandse Opera – ‘gelukkig met vrijweldezelfde cast’. Twee kanten dus. ‘Óf je benadrukthet totale aspect: je gaat mee in hetmassieve van de opera, het simultane. Datwas bijvoorbeeld de keuze van Harry Kupferin Stuttgart en op een andere spectaculairemanier van David Pountney voor de Ruhrtriennale.De opera werd daar uitgevoerd ineen enorme fabriekshal waarbij het publiekop tribunes langs honderden meters railsvan de ene naar de andere kant werd gereden.Óf je gaat naar binnen en zoekt het inhet particuliere, het kleine, het kamerspelniveau.En dat doet Willy Decker.’ Deckerbaseert zich daarbij nadrukkelijk op demuziek, verklaart Hummel. ‘Op enkele scènesna die akoestisch werkelijk uit hunvoegen barsten, is het merendeel van depiepkleine scènes kamermuzikaal. Er staanmeestal maar twee of drie mensen op hettoneel: vader en dochter, of de twee zussen,de jonge graaf en zijn moeder. Decker verteltook wat hij ‘de implosie’ noemt, en dat geefteen mooi contrast met de paar exploderendescènes. Hij toont de psychologie tussen demensen, hun relaties op zo’n… nou ja, Willyis hier tenslotte ook heel bekend, op zo’nsubtiele Willy-achtige manier. Als je hetvergelijkt met een liedcyclus, dan vind ikdat heel goed, want in de partituur zittenook echte liederen op gedichten van Lenz,die niet in zijn toneelstuk zitten. BaronDesportes zingt voor Marie zo’n lied, enmeteen aan het begin zingt Charlotte, dezus van Marie, ook zo’n gedicht van Lenz.’Onschuldig schuldigDecker zoomt scherp in op het verhaalvan Marie, haar langzame teloorgang ineen bittere, berekenende wereld. ‘Het accentligt daarnaast ook op de relatie tussenouders en kinderen: tussen Stolzius en zijnmoeder, tussen Marie en haar vader, tussende jonge graaf en zijn moeder, en zelfs tussenDesportes en zijn vader, hoewel dielaatste in de opera geen personage is. Alleouders zijn medeschuldig aan wat de kinderenin hun onschuldige schuld aanrichten.Onschuldig schuldig is ook Marie. Ze vindthet wel leuk dat de baron haar wil. Haarvader zegt eerst nee, maar moedigt haar vervolgensaan. Daarbij zegt hij: hou je verlovingnog maar even aan, je weet maar nooit.Dat ouders medeplichtig of zelfs schuldigzijn aan het gedrag van hun kinderen, datvindt Decker heel belangrijk.’De soldaten in deze opera voeren geenechte oorlog, ze voeren de oorlog tussenmensen in vredestijd. Daarop doeldenZimmermann en Lenz. Wat is het leven vansoldaten in een leger? Ze mogen geen eigenmening hebben, ze staan onder bevel, zemoeten functioneren zonder individualiteit.Wat gebeurt er met mensen als ze zo moetenleven? Ze maken een soort psychologischeoorlog in de relaties met anderen.Een soort oorlog zonder wapens. In het heleverhaal komen geen wapens voor, maar wezien hoe mensen elkaar geweld aandoen,elkaar psychisch martelen. Hoe begint zo’noorlog? Als de vader van Marie zegt: ach,het gaat toch goed met de baron, je kunt eenstapje hogerop komen, maar hou je verloofdenog maar even aan het lijntje – dat is hetbegin van een bepaald soort oorlog. Wantgevoelens worden niet meer serieus genomen,met gevoelens wordt gehandeld.’Perpetuum mobileHet slot, een soort epiloog, is een toevoegingvan Decker. Maries verhaal is ten einde,en terwijl de muziek op een enkele unisonotoon blijft hangen, zien we een herhaling vanhet openingsbeeld. Uit een menigte wordtopnieuw een individu gekozen, een meisje,het had ook een man kunnen zijn. Het verhaalbegint opnieuw. Opnieuw zal iemandkeuzes maken die ze niet kan overzien endaarvan de consequenties moeten dragen.In Deckers opvatting is dit een perpetuummobile. Hummel: ‘Het is zijn idee te tonenwat ook in de partituur staat en wat iedereenkan lezen in het programmaboekje: het verhaalspeelt in het verleden, het heden en detoekomst. Hij vertelt het als een oud verhaal,30 31in een soort historische kostuums, maar wijzien dat verhaal vandaag en we zien ook dathet verder gaat. Als we niet ingrijpen, danblijft het eeuwig zo bestaan, en zo zal hetook zijn. Denk eraan, deze opera is geenfeel-good story.’Deze enscenering is op één punt ouderwetste noemen, laat Hummel nog weten.Nergens, in geen enkele scène, worden zangerselektronisch versterkt, zoals in recenteopera’s vaak het geval is. Ook niet wanneerhet enorme orkest, met toegevoegd slagwerken elektronica, op volle sterkte gaat. ‘Operaonderscheidt zich van de musical juist doorhet akoestische zingen – dat is het vak vanoperazangers,’ zegt Hummel, ‘en dit is opera.’Algemene informatieVerkoop kaartenPrecies drie maanden vóór de premièrevan een productie gaan alle voor stellingendaarvan in de verkoop.U kunt kaarten kopen:– online via www.dno.nl;– bij het Kassa-bespreekbureau vanHet Muziektheater Amsterdam: Amstel 3,Amsterdam, 020-625 5455.Let op! Gewijzigde openingstijden Kassabespreekbureau:maandag t/m zondag opvoorstellingsdagen vanaf 12.00 uur tot aanvang;maandag t/m vrijdag zónder voorstelling van12:00 - 18:00 uur en zaterdag zónder voorstellingvan 12:00 - 15:00 uur. Op zon- en feestdagenzónder voorstelling gesloten.Prijzen losse kaartenSeizoen 2010 -2011Het Muziektheater Amsterdammaandag tot en vrijdag t/m zondag|met donderdag feestdagen|premièrestandaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/StadspasStadspas1ste rang 95 85 110 952de rang 75 65 85 753de rang 55 50 60 554de rang • 35 30 40 355de rang 30 25 35 306de rang • 25 20 30 257de rang 15 15 15 15studenten 15 15 15 15De Heksen van VenetiëHet Muziektheater Amsterdamvolwassenen CJP/65+/ kinderen studentenStadspas tot 16 jaar 30 27 17,50 10 25 22 15 20 17 12,50 15 12 10ColofonOdeonMagazine van De Nederlandse OperaNummer 78 sept 2010ISBN: 0926-0684Oplage 25.000 exemplarenOdeon is een uitgave van De Nederlandse OperaAfdeling CommunicatieWaterlooplein 22, 1011 PG Amsterdam.telefoon 020 - 551 8922fax 020-551 8311e-mailinfo@dno.nladvertenties 020-551 8953abonnementen 020-625 5455internet www.dno.nlHanjoHet Muziektheater Amsterdamstandaard CJP/65+/ studentenStadspas 70 55 10 55 40 40 35 35 27 27 25 25 20 15 15PlatéeStadsschouwburg Amsterdammaandag tot en vrijdag t/m zondag|met donderdag feestdagen|premièrestandaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/StadspasStadspas1ste rang 95 85 110 952de rang 75 65 85 753de rang 55 50 60 554de rang 35 30 40 35zzb • 25 20 30 25luister •• 15 15 15 15studenten 15 15 15 15DionysosGashouder op het Westerparkterreinmaandag tot en vrijdag t/m zondag|met donderdag feestdagen|premièrestandaard CJP/65+/ standaard CJP/65+/StadspasStadspas1ste rang 75 70 85 802de rang 15 15 15 15•Plaatsen die geen zicht op de boventiteling bieden•• Plaatsen die (deels zeer) beperkt zicht op hettoneel biedenStudentenkortingVoor niet-uitverkochte voorstellingen kunnenstudenten vanaf anderhalf uur voor aanvangvan de voorstelling op vertoon van een gel­HoofdredactieMarc N. ChahinEindredactie, vertalingen en plottekstenFr i t s V l i e g e n t h a r tRedactionele bijdragenKlaus Bertisch, Marianne Broeder, WillemBruls, Joke Dame, Hein van Eekert, ChrisEngeler, Agnes van der Horst, Kasper vanKooten, Elaine Lok, Chazia Mourali, MarijkeSchouten, Floris Visser en Francine vander WielBasisontwerp en lay-outLex Reitsmammv Leon BloemendaalOmslagBeeld affiche Les vêpres siciliennes:Lex ReitsmaProductie en advertentiesMarjolijn VisLithografieMedia Traffic Press, AmsterdamDrukStadsdrukkerij Amsterdamdige college-/studentenkaart voor 15,- eenplaatskaart aan de kassa kopen.Uitverkocht?Het Kassa-bespreekbureau van Het MuziektheaterAmsterdam hanteert bij uitverkochtevoorstel lingen een volgnummersysteem. Vanafeen uur vóór aanvang van een voorstellingkunt u een volgnummer afhalen bij het Kassabespreekbureau.Van af een halfuur vóór aan ­vang worden niet afgehaalde kaarten tekoop aangeboden aan houders van een volgnummer.Per volgnummer kunt u maxi maaltwee kaarten voor de betref fende voorstel ­ling kopen.BoventitelingAlle voorstellingen van DNO worden inhet Neder lands boventiteld. Het kan echterge beuren dat de boventiteling als gevolgvan de enscen ering vanaf sommige plaatsenslechts gedeel telijk of helemaal niet zichtbaaris. Plaatsen in de 4de en 6de rang inHet Muziektheater Amsterdam bieden nooitzicht op de boventiteling. Wilt u verzekerdzijn van zicht op de boven tite ling, informeerdan bij het Kassa-bespreek bureau.Openbaar vervoerVanaf Amsterdam Centraal Station ofAmsterdam Amstel brengen de metro’s53 en 54 en de sneltram 51 u naar de halteWater loo plein. Ook tram 9 gaat vanaf hetCentraal Station rechtstreeks naar HetMuziektheater Amsterdam.Parkeren bij Het MuziektheaterAmsterdamOnder Het Muziektheater Amsterdam bevindtzich de parkeer garage ‘Het Muziektheater’.Deze is echter niet exclusief voor onze bezoekersen is vaak al vroeg vol. Andere parkeergaragesin de buurt zijn: ‘Waterlooplein’aan de Valkenburgerstraat en ‘Markenhoven’tegenover politiebureau IJtunnel.Rechthebbenden die menen aan deze uitgave aansprakente kunnen ontlenen, wordt verzocht contactop te nemen met de uitgever. Niets uit deze uitgavemag worden vermenigvuldigd en/ of openbaarge maakt zonder voorafgaande toestemming vande uitgever.AbonnementenAbonnementhouders van De Nederlandse Operakrijgen Odeon gratis thuisgestuurd. Wilt u Odeonook ontvangen? Voor 14,- ontvangt u alle viernummers van het betreffende seizoen thuis.Losse nummers kosten 3,50 incl. porto per stuk.Geef uw naam, adres, postcode en woonplaatsop per (brief)kaart, e-mail of telefonisch. Zie linkerkolom.

At homein europeCMS is a leading European provider of legal and tax services combiningstrong, trusted client relationships with high quality advice and industryspecialisation.CMS operates in 27 jurisdictions, with 53 offices in Western and CentralEurope and beyond. CMS was established in 1999 and today comprises nineCMS firms and over 2,400 lawyers.This is why we are our clients‘ preferred European business partner.Beijing, ShanghaiSão Paulo, Buenos Aires,Montevideowww.cms-dsb.com