NJB-1526

NEDERLANDS JURISTENBLAD 

GASWINNING 

GRONINGEN 

• Regulering van de aardgaswinning 

• Gaswinning en het recht op veiligheid 

• Aansprakelijkheid van de mijnbouwexploitant: 

causaliteit en preventie 

• Aansprakelijkheid van de NAM voor 

waardedaling van onroerende zaken 

• Aansprakelijkheid vanuit 

rechts-economisch perspectief 

• Aardbevingen en rechtsbedeling 

P. 1705-1808 JAARGANG 90 3 JULI 2015 

26 

10311909

Op 24 september 2015 

organiseert de Vereniging 

Erfrecht Advocaten Nederland 

(VEAN) haar eerste congres. 

De VEAN is één van de jongste specialisatieverenigingen 

binnen de Nederlandse Orde van 

Advocaten . De VEAN werd op 18 juni 2013 

opgericht vanwege de toenemende behoefte aan 

gespecialiseerde erfrechtadvocaten. Het ledenaantal 

is in de afgelopen jaren dan ook snel gegroeid. 

Naast het reguliere lidmaatschap kent de 

vereniging aspirant-leden. Zie: www.vean.nl 

Op 24 september 2015 organiseert de vereniging 

Vereniging Erfrecht Advocaten Nederland (VEAN) 

haar eerste congres. Als erfrechtspecialist wilt u 

dit niet missen! 

Het thema luidt: “Beroepsoverschrijdend erfrecht”. 

Wij hebben bekende sprekers, afkomstig 

uit verschillende beroepsgroepen, bereid 

gevonden om dit thema toe te lichten en met u 

te bespreken. De dag is niet alleen een mix van 

sprekers en onderwerpen, maar ook van plenaire 

bijeenkomsten en subsessies. 

U kunt kiezen uit twee subsessies. Er zal zoveel 

mogelijk rekening worden gehouden met uw 

voorkeur. 

Het programma is: 

09.30 uur tot 10.15 uur ontvangst 

10.15 uur tot 10.30 uur plenaire opening door de (dag)voorzitter 

mevrouw mr. K. van Barneveld 

10.30 uur tot 11.15 uur presentatie mevrouw mr. N. van Oostrom, 

woordvoerder KNB 

11.15 uur tot 11.30 uur pauze 

11.30 uur tot 12:30 uur presentatie: de heer mr. P.M. Knaapen, 

Kantonrechter 

12.30 uur tot 13.30 uur lunch 

13.30 uur tot 14.30 uur subsessies 

1. De heer mr. J.Th.M. Diks / de heer mr. M.J.P. Schipper: De 

notaris en advocaat samen in het erfrecht 

2. De heer mr. dr. J-G. Knot: IPR erfrecht 

3 Mevrouw mr. L.A.G.M. van der Geld: Formuleringen in 

testamenten en de gevolgen 

14.40 uur tot 15.40 uur subsessies 

1. De heer mr. J.Th.M. Diks/ de heer mr. M.J.P. Schipper: De 

notaris en advocaat samen in het erfrecht 

2. De heer mr. dr. J-G. Knot: IPR erfrecht 

3. Mevrouw mr. L.A.G.M. van der Geld: Formuleringen in 

testamenten en de gevolgen 

15.40 uur tot 16.15 uur pauze 

16.15 uur tot 17.00 uur plenaire afsluiting o.l.v. prof. mr. F.W.J.M. 

Schols. 

17.00 uur tot 18.00 uur borrel 

Locatie: Landgoed Zonheuvel, Amersfoorsteweg 98, te Doorn. 

Kosten: voor VEAN-leden 65,- euro ex btw, voor niet-leden 140,- 

ex btw. PE-punten: 4 pe-punten VEAN, KNB, EPN, NOVEX (in 

aanvraag). 

U kunt zich aanmelden via de website: www.vean.nl.

Inhoud 

Vooraf 1246 1707 

Prof. mr. P.J. Wattel 

Belastinghervorming en 

Bevingsbelasting 

Gaswinning Groningen 

1247 1708 

Prof. mr. dr. M.M. Roggenkamp 

Regulering van de aardgaswinning 

in Groningen 

Nieuwe uitdagingen gekoppeld aan 

Napoleontische uitgangspunten 

1248 1716 

Prof. mr. J.G. Brouwer 

M.M.E. Hesselman LLM 

Gaswinning en het recht op 

veiligheid 

1249 1724 

Prof. mr. F.T. Oldenhuis 

Aansprakelijkheid van de 

mijnbouwexploitant 

Over causaliteit en preventie 

1250 1733 

Prof. mr. A.J. Verheij 

Geldt het Burgerlijk 

Wetboek nog in Groningen? 

Over de aansprakelijkheid van 

de NAM voor waardedaling van 

onroerende zaken 

1251 1739 

Prof. dr. O. Couwenberg 

Aansprakelijkheid voor 

aardbevingsschade vanuit 

rechtseconomisch perspectief 

Een kwestie van 

beschermingsniveau 

1252 1745 

Prof. mr. H.E. Bröring 

J. Roelfsema 

Aardbevingen en rechtsbedeling 

De (on)mogelijkheden van 

governance als alternatief voor 

rechtspraak 

Rubrieken 

1253-1275 Rechtspraak 1754 

1276 Boeken 1775 

1277-1289 Tijdschriften 1776 

1290-1312 Wetgeving 1788 

1313-1316 Nieuws 1803 

1316 Universitair nieuws 1805 

1317 Personalia 1807 

1318 Agenda 1807 

Omslag: © Pieter Welters 

(alle tekeningen in dit nummer) 

Het VERBAND tussen 

bevingshevigheid en 

SCHADE moet via 

het TARIEF ook tusen 

bevingshevigheid en 

HEFFINGSHOOGTE 

gelegd worden 

Dat de MIJNBOUWWET 

GEWIJZIGD wordt wekt geen 

verbazing maar WEL dat dit 

in navolging van andere landen 

NIET EERDER heeft 

plaatsgevonden Pagina 1715 

Het recht op LEVEN is niet 

‘AFKOOPBAAR’ met een 

schadevergoeding. Dat is tot nu 

toe WEL de benaderingswijze 

van de MINISTER geweest 

Pagina 1722 

Er is NIETS op tegen dat de 

schadeveroorzaker ZELF het 

INITIATIEF neemt tot 

Pagina 1707 

vergoeding van de door hem 

veroorzaakte SCHADE, mits 

die afwikkeling SPOORT met 

de wijze waarop het Burgerlijk 

Wetboek dat BEPAALT 

Pagina 1726 

In juli en augustus verschijnt 

het NJB DRIEWEKELIJKS. 

AFL. 27 verschijnt op 24 juli. 

AFL. 28 komt op 14 augustus 

uit. Vanaf AFL. 29 (4 september) 

wordt de wekelijkse 

frequentie weer hervat. 

10311909 

ONZEKERHEID over 


GASWINNING 

GRONINGEN 

• Regulering van de aardgaswinning 

• Gaswinning en het recht op veiligheid 

• Aansprakelijkheid van de mijnbouwexploitant: 

causaliteit en preventie 

• Aansprakelijkheid van de NAM voor 


• Aansprakelijkheid vanuit 

rechts-economisch perspectief 

• Aardbevingen en rechtsbedeling 

P. 1705-1808 JAARGANG 90 3 JULI 2015 

26 

toekomstige ontwikkelingen 

betekent ook dat het maar 

helemaal de VRAAG is of een 

HUISEIGENAAR die niet van 

plan is om te verkopen er wel 

VERSTANDIG aan doet om 

nu direct met NAM AF TE 

REKENEN Pagina 1738 

De wijze waarop met de 

SCHADE wordt omgegaan is 

het belangrijkste SIGNAAL tot 

ver in de TOEKOMST hoe 

deze drie partijen zich tot elkaar 

VERHOUDEN en hoe zij zich 

zullen OPSTELLEN aan het 

begin van een beslissingsproces 

Pagina 1742 

Het VERTROUWEN van 

Groningers in de Haagse 

OVERHEID wordt er niet 

beter op wanneer de overheid 

de betekenis ONDERMIJNT 

van EIGENDOM en bezit en 

van het zich houden aan 

AFSPRAKEN Pagina 1753


Opgericht in 1925 Eerste redacteur J.C. van Oven 

Redacteuren Tom Barkhuysen, Ybo Buruma, Coen Drion 

(vz.), Ton Hartlief, Corien (J.E.J.) Prins, Taru Spronken, 

Peter J. Wattel 

Medewerkers Barend Barentsen, sociaal recht (socialezekerheidsrecht), 

Stefaan Van den Bogaert, Europees recht, 

Alex F.M. Brenninkmeijer, alternatieve geschillen - 

beslechting, Wibren van der Burg, rechtsfilosofie en 

rechtstheorie, G.J.M. Corstens, Europees strafrecht, 

Remy Chavannes, technologie en recht, Eric Daalder, 

bestuursrecht, Caroline Forder, personen-, familie- en 

jeugdrecht, Janneke H. Gerards, rechten van de mens, 

Ivo Giesen, burgerlijke rechtsvordering en rechts pleging, 

Aart Hendriks, gezondheidsrecht, Marc Hertogh, rechtssociologie, 

P.F. van der Heijden, internationaal arbeidsrecht, 

C.J.H. Jansen, rechtsgeschiedenis, Piet Hein van Kempen, 

straf(proces)recht, Harm-Jan de Kluiver, ondernemingsrecht, 

Willemien den Ouden, bestuursrecht, Stefan Sagel, 

arbeidsrecht, Nico J. Schrijver, volkenrecht en het recht der 

intern. organisaties, Ben Schueler, omgevingsrecht, 

Thomas Spijkerboer, migratierecht, T.F.E. Tjong Tjin Tai, 

verbintenissenrecht, F.M.J. Verstijlen, zakenrecht, 

Dirk J.G. Visser, auteursrecht en intellectuele eigendom, 

Inge C. van der Vlies, kunst en recht, Rein Wesseling, 

mededingingsrecht, Reinout Wibier, financieel recht 

Auteursaanwijzingen Zie www.njb.nl. Het al dan niet op 

verzoek van de redactie aanbieden van artikelen impliceert 

toestemming voor openbaarmaking en ver veelvoudiging 

t.b.v. de elektronische ontsluiting van het NJB. 

Citeerwijze NJB 2015/[publicatienr.], [afl.], [pag.] 

Redactiebureau Bezoekadres: Lange Voorhout 84, 

Den Haag, postadres: Postbus 30104, 2500 GC Den Haag, 

tel. (0172) 466399, e-mail njb-NL@wolterskluwer.com 

Internet www.njb.nl en www.wolterskluwer.nl 

Secretaris, nieuws- en informatie-redacteur Else Lohman 

Adjunct-secretaris Berber Goris 

Vormgeving Colorscan bv, Den Haag, www.colorscan.nl. 

Uitgever Simon van der Linde 

Uitgeverij Wolters Kluwer, Postbus 23, 7400 GA Deventer. 

Op alle uitgaven van Wolters Kluwer zijn de algemene 

leveringsvoorwaarden van toepassing, zie www.wolterskluwer.nl. 

Abonnementenadministratie, productinformatie Wolters 

Kluwer Afdeling Klantenservice, www.wolterskluwer.nl/ 

klantenservice, tel. (0570) 673 555. 

Abonnementsprijs (per jaar) Tijdschrift: € 322,51 (incl. 

btw.). NJB Online: Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 350 

(excl. btw), extra gebruiker € 87,50 (excl. btw). Combinatieabonnement: 

Licentieprijs incl. eerste gebruiker € 350 

(excl. btw). Prijs ieder volgende gebruiker € 84 (excl. btw). 

Bij dit abonnement ontvangt u 1 tijdschrift gratis en krijgt 

u toegang tot NJB Online. Zie voor details: www.njb.nl (bij 

abonneren). Studenten 50% korting. Losse nummers 

€ 7,85. Abonnementen kunnen op elk gewenst moment 

worden aangegaan voor de duur van minimaal één jaar 

vanaf de eerste levering, vooraf gefactureerd voor de volledige 

periode. Abonnementen kunnen schriftelijk tot drie 

maanden voor de aanvang van het nieuwe abonnementsjaar 

worden opgezegd; bij niet-tijdige opzegging wordt het 

abonnement automatisch met een jaar verlengd. 

Gebruik persoonsgegevens Wolters Kluwer legt de gegevens 

van abonnees vast voor de uitvoering van de (abonnements-)over 

eenkomst . De gegevens kunnen door Wolters 

Kluwer, of zorgvuldig geselecteerde derden, worden gebruikt 

om u te informeren over relevante producten en diensten. 

Indien u hier bezwaar tegen heeft, kunt u contact met ons 

opnemen. 

Media advies/advertentiedeelname Maarten Schuttél 

Capital Media Services 

Staringstraat 11, 6521 AE Nijmegen 

Tel. 024 - 360 77 10, mail@capitalmediaservices.nl 

ISSN 0165-0483 NJB verschijnt iedere vrijdag, in juli en 

augustus driewekelijks. Hoewel aan de totstandkoming van 

deze uitgave de uiterste zorg is besteed, aanvaarden de 

auteur(s), redacteur(en) en uitgever(s) geen aansprakelijkheid 

voor eventuele fouten en onvolkomenheden, noch 

voor gevolgen hiervan. Voor zover het maken van kopieën 

uit deze uitgave is toegestaan op grond van art. 16h t/m 

16m Auteurswet jo. Besluit van 27 november 2002, 

Stb. 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde 

vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te 

Hoofddorp (Postbus 3051, 2130 KB). 

Verzekerd 

van verdieping 

Meer informatie of bestellen? 

Ga naar www.wolterskluwer.nl en zoek op ‘asser 3-i’ 

De Asser-serie is de onmisbare kennisbron van civielrechtelijk Nederland 

en biedt sinds jaar en dag toonaangevend commentaar op het 

burgerlijk recht. Op papier en online. Wilt u zich écht verdiepen in het 

civiel recht, dan kunt u niet om de Asser-serie heen. 

prof. mr. A.S. Hartkamp 

Kennis van het Europese recht wordt steeds belangrijker, omdat het 

Nederlandse privaatrecht er in toenemende mate door wordt beïnvloed. 

Dit Asser-deel biedt u een inleiding in het Europese recht, voor 

zover kennis daarvan u helpt bij de beoefening van het privaatrecht. 

De auteur van Asser 3-I gaat in op de verschillende rechtsbronnen: 

het WEU-Verdrag, de algemene beginselen van Unierecht, richtlijnen, 

verordeningen, het EVRM en het EU-Handvest van de grondrechten. 

Telkens wordt aangegeven waarin het belang van deze regelingen 

voor het in Nederland geldende vermogensrecht schuilt. 

3 e druk | 29 mei 2015 | ISBN 9789013130126 

364 pagina’s | Prijs € 72,50 (incl. btw) 

Ook als e-book verkrijgbaar.

Vooraf 

1246 

Belastinghervorming en Bevingsbelasting 

26 

Op een mooie dag, afgelopen mei, had ik ’s ochtends 

net een nieuwe auto gekocht toen ’s middags 

werd aangekondigd dat de BPM zou wor- 

den afgebouwd. Ik ben duidelijk niet in de wieg gelegd 

voor belastingadviseur. De verkoper had nog gezegd, 

nadat ik had vastgesteld dat de BTW en de BPM op mijn 

aanschaf samen 37% van de nettoprijs uitmaakten: ‘Ja 

meneer, een auto kopen is een zeer sociale daad; namens 

alle Nederlanders dank.’ Die ‘afbouw’ van de BPM valt overigens 

wel mee (of tegen): de BPM wordt tot 2020 met 

gemiddeld 12% verlaagd. Waarom eigenlijk? Nou, omdat 

de interne markt blijkt te werken: er is een hele BPMvermijdings-bedrijfstak 

ontstaan door parallelimport van 

gebruikte auto’s uit andere EU-lidstaten. Het aantal parallelimporten 

is inmiddels 37% van het aantal nieuw verkochte 

auto’s en het verbod op belemmeringen van het 

vrije goederenverkeer verhindert fiscale tegenmaatregelen. 

Het kabinet maakt nu van de dervingsnood een heffingsdeugd: 

oude dieselbakken zonder roetfilter (die 30 

tot 100 keer meer fijnstof blijken uit te stoten dan nieuwe 

diesels) gaan aanzienlijk meer motorrijtuigenbelasting 

betalen en hybride auto’s raken hun fiscale voordelen grotendeels 

kwijt, want zij blijken maar een kwart van hun 

kilometers elektrisch te rijden en zijn inmiddels groter, 

zwaarder en luxueuzer dan de gemiddelde benzineauto; 

soms Hummer-achtig, met honderden pk’s. 

Maar behalve – op termijn – in de autobelastingen, 

valt weinig echte hervorming te verwachten. Een gezin 

krijgt weliswaar € 800 per jaar meer te besteden (plan A 

van de coalitie), maar dat is geen hervorming, maar een 

blote tariefverlaging en wat geschuif met kortingen en 

toeslagen. De hervorming zit pas in plan B en hangt af 

van een verhoging van het BTW-tarief van 6 naar 21% 

voor alles behalve levensmiddelen en horeca (dat laatste 

alweer vanwege de interne markt: om effecten aan de 

grens te voorkomen). Ook kappers, schoenmakers, taxi’s 

(die in mijn waarneming al de duurste maar niet de beste 

ter wereld zijn), theaterkaartjes, boeken en kranten, etc. 

zouden naar 21% moeten. Maar EénVandaag kon vorige 

week al geen politicus meer vinden, ook geen constructieve, 

die zich voor de camera nog durfde te associëren met 

zo’n generieke BTW-verhoging. Ik weet een constructieve 

oplossing waarmee een politicus voor den dag kan komen: 

er is een perfecte dekkingsmogelijkheid voor het achterwege 

laten van BTW-verhoging voor de meest gevoelige 

branches. Ergens in de brief over de belastingherziening 

van staatssecretaris Wiebes aan de Tweede Kamer staat 

deze intrigerende zin: “Voorstellen doen waarvan het 

draagvlak onzeker is, zal naar de verwachting van het 

kabinet niet tot succes leiden – eerdere fiscale plannen 

bleven op deze manier maar een paar uur in leven”. Het is 

raden welke plannen bedoeld zijn, maar één ervan was 

vast het plan dat Wiebes wilde uitvoeren meteen toen hij 

staatssecretaris werd: intrekking van het privilege voor 

vermogenden in de schenk- en erfbelasting; de door niets 

gerechtvaardigde vrijstelling voor degenen die een belang 

vanaf 5% in een actieve BV geschonken krijgen of erven; 

met de verst mogelijke oprekking van het voorstellingsvermogen 

heeft die niets te maken met liquiditeitsproblemen 

bij opvolging of stimulering van ondernemerschap. 

Wiebes werd inderdaad meteen – kennelijk binnen een 

paar uur – teruggefloten. Deze best denkbare dekkingsmaatregel 

schittert door afwezigheid in de gepresenteerde 

plannen, maar is geknipt om ongewenste BTW-verhogingen 

voor bepaalde kleine ondernemers te voorkomen. 

Box 3 wordt weliswaar minder bizar, maar blijft bezopen. 

De brief formuleert het eufemistisch: “veel belastingplichtigen 

in box 3, vooral degenen met alleen een spaarrekening, 

hebben het gevoel belasting af te dragen over 

een opbrengst die er niet is geweest.” Nou, dat is niet 

alleen maar een ‘gevoel’. De Nederlandse wetgever is als 

enige ter wereld te beroerd om het werkelijk gerealiseerde 

rendement uit te zoeken. Daardoor betalen sappelaars die 

bij ING, ABN of Robeco op een spaarrekening zonder voorwaarden 

momenteel 0,9% rente krijgen, in box 3 belasting 

ad 30% over 4% = 1,2%; dat is zelfs bij veronachtzaming 

van inflatie dus 133% van de rente. Groot-grofstoffelijken 

die zich risico’s en actief vermogensbeheer kunnen permitteren 

halen een veel hoger rendement en betalen dus 

effectief een veel lager tarief. De regering wil u blijven dicteren 

wat zij vindt dat u verdiend heeft, geheel onafhankelijk 

van wat u werkelijk verdiend heeft, maar wil thans 

drie boxen 3 maken (box 3a spaarsaldo, box 3b effecten 

en box 3c onroerend goed) met per subbox een fictief rendement 

op een macro-jaargemiddelde. Het intrinsiek 

onredelijke blijft: niemand is gemiddeld; iedereen wordt 

óf onder- óf overbelast. Het is uitgesloten dat Nederland 

het enige land ter wereld zou zijn waar de fiscus niet in 

staat is om vermogensrendement te meten. Rente- en 

dividendgegevens worden allang automatisch aan de fiscus 

doorgegeven door financiële instellingen, én steeds 

meer automatisch uitgewisseld met het buitenland. Die 

gegevens kunnen zelfs vooringevuld worden in de digitale 

aangifte. Box 3a is dus hoe dan ook volslagen overbodig. 

In het thema van dit NJB-nummer kunnen de belastinghervormers 

nog een nieuwe bestemmingsheffing 

overwegen: een aardbevingsbelasting ten laste van de 

bevingveroorzakers, die aftrekbaar is voor de vennootschapsbelasting, 

zodat ook de Staat 25% meebetaalt. De 

opbrengst gaat geheel naar het herstel van schade door de 

bevingen. Het verband tussen bevingshevigheid en schade 

moet dus via het tarief ook tussen bevingshevigheid 

en heffingshoogte gelegd worden. Bevingshevigheid wordt 

al uitgedrukt op een schaal (van Richter), die dus wellicht 

ook als heffingsmaatstaf gebruikt kan worden. Ik moet 

bekennen dat ik niet de wetgevingsambtenaar zou willen 

zijn die grondslag en tarief moet ontwerpen. Misschien 

kan de bedenker van box 3 hier goed werk verrichten bij 

het abstraheren van de werkelijke verbanden, zulks ten 

behoeve van de opbrengst. 

Peter Wattel 

Reageer op NJBlog.nl op het Vooraf 

NEDERLANDS JURISTENBLAD – 03-07-2015 – AFL. 26 1707

1247 


Regulering van de 

aardgaswinning in 

Groningen 

Nieuwe uitdagingen gekoppeld aan Napoleontische 

uitgangspunten 

Martha Roggenkamp 1 

Recente ontwikkelingen rondom het Groningengasveld tonen de noodzaak aan van een heroverweging van 

het bestaande reguleringskader. De Mijnbouwwet zal op een aantal relevante onderdelen moeten worden 

aangepast. Dit betreft om te beginnen de positie en de belangen van de betrokken burgers. Het lijkt daarnaast 

evident om in dit kader ook nog eens naar de rol van de Technische Commissie Bodembeweging te kijken, 

die juist werd ingesteld om de belangen van de burger bij de olie- en gaswinning te behartigen. Ook wordt 

aanbevolen om de rol en aard van het winningsplan nog eens onder ogenschouw te nemen. Recente 

ervaringen hebben bovendien wederom aangetoond dat onafhankelijk toezicht cruciaal is bij het gehele 

proces van ‘checks and balances’. Wettelijke verankering van de onafhankelijkheid van het Staatstoezicht 

op de Mijnen is in dat kader noodzakelijk. 

1. Inleiding 

De winning en afzet van aardgas wordt momenteel 

bepaald door de Mijnbouwwet en de Gaswet. 2 Beide wetten 

zijn echter pas in dit millennium tot stand gekomen 

als gevolg van een proces van Europese marktliberalisatie. 

3 Voordien was er in Nederland geen wet die de gasafzet 

reguleerde en werd de winning van aardgas bepaald 

door de Loi concernant les Mines, les Minières et les Carrières 

van 10 april 1810 (hierna ‘Mijnwet 1810’). 4 De Mijnwet 

1810 is ten tijde van de Franse bezetting van Nederland 

van toepassing verklaard en in 1813 toen Nederland zijn 

onafhankelijkheid herkreeg ‘voorlopig van toepassing 

[werd] verklaard totdat deze vervangen zou worden door 

een nieuwe Nederlandse Mijnwet’. 5 Pas in 2003 is deze wet 

vervangen door de huidige Mijnbouwwet en het daarbij 

behorende Mijnbouwbesluit en de Mijnbouwregeling. 6 

Het ontbreken van een Gaswet en een moderne 

Mijn(bouw)wet zijn bepalend geweest voor de ontwikkeling 

van het Groningengasveld dat in 1959 bij Slochteren 

is ontdekt. Omdat de tijd ontbrak voor het ontwikkelen 

van nieuwe wetgeving besloot de overheid dat de ‘tijdelijke’ 

Mijnwet 1810 als basis zou moeten dienen. Tevens 

speelde een rol dat aardgas destijds geen rol van betekenis 

speelde. Aardgas werd sinds de Tweede Wereldoorlog 

geproduceerd uit een paar kleinere velden nabij Schoonebeek, 

Tubbergen, Rijswijk en Rossum de Lutte. 7 Steenkool 

vormde de belangrijkste nationale energiebron 8 en de verwachting 

was dat kernenergie op korte termijn bepalend 

zou zijn voor de Nederlandse – en Europese – energievoorziening. 

De ontwikkeling van het Groningengasveld 

vormde derhalve een uitdaging, mede vanwege de enorme 

omvang van het voorkomen. Opdat de winning van het 

aardgas zou moeten leiden tot maximale inkomsten van 

zowel de Staat als van de gasproducent en verwacht werd 

dat de interesse in het gewonnen aardgas slechts van korte 

duur zou zijn, werd besloten om het aardgas niet alleen 

in Nederland af te zetten maar ook naar het buitenland te 

exporteren. Langjarige exportcontracten zijn afgesloten 

met importeurs in België, Frankrijk, Duitsland en Italië. 

Deze contracten en de aanleg van de noodzakelijke gastransportleidingen 

vormen in feite de basis van de huidige 

Europese gasmarkt. 

1708 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 03-07-2015 – AFL. 26

Sinds de ontdekking van het Groningengasveld zijn 

in Nederland nog veel andere aardgasvelden ontdekt. 9 De 

ontwikkeling van die on-shore velden is tot aan de inwerkingtreding 

van de Mijnbouwwet grotendeels gebaseerd 

geweest op dezelfde uitgangspunten als toegepast op Groningen. 

De keuzes die de overheid ten tijde van de ontdekking 

van het Groningengasveld heeft gemaakt, bepalen 

bovendien voor een belangrijk deel nog steeds het huidige 

winningskader. De Mijnbouwwet heeft namelijk geen 

terugwerkende kracht ten aanzien van de belangrijkste 

uitgangspunten die het Groningengasveld betreffen. Hierna 

zal derhalve worden ingegaan op deze uitgangspunten. 

Vervolgens zal worden ingegaan op de wijze waarop de 

Mijnbouwwet en de Gaswet invloed hebben op de ontwikkeling 

van het Groningengasveld. 

2. Het reguleringskader 

De ontwikkeling van deze gasvelden is, zoals eerder aangegeven, 

gebaseerd op een stuk historische wetgeving, 

namelijk de Loi concernant les Mines, les Minières et les 

Carrières van 10 april 1810 (hierna: Mijnwet 1810) 10 en 

aanvullende wetgeving zoals de Mijnwet 1903 en de Wet 

Opsporing Delfstoffen 1967. Terwijl de Mijnwet 1903 vooral 

de basis heeft gevormd voor de invoering van noodzakelijk 

veiligheidswetgeving, heeft de Wet Opsporing 

Delfstoffen geleid tot de invoering van een opsporingsvergunning 

waardoor de exploratieactiviteiten (dat wil 

zeggen exploratieboringen) van de oliemaatschappijen 

werden gereguleerd. 

2.1 Concessies en vergunningen 

De Mijnwet 1810 ging uit van een classificatie van delfstoffen 

naar gelang het belang voor de soeverein. 11 De 

‘mines’ vormden de belangrijkste categorie en de ontwikkeling 

daarvan was voorbehouden aan de Kroon die hiervoor 

een concessie kon verlenen. Omdat ten tijde van 

Napoleon koolwaterstoffen zoals aardgas en aardolie nog 

niet bekend waren en als zodanig niet gekwalificeerd als 

een ‘mines’ in de Mijnwet 1810, heeft de Nederlandse vergunningverlener 

(oorspronkelijk de Kroon en later de 

Minister van Economische Zaken) gebruik moeten maken 

van een truc door concessies te verlenen voor de winning 

van ‘bitumina zoals aardgas en/of aardolie’. 

De Mijnbouwwet maakt aan alle onduidelijkheid een 

einde door delfstoffen te definiëren als de ‘in de ondergrond 

aanwezige mineralen of substanties van organische 

oorsprong, in een aldaar langs natuurlijke weg ontstane 

concentratie of afzetting, in vaste, vloeibare of gasvormige 

toestand, met uitzondering van brongas, kalksteen, grind, 

zand, klei, schelpen en mengsels daarvan’. 12 De opsporing, 

winning en opslag van delfstoffen beneden de 100 meter 

van de aardoppervlakte is afhankelijk van een (exclusieve) 

vergunning die slechts voor bepaalde tijd kan worden verleend 

en op basis van voorwaarden die vooraf bekend zijn. 

Het oude concessiestelsel wijkt hier enigszins vanaf doordat 

een belangrijk deel van de voorwaarden niet vooraf 

bekend waren maar door partijen in de concessie zijn 

overeengekomen. Evenals bij een vergunning verleent de 

overheid bij de verlening van de concessie een persoon 

een exclusief recht op de winning van een bepaalde delfstof. 

Van groot belang is dat in Nederland tot 1988 concessies 

eeuwigdurend zijn verleend. 

Van groot belang is dat in 

Nederland tot 1988 concessies 

eeuwigdurend zijn verleend 

Tevens is van belang dat bij de concessieverlening de 

eigendom van de delfstoffen overgaat op de concessionaris. 

13 Als gevolg hiervan is de concessionaris eeuwigdurend 

eigenaar van de onontgonnen delfstoffen in de ondergrond. 

De Mijnbouwwet van 2003 heeft hierin verandering 

gebracht door te bepalen dat de Staat eigenaar is van de 

ondergrondse delfstoffen en de eigendom van de delfstoffen 

pas overgaat op de vergunninghouder op het moment 

van de winning. Deze bepaling geldt echter niet voor de 

oude concessies. In het kader van het overgangsrecht worden 

concessies voortaan wel als winningsvergunningen 

bestempeld maar blijven de voorwaarden in stand waaronder 

de concessies zijn verleend. 14 Zonder deze overgangsbepaling 

was sprake geweest van onteigening. 

Auteur 

is de Mijnbouwwet van 2003 mede het 

winning van aardolie en is later uitgebreid 

– de Mijnwet continentaal plat van 1965 – 

1. Prof. mr. dr. M.M. Roggenkamp is hoog- 

gevolg van de implementatie van de Kool- 

naar de winning van aardgas. Schoonebeek 

en worden verder buiten beschouwing 

leraar energierecht bij de RUG en directeur 

waterstoffenrichtlijn uit 1994 (Richtlijn 

vormde bovendien gedurende lange tijd het 

gelaten. 

van het Groningen Centre of Energy Law. 

94/22/EG) die ten doel heeft om de toe- 

grootste on-shore olievoorkomen. 

10. Bulletin des Lois, 1810, 285. 

gang tot de opsporing en de winning van 

8. Aardolie werd in Nederland (met name in 

11. Een dergelijke classificatie gold niet 

Noten 

aardolie en aardgas op transparante en 

Schoonebeek) geproduceerd maar vooral 

alleen in de Franse mijnwetgeving maar ook 

2. Mijnbouwwet Stb. 2002, 542 en Gaswet, 

non-discriminatoire wijze te doen plaatsen. 

op grote schaal geïmporteerd. 

in vele andere rechtsstelsels, waaronder 

Stb. 2000, 305, sindsdien herhaaldelijk 

4. Bulletin des Lois, 1810, 285. 

9. Met uitzondering van de provincies Lim- 

Duitsland waar de Bundesberggesetz nog 

gewijzigd. 

5. Besluit van Algemeen Bestuur van 

burg en Zeeland zijn voor vrijwel alle andere 

steeds een onderscheid maakt tussen 

3. Terwijl de Gaswet in 2000 in werking is 

1 december 1813, Stb. 3. 

provincies opsporings- en/of winningsver- 

‘Bergeigene’ en ‘Bergfreie’ delsfstoffen 

getreden als gevolg van de noodzaak om 

6. Zie www.nlog.nl. 

gunningen aangevraagd. In het geval van 

ofwel delfstoffen die eigendom zijn van de 

de Europese richtlijn inzake de interne Euro- 

7. De concessie Schoonebeek is verleend in 

Flevoland betreft dit vooral de opsporing 

Staat dan wel van de grondeigenaar. 

pese gasmarkt uit 1998 te implementeren 

1948, de concessie Tubbergen in 1953, de 

van ‘onconventioneel’ of wel schaliegas. Op 

12. Art. 1 sub a Mijnbouwwet. 

(Richtlijn 98/30/EG inzake de interne gas- 

concessie Rijswijk in 1955 en de concessie 

zee vinden sinds de jaren zeventig opspo- 

13. Art. 19 Mijnwet 1810. 

marke is naderhand vervangen door Richt- 

Rossum de Lutte in 1961. De concessie 

rings- en winningsactiviteiten plaats. Deze 

14. Art. 143 Mijnbouwwet. 

lijn 2003/55/EG en Richtlijn 2009/73/EG), 

Schoonebeek betrof om te beginnen de 

zijn echter gebaseerd op andere wetgeving 



Naast een bepaling inzake de duur van de concessie 

kunnen nog andere bepalingen worden opgenomen. Vanwege 

het ontbreken van een wettelijk kader hebben de concessies 

vanaf het begin een bepaling gehad inzake de afzet 

van het aardgas. De concessies verleend voor 1959 (= ontdekking 

Groningenveld) bevatten allen de voorwaarde dat 

het aardgas, voor zover deze niet voor eigen gebruik werd 

aangewend, tegen een redelijke prijs moet worden verkocht 

aan en overgenomen door de Staat der Nederlanden, dat 

wil zeggen het Staatsgasbedrijf. 15 Toepassing van deze clausule 

in de concessie voor de exploitatie van het Groningenveld 

lag niet voor de hand vanwege de omvang van het gasveld 

en de eerdergenoemde onzekerheid ten aanzien van 

de afzetmogelijkheden voor het Groningengas. 16 

2.2 Concessie Groningen 

Een alternatief regime voor de afzet van het aardgas uit het 

Groningenveld is gepresenteerd in de ‘Nota inzake het 

aardgas’ ofwel de Nota De Pous. 17 Uitgangspunt is dat 1. de 

winning van het Slochterenveld zou moeten leiden tot 

maximale inkomsten voor zowel de Staat als de producent 

en 2. de Staat betrokken zou moeten zijn bij zowel de winning 

als de afzet van het aardgas. De winning en de afzet 

van het aardgas zouden gecoördineerd moeten plaatsvinden. 

De noodzakelijke voorwaarden hiertoe zijn in de concessie 

opgenomen alsmede in een viertal privaatrechtelijke 

overeenkomsten. 18 De Nota de Pous heeft geleid tot de 

invoering van een stelsel van Staatsparticipatie dat in feite 

een tweeledig doel dient. De overheid kan via haar 

staatsparticipatie directe invloed uitoefenen op de winningsactiviteiten. 

Bovendien vormt de staatsparticipatie en 

belangrijk financieel instrument voor de overheid. 

Op 30 mei 1963 19 is uiteindelijk een concessie verleend 

aan de Nederlandse Aardolie Maatschappij ofwel 

NAM (50% Shell en 50% ExxonMobil) die in 1959 het gasveld 

heeft ontdekt. In deze concessie zijn de volgende cruciale 

bepalingen opgenomen: 

– de winning van het aardgas vindt plaats met inachtneming 

van een door de Minister van Economische Zaken 


Inmiddels is aangetoond dat grondeigenaren er wel belang bij 

kunnen hebben om zich tegen activiteiten in de diepe ondergrond 

te verzetten omdat deze kunnen leiden tot aanzienlijke 

aardbevingsschade 

(‘Minister’) goedgekeurde overeenkomst van samenwerking 

tussen de concessionaris, diens aandeelhouders en 

een staatsparticipant (destijds de Staatsmijnen in Limburg, 

momenteel Energiebeheer Nederland BV); 

– het door de concessionaris gewonnen aardgas wordt 

geleverd aan de NV Nederlandse Gasunie die in 1963 is 

opgericht met als aandeelhouders: Shell 25%, ExxonMobil 

25%, 40% Staatsparticipant (Staatsmijnen/EBN) en 

10% Staat. 20 

Op basis van de ontwerpovereenkomst van samenwerking 

die als bijlage bij de concessie was gevoegd, hebben de 

Staatsmijnen, de NAM en haar aandeelhouders Shell en 

ExxonMobil besloten tot de oprichting van een Maatschap. 

De Maatschap wordt gevormd door de NAM (60%) 

en de Staatsmijnen (40%) met een stemverhouding van 

ieder 50%. De exploratie en productie van het Groningengas 

geschiedt voor rekening en risico van de Maatschap. 

De besluitvorming ten aanzien van de winning wordt 

door de Maatschap genomen. Hoewel de Staatsparticipant 

niet als mede-concessionaris (of vergunninghouder) 

bestempeld kan worden, kan de overheid via de Staatsparticipant 

wel direct invloed uitoefenen op de winning 

maar draagt het ook een deel van de risico’s. Vervolgens is 

in het kader van de verplichting die de NAM is opgelegd 

om het gewonnen aardgas aan de Gasunie te leveren, in 

1970 tussen beide partijen het zogenaamde Technisch 

Leveringscontract afgesloten. Daarin werd geregeld dat de 

Gasunie periodiek aangeeft hoeveel gas zij verwacht af te 

nemen, terwijl de NAM toezegt deze hoeveelheden gas te 

zullen leveren. 

Na de ontdekking van het gasveld in Groningen zijn 

op land meerdere gasvelden ontdekt, o.a. in de provincie 

Friesland, Drenthe en Noord-Holland. De hiervoor verleende 

concessies bevatten allen de bepaling dat een 

overeenkomst van samenwerking moet worden gesloten 

met een Staatsparticipant (Staatsmijnen/EBN) en dat het 

gewonnen aardgas aan de Gasunie moet worden geleverd. 

Het stelsel van Staatsparticipatie is in 2008 in de Mijnbouwwet 

opgenomen. 21 De verplichting om aan Gasunie 

te leveren is in 1988 vervallen en geldt alleen nog voor 

producerende locaties. Bovendien is Gasunie als gevolg 

van de Europese marktliberalisatie in 2005 op aandeelhoudersniveau 

gesplitst in twee verschillende bedrijven: 

Gasunie en GasTerra. Het huidige Gasunie is volledig 

eigendom van de Nederlandse staat en is verantwoordelijk 

voor alle netwerkactiviteiten en heeft hiertoe Gas 

Transport Services BV (GTS) aangewezen als netbeheerder 

van het gastransmissienet. GasTerra (25% Shell, 25% 

Exxon, 40% EBN en 10% staat) heeft de handelsactiviteiten 

overgenomen en heeft een exclusieve toegang tot het 

Groningen-gasveld. 

2.3 Het plaatsen van bovengrondse installaties 

Een concessie is nog geen garantie dat de concessionaris/vergunninghouder 

ook daadwerkelijk met de winningsactiviteiten 

kan beginnen. Doorgaans zal de concessionaris/vergunninghouder 

in het bezit moeten zijn van 

bouwen milieuvergunningen die veelal door de lagere 

overheden worden verleend. Het plaatsen van mijnbouwwerken 

valt sinds 2010 onder de Rijkscoördinatieregeling. 

22 Hiermee zouden procedures kunnen worden 

bespoedigd. 

Ten aanzien van het plaatsen van mijnbouwwerken 

op land bevat de Mijnbouwwet een aantal gewijzigde uitgangspunten. 

Daar waar de Mijnwet 1810 nog uitging van 

een occupatierecht van de concessionaris, bepaalt de 

Mijnbouwwet dat de rechthebbende op de grond de 

gegunde mijnbouwactiviteiten moet gedogen voor zover 

deze activiteiten plaatsvinden op een diepte van meer 

dan 100 meter beneden de oppervlakte en onverminderd 

het recht op vergoeding van de door deze activiteiten veroorzaakte 

schade. 23 Uit de memorie van toelichting blijkt 

dat deze bepaling een concretisering vormt van artikel 

5:21 lid 2 BW dat bepaalt dat een grondeigenaar zich niet 

mag verzetten tegen die activiteiten die zo diep onder de 

oppervlakte plaatsvinden dat de eigenaar er geen belang 

bij heeft zich daartegen te verzetten. 24 Inmiddels is het 

nog maar de vraag of het uitgangspunt wel in stand kan 

blijven dat de grondeigenaar moet gedogen dat een vergunninghouder 

mijnbouwactiviteiten uitoefent in de 

aardlagen waarin deze delfstoffen zich bevinden. Inmiddels 

is aangetoond dat grondeigenaren er wel belang bij 

kunnen hebben om zich tegen activiteiten in de diepe 

ondergrond te verzetten omdat deze kunnen leiden tot 

aanzienlijke aardbevingsschade. 

15. Zie o.a. art. 8 concessie Schoonebeek, 

1 miljoen m 3 aardgas per dag aan het 

gebouw naar Gasrotonde’, SEW 2006, p. 

unie’) opgericht. 

KB van 3 mei 1948, Stcrt. 110. Eenzelfde 

Staatsgasbedrijf aangeboden en deze kon 

456-466. 

21. Wet van 12 juni 2008 tot wijziging van 

bepaling was opgenomen in de concessie 

slechts de helft daarvan aan haar afnemers 

19. KB van 30 mei 1963, no. 39, 

de Mijnbouwwet, Stb. 2008, 248. 

Tubbergen van 1953, de concessie Rijswijk 

verkopen. 

Stcrt. 1963, 129, sindsdien herhaaldelijk 

22. Stb. 2010, 135. 

van 1955 en de concessie Rossum de Lutte 

17. Nota van 17 juli 1962, Kamerstukken II 

gewijzigd. 


van 1961. 

1961/62, 6767, 1. 

20. Art. 11 Concessie Groningen. Op 6 april 

24. Kamerstukken II 1998/99, 26219, 3, p. 

16. Ter illustratie: In 1962 heeft NAM 

18. Zie M.M. Roggenkamp, ‘Van Gas- 

1963 is de NV Nederlandse Gasunie (‘Gas- 

51. 



Door het opstellen van een winningsplan worden de 

mijnbouwondernemingen gedwongen zich vooraf te realiseren 

wat de risico’s zijn die zij met hun activiteiten introduceren 

2.4 Winningsplannen en meetplannen 

De eerste aardgasconcessies bevatten de algemene bepaling 

dat de 

‘concessionaris de mijnwerken zodanig moet inrichten 

en leiden dat (…) ongerief of nadeel aan de in het 

concessieveld gelegen of aangrenzende eigendommen 

zoveel doenlijk wordt vermeden.’ 25 

Pas vanaf eind jaren zestig werden concessionarissen 

verplicht om voorafgaand aan, tijdens en tot een jaar 

na de beëindiging van de ontginningswerkzaamheden 

regelmatig metingen te verrichten. Mocht daaruit blijken 

dat een met de ontginning verband houdende 

bodembeweging (met name bodemdaling) optreedt 

waardoor een ongewenste situatie dreigt te ontstaan, 

kon de Minister van Economische Zaken maatregelen 

voorschrijven om de bodembeweging zoveel mogelijk te 

beperken of de nadelige gevolgen daarvan voor de oppervlakte 

te voorkomen. Deze maatregelen konden eventueel 

een gebod inhouden tot het, al dan niet tijdelijk, staken 

van de ontginning. 26 

Met de invoering van de Mijnbouwwet is een aantal 

extra instrumenten opgenomen om schade ten gevolge 

van de opsporings- en/of winningswerkzaamheden te 

voorkomen dan wel te beperken. In het algemeen rust op 

alle vergunninghouders – dus ook op de houder van de 

Groningenconcessie - de plicht om alle maatregelen te 

nemen die redelijkerwijs kunnen worden gevergd om te 

voorkomen dat de mijnbouwactiviteiten nadelige gevolgen 

hebben op het milieu, de veiligheid, het planmatig 

beheer van voorkomens alsmede schade ten gevolge van 

bodembeweging. 27 Deze verplichting gaat niet zo ver dat 

een normale winning, die soms onvermijdelijke bodembewegingen 

met zich meebrengt, geheel wordt uitgesloten. 

Inmiddels lijkt de vraag aan de orde wat als normale 

winning moet worden beschouwd. Genoemde zorgplicht 

is niet eindig maar blijft rusten op de laatste vergunninghouder 

en in geval van de eeuwigdurende concessies 

is deze dus permanent. Om te voorkomen dat een 

schadelijdende partij geen verhaal heeft nadat de winning 

is beëindigd, kan de minister bepalen dat zekerheid 

gesteld moet worden ter dekking van eventuele aansprakelijkheid 

voor schade die naar redelijke schatting kan 

ontstaan door bodembeweging. 28 Deze zekerheid kan 

zowel bij de uitvoerder als de vergunninghouder worden 

gevraagd en kan verschillende vormen aannemen zoals 

een fonds (zie hierboven), een bankgarantie of een 

‘parent company guarantee’. De minister bepaalt uiteindelijk 

de vorm waarin en het bedrag waarvoor zekerheid 

moet worden gesteld. 29 Als extra zekerheid is het Waarborgfonds 

Mijnbouwschade ingesteld. 30 Dit fonds is 

hoofdzakelijk opgericht om schade door bodembeweging 

voor de burger verhaalbaar te laten blijven als de vergunninghouder 

om welke reden dan ook niet meer in 

staat is te betalen. 31 Het fonds betreft schade ten gevolge 

van de winning van olie, gas en zout alsmede de opslag 

van stoffen en wordt beheerd door de Minister van Economische 

Zaken. 32 

Een van de instrumenten die de overheid heeft om de 

winning en de effecten ervan te controleren, is het winningsplan. 

De houder van een winningsvergunning kan 

pas met de gegunde activiteiten beginnen na goedkeuring 

van een winningsplan. 33 De verplichting tot het indienen 

van een winningsplan rust bij de winningsvergunninghouder. 

34 Door het opstellen van een winningsplan worden de 

mijnbouwondernemingen gedwongen zich vooraf te realiseren 

wat de risico’s zijn die zij met hun activiteiten introduceren. 

Het winningsplan bevat een nadere omschrijving 

van het voorkomen, de methode en periode van winning, 

de kosten en eventuele bodembewegingen. 35 Bij de indiening 

van een winningsplan wordt nu, anders dan voorheen, 

36 expliciet om een beschrijving gevraagd van ‘de 

bodembeweging ten gevolge van de winning en de maatregelen 

ter voorkoming van schade door bodembeweging’. 37 

Om dit risico te kunnen bepalen dient het winningsplan 

o.a. informatie te bevatten inzake verwachte bodemdaling, 

een risicoanalyse omtrent bodemtrillingen als 

gevolg van de winning, een beschrijving van de mogelijke 

omvang en verwachte aard van de schade door bodembeweging 

alsmede de maatregelen die genomen worden om 

de schade door bodembewegingen te voorkomen of te 

beperken. 38 Aan het winningsplan kunnen eisen worden 

gesteld zoals het opnemen van een bepaalde maximale 

bodembeweging. 39 

Instemming kan slechts om een beperkt aantal redenen 

worden geweigerd zoals het belang van het planmatig 

beheer van delfstoffen en de risico’s ten aanzien van 

bodembeweging. 40 Ten aanzien van de winning van het 

Groningengasveld heeft de Minister van Economische 

Zaken op 29 januari 2015 ingestemd met het voorgestelde 

winningsplan. 41 De Voorzitter van de Afdeling bestuursrechtspraak 

van de Raad van State heeft vervolgens op 14 

april 2015 in een voorlopige voorziening bepaald dat de 

gaswinning gepaard gaat met grote veiligheidsrisico’s 

maar dat er geen aanleiding bestaat om bij wijze van 

voorlopige voorziening de gehele gaswinning in Groningen 

te staken gezien de grote gevolgen voor de leveringszekerheid 

en gevolgen voor de gasexport. Daarentegen 

zijn de risico’s van de winning uit de clusters rond Loppersum 

wel zodanig groot dat de winning hier tijdelijk wordt 

beperkt tot de hoeveelheid die nodig is om de clusters 

open te houden. 42 

Om te kunnen beoordelen of de vergunninghouder 

zijn verplichtingen nakomt, dienen er voortdurend metingen 

te worden verricht, dat wil zeggen voor de aanvang 

van de delfstofwinning, tijdens het winnen en gedurende 

30 jaar na afloop van de winning. 43 Dit geschiedt op basis 

van een meetplan. 44 Dergelijke metingen worden alleen 

op land verricht omdat aangenomen wordt dat de gevol- 


gen voor de winning op zee (inclusief territoriale zee) 

gering zijn. 

2.5 Gasproductieplafond 

Als gevolg van de energiecrises in 1973/74 en 1979 is het 

kleineveldenbeleid ingevoerd. Dit beleid houdt in dat de 

gasvraag wordt voldaan door productie uit de kleine velden 

aangevuld met die van het Groningenveld. Binnen de 

Groningenconcessie wordt sinds 1963 aardgas geproduceerd 

vanuit meer dan twintig productielocaties waarbinnen 

wederom meerdere putten zijn gesitueerd. Anders 

dan de kleine velden, heeft het Groningenveld een grote 

flexibiliteit ten aanzien van de productieomvang. Deze 

balansfunctie van het Groningenveld is uiteindelijk in de 

Gaswet vastgelegd en niet in de Mijnbouwwet. 45 Tevens 

geldt sindsdien een productieplafond voor het Groningenveld. 

Om de balansfunctie van het Groningenveld zo lang 

mogelijk (tot circa 2030) op een aanvaardbaar niveau te 

houden en te sturen, stelt de minister iedere vijf jaar de 

hoeveelheid gas vast die Gasunie, in het kader van het 

kleineveldenbeleid, ten hoogste gemiddeld per jaar gedurende 

tien jaar uit het Groningenveld mag afnemen. 46 

Redenen hiervoor zijn de verwachting dat de verdere liberalisering 

van de gasmarkt ertoe zal leiden dat meer gas 

uit de kleine velden buiten Gasunie om op de markt zal 

worden gebracht en dat schommelingen in vraag en aanbod 

een versneld einde zullen betekenen voor de balansrol 

van het Groningenveld. 

In december 2005 heeft de minister bepaald dat Gasunie 

in totaal 425 miljard m3 (gemiddeld 42,5 miljard m3 

per jaar) gas uit het Groningenveld mag afnemen in de 

periode 2006-2015. Als gevolg van het gewijzigde winningsplan 

is het productieplafond voor 2015 inmiddels 

naar beneden bijgesteld tot 39,4 miljard m3. 

3. Advisering en Toezicht 

Bij de vergunningverlening en gedurende de exploratie en 

productie zijn verschillende adviserende organen betrokken. 

Dit betreft o.a. de Mijnraad die adviseert bij de vergunningverlening 

en TNO-NTIG, het geowetenschappelijke 

informatie- en onderzoeksinstituut en de opvolger van 

de voormalige Rijks Geologische Dienst (RGD). TNO-NITG 

verzamelt alle kennis van de ondergrond en adviseert de 

minister bij de vergunningverlening. Daarnaast reguleert 

de Mijnbouwwet specifiek twee andere instellingen: de 

Technische commissie bodembeweging en het Staatstoezicht 

op de Mijnen. Deze worden hieronder besproken 

vanwege hun belang ten aanzien van de aardgaswinning 

in Groningen. 

3.1 Technische commissie bodembeweging 

Naast het instellen van het Mijnbouwschadefonds is met 

de invoering van de Mijnbouwwet ook de Technische 

Commissie Bodembeweging ingevoerd (Tcbb). Dit is een 

onafhankelijke commissie van deskundigen die de minister 

adviseert omtrent de mogelijke relatie tussen bodembeweging 

en winningsactiviteiten. 47 

Particulieren die menen schade te hebben ten gevolge 

van bodembewegingen kunnen eveneens een beroep 

doen op deze commissie indien zij voorafgaand aan de 

adviesaanvraag de mijnbouwondernemer aansprakelijk 

hebben gesteld. De commissie zal een dergelijk verzoek 

alleen niet in behandeling nemen indien er evident geen 

verband bestaat tussen de schade en de mijnbouwactiviteiten. 

48 De Tcbb is mede ingevoerd om de burger te assisteren 

bij de bewijslast in geval van aardbevingsschade in 

plaats van een omkering van de bewijslast. 49 

De Tcbb heeft tot taak om in verband met de gevolgen 

van mijnbouwactiviteiten en de schade die daarvan 

het gevolg kan zijn de minister te adviseren over zaken 

betreffende de vergunningverlening en meeten winningsplannen 

alsmede de minister desgevraagd inlichtingen 

te verstrekken ten aanzien van de uitvoerbaarheid 

van voorgenomen wettelijke voorschriften. Tevens dient 

de Tcbb degene bij wie schade is te verwachten door 

bodembeweging die het gevolg kan zijn van mijnbouwactiviteiten, 

desgevraagd kosteloos inlichtingen te verstrekken 

omtrent het verband tussen de bodembeweging en de 

mijnbouwactiviteiten en advies te geven omtrent het verband 

tussen die schade en de mijnbouwactiviteiten als- 

25. Zie onder meer art. 6 lid 1 sub a van de 

bodembeweging’, NTE 2004, no. 6, p. 

tens deze regeling behoefde het ontgin- 

wijze af te nemen waardoor het mogelijk 

Aardolie- en Aardgasconcessie Rijswijk van 

213-222. 

ningsplan geen gegevens te bevatten 

wordt om gas in andere gebieden in Neder- 

3 januari 1955, no. 69, Stcrt. 1955, 21. 

30. Art. 134-141 Mijnbouwwet en art. 120- 

omtrent de verwachte bodemdaling. 

land en op het Nederlands continentaal plat 

26. De Concessie Groningen van 30 mei 

133 Mijnbouwbesluit. 

37. Art. 35 lid 1 onder f. Mijnbouwwet. 

te winnen. 

1963, no. 39, Stcrt. 1963, 39, bevatte in 

31. Kamerstukken II 2001/02, 26219, 64. 

38. Art. 24 lid 1 Mijnbouwbesluit. 

46. Art. 55 Gaswet, 

het geheel geen bepalingen inzake bodem- 

32. Art. 135 Mijnbouwwet. Het oorspron- 

39. Kamerstukken II 1998//99, 26219, 3, 

47. Art. 113-122 Mijnbouwwet. Zie voor de 

daling. De concessie Drenthe van 4 novem- 

kelijke voorstel was om de Tcbb hiermee te 

p. 23. 

parlementaire behandeling: Kamerstukken II 

ber 1968, no. 18, Stcrt. 1968, 234, geeft al 

belasten. Zie art. 109b lid 3 van amende- 


1998/99, 262109, 3, p. 24 en 85-86. In de 

aan de dat Minister van Economische Zaken 

ment nr. 64 en Kamerstukken II 2001/02, 

41. Dit winningsplan dient in de plaats te 

parlementaire behandeling door de Tweede 

maatregelen kan nemen. De mogelijkheid 

26219, 90. 

treden van het winningsplan uit 2007. 

Kamer is een aantal kritische vragen gesteld 

om de werkzaamheden te staken was toe 

33. Art. 33-38 Mijnbouwwet. Voordien 

42. Uitspraak Raad van State nr. 

over de voorgenomen instelling van de 

nog niet in de concessie opgenomen. Deze 

vormde het winningsplan onderdeel van de 

201501544/2/A4. 

Tcbb. Zie Verslag van de vaste Kamercom- 

mogelijkheid is bijvoorbeeld wel opgeno- 

vergunningsprocedure. 

43. Art. 41 Mijnbouwwet. De verplichting 

missie voor economische zaken, Kamerstuk- 

men in art. 21 van de Concessie Donker- 

34. Art. 34 Mijnbouwwet. In geval van een 

rust in de praktijk op de operator. Voorheen 

ken II 1998/99, 262109, 6, p. 9-10. 

broek van 20 maart 1995, Stcrt. 1995, 66. 

joint venture bij de operator. 

was een verplichting tot het doen van 

48. De jaarverslagen van de Tcbb bevatten 



metingen veelal opgenomen in de conces- 

een meer uitgebreid verslag van de activi- 


36. Art. 5.2 Regeling vergunningen en 

sie. 

teiten op www.tcbb.nl. 

29. Zie voor dit overzicht tevens M.M. 

concessies delfstoffen Nederlands territoir 

44. Art. 30 Mijnbouwbesluit. 

49. Kamerstukken II 26218 en J. van Dun- 

Roggenkamp en Ch.P. Verwer, ‘De aanspra- 

1996 verplichtte de concessiehouders om 

45. Art. 54 Gaswet verplicht Gasunie het 

né, ‘Mijn en dijn in de Mijnbouwwet 2003’, 

kelijkheid voor schade veroorzaakt door 

een ontginningsplan op te stellen. Krach- 

gas uit het Groningenveld op een zodanige 

NJB 2014/2264, afl. 44/45, p. 3122-3132. 



mede de hoogte van het schadebedrag. 50 De advisering 

van de Tcbb is juridisch niet bindend en beperkt zich uitdrukkelijk 

tot zaakschade. 51 

Een advies omtrent het verband tussen zaakschade 

en de mijnbouwactiviteiten kan alleen in behandeling 

worden genomen indien de gelaedeerde de mijnbouwonderneming 

schriftelijk aansprakelijk heeft gesteld onder 

vordering van schadevergoeding. 52 De adviesaanvraag 

wordt in behandeling genomen na betaling van een wettelijk 

vastgestelde bijdrage aan het secretariaat. 53 De Tcbb 

neemt een adviesaanvraag niet in behandeling indien er 

kennelijk geen verband bestaat tussen de schade en de 

mijnbouwactiviteit. 54 Dit is bijvoorbeeld het geval indien 

in de omgeving geen mijnbouwactiviteiten zijn verricht. 

Desalniettemin biedt deze bepaling de Tcbb een vrij grote 

discretionaire bevoegdheid om te bepalen of en wanneer 

een verzoek in behandeling wordt genomen. Alle documentatie 

is in beginsel openbaar. 55 

De Tcbb is een bestuursorgaan in de zin van de Algemene 

wet bestuursrecht. 56 De leden van de Tcbb worden 

aangezocht op basis van hun specifieke kennis (geofysica, 

geologie, bodem- en bouwkunde) en nemen op persoonlijke 

titel deel. 57 Ook kan de Tcbb externe deskundigen 

opdracht verlenen onderzoek te verrichten. 58 Ook hier 

geldt het eerdergenoemde vereiste van deskundigheid en 

onafhankelijkheid. 

3.2 Staatstoezicht op de Mijnen 

Toezicht op de mijnbouwactiviteiten wordt van oudsher 

uitgeoefend door het Staatstoezicht op de Mijnen (hierna 

Staatstoezicht). 59 Het in 1810 bij Keizerlijk Decreet opgerichte 

‘Administration de Mines’ wordt sinds de Mijnwet 

1903 aangeduid als ‘Staatstoezicht op de Mijnen’ (SodM). 60 

De advisering van de Tcbb 

is juridisch niet bindend en 

beperkt zich uitdrukkelijk 

tot zaakschade 

Naast advisering verleent de Mijnbouwwet het SodM 

inmiddels ook een toezichthoudende taak. Hiertoe bevat 

de wet diverse instrumenten voor bestuursrechtelijke en 

strafrechtelijke handhaving. 61 Het toezicht op de mijnbouwactiviteiten 

geschiedt onder meer door het uitvoeren 

van inspecties en het controleren van de naleving van de 

eerdergenoemde winningsplannen en meetplannen. 62 

Indien sprake is van meer dan normale bodembeweging 

kan de Inspecteur Generaal der Mijnen van het SodM de 

mijnbouwonderneming, in het uiterste geval, stopzetting 

van de mijnbouwactiviteiten gelasten. 

Een van de cruciale onderdelen van de toezichthoudende 

instantie is de mate waarin deze onafhankelijk is 

van het ministerie. Het Piper Alpha ongeval op 6 juli 1988 

in het Britse deel van de Noordzee leidde in het VK tot 

een uitgebreid onderzoek inzake de oorzaak en een honderdtal 

aanbevelingen, inclusief de noodzaak voor onafhankelijk 

toezicht. 63 In Nederland heeft dit geen wijzigingen 

aangebracht in de positie van het SodM dat als een 

rijksinspectiedienst gevestigd is in Den Haag en onder de 

verantwoordelijkheid valt van de Minister van Economische 

Zaken. Het SodM is in tegenstelling tot bijvoorbeeld 

de ACM geen zelfstandig bestuursorgaan. De implementatie 

van Richtlijn 2013/30/EU betreffende de veiligheid van 

offshore olie- en gasactiviteiten zal ondanks een hiertoe 

strekkend amendement 64 geen verandering brengen in de 

positie van het SodM. De minister heeft echter toegezegd 

om alle aanbevelingen van de Onafhankelijke Raad voor 

de Veiligheid inzake de aardbevingsrisico’s in Groningen 

uit te voeren 65 en zal hiertoe in het najaar van 2015 een 

wetsvoorstel bij de Tweede Kamer indienen waarin o.a. 

nader zal worden ingegaan op de onafhankelijkheid van 

het SodM en de betrokkenheid van provincies en gemeenten 

bij de advisering omtrent winningsplannen. 66 

4. Conclusie 

Recente ontwikkelingen rondom het Groningengasveld 

tonen de noodzaak aan van een heroverweging van het 

bestaande reguleringskader. De Mijnbouwwet zal op een 

aantal relevante onderdelen moeten worden aangepast. 

Dit betreft om te beginnen de positie en de belangen van 

de betrokken burgers. Het wettelijke uitgangspunt lijkt 

achterhaald dat de betrokken burgers de winning van 

koolwaterstoffen moeten gedogen opdat zij geen belang 

hebben om zich daartegen te verzetten. Nu gebleken is 

dat de burgers wel degelijk een belang hebben zal de Mijnbouwwet 

op dit punt moeten worden aangepast. Hoe 

dient de wetgever de belangen van de betrokken burgers 

dan veilig te stellen? De Onafhankelijke Raad voor de Veiligheid 

pleit er voor om de lagere overheden een rol te 

geven bij de besluitvorming opdat de burger een stem 

krijgt. Niet is duidelijk hoe deze betrokkenheid van de 

lagere overheden moet worden vorm gegeven en op basis 

van welke kennis en kunde de lagere overheden gaan 

meebeslissen. Gezien de taakopdracht van de Tccb lijkt het 

evident om in dit kader ook nog eens naar de rol van dit 

adviesorgaan te kijken. In de huidige discussie rondom 

het Groningengasveld is weinig aandacht geschonken aan 

het functioneren van dit adviesorgaan dat juist is ingesteld 

om de belangen van de burger bij de olie- en gaswinning 

te behartigen en waar nodig de burger te adviseren. 

Momenteel adviseert de Tccb echter vooral de minister bij 

de vergunningverlening en bij het instemmen van de 

meeten winningsplannen. Minder duidelijk is of bij deze 

advisering voldoende rekening wordt gehouden met de 

belangen van de betrokken burger. Als de lagere overheden 

bij de besluitvorming betrokken worden, zou het wellicht 

beter zijn als de Tccb voortaan juist de lagere overheden 

gaat adviseren opdat deze daarmee beter inzicht 

krijgen in aard en de gevolgen van de voorgestelde activiteiten. 

Voorts is gebleken dat het winningsplan een cruciaal 

onderdeel is van het huidige reguleringskader. Met de 

invoering van de Mijnbouwwet heeft het winningsplan in 

Nederland een wettelijke basis gekregen. Gezien de commotie 

rondom het winningsplan van de concessie Groningen 

lijkt het aanbevelingswaard om goed te kijken naar de 

rol van het winningsplan, wat in het winningsplan precies 


geregeld moet worden en de wijze waarop de besluitvorming 

plaatsvindt. De uitspraak van de Raad van State 

later dit jaar in eerdergenoemd bodemonderzoek ten aanzien 

van het winningsplan zal hierbij zeker een rol (kunnen) 

spelen. 

Een van de cruciale onderdelen 

van de toezichthoudende 

instantie is de mate waarin 

deze onafhankelijk is van 

het ministerie 

De recente ervaringen hebben wederom aangetoond 

dat onafhankelijk toezicht cruciaal is bij het gehele proces 

van ‘checks and balances’. Inmiddels heeft de minister toegezegd 

dat de Mijnbouwwet gewijzigd zal worden opdat 

de onafhankelijkheid van het SodM wettelijk verankerd 

wordt. Het ongeval met het Piper Alpha platform in 1988 

en het Deepwater Horizon platform in de golf van Mexico 

in 2010 hebben het belang van een onafhankelijke toezichthouder 

overtuigend aangetoond. Uit de evaluaties 

van deze incidenten bleek reeds de noodzaak om toezicht 

en regelgeving ook op departementaal niveau te splitsen. 

Dat de Mijnbouwwet in dit opzicht gewijzigd wordt wekt 

geen verbazing maar wel dat dit in navolging van andere 

landen niet eerder heeft plaatsgevonden. 

Ten aanzien van de verleende concessies (inclusief de 

Groningenconcessie) speelt bovendien nog de kwestie van 

de voorwaarden waaronder de concessies zijn verleend en 

in het bijzonder de bepaling dat de concessionaris bij de 

concessieverlening de eeuwigdurende eigendom van de 

ondergrondse delfstoffen heeft gekregen. Bij het opstellen 

van de Mijnbouwwet is besloten om deze voorwaarde 

onverlet te laten. Aanpassing van de voorwaarden zou 

betekenen dat de overheid ingrijpt in het eigendomsrecht 

van de concessionaris. Hoewel mogelijk, zal dit niet eenvoudig 

zijn en zal de overheid de concessionarissen hiervoor 

financieel tegemoet moeten komen. Nederland is 

echter niet het enige land waar dit speelt. Ook anderen 

Europese lidstaten zijn geconfronteerd geweest met de 

overgang van een oud concessiestelsel naar een modern 

vergunningenregime. Er kan dus lering getrokken worden 

uit de ervaringen opgedaan in landen zoals Denemarken 

en Italië. 

De Nederlandse Staat speelt een cruciale rol bij de 

winning van het aardgas in Nederland. Naast de rol van 

wetgever en toezichthouder neemt de Staat ook deel aan 

de winning. De concessie bepaalt dat de winning van het 

Groningenveld plaatsvindt voor rekening en risico van een 

Maatschap bestaande uit een concessionaris en de 

staatsparticipant EBN. Hierdoor krijgt de Nederlandse Staat 

een aandeel in de winning maar ook in het risico dat 

samenhangt met de winning, zoals het aardbevingsrisico. 

Tevens is de Staat direct betrokken bij de afzet van het 

gewonnen aardgas doordat zij 50% van de aandelen heeft 

in het gasleveringsbedrijf GasTerra en dient als gevolg daarvan 

rekening te houden met de verplichting tot nakoming 

van de langlopende gasexportcontracten afgesloten door 

de NV Nederlandse Gasunie (tegenwoordig GasTerra). Ten 

slotte kan niet over het hoofd worden gezien dat het overgrote 

deel van de huishoudens in Nederland afhankelijk is 

van levering van aardgas. Een transitie naar andere energiebronnen 

zal tijd kosten en ook de nodige investeringen. 

Ingrijpen in de gaswinning kan directe consequenties hebben 

voor de leveringszekerheid in Nederland. De overheid 

heeft dus rekening te houden met twee uiteenlopende 

belangen: veiligstelling van de burgers in Groningen en 

van de leveringszekerheid in Nederland. 

Als gevolg van de aardbevingen in Groningen zal de 

Mijnbouwwet op een aantal punten worden aangepast. In 

alle gevallen wordt de overheid geconfronteerd met uiteenlopende 

belangen. Het afwegen van deze belangen is 

waarlijk een uitdaging en zal de schatkist ongetwijfeld 

geld kosten. 


55. Jaarverslagen en andere informatie van 

59. Art. 126-133 Mijnbouwwet (Hoofdstuk 

gen overeenkomstig Richtlijn 92/91/EG 

51. Toelichting bij artikel 2 Instellingsbesluit 

de Tcbb is te vinden op www.tcbb.nl. 

8 Mijnbouwwet) regelt de taken en 

zogenaamde ‘gezondheids- en veiligheids- 

van 19 april 2001, Stcrt. 2001, 76. Uit het 

56. Zie de toelichting bij het Instellingsbe- 

bevoegdheden van het Staatstoezicht. 

documenten’ op te stellen. De handhaving 

jaarverslag over het jaar 2003 blijkt inmid- 

sluit van 19 april 2001, Stcrt. 2001, 76, p. 

Hiermee heeft het Staatstoezicht wederom 

hiervan geschiedt eveneens door het SodM. 

dels dat de Tcbb in de praktijk ook bereid is 

13 en over de discussie hierover Kamerstuk- 

een wettelijke basis gekregen. 

63. J. Paterson, ‘Health and Safety at Work 

om te adviseren over vervolgschade. Zie 

ken II 2001/02, 29216, 56, p. 6, 10, 13 en 

60. Zie Mijnreglement 1906 ter uitvoering 

Offshore’, in: G. Gordon & J. Paterson 

Tcbb Jaarverslag 2003, p. 12 onder e. 

36. 

van art. 9 Mijnwet 1903. 

(red.), Oil and Gas Law – Current Practice 

52. Art. 116 Mijnbouwwet. Deze termijn 

57. Zie art. 115 Mijnbouwwet en voor de 

61. Art. 132-133 Mijnbouwwet. De Wet 

and Emerging Trends, Dundee University 

kan op verzoek van de benadeelde of de 

parlementaire behandeling inzake de (onaf- 

Economische Delicten is gewijzigd opdat 

Press, 2007, p. 115-148. 

mijnbouwonderneming worden verlengd. 

hankelijkheid en deskundigheid) basisvereis- 

alle overtredingen van de Mijnbouwwet als 


53. Art. 117 Mijnbouwwet. Zie tevens 

ten voor de leden van de Tcbb Kamerstuk- 

een economisch delict worden beschouwd 

Het amendement pleit ervoor om het SodM 

toelichting op art. 7 instellingsbesluit van 19 

ken 26219, 7, p. 20-21, 12, p. 29-31, 15, 

(art. 179 Mijnbouwwet). 

de status van ZBO te verlenen. 

april 2001, Stcrt. 2001, 76, p. 13. 

p. 22, 56, p. 15, 36-38. 

62. In het kader van de gezondheid en 



58. Art. 119 lid 1 Mijnbouwwet. 

veiligheid dienen de mijnbouwondernemin- 



1248 


Gaswinning en het recht 

op veiligheid 

Jan Brouwer & Marlies Hesselman 1 

Bij het beoordelen van het winningsplan dient de minister eerst de vraag te beantwoorden of het 

winningstempo en de winningswijze alsmede de door de NAM met het oog op de veiligheid voorgestelde 

maatregelen voldoen aan de minimale Europeesrechtelijke maatstaven. Waarborgt het winningsplan het 

recht op leven niet of onvoldoende, dan dient de minister niet met het ongewijzigde plan in te stemmen. 

Het recht op leven is niet ‘afkoopbaar’ met een schadevergoeding. Dat is tot nu toe wel de benaderingswijze 

van de minister geweest. 

1. Inleiding 

Op 14 april 2015 verbood een meervoudige kamer van 

een Japanse rechtbank de heropstart van een kerncentrale 

die samen met 47 andere na de kernramp in Fukushima 

in 2011 was stilgelegd. Volgens de rechtbank kan de 

exploitant onvoldoende aannemelijk maken dat de reactoren 

bestand zijn tegen een zware aardbeving. Zij gaat hiermee 

in tegen de Japanse toezichthouder op de veiligheid 

van kerncentrales. 2 Haar beslissing betekent een flinke 

streep door de rekening van de Japanse regering, want nu 

dient zij vooralsnog door te gaan met het voor astronomische 

bedragen importeren van energie. 3 

Op dezelfde dag schorste de Raad van State het 

instemmingsbesluit van de Minister van Economische 

Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I) inzake de goedkeuring 

van het Winningsplan van de Nederlandse Aardolie 

Maatschappij (NAM). De voorzieningenrechter besliste dat 

de gaswinning uit de clusters in en rond Loppersum 

– anders dan de hoeveelheid gas die nodig is om de clusters 

open te houden – uitsluitend is toegestaan als in de 

andere clusters dan wel regio’s van het Groningenveld de 

daarvoor geldende productieplafonds nagenoeg zijn 

bereikt en uitsluitend indien dat vanuit een oogpunt van 

leveringszekerheid noodzakelijk is. 4 

De limitering als zodanig stelt weinig voor. De symboolwaarde 

is daarentegen groot. Voor het eerst in de 

geschiedenis wordt de tot nu toe autonoom beslissende 

Minister van EL&I geconfronteerd met winningsbeperkingen. 

Aan de werkelijke weging van het recht op veiligheid 

zoals dit uit het EVRM voortvloeit, kwam de voorzieningenrechter 

echter niet toe. 5 Die zal aan de orde moeten 

komen in de bodemprocedure van tientallen appellanten. 6 

Het is in dat verband interessant om vooruit te blikken 

en te onderzoeken hoe het Europese Hof (EHRM) denkt 

over de verplichtingen die voortvloeien uit de artikelen 2, 3 

en 8 EVRM. 7 Hieruit vloeien in dit verband zowel positieve 

als negatieve verplichtingen voor de Staat voort. De Staat 

dient niet alleen een mijnbouwbedrijf te weerhouden van 

het schenden van verdragsrechten, maar moet ook zelf 

afzien van mijnbouwactiviteiten die inbreuk maken op verdragsrechten. 

Het is algemeen bekend dat de Nederlandse 

overheid dominant aanwezig is in de gaswinning. 8 

Wat houden deze verplichtingen in? En wat bepaalt 

de Mijnbouwwet over de in acht te nemen veiligheid van 

burgers? De uitleg van die wet moet voldoen aan de 

minimale Europeesrechtelijke veiligheidsstandaard. Hierbij 

steeds rekening houdend met het tamelijk unieke 

karakter van de ondiepe Groningse aardbevingen in verband 

waarmee de Schaal van Richter en die van Mercalli 

weinig betrouwbare instrumenten zijn om de ernst 

ervan uit te drukken. 9 

2. Mijnbouwwet en veiligheid 

Veiligheid is een van de leidende beginselen in de Mijnbouwwet 

(Mbw). Artikel 33 Mbw bepaalt dat een mijnbouwbedrijf 

alle maatregelen neemt die redelijkerwijs van 

hem gevergd kunnen worden om te voorkomen dat als 

gevolg van de winning: a. nadelige gevolgen voor het milieu 

worden veroorzaakt, b. schade door bodembeweging 

wordt veroorzaakt, c. de veiligheid wordt geschaad, (…). 

Deze verplichting gaat volgens de memorie van toelichting 

niet zo ver dat een normale winning, die soms 

onvermijdelijk bodembewegingen met zich meebrengt, 

niet meer mogelijk zou zijn. Wél dient de vergunninghouder 

te voorkomen, dat bijvoorbeeld door een bijzondere 

wijze van winning meer schade of een grotere kans op 

schade ontstaat dan zou ontstaan bij een normale wijze 

van winning. Ook dient de vergunninghouder te voorko- 


men dat de (externe) veiligheid wordt geschaad of nadelige 

gevolgen voor het milieu worden veroorzaakt. 10 

Artikel 34 lid 1 Mbw schrijft voor dat de winning van 

delfstoffen plaatsvindt overeenkomstig het winningsplan 

dat volgens artikel 34 lid 3 de instemming van de minister 

behoeft. Die laatste kan volgens artikel 36 Mbw zijn 

instemming op twee gronden weigeren dan wel beperkingen 

stellen of voorschriften geven: a. in het belang van 

het planmatig beheer van voorkomens van delfstoffen; en 

b. in verband met het risico van schade ten gevolge van 

beweging van de aardbodem. Volgens de toelichting moet 

de minister beoordelen of ‘winningstempo en winningswijze 

met het oog op de veiligheid en het milieu acceptabel 

zijn en of de voorgestelde maatregelen voldoende 

waarborgen inhouden om de nadelige gevolgen van de 

winning op te vangen’. 11 

Volgens de Onderzoeksraad voor Veiligheid stemde 

de minister lange tijd in met winningsplannen van de 

NAM zonder oog te hebben voor de veiligheid van burgers. 

12 De bij de gaswinning betrokken partijen reduceerden 

veiligheidsrisico’s voor inwoners tot een schaderisico 

dat vergoed zou kunnen worden. Belangen als een maximale 

opbrengst, optimaal gebruik van de Nederlandse 

bodemschatten en continuïteit in de gasvoorziening 

domineerden de besluitvorming volledig. 13 

Die conclusie kan niet beter geïllustreerd worden 

dan met wat de minister besloot na de tot dan toe zwaarste 

beving in de geschiedenis in 2012. Hij verhoogde de 

toegestane productie in de twee jaren erna substantieel, 14 

terwijl ook toen al bekend was dat er een rechtstreeks verband 

bestaat tussen het winningstempo en het aantal en 

de zwaarte van bevingen. Anders ligt dit voor het meest 

recente instemmingsbesluit van 2014. Hierin volgt de 

minister goeddeels het advies van het Staatstoezicht op 

de Mijnen (SodM), niet alleen wat het productieplafond 

betreft, maar ook voor zover het gaat om ondersteunende 

maatregelen. 15 

3. Artikel 8 – recht op privéleven 

Artikel 8 EVRM bevat het recht op bescherming van privé-, 

familie- en gezinsleven en de woning. 16 Hierbij gaat het 

niet alleen om de bescherming van de fysieke woonruimte. 

Ook de kwaliteit van het wonen – waartoe ook het psychisch 

welbevinden te rekenen – dient aan minimale 

voorwaarden te voldoen. 17 De overlast kan bestaan uit 

geluid, trillingen, stank, lucht- of bodemvervuiling als 

gevolg van bijvoorbeeld industrie of verkeer. 18 

De bij de gaswinning betrokken 

partijen reduceerden 

veiligheidsrisico’s voor inwoners 

tot een schaderisico dat vergoed 

zou kunnen worden 

Schending van artikel 8 EVRM vindt plaats indien 

het woongenot zodanig ernstig wordt aangetast dat er 

sprake is van een aanzienlijke vermindering van het 

woonplezier. Het Hof spreekt in het geval van een belangenafweging 

van een ‘disproportional burden on the individual 

on behalf of the community’. 19 De intensiteit en de 

Auteurs 

Ongebruikt Wegens Staatsinkomsten’, FD 

ten derde roomt de overheid ruimt 90% 

co-s-in-groningen. 

1. Prof. mr. J.G. Brouwer is hoogleraar 

28 januari 2015 http://fd.nl/economie-poli- 

van de aardgasopbrengsten af. Aan het 

13. Onderzoeksraad voor Veiligheid 2015, 

Algemene Rechtswetenschap aan de Rijks- 

tiek/1090425/alternatief-groninger-gas- 

onderscheid tussen negatieve en positieve 

p. 7, 70-72, 79-80, 88. 

universiteit Groningen. M.M.E. Hesselman 

ongebruikt-wegens-staatsinkomsten. 

verplichtingen moeten voor het toetsings- 

14. Het productieplafond ging van 42.5 

LLM is promovenda aan de Rijksuniversiteit 

5. ABRvS 14 april 2015, 

kader niet al te veel consequenties worden 

naar 48 in 2013 en 54 miljard m3 gas in 

Groningen. 

ECLI:NL:RVS:2015:1151, § 7. 

verbonden. Zie EHRM 8 juli 2003, 

2014; de minister rechtvaardigde deze 

6. In die procedure vechten naast de ‘Stich- 

36022/97 (Hatton e.a. vs. Verenigd 

beslissing met een koude winter; zie http:// 

Noten 

ting Vrienden van Groningen Centraal’ ook 

Koninkrijk), § 98. 

feitenencijfers.namplatform.nl/gaswinning/. 

2. J. McCurry, ‘Japan’s Post-Fukushima 

de Provincie Groningen, 21 Groninger 

9. De schaal van Richter geeft de kracht van 

15. ‘Instemming Gewijzigd Winningsplan 

Nuclear Restart Plans Dealt a Blow by Court 

gemeenten, de Veiligheidsregio Groningen, 

de beving aan en de schaal van Mercalli de 

Groningerveld’, Besluit van de Minister van 

Ruling’, The Guardian 14 april 2014, www. 

twee waterschappen, de Groninger Bodem 

intensiteit van de trillingen en de schade die 

Economische Zaken, 15 december 2014, 

theguardian.com/world/2015/apr/14/ 

Beweging, Milieudefensie, de Natuur en 

hierdoor bovengronds ontstaat. Die intensi- 

www.rvo.nl/sites/default/files/2015/01/_ 

japans-post-fukushima-nuclear-restart- 

Milieufederatie Groningen, de Waddenver- 

teit is onder meer afhankelijk van de onder- 

Getekend instemmingsbesluit.pdf. 

plans-dealt-a-blow-by-court-ruling. 

eniging en een groot aantal individuele 

grond. Sommige grondsoorten geven trillin- 

16. Bijv. EHRM 16 november 2004, 

3. E. Smal, ‘Herstart van Japanse Kernreac- 

burgers de instemming van de Minister van 

gen gemakkelijker door of versterken ze 

4143/02 (Moreno Góme vs. Spanje) § 53 

toren Geblokkeerd’, NRC Handelsblad 14 

EL&I met het winningsplan aan. 

zelfs. 

17. Moreno Gómez vs. Spanje, § 53-54; 

april 2014, www.nrc.nl/ 

7. Appellanten hebben ook art. 1 1e Proto- 


EHRM 10 februari 2011, 30499/03 (Dubet- 

nieuws/2015/04/14/herstart-van-japanse- 

col EVRM in de strijd geworpen (ongestoor- 

23. 

ska e.a. vs. Oekraïne), § 105-106. 

kernreactoren-geblokkeerd/. 

de eigendom; zie hierover bijv. EHRM 15 


18. Hatton vs. Verenigd Koninkrijk, § 96; 

4. ABRvS 14 april 2015, 

mei 2012, 20701/09 (Hadzhiyska vs. Bul- 

23. 

Moreno Gómez vs. Spanje, § 53-54; EHRM 

ECLI:NL:RVS:2015:1151. Volgens Gasterra 

garije). 

12. Onderzoeksraad voor Veiligheid, ‘Aard- 

9 november 2010, 2345/06 (Deés vs. Hon- 

kan dit jaar aan alle verplichtingen worden 

8. Ten eerste beslist de minister over het 

bevingsrisico’s in Groningen: Onderzoek 

garije) 

voldaan bij de winning van 33.5 miljard m3 

winningsplafond. Ten tweede bepaalt de 

naar de Rol van Veiligheid van Burgers in de 

19. Deés vs. Hongarije, § 23; zie ook 

gas. Andere alternatieven zijn niet overwo- 

Maatschap Groningen – NAM (60%) en 

Besluitvorming over de Gaswinning (1959- 

Dubetska vs. Oekraïne, § 145, 155; EHRM 

gen, omdat dit de Staatskas zou schaden, L. 

overheid (40%) – de omvang van de daad- 

2014)’, februari 2015, www.onderzoeks- 

9 juni 2005, 55723/00 (Fadeyeva vs. 

Berentsen, ‘Alternatief Groninger Gas 

werkelijk gewonnen hoeveelheid gas. En 

raad.nl/nl/onderzoek/1991/aardbevingsrisi- 

Rusland), § 128: ‘heavy burden’. 



duur van de overlast, alsmede fysieke of mentale effecten 

op de gezondheid of kwaliteit van leven van burgers, zijn 

sterk bepalend in de jurisprudentie van het EHRM. 20 De 

intensiteit wordt daarbij vaak gerelateerd aan de overschrijding 

van nationale of internationale voorschriften 

inzake huisvesting, geluid of luchtkwaliteit. 21 

In 1994 besliste het Hof voor het eerst dat artikel 8 

EVRM ook bescherming biedt tegen de schadelijke gevolgen 

van gevaarlijke industriële activiteiten. 22 Een Staat 

dient dergelijke activiteiten adequaat te reguleren, bijvoorbeeld 

door een vergunningstelsel en toezicht daarop. 

23 Zo gauw de gevaren bekend zijn, dienen er wettelijke 

en praktische beschermingsmaatregelen te worden 

genomen. 24 

Alvorens het Hof toetst of de genomen maatregelen 

voldoende bescherming bieden, onderzoekt het eerst of 

de procedure op grond waarvan het besluit over de toelaatbaarheid 

van een gevaarlijke of overlast gevende activiteit 

is genomen, en de voorwaarden waaronder die activiteit 

kan worden uitgevoerd, op correcte wijze door de 

overheid is ingericht. 

Het Hof hanteert in dit verband een strikt toetsingskader, 

namelijk: 

a. was de mate waarin informatie beschikbaar was en individuen 

hiertoe toegang hadden voldoende; 

b. was de mate waarin getroffenen inspraak hadden in het 

besluitvormingsproces voldoende; 

c. zijn er voldoende studies geweest naar de mogelijke 

schadelijke effecten van de activiteit; 

d. zijn er voldoende eisen gesteld aan de vergunninghouder 

ter beperking van de schade aan burgers en zijn 

die eisen ook daadwerkelijk vertaald in genomen 

maatregelen; 

e. zijn betrokkenen voldoende in staat gesteld zienswijzen 

in te dienen en zijn die zienswijzen voldoende betrokken 

in de besluitvorming; 

f. heeft er beroep open gestaan op de rechter tegen de 

besluiten en kon er in die procedure worden geklaagd 

over het toekennen van te weinig gewicht aan zienswijzen 

van individuen in de besluitvorming. 25 


Is er sprake van een ernstige procedurele fout, dan is 

dat reden voor het Hof om verdragsschending aan te 

nemen. 26 Van een procedurele tekortkoming is bijvoorbeeld 

sprake indien onderzoek ontbreekt, dan wel geen of 

onvoldoende zekerheid verschaft over de risico’s van een 

gevaarlijke bedrijvigheid, zeker in het geval van mogelijk 

onomkeerbare gevolgen voor de gezondheid van burgers. 

Voor het EHRM was dit al eens reden het voorzorgbeginsel 

toe te passen en de Staat op te dragen zijn riskante 

activiteiten te staken. 27 

4. Artikel 2 EVRM – het recht op leven 

Een andere bepaling die in verband met de gaswinning 

speelt, is artikel 2 EVRM. Het bevat het recht op leven, hieronder 

mede begrepen het recht op fysieke integriteit als 

meest absolute waarborg van veiligheid. Artikel 2 biedt 

absolute bescherming aan burgers, in de zin dat er in de 

besluitvorming geen enkele ruimte bestaat voor een belangenafweging; 

de Staat dient maatregelen te treffen ter 

beëindiging van de levensbedreigende situatie wanneer 

vrees voor verlies van levens aan de orde is. Aan de Staat 

komt slechts beoordelingsruimte toe bij het bepalen van de 

manier waarop een einde wordt gemaakt aan die situatie. 28 

Indien het gevaar wordt veroorzaakt door menselijk 

handelen, dan dient de overheid ‘alles in het werk te stellen 

dat binnen haar bevoegdheden en mogelijkheden ligt 

om het recht op leven effectief te beschermen’. 29 Is de oorzaak 

van het gevaar voor het leven gelegen in een eenmalig 

of zeldzaam voorkomend natuurverschijnsel, dan stelt 

het EHRM minder rigide eisen. 30 

In de zaak Öneryildiz vs. Turkije was de overheid al 

lange tijd op de hoogte van het risico op een methaangasexplosie 

op een vuilstort, maar verzuimde zij effectieve 

maatregelen te nemen om bewoners te beschermen. Toen 

er een explosie plaatsvond en het afval massaal ging 

schuiven, werden de omwonenden bedolven onder het 

vuil, met als gevolg 39 doden. Het EHRM stelde verdragsschending 

vast: de Turkse overheid verwaarloosde de veiligheid 

van haar onderdanen bij het verlenen van een vergunning 

en het houden van toezicht op een 

vuilstortplaats. 31 

Volgens het Hof dient de overheid in het geval van 

een gevaarlijke industriële activiteit haar burgers proactief 

en preventief te beschermen. Dit kan door middel van 

adequate wetgeving en zorgvuldige bestuurlijke maatregelen. 

Een goed functionerend vergunningstelsel stelt de 

overheid in staat nauwlettend toe te zien op de activiteiten, 

zodat de veiligheid van burgers gewaarborgd blijft. 32 

Met het toezicht op risicovolle industriële activiteiten 

belaste ambtenaren dienen strafrechtelijk te kunnen worden 

vervolgd bij apert disfunctioneren. Niet zelden 

beschikt de Staat immers als enige over alle relevante 

informatie en kunnen alleen ambtenaren de volledige 

complexiteit van activiteiten overzien en de gevolgen 

voor veiligheid juist inschatten. 33 

Het Hof benadrukt in verschillende uitspraken dat 

de verplichtingen ter bescherming van het recht op leven 

(artikel 2) en het recht op privé-, en gezinsleven (artikel 8) 

elkaar grotendeels overlappen als het om gevaarlijke 

industriële activiteiten gaat. 34 

In 2012 werkt het EHRM in Kolyadenko e.a. vs. Rusland 

nader uit wanneer iets een ‘gevaarlijke industriële 

activiteit’ betreft. In deze zaak gaat het om een enorm 

stuwmeer waaruit vanwege extreme regenval noodgedwongen 

op grote schaal water moet worden geloosd. Dit 

lozen loopt echter uit op een forse overstroming van het 

nabijgelegen gebied met veel schade aan woningen. Wonderwel 

vallen er geen doden. Niettemin doet Kolyadenko 

succesvol een beroep op artikel 2 EVRM. 35 

Het stuwmeer – a ‘man-made industrial facility’ – is 

gelegen in een bewoond gebied dat regelmatig last heeft 

van overvloedige regenval. Om die reden typeert het Hof 

het stuwmeer als een ‘gevaarlijke industriële activiteit’. 

Hoewel een regenbui als deze niet was voorspeld en in 

deze mate van hevigheid ook nog niet eerder was voorgekomen, 

kan het gebrek aan voorzorgsmaatregelen de 

Staat toch worden aangerekend. De overheid was er 

namelijk van op de hoogte dat het waterniveau in het 

stuwmeer zich al enige tijd in een kritieke toestand 

bevond en dat op korte termijn moest worden geloosd. 

20. Bijv. Dubetska vs. Oekraïne, § 105-106. 

72-73. 

127, 216; Hadzhiyska vs. Bulgarije: ‘Becau- 

51 Sr aan te passen. Een voorstel van wet 

21. EHRM 26 februari 2008, 37664/04 

27. EHRM 27 januari 2009, 67021/01 

se of the fundamental importance of the 

tot ‘Opheffing strafrechtelijke immuniteiten 

(Fägerskiöld vs. Zweden); Dées vs. Honga- 

(Tatar vs. Roemenië), § 109, 111-112,120- 

right to life, the positive obligations under 

publiekrechtelijke rechtspersonen en hun 

rije, § 23-24. 

122; Over de toepassing van het voorzorgs- 

[that norm] include a duty to do everything 

leidinggevers’ ligt al weer lang ter goedkeu- 

22. EHRM 9 december 1994, 16798/90 

beginsel in het kader van Groningen zie: R. 

within the authorities’ power in the sphere 

ring bij de Eerste Kamer (Kamerstukken I, 

(López Ostra vs. Spanje), § 51. 

van der Velden, ‘Voorzorg in het Bestuurs- 

of disaster relief for the protection of that 

30.538, A). Die wet moet het mogelijk 

23. López Ostra vs. Spanje, § 51. 

recht: Over Zoogdieren, Zoönosen, en wat 

right’. 

maken ambtenaren en zelfs ministers straf- 

24. EHRM 24 juli 2014, 60904/11 (Brincat 

als Groningen op Antarctica zou liggen’, 

30. Budayeva vs. Rusland, § 134-135, 137. 

rechtelijk ter verantwoording te roepen 

e.a. vs. Malta) over het moment van 

NJB 2015/351, afl. 7, p. 435-441. 

31. Öneryildiz vs. Turkije, § 89-110. 

voor laakbaar gedrag. 

bekend raken van gevaren van asbest; AB 

28. M.M.E. Hesselman, ‘Establishing a Full 

32. Öneryildiz vs. Turkije, § 89-90: ‘[…] in 

34. Brincat vs. Malta, § 102: […] in the 

2015/37, m.nt. T. Barkhuysen en M.L 

“Cycle of Protection”for Disaster Victims: 

the particular context of dangerous activi- 

context of dangerous activities, the scopes 

Emmerik. 

Preparedness, Response and Recovery 

ties[…] special emphasis must be placed on 

of the positive obligations under Articles 2 

25. EHRM 19 februari 1998, 14967/89 

according to Regional and International 

regulations geared to the special features of 

and 8 of the Convention largely overlap 

(Guerra e.a vs. Italië); EHRM 9 juli 1998, 

Human Rights Supervisory Bodies’, Tilburg 

the activity in question. […] They must 

[…] the positive obligation under Article 8 

21825/93 (McGinley en Egan vs. Verenigd 

Law Review 2013/18, afl. 2, p. 106-132. 

govern the licensing, setting up, operation, 

requires the national authorities to take the 

Koninkrijk), § 101; EHRM 5 december 

29. EHRM 30 november 2004, 48939/99 

security and supervision of the activity and 

same practical measures as […] under Arti- 

2013, 52806/09 (Vilnes e.a. vs. Noorwe- 

(Öneryildiz vs. Turkije), § 109; EHRM 20 

must make it compulsory for all those con- 

cle 2 of the Convention […]’. 

gen); Dubetska t vs. Oekraïne, §140-145. 

maart 2008, 15339/02 (Budayeva e.a. vs. 

cerned to take practical measures to ensure 

35. Kolyadenko vs. Rusland, § 157-203. 

26. Zie bijv. EHRM 21 juli 2012, 

Rusland), § 175; EHRM 28 februari 2012, 

the effective protection of citizens […]. 

38182/03 (Grimskovskaya vs. Oekraïne), § 

17423/05 (Kolyadenko e.a. vs. Rusland), § 

33. Op basis hiervan dient Nederland art. 



Bovendien wist zij dat de rivierbedding niet geschikt was 

om overtollig water veilig af te voeren. Ook was het haar 

bekend dat zich regelmatig hevige regenval voordeed in 

het gebied. Daarnaast stond de Staat de bouw van woningen 

rondom het meer toe, ondanks dat lokale regelgeving 

dit verbood zolang geen adequate beschermende 

maatregelen waren genomen. 36 

Kortom, de drempel om gevaarlijk, menselijk handelen 

aan te nemen waartegen de Staat bescherming moet 

bieden, is laag. Daarnaast stelt het Hof ook dat in geval 

van natuurverschijnselen, waaronder regelmatig terugkerende, 

voorspelbare verschijnselen, de Staat ook een vergaande 

zorgplicht heeft ter bescherming van leven en 

woongenot. 37 

5. Artikel 3 EVRM – 

onmenselijke behandeling 

Artikel 3 EVRM ten slotte, bevat een absoluut verbod op 

foltering en onmenselijke of vernederende behandeling. 

Er wordt vaak betoogd dat het ‘glijdende schaal’ van slechte 

behandeling betreft, waarbij aan foltering een bijzonder 

stigma kleeft. Foltering betreft opzettelijk handelen van 

de overheid met de intentie om bijvoorbeeld informatie 

los te krijgen of het verzet van individuen te breken. 38 Van 

onmenselijke of vernederende behandeling is sprake wanneer 

personen welbewust worden blootgesteld aan een 

behandeling die ernstig mentaal of fysiek lijden veroorzaakt 

bij het slachtoffer – het Hof spreekt van gevoelens 

van ‘fear, anguish and inferiority’ – zonder dat hiervoor 

enige of voldoende rechtvaardiging bestaat. 39 

In de zaak Selçuk en Asker vs. Turkije oordeelt het 

Hof dat het moedwillig verwoesten van huizen van 

onschuldige burgers door de Turkse overheid in een 

gebied waarin Koerdische vrijheidsstrijders (PKK) actief 

zijn, zonder dat hiervoor een directe aanleiding of reden 

bestaat, een schending van het verbod op ‘onmenselijke 

behandeling’ in de zin van artikel 3 inhoudt. Het criterium 

is dat de ‘ill-treatment must attain a minimum level 

Zelfs de subjectieve ervaring 

van het slachtoffer, kan in 

uitzonderlijke gevallen 

voldoende zijn om schending 

van artikel 3 vast te stellen 

of severity’. Of hiervan sprake is ‘depends on all the circumstances 

of the case, such as the duration of the treatment, 

its physical and/or mental effects and, in some case, 

the sex, age and state of health of the victim.’ 40 

In verschillende uitspraken oordeelt het Hof tevens 

dat de slechte behandeling van burgers niet noodzakelijkerwijs 

gepaard hoeft te gaan met de intentie tot vernederen 

of slecht behandelen. Het onopzettelijk veroorzaken 

van zeer slechte levensomstandigheden kan al voldoende 

zijn. Zelfs de subjectieve ervaring van het slachtoffer, kan 

in uitzonderlijke gevallen voldoende zijn om schending 

van artikel 3 vast te stellen. 41 

In dit Turkse geval betrof het bewust en gewelddadig 

handelen dat gepaard ging met grove veronachtzaming 

van de veiligheid en het welbevinden van de desbetreffende 

burgers. De bewoners werden achtergelaten zonder enige 

vorm van onderdak en bezittingen onder angstaanjagende 

omstandigheden. Het Hof kwam tot een schending 

van artikel 3. 42 

In López Ostra vs. Spanje werd ook geklaagd over 

schending van artikel 3 EVRM. Een door de Spaanse overheid 

vergund lokaal afvalverwerkingsbedrijf veroorzaakte 

geluidshinder, stankoverlast alsmede uitstoot van schadelijke 

stoffen. Omwonenden klaagden over serieuze fysieke 

gezondheidsklachten, en waren uiteindelijk gedwongen te 

verhuizen. Het Hof oordeelde dat de omstandigheden 

waaronder López Ostra enige jaren moest leven ‘zeker erg 

moeilijk’ waren geweest, maar niet voldoende ernstig 

waren om van een schending van artikel 3 EVRM te kunnen 

spreken. Het handelen van de Spaanse overheid werd 

echter wel als een inbreuk op artikel 8 EVRM gekwalificeerd. 

43 Artikel 3 en 8 zijn met andere woorden – net als 

artikel 2 en 8 EVRM – elkaars complement. 

6. Toetsing rechtspraak op casus 

Groningenveld 

Wat is nu het beeld als we de jurisprudentie van het Europese 

Hof over de casus gaswinning in Groningen leggen? 

We beginnen met de vraag of de overheid de Groningers 

blootstelt aan onmenselijke dan wel vernederende behandeling 

in de zin van artikel 3 EVRM. 44 De Engelse term ‘illtreatment’ 

is iets minder beladen. In de rechtspraak van 

het Hof zien we dat opzet voor schending van dit artikel 

geen vereiste is. Ook als de feitelijke levensomstandigheden 

van burgers in ernstige mate door gericht overheidshandelen 

verslechteren zonder dat van enige opzet tot slechte 

behandeling sprake is, kan artikel 3 in zicht komen. 

In de provincie Groningen staat een niet onaanzienlijk 

aantal woonhuizen nog uitsluitend overeind omdat ze 

gestut worden. Gedeelten van woonhuizen zijn niet meer 

bewoonbaar, mensen slapen in caravans en containers 

naast hun huis. Soms is hun woning al ingestort of dreigt 

er zodanig gevaar dat uitzetting volgt. Steeds meer burgers 

hangt dat lot boven het hoofd. 45 Op 30 september 

2014 werd de stad Groningen getroffen door een beving 

met een kracht van 2,8 op de schaal van Richter. 46 Het 

aantal potentiële gedupeerden is sindsdien verdrievoudigd, 

het aantal kwetsbare gebouwen verveelvoudigd. 

Daarnaast leven veel inwoners van het gebied in permanente 

angst en voortdurende onzekerheid met als 

gevolg (ernstige) psychische problemen, zoals structurele 

slapeloosheid, depressie en paranoia. Een groot deel van 

de bevolking weet zich niet gehoord dan wel serieus genomen. 

Bewoners van het gebied voelen zich ‘tweederangsburgers’, 

omdat de overheid de veiligheid van hen en hun 

gezinnen opoffert aan economisch gewin en meent dat 

hun problemen afkoopbaar zijn met een financiële compensatie. 

47 Het gebied verlaten is geen optie, waar moet 

men naar toe? Eigenaren van huizen zitten vast aan 

onverkoopbare huizen. 

Kortom, het in behandeling nemen van een klacht 


Wat betreft de andere gevaarsfactor, de belastbaarheid van 

huizen en gebouwen, staat vast dat bij de bouw en aanleg 

hiervan op geen enkele wijze rekening is gehouden met 

bodembeweging 

als deze door het Hof, lijkt ons zeker niet uitgesloten. Of 

het EHRM een beroep op artikel 3 ook zal honoreren, is 

echter lastiger in te schatten. De verwoesting van de Groningse 

huizen is van een andere aard dan die in de Turkse 

zaak van Selçuk. Anderzijds zijn de fysieke en mentale lasten 

voor de Groningers duidelijk weer veel ernstiger dan 

die voor López Ostra. 

In verband met artikel 8 en artikel 2 EVRM is het 

vooral van belang om vast te stellen dat de bodembewegingen 

in Groningen ‘man-made industrial hazards’ zijn. 

Dat de gaswinning een risicovolle en gevaarlijke industriële 

activiteit is, zal niemand meer ontkennen. Hoe gevaarlijk 

is echter moeilijk te zeggen. De mate van het gevaar 

wordt bepaald door een samenspel van verschillende factoren 

zoals de grondcompactie, de zwaarte van toekomstige 

bevingen, de grondversnelling als gevolg hiervan en de 

effecten aan de oppervlakte. 48 

De zwaarte van de verwachten bevingen en de grondversnelling 

zijn vanzelfsprekend sterk bepalende factoren. 

Wetenschappelijk staat hierover echter maar weinig vast. 

Van het door de NAM zelf gebruikte rekenmodel stelt het 

Sodm dat het inadequaat is, en ook ‘dermate grote onzekerheidsmarges 

kent dat het bevestigd noch weerlegd kan 

worden’. 49 De Minister geeft dit gebrek aan wetenschappelijk 

onderzoek onomwonden toe. 50 In het winningsbesluit 

poogt hij de deficiënties zo snel mogelijk weg te werken. 

Hij geeft aan de NAM verschillende opdrachten. De NAM 

dient de onderzoeksintensiteit, -urgentie en onderzoekseffectiviteit 

te maximaliseren. 

Ook diende de NAM uiterlijk 1 mei 2015 een meeten 

regelprotocol in gebruik te nemen waarin een methodiek 

wordt ontwikkeld (mede op basis van de geaccepteerde 

risiconormen) om periodiek en per regio 

gedifferentieerd, de toename van het seismisch risico 

zoveel mogelijk te minimaliseren, waarbij rekening wordt 

gehouden met de nauwkeurigheid waarmee dit risico 

bepaald kan worden. Tevens diende de NAM uiterlijk 1 

mei 2015 een rapport op te stellen waarin inzichtelijk 

wordt gemaakt wat het seismisch risico is voor de verschillende 

gebieden boven het Groningenveld voor de 

periode 2015-2016. Of een en ander inmiddels is gerealiseerd 

is tot op heden onbekend. 

Wat betreft de andere gevaarsfactor, de belastbaarheid 

van huizen en gebouwen, staat vast dat bij de bouw 

en aanleg hiervan op geen enkele wijze rekening is 

gehouden met bodembeweging, niet met bevingen noch 

met bodemcompactie, laat staan met een intensiteit 

zoals die de laatste jaren is opgetreden. Dit is ook het 

geval met bouwwerken die bij instorting een ramp tot 

gevolg kunnen hebben. Dit geldt bijvoorbeeld voor het 

Chemiepark Delfzijl, waar vijftien procent van de chemische 

productiecapaciteit van Nederland aanwezig is. 51 En 

ook voor dijken, 52 alsmede andere kritische infrastructurele 

werken. 53 

De regering werkt op dit moment aan de versnelde 

invoering van veilige bouwnormen die voldoen aan de 

36. Zie de volledige overwegingen in Kolya- 

of the treatment was to humiliate or debase 

45. De woning wordt gesloten door het col- 

laatste belangrijke onzekere factor betreft de 

denko vs. Rusland, § 168-186. 

the victim is a factor to be taken into 

lege van burgemeester en wethouders op 

bovengrond: de belastbaarheid van verschil- 

37. Zie Budayeva vs. Rusland. 

account, the absence of any such purpose 

grond van art. 17 Woningwet wegens 

lende typen gebouwen in relatie tot een 

38. A. Reidy, ‘The Prohibition of Torture: A 

cannot conclusively rule out a finding of a 

schending van de zorgplicht in art. 1a 

bepaalde grondversnelling. Hier ontbreekt 

Guide to the Implementation of Article 3 of 

violation of Article 3’; zowel in MSS vs. 

Woningwet; zie ook ‘Weer Bevingspand 

specifieke informatie over huizen, gebouwen 

the European Convention on Human 

België en Griekenland en in EHRM 19 april 

Plat: “Dit Doet Heel Veel Pijn”’, RTVNoord 

en bodemgesteldheid in Groningen’. 

Rights’, Human Rights Handbook No. 6, 

2001, 28524/95 (Peers vs. Griekenland), § 

4 mei 2015, www.rtvnoord.nl/artikel/arti- 

51. Bij de aanleg van de zeeweringen en 

Council of Europe 2003; Yutaka Arai-Yokoi, 

74-75 oordeelt het Hof dat het blootstellen 

kel.asp?p=148651. 

dijken heeft het risico van bodembeweging 

‘Grading Scale of Degradation: Identifying 

van gevangenen of asielzoekers aan zeer 

46. ‘Beving Gevoeld in Stad Groningen’, 

evenmin een rol gespeeld. 

the Threshold of Degrading Treatment or 

slechte levensomstandigheden – ook al 

NOS 30 September 2014, http://nos.nl/ 

52. De waterschappen AA en Hunze en 

Punishment under Article 3 ECHR’, NQHR 

gebeurt dit niet met het vooropgezette 

artikel/704460-beving-gevoeld-in-stad- 

Noorderzijlvest maken zich ernstig zorgen 

2003/21, afl. 3, p. 385-421. 

doel – een zodanig negatief ‘effect op de 

groningen.html. 

over de betrouwbaarheid van de zeedijken 

39. EHRM 24 april 1998, 23184/94 (Selçuk 

persoonlijkheid van het slachtoffer’ en de 

47. Onderzoeksraad voor Veiligheid 2015, 

bij een zware beving met bijbehorende 

en Asker vs. Turkije), § 76. 

menselijke waardigheid kan hebben, dat 

p. 14, 16, spreekt van ‘sfeer van boosheid, 

grondversnelling. 

40. Idem. 

deze feitelijke omstandigheden binnen de 

achterdocht en wantrouwen’. 

53. Een zware aardbeving kan evenzeer 

41. Selçuk en Asker vs. Turkije, § 79; In 

reikwijdte van art. 3 vallen. 

48. ABRvS (vzr.) 14 april 2015, 

desastreuze effecten hebben voor de riool- 

EHRM 21 januari 2011, 30696/09 (MSS vs. 

42. Selçuk en Asker vs. Turkije, § 79. 

ECLI:NL:RVS:2015:1151. 

persleiding van de stad Groningen naar 

België en Griekenland), § 119-220, beves- 

43. EHRM, López Ostra vs. Spanje, § 58. 

49. SodM, ‘Advies Bevingsgevoeligheid van 

Garmerwolde. Zie ‘Dijkgraaf Bert Middel 

tigt het Hof dat: ‘It may suffice that the 

44. Niet alleen Groningers zijn slachtoffer 

de Eemskanaalregio’, december 2014, p. 4, 

van waterschap Noorderzijlvest haalt uit 

victim is humiliated in his or her own eyes, 

van de bodembeweging, dit geldt ook in 

10. 

naar de NAM’, RTVNoord 18 april 2013, 

even if not in the eyes of others […] Lastly, 

toenemende mate voor de inwoners van 

50. Zie Instemmingsbesluit van de Minister 

www.rtvnoord.nl/artikel/artikel. 

although the question whether the purpose 

Drenthe. 

van Economische Zaken 2014, p. 10: ‘De 

asp?p=120068. 



‘Eurocode 8, Design of structures for earthquake resistence’. 

54 Deze Europese code bevat normen waaraan gebouwen 

minimaal dienen te voldoen. Aan de Europese ‘nocolapse’ 

norm, 55 wordt nu zeker niet voldaan in de regio 

Groningen. Men weet eigenlijk nog niet welke technische 

eisen aan bouwwerken gesteld moeten worden om wel 

aan de Europese code te voldoen. Eisen die elders in de 

wereld worden gehanteerd – bijvoorbeeld de Amerikaanse 

‘Uniform building code’ en de Japanse ‘Building standard 

law’ – kunnen niet één op één worden overgenomen. De 

effecten van de ondiepe ‘man-made’ aardbevingen in Groningen 

zijn betrekkelijk uniek in de wereld en verschillen 

sterk van die van diepe tektonische bevingen. 

In voorbereiding op een juridisch bindende bijlage 

bij het Bouwbesluit kennen we sinds 1 februari 2015 voorlopige 

Nederlandse Praktijkrichtlijnen (NPR) voor bestaande 

bouw, verbouw en nieuwbouw. 56 Navraag leert dat deze 

aanbevelingen tot op dit moment niet of nauwelijks worden 

geïmplementeerd. Maar zelfs als er vanaf nu zou worden 

gebouwd volgens de NPR, dan nog zal het jaren duren 

voordat huizen, gebouwen, kantoren en ziekenhuizen 

aardbevingsbestendig zijn. 57 

De aan de NAM door de minister 

verstrekte opdrachten adstrueren 

op pijnlijke wijze dat het 

winningsbesluit op basis van een 

schrijnend kennistekort is genomen 

Van een reductie van de seismische dreiging en het 

seismische risico zal op basis van het laatste winningsplan 

niet of nauwelijks sprake zijn. Het EHRM stelt echter 

strenge eisen aan de zorgplicht van de overheid. In het 

kader van ‘man-made’ activiteiten zijn die nog weer strenger 

dan bij natuurverschijnselen. De vraag of de overlast 

zich binnen aanvaardbare grenzen bevindt, dan wel een 

‘disproportional burden’ op Groningse inwoners ‘on behalf 

of the community’ legt, kan niet anders dan bevestigend 

door het Hof worden beantwoord. 

Op grond van ons onderzoek stellen wij vast dat het 

instemmingsbesluit van de minister met het winningsplan 

van de NAM van 2014 zowel inhoudelijk als procedureel 

in strijd is met artikel 8 EVRM. Aangenomen dat de 

risico’s en de geleden of te lijden fysieke en mentale schade 

goed worden gedocumenteerd, komen ook de positieve 

en negatieve verplichtingen uit artikel 2 en 3 in beeld. 58 

In verband met artikel 2 geldt dat zolang de overheid 

niet kan aantonen dat wordt voldaan aan minimale bouwveiligheidsnormen 

de veiligheid van burgers en het recht 

op leven niet kunnen worden gegarandeerd. Een studie 

van het SodM uit 2013, verricht voor een gebied rondom 

het dorpje Huizinge, laat over de risico’s op reëel levensgevaar 

in dat gebied geen twijfel bestaan. 59 

In de rechtspraak van het EHRM is een ernstige procedurele 

fout in de besluitvorming over gevaarlijke activiteiten 

– zoals een gebrek aan relevante studies over veiligheid 

– voldoende om van een schending van zowel artikel 

2 als 8 EVRM te spreken. De aan de NAM door de minister 

verstrekte opdrachten adstrueren op pijnlijke wijze dat 

het winningsbesluit op basis van een schrijnend kennistekort 

is genomen. 60 

7. Slotopmerkingen 

Bij het beoordelen van het winningsplan dient de minister 

eerst de vraag te beantwoorden of het winningstempo 

en de winningswijze alsmede de door de NAM met het 

oog op de veiligheid voorgestelde maatregelen voldoen 

aan de minimale Europeesrechtelijke maatstaven. Waarborgt 

het winningsplan het recht op leven niet of onvoldoende, 

dan dient de minister niet met het ongewijzigde 

plan in te stemmen. Het recht op leven is niet ‘afkoopbaar’ 

met een schadevergoeding. Dat is tot nu toe wel de benaderingswijze 

van de minister geweest. 

Ondanks dat de minister in zijn meest recente 

besluit blijk geeft geluisterd te hebben naar het SodM 

kan zijn instemming met het NAM-winningsplan de procedurele 

noch de inhoudelijke verdragstoetsen doorstaan. 

Een dergelijke vaststelling roept echter vragen en 

problemen op. 

Heel veel huishoudens en veel bedrijven in zowel 

binnen- als buitenland zijn afhankelijk van het laagcalorische 

Groningse gas. Dat kan niet van het ene op het andere 

moment worden vervangen door bijvoorbeeld hoogcalorisch 

Russisch gas, noch door alternatieve 

energiebronnen. Dat zal tijd kosten. De keuzeruimte van 

de minister is echter gering. In het geval van een schending 

van artikel 2 – voor artikel 3 EVRM geldt hetzelfde – 

heeft hij slechts de mogelijkheid om zich te buigen over 

de vraag hoe de verdragsschending te beëindigen, niet of 

er een einde aan moet komen. 

In verband met artikel 8 oordeelt het EHRM dat een 

belangenafweging niet mag leiden tot een ‘disproportionele 

last’ voor burgers. Mocht dit wel het geval zijn dan is 

financiële compensatie en/of herhuisvesting niet altijd 

een gepaste maatregel om die inbreuk te rechtvaardigen. 61 

Ook in dit verband kan de minister echter geen ijzer met 

handen breken. Hoeveel ruimte en tijd mag hij nemen om 

de schending te verhelpen? De Groningers zien als peildatum 

voor een beoordeling van wanneer de gevaren zijn 

ontstaan 1990. Toen openbaarden zich de eerste effecten 

van de aardbevingen. De minister zal ongetwijfeld de 

zwaarste beving tot nu toe – die in 2012 in Huizinge – als 

eerste alarmsignaal beschouwen. 62 

Welke datum men ook kiest, er is tot op de dag van 

vandaag nog bitter weinig gedaan om de veiligheid van de 

Groningers op korte dan wel lange termijn te herstellen. 

Een uitzondering is de voorlopige voorziening van de 

Afdeling die de gaswinning in de gebieden met het allerhoogste 

risico opschortte. Zuur voor de Groningers is het 

voorbehoud in die uitspraak dat wanneer de leveringszekerheid 

in gevaar komt, de gemaximeerde productie mag 

worden hervat. 

Verdragsrechtelijk kan aan leveringszekerheid geen 

hogere prioriteit toekomen dan aan levenszekerheid. 

Levenszekerheid is een absoluut recht, leveringszekerheid 

een relatief begrip – althans zolang geen levensbedreigen- 


Verdragsrechtelijk kan aan leveringszekerheid geen hogere 

prioriteit toekomen dan aan levenszekerheid 

de situaties worden veroorzaakt. 63 Er zijn talloze maatregelen 

om de vraag naar gas per direct substantieel te verlagen 

zonder essentiële toepassingen in gevaar te 

brengen: van besparingsmaatregelen tot een loyaliteitsheffing 

per eenheid gas. Die laatste is waarschijnlijk de 

meest rigoureuze maatregel, maar heeft als voordeel dat 

de Staatsbegroting in balans blijft. 

Van gaswinning op het huidige niveau kan pas weer 

sprake zijn nadat effectieve beschermingsmaatregelen 

zijn uitgevoerd, lees: alle getroffen en bedreigde huizen, 

gebouwen en werken aardbevingsbestendig zijn 

gemaakt. Dat is de consequentie van het in Europa gecodificeerde 

recht op veiligheid, waarvan het achterliggende 

beginsel universeel is. Het Japanse vonnis vormt het 

levende bewijs ervan. 

54. Stuurgroep NPR, ‘Impact Assessment 

(Valašinas vs.Litouwen), § 122 ‘[…] the 

dingsplan Aardbevingen’, 21 februari 2014. 

Rusland, § 133-134. 

Nederlandse Praktijk Richtlijn: Aardbevings- 

question of a positive obligation under Arti- 

60. Een en ander doet de voorzieningen- 

62. Volgens de Onderzoeksraad voor Veilig- 

bestendig Bouwen’, januari 2015, p. 9-12. 

cle 3 may arise only where there is at least a 

rechter tijdens de zitting verzuchten: ‘Er 

heid wordt tussen 1986-2012 duidelijk dat 

55. SodM, 2013, p. 372-373. 

“credible assertion of ill-treatment” upon 

moet nog heel veel onderzoek worden 

fysieke schade aan woningen en gebouwen 

56. www.nen.nl/NEN-Shop/Vakgebieden/ 

which the authorities must act; Zie EHRM 16 

gedaan naar de veiligheid en toch gaat u 

een feit is; het risico van persoonlijk letsel 

Bouw/Bouwnieuwsberichten/Nederlandse- 

oktober 2013, 55723/00 (Fadeyeva vs. 

door. Het beeld van de winning hangt van 

wordt evident vanaf 2012; Onderzoeksraad 

praktijkrichtlijn-voor-aardbevingsbestendig- 

Rusland), § 1 en EHRM 16 September 2004, 

onzekerheden aan elkaar. De Groningers 

voor Veiligheid 2015, p. 56-57. 

bouwen-ter-commentaar.htm. 

53157/99 (Ledyaeva e.a. vs. Rusland), § 1 

hebben een punt. Ik zeg het simpel. Als dit 

63. In de ‘Regeling afsluitbeleid voor klein- 

57. Er bestaat bijv. een schreeuwend tekort 

waarin klachten ongegrond worden ver- 

een bestemmingsplan van een gemeente 

verbruikers van elektriciteit en gas’ (27 juni 

aan constructeurs. ‘Groot Tekort aan Inge- 

klaard wegens een gebrek aan bewijs. 

was geweest, zouden we zeggen: doet u dit 

2011, nr. WJZ/11076169, Minister van 

nieurs Dreigt’, DvhN 25 februari 2015, 

59. SodM, ‘Risico Analyse Aardgasbevingen 

maar over.’ (Dagblad van het Noorden, 1 

EL&I) staat een verbod om kleinverbruikers 

www.dvhn.nl/aardbevingen/anieuws/ 

Groningen’, 2013, p. 7, 11-12, www.sodm. 

april 2015). 

in de wintermaanden in verband met kans 

groot-tekort-aan-ingenieurs- 

nl/sites/default/files/redactie/Risico analyse 

61. López Ostra vs. Spanje, § 57-58; 

op onderkoeling af te sluiten van gas. Hier- 

dreigt-12282873.html. 

aardgasbevingen Groningen.pdf; zie ook 

Dubetska vs. Oekraïne, § 150; Grimkovska- 

uit kan men een recht op minimale levering 

58. Zie bijv. EHRM 4 juni 2001, 44558/98 

Veiligheidsregio Groningen, ‘Incidentbestrij- 

ya vs. Oekraïne, § 65; Fadeyeva vs. 

distilleren. 


1249 


Aansprakelijkheid van 

de mijnbouwexploitant 

Over causaliteit en preventie 

Fokko Oldenhuis 1 

Mijnbouw in Nederland heeft een lange traditie en begint niet bij Slochteren. Ook de schadevergoeding als 

gevolg van mijnbouw kent een lange traditie. De Mijnwet 1810 (Napoleon) kende een absolute aansprakelijkheid 

van de mijnbouwexploitant voor de schade die de huiseigenaar daardoor leed (artikel 15). 2 In 2003 was 

de Mijnwet van 1810 - nadat zij twee keer was aangepast – rijp om te worden vervangen. 3 Bij de totstandkoming 

werd lang gesproken over de omkering van de bewijslast, maar uiteindelijk koos de wetgever hier niet 

voor. Nu ligt er een initiatief van een tweetal Kamerleden in de vorm van een amendement op de Mijnbouwwet, 

dat reeds in de Tweede Kamer werd aangenomen. 4 Is dat nodig, verstandig, lost het problemen op? Naast 

de causaliteitskwestie wordt in deze bijdrage (kort) ingegaan op de vraag onder welke omstandigheden de 

kosten die gepaard gaan met preventieve maatregelen op de exploitant kunnen worden verhaald. 

1. Grondslag en normschending 

In HR 31 december 1920, NJ 1921/230 (Kasteel Strijthagen) 

– we leven dan nog onder het regime van de Mijnwet – 

wordt de vraag naar de aansprakelijkheid van de exploitant 

beantwoord aan de hand van de onrechtmatige daad, zij 

het dat in die beslissing het absolute karakter van artikel 

15 Mijnwet 1810 doorklonk. Als gevolg van de exploitatie 

van een steenkolenmijn was kasteel Strijthagen komen te 

verzakken. De rechtbank oordeelde dat de Exploitatie Maatschappij 

op grond van de Mijnwet 1810 ‘absoluut aansprakelijk 

is voor elke schade, door hare exploitatie aan den 

bovengrond toegebracht’. Het hof bevestigde de beslissing 

van de rechtbank, zij het op andere gronden. 5 De Hoge 

Raad bekrachtigt de beslissing van het hof, waarbij de aansprakelijkheid 

van de exploitant werd aangenomen. De 

Hoge Raad benadrukt vervolgens – in navolging van het 

hof – dat het antwoord op de vraag of de verzakking het 

gevolg is van de mijnbouwexploitatie in de sleutel van de 

ervaringsregels dient te worden geplaatst. 6 

De Mijnbouwwet 2003 regelt de wijze waarop de winning 

van delfstoffen mag plaatsvinden. De aansprakelijkheid 

voor schade als gevolg van de winning wordt niet in 

de Mijnbouwwet geregeld, maar in het Burgerlijk Wetboek. 

De ‘vloer’ voor aansprakelijkheid van de exploitant 

werd kort na de invoering van het Nieuwe Burgerlijk Wetboek 

in 1992 gelegd bij de invoering van de Wet Aanvulling 

Gevaarlijke Stoffen en Verontreiniging van Lucht, 

Water en Bodem (1995). 7 Bij deze Aanvullingswet 1995 

werd in artikel 6:177 BW een risicoaansprakelijkheid 

geformuleerd voor de exploitant van een mijnbouwwerk 

als gevolg van schade door uitstroming van delfstoffen 

(blow-out). 8 Dat het hier om een zeer vergaande risicoaansprakelijkheid 

gaat blijkt uit de memorie van toelichting: 

gevaren zullen zich zelden verwezenlijken, maar als zij 

zich verwezenlijken is het des te meer onaanvaardbaar 

dat de gevolgen daarvan niet worden gedragen door de 

exploitant. 9 Tijdens de totstandkoming van de Mijnbouwwet 

2003 werd de risicoaansprakelijkheid van artikel 

6:177 BW verbreed en werd aan die bepaling een risicoaansprakelijkheid 

toegevoegd voor schade die ontstaat 

door ‘beweging van de bodem’ als gevolg van exploitatie 

van de bodem (artikel 6:177 lid 4 BW). 10 Beweging van de 

bodem is ruimer dan beweging van de bodem door aardbevingen. 

Bodemverzakking als gevolg van de exploitatie 

valt daar ook onder. Schuld van de exploitant is niet vereist; 

evenmin dat er sprake is van een gebrek. Causaliteit 

is voldoende. 

Ook de memorie van toelichting bij het Ontwerp Mijnbouwwet 

(2003) heeft een scherp oog voor mogelijke schade 

die burgers lijden als gevolg van mijnbouwexploitatie: 

de schade dient voor rekening te komen van degene die 

de schade heeft veroorzaakt en tevens het economisch 

profijt heeft. 11 De vergaande aansprakelijkheid van de 

exploitant is geheel in lijn met de mening van de beroem- 


de Ontwerper van het Burgerlijk Wetboek, E.M.M. Meijers, 

die over mijnbouwschade reeds in 1936 (!) schreef: 

‘De ondernemer moest dan maar óf het werk nalaten 

óf de nodige voorzorgsmaatregelen, hoe kostbaar ook, ter 

voorkoming van de schade treffen.’ 12 

Hoezeer de wetgever het belang van de schadeloosstelling 

van de burgers bij mijnbouwactiviteiten accentueerde 

blijkt uit de passage waarbij de minister onderkende 

dat in die gevallen waarin het wenselijk is dat de 

burgers de winningsactiviteiten dienen te gedogen, dit 

niet betekent dat zij daarmee de schade ook voor hun 

rekening dienen te nemen. 13 

Opvallend is de transparante wijze waarop de wetgever 

oog heeft gehad voor schade die de burgers ten gevolge 

van mijnbouwactiviteiten lijden. Degene die het economisch 

profijt heeft, dient die schade te dragen; niet de 

burgers. Dat de exploitant een vergunning heeft en de 

burgers de winning moeten gedogen, doet aan dat uitgangspunt 

niet af. 

2. Dubbel causaal verband: ‘gaswinning en 

bodembeweging’ en ‘bodembeweging en 

schade aan gebouwen’ 

2.1. Dubbel causaal verband 

Uit de parlementaire geschiedenis van de beide hiervoor 

besproken onderdelen van artikel 6:177 BW blijkt dat de 

benadeelde burger voor wat betreft de omvang van zijn 

schadevergoeding door de sluis van het Burgerlijk Wetboek 

zal moeten varen. Wat de grondslag van die aansprakelijkheid 

betreft lijkt er – zoals hiervoor werd uiteengezet 

– geen probleem te zijn. Op de exploitant van de 

bodemschatten rust een royale risicoaansprakelijkheid: 

hij is aansprakelijk voor de schade als gevolg van de 

exploitatie van de bodem (artikel 6:177 lid 4 BW). In dat 

laatste zinsdeel zit evenwel het venijn. En daarmee raken 

we de kernvraag, die de gemoederen in het noorden hoog 

doet oplopen. Wanneer zijn de scheuren die in ‘mijn’ huis 

De benadeelde burger zal voor 

wat betreft de omvang van zijn 

schadevergoeding door de sluis 

van het Burgerlijk Wetboek 

moeten varen 

ontstaan het gevolg van de exploitatie van de gaswinning? 

Bodembeweging waardoor muren kunnen gaan 

scheuren of waardoor fundamenten kunnen gaan verzakken 

kan het gevolg zijn van een veelheid van oorzaken, 

bijvoorbeeld door jarenlang toegepaste structurele verlaging 

van het grondwaterpeil of door achterstallig onderhoud. 

Aan de zojuist gestelde vraag gaat een niet minder 

lastig te beantwoorden vraag vooraf. Is gaswinning de oorzaak 

van de aardbevingen? Pas als die voorvraag in positieve 

zin kan worden beantwoord, komen we toe aan dat 

tweede onderdeel van de causaliteitsvraag. Er is derhalve 

Auteurs 

activiteiten (Mijnbouwwet), Kamerstukken, 

vermoeden ontleent. Ik acht die aanpak 

vaardbaar dat de gevolgen daarvan niet 

1. Prof. mr. F.T. Oldenhuis is universitair 

26219; Stb. 2002, 542. De wet trad in 

juist. 

zouden behoeven te worden gedragen door 

hoofddocent Privaatrecht en bijzonder 

werking op 1 januari 2003, Stb. 2002, 603. 

6. De Hoge Raad overweegt dat zelfs als de 

de onderneming waarvan de activiteiten tot 

hoogleraar Religie en Recht aan de faculteit 

4. Kamerstukken II 2014/15, 34041, 12. Na 

mijnbouwer er in zou slagen tegenbewijs te 

de ramp hebben geleid.’ Kamerstukken II 

Rechtsgeleerdheid en aan de faculteit God- 

aanvaarding – zie het Overzicht van stem- 

leveren in die zin dat hij aantoont dat vol- 

1988/89, 21202, 3, p. 7. 

geleerdheid en godsdienstwetenschap van 

mingen in de Tweede Kamer, 29 april 2015, 

doende zorg is in acht genomen bij de 

10. Stb. 2002, 542. 

de Rijksuniversiteit Groningen. Met dank 

p. 3-4 – is het betrokken wetsvoorstel door- 

werkzaamheden, dit niet voldoende is om 


aan Arnold Vedder, researchmaster student, 

gezonden naar de Eerste Kamer en, voor 

het door eiser in eerste instantie geleverde 

102. 

tevens werkzaam als student-assistent bij de 

advies, naar de Raad van State. 

bewijs te ontzenuwen (HR 31 december 

12. E.M. Meijers, ‘De betekenis der elemen- 

vakgroep Privaatrecht en Notarieel Recht 

5. Het hof was van oordeel dat uit de Mijn- 

1920, NJ 1921/230 (Kasteel Strijthagen)). 

ten “waarschijnlijkheid” en “schuld” voor 

RUG; hij voorzag mij van veel documenta- 

wet niet volgt dat de mijnbouwexploitant 

Geconstateerd kan worden dat in dit arrest 

de aansprakelijkheid uit onrechtmatige 

tiemateriaal. 

voor elke schade aan de bovengrond ook 

reeds de juridische factoren bij het ant- 

daad’, WPNR 3442-3445 (1935/36), sub 

buiten ‘eenige schuld’ aansprakelijk is. Nu 

woord op de vraag wanneer kan worden 

XII; Verzamelde Privaatrechtelijke Opstellen 

Noten 

de oorspronkelijke vordering niet alleen op 

aangenomen dat de schade in causaal ver- 

III, 1955, p. 244. 

2. Art. 15 Mijnwet 1810: Ingeval werk- 

de Mijnwet 1810 was gebaseerd, maar 

band staat tot de daaraan voorafgaande 

13. MvT: ‘Indien het wenselijk is dat dezen 

zaamheden moeten worden verricht onder 

tevens op art. 1401-1403 BW (oud) wees 

mijnbouwactiviteiten overheersen. 

(dat wil zeggen bij wie zich schade voor- 

huizen of woonplaatsen, onder andere 

het hof de vordering op laatstgenoemde 

7. De wet trad in werking op 1 februari 

doet, FTO) de winningsactiviteiten gedo- 

ontginningen of in de onmiddellijke nabij- 

bepalingen toe. Het hof stelde bij zijn beslis- 

1995, Stb. 1994, 887. 

gen, dan dient dit niet te betekenen dat zij 

heid daarvan, dient hij (de mijnbouwexploi- 

sing voorop dat de bijzondere aard van het 

8. Thans art. 6:177 lid 3 BW. 

daarmee ook de schade voor hun rekening 

tant, FTO) tevens een waarborg te stellen, 

mijnbouwbedrijf en het daaraan verbonden 

9. ‘Voor wat betreft de thans toegevoegde 

moeten nemen. Deze schade dient voor 

dat hij elke schadevergoeding bij het 

ernstige gevaar voor de omgeving der mij- 

aansprakelijkheden voor gevaarlijke stoffen 

rekening te komen van degene wiens activi- 

geschieden van ongevallen zal betalen; 

nen ‘van de mijnexploitant een zo groote 

en boorgaten komt daar nog bij dat hier de 

teiten aanleiding zijn (geweest) voor het 

verzoeken of verweren van belanghebben- 

mate van voorzichtigheid vordert, dat iede- 

nadruk ligt op gevaren die zich hierdoor 

ontstaan ervan en die deze activiteiten 

den worden in dat geval voor onze recht- 

re tekortkoming op dit punt als ‘‘schuld’’ is 

kenmerken dat zij zich weliswaar zelden 

tevens economische profijt heeft opgele- 

banken en gerechtshoven gebracht. 

aan te merken’. Wat verder opvalt is dat het 

verwezenlijken, maar dat, zo zij zich verwe- 

verd’, Kamerstukken II 1998/99, 26219, 3, 

3. Regels met betrekking tot het onderzoek 

hof in de ‘afhechting’ van zijn beslissing 

zenlijken, de mogelijkheid van zeer 

p. 102. 

naar en het winnen van delfstoffen en met 

met een op eigen wetenschap gegronde 

omvangrijke schaden aanwezig is. In derge- 

betrekking tot met de mijnbouw verwante 

ervaringsregel werkt en daaraan een rechts- 

lijke rampgevallen is het te meer onaan- 



sprake van een dubbel causaal-verband-vereiste. Uitgangspunt 

in het privaatrecht is dat ter zake van de bewijslast 

als het er op aankomt het initiatief bij de gelaedeerde 

berust (artikel 150 Rv). 

2.2. Causaliteit in twee stappen: vestigingsfase en 

schadeomvang 

Het antwoord op de vraag of aan het causaliteitsvereiste 

is voldaan wordt in het burgerlijk recht in twee fasen 

onderscheiden. Fase 1 geeft antwoord op de vraag of er 

causaal verband bestaat tussen de gebeurtenis (gaswinning 

door de exploitant) en de uiteindelijk ontstane 

rechtsinbreuk (scheurvorming en/of verzakking van het 

gebouw). Fase 1 gaat over de vestiging van aansprakelijkheid. 

Zoals hiervoor al uiteengezet, kan de vestigingsvraag 

knap lastig te beantwoorden zijn. Dat geldt in het bijzonder 

bij aardbevingszaken, waarbij sprake is van een dubbel 

causaal verband. 

Wij kunnen ons anno 2015 slechts 

verbazen dat het door de NAM 

primair gevoerde verweer zo lang 

heeft kunnen standhouden 

Vervolgens wordt in fase 2 onderzocht welke schadeposten 

in causaal verband met de gebeurtenis staan. Fase 

2 gaat over de omvang van de schade: de gedupeerde burger 

moet bijvoorbeeld vanwege instortingsgevaar zijn 

huis uit; naast de kosten van herstel van de woning, 

maakt hij kosten in het kader van vervangende huisvesting; 

denkbaar is dat ook het vee elders moet worden 

gestald, enz. 

Vroeger werd in de rechtswetenschap gedacht dat in fase 

1 alleen ‘de natuurwetenschap’ antwoord kon geven op de 

vraag of het causaal verband aanwezig was. Dat werd aangeduid 

als de leer van de condicio sine qua non: de 

natuurwetenschappelijke oorzakelijkheid, als aaneengesloten 

reeks van gebeurtenissen. Als het oppompen van 

gas natuurwetenschappelijk bezien niet tot aardbevingen 

kan leiden, houdt het bij fase 1 al op en kom je aan ‘gebakkelei’ 

over hoe die scheuren in het gebouw zijn ontstaan 

niet meer toe. Toegespitst op ons onderwerp: 

De NAM nam decennia lang het standpunt in dat: 

1. gaswinning geen aardbevingen kon veroorzaken; en 

2. dat de bodemdaling juist vanwege het feit dat die 

slechts gelijkmatig plaatsvond niet in verband gebracht 

kon worden met de gaswinning. 14 Het werd natuurwetenschappelijk 

onderbouwd door laboratorium onderzoek 

(Shell) en werd voorts door overheidsinstellingen KNMI 

en TNO bevestigd. 15 Maar wie weet dat zo zeker? Wetenschap 

is veeleer zeker te weten niet alles te weten. 

In 1995 gaf de NAM toe dat aardschokken door gaswinning 

kunnen ontstaan, maar nooit zwaarder kunnen zijn 

dan 3.3. op de schaal van Richter. 16 Twee jaar later vond in 

Roswinkel (Drenthe) een beving plaats van 3.4 op de 

schaal van Richter. 17 In 1997 maakte de NAM bekend dat 

zij zal overgaan tot vergoeding van schade ten gevolge 

van aardschokken, echter zonder aansprakelijkheid te 

erkennen, omdat de causaliteit wetenschappelijk (!) niet 

vaststaat. 18 

Wij kunnen ons anno 2015 slechts verbazen dat het door 

de NAM primair gevoerde verweer zo lang heeft kunnen 

standhouden. Inmiddels is duidelijk geworden dat het 

bevingsgebied zich over een enorm gebied uitstrekt dat 

de grenzen van de provincies Groningen en Drenthe overstijgt. 

19 Ik wijs er in dit verband op dat het tweede verweer 

ter afwering van aansprakelijkheid, te weten dat schade 

als gevolg van bodemdaling, vanwege het feit dat die 

bodemdaling slechts gelijkmatig plaatsvindt en derhalve 

niet in verband kan worden gebracht met exploitatie als 

gevolg van gaswinning, nog steeds door de NAM wordt 

gevoerd. 20 

2.3. Juridisch causaal verband 

Overziet men de rechtspraak van de Hoge Raad met 

betrekking tot causaliteit over de afgelopen vijftig jaar 

dan blijkt dat ‘fase 1’ niet (meer) beperkt is tot een puur 

natuurwetmatige insteek, waarbij de jurist of scherper 

gezegd de rechter aan de zijlijn staat. Hoezeer causaliteit 

een juridisch vraagstuk is, komt bijvoorbeeld tot uitdrukking 

in het feit dat de rechter reeds in ‘fase 1’ verder kijkt 

dan de (niet-juridische) deskundige en soms ondanks dat 

de deskundige op zijn vakgebied niet met zekerheid kan 

oordelen dat de schade door het ongeval is ontstaan, toch 

een schadevergoeding toewijst. 21 

Uit de benamingen van de verschillende causaliteitsleren 

in de loop van de laatste honderd jaar in de rechtswetenschap, 

wordt die ‘omslag’ in het denken goed zichtbaar. 

In het Strijthagen-arrest is al een begin van die 

ontwikkeling te zien. Omstreeks 1930 werd dat leerstuk 

aangeduid met adequatieleer of leer der redelijke voorzienbaarheid 

(1927-1970). 22 Later ging Köster als eerste 

van de leer van de redelijke toerekening spreken, 23 ook al 

stond hem voor ogen deze leer alleen in fase 2 toe te passen. 

Asser-Hartkamp & Sieburgh geeft scherp aan, dat uiteindelijk 

de leer van de redelijke toerekening zowel in fase 

1 als in fase 2 het debat moet beheersen. 24 

Dat lijkt mij de eerste ‘piketpaal’ die we ter zake van gaswinning 

en aansprakelijkheid moeten slaan. Niet de ingenieurs 

en bouwkundigen, maar de rechter bepaalt de juridische 

causaliteit. Of gaswinning als oorzaak van de 

ontstane schade heeft te gelden, is uiteindelijk een juridisch 

vraagstuk, waarbij het oordeel van de ingenieur en 

geoloog weliswaar niet onbelangrijk zijn, maar waarin uiteindelijk 

de juridische argumenten de doorslag geven. Dat 

de NAM – de veroorzaker van de ‘schokschade’ – jegens 

gedupeerden niet het laatste woord kan spreken als het 

over de toekenning van schadevergoeding gaat, behoeft 

naar mijn oordeel nauwelijks toelichting. Ik kom op dát 

aspect hieronder terug. 

De ‘multi-factorale’ 25 -benadering van het causaliteitsvraagstuk 

heeft tot gevolg dat andere factoren dan de natuurwetenschappelijke 

eveneens van belang zijn of dat kunnen 

worden. 

Het toedoen-beginsel is zo’n factor. Wie verhoogd gevaar 

schept, brengt de kans dat schade ontstaat dichterbij. Het 

exploiteren van een mijnbouwwerk vormt daar een illus- 


tratie van. Indien tussen de exploitatie ervan en ontstane 

schade het causaal verband niet met ‘zekerheid’ vaststaat, 

maar de mate van waarschijnlijkheid niet onaanzienlijk is, 

schuiven andere factoren, zoals het profijtbeginsel, de 

aard van de aansprakelijkheid en de aard van de schade 

qua belangrijkheid meer naar voren, zij kunnen onder 

omstandigheden zelfs van doorslaggevende betekenis zijn. 

Ik citeer opnieuw Meijers, de ontwerper van het Burgerlijk 

Wetboek, die met betrekking tot schade aan onroerend 

goed op dit vlak een scherp oog had voor de positie van 

de gelaedeerde, die immers geen enkele mogelijkheid 

heeft het gebied te ‘ontlopen’: 

‘Een lagere graad van waarschijnlijkheid dan de 

gewone kan daarentegen verlangd worden, wanneer het 

14. Zie onder meer de Brochure Gaswinning 

rapport, Bodemdaling boven het Groningen 

17. Rb. Assen 6 november 20011, 

noodzakelijk lijkt. 

en aardschokken 1995; voorts het Jaarver- 

gasveld, (1990), komt die neiging tot ont- 

ECLI:NL:RBASS:2001:AD5132 (Roswinkel- 

21. Zeer illustratief is HR 2 maart 2001, NJ 

slag Commissie Bodemdaling 2012, p. 16. 

kenning van elk verband tussen gaswinning 

gasveld). 

2001/649 (Protocol-arrest). 

Zeer uitvoerig over dit punt: J.M. van Dun- 

en aardbevingen scherp tot uitdrukking. 

18. Jaarverslag Commissie Bodemdaling, 

22. Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-II, 

né, Mijn en dijn in de Mijnbouwwet 2003, 

15. Ik ga er in dit bestek aan voorbij dat er 

2012, p. 16. 

2013/56. 

NJB 2014/2264, afl. 44/45, p. 3122-3132, 

– zie daarover J.M. van Dunné, NJB 

19. www.nen.nl/aardbevingen 

23. H.K. Köster, Causaliteit en voorzien- 

idem, Een koperen jubileum van de nieuwe 

2014/2264, afl. 44/45, p. 3122-3132, 

20. http://commissiebodemdaling.nl/ 

baarheid (oratie VU Amsterdam), 1962. 

Mijnbouwwet. Het falen van Wetgever, 

TGMA 2014/4, – kennelijk dwarsverbanden 

gebouwschade/gevolgen-bodemdaling/. Bij 

24. Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-II 2013/ 

Toezichthouders en Commissies bij de gas- 

bestaan tussen NAM, KNMI, TU Delft en 

schade ten gevolge van de zoutwinning 

60. In dezelfde zin: Verbintenissen uit de 

winning in Groningen, TGMA 2014/4, p. 

TNO. Nader onderzoek lijkt me thans niet 

werd stelselmatig eenzelfde verweer 

wet en Schadevergoeding, Hartlief, 

174-193. Laatstgenoemde bijdrage vormt 

opportuun, maar op termijn niet onge- 

gevoerd. Ik kan mij niet aan de indruk ont- 

2012/214-216. 

een meer uitgebreide versie van het NJB- 

wenst. 

trekken dat ook ten aanzien van de deug- 

25. Zie Hartlief, Verbintenissen uit de wet 

opstel. In het bijzonder in het door Van 

16. Brochure Gaswinning en Aardschokken, 

delijkheid van dat verweer grondiger (lees: 

en Schadevergoeding, 2012/217. 

Dunné (TGMA 2014/4) geciteerde M.I.T- 

1995. 

transparanter onderzoek) wenselijk en 



recht aan een belang een zeer bijzondere bescherming 

meent te moeten verlenen. In de rechtspraak wordt deze 

bijzondere bescherming veelal toegekend aan onroerende 

goederen tegen de gevaren, voortspruitende uit werken 

op naburige erven’. 26 

Voor die lagere graad van waarschijnlijkheid bestaat 

des te meer reden als men let op de wijze waarop de NAM 

samen met de daartoe bevoegde bestuurders het veiligheidsaspect 

van de burgers op structurele wijze negeerde. 

Na de eerste zware beving in Huizinge in 2012 (3.6 op de 

schaal van Richter) bracht het Staatstoezicht op de Mijnen 

(hierna: SodM) aan de Minister van EZ&L advies uit. 27 Het 

SodM drong aan op stopzetting dan wel vermindering van 

de meeste riskante gasvelden. Achteraf is komen vast te 

staan dat de minister – geheel tegen dat advies in – toeliet 

dat de productie werd opgevoerd. 28 Als korte tijd later 

de nietsvermoedende bewoners met hun woningen heen 

en weer worden geschud en nadien langzaamaan scheuren 

ontstaan en funderingen gaan zakken lijkt, mede 

gelet op de frequentie van de schokken, aan elk facet van 

het causaliteitsvereiste in dat epicentrum zowel wat fase 

1 betreft als in fase 2 te zijn voldaan. Men bedenke dat de 

leer van de redelijke toerekening in beide fases het debat 

beheerst. Die ‘lagere graad van waarschijnlijkheid’ brengt 

naar mijn oordeel in concreto mee, dat indien de rechter 

dat wenselijk voorkomt hij in fase 1 desgewenst gebruik 

kan maken van de zogenoemde omkeringsregel. Zo acht 

ik het goed verdedigbaar dat in de specifiek aangewezen 

aardbevingsgemeenten, 29 waartoe onder meer Huizinge 

behoort, de rechter het vermoeden uitspreekt dat schade 

aan onroerend goed ontstaan als gevolg van scheuren dan 

wel als gevolg van verzakking van fundamenten in beginsel 

heeft te gelden als te zijn veroorzaakt door de exploitatie 

van de gaswinning, tenzij de exploitant, in casu de 

NAM, het tegendeel aannemelijk maakt. Het gaat niet aan 

dat de burger hieromtrent met het bewijs van het causaal 

verband wordt belast. 30 Het moge duidelijk zijn dat wat 

voor Huizinge geldt niet in dezelfde mate behoeft te gelden 

voor bijvoorbeeld Buitenpost of Meppel. Voor hantering 

van die omkeringsregel is aanpassing van hetzij de 

Mijnbouwwet hetzij het Burgerlijk Wetboek in het geheel 

niet nodig. 31 Men zou mij op dit punt kunnen tegenwerpen 

dat bij de totstandkoming van de Mijnbouwwet 2003 

er voor is gekozen om met betrekking tot de bewijslast 

ingeval van aardbevingsschade geen gebruik te maken 

van de omkeringsregel, althans een bepaling van die 

strekking niet als een regel in de wet op te nemen. Er 

werd immers in de Mijnbouwwet 2003 een andere route 

gekozen om de in bewijsnood verkerende burger de helpende 

hand te bieden, te weten de instelling van de Technische 

Commissie Bodembeweging (Tcbb), die in voorkomende 

gevallen een oordeel zou kunnen geven over het al 

of niet bestaan van het causale verband. Ik meen dat het 

gezag van de parlementaire geschiedenis ten aanzien van 

deze bypass door de latere ontwikkelingen fors aan 

belang heeft ingeboet. Ik volsta met verwijzing naar het 

rapport Onderzoeksraad voor Veiligheid (voortaan: OVV) 

in 2015 32 en het nadien in de Tweede Kamer aangenomen 

amendement met betrekking tot het opnemen van de 

omkeringsregel in artikel 6:177 BW. 33 Uit de schaarse 

rechtspraak (2001!) waarin de al of niet hantering van de 

omkeringsregel ter zake van aardbevingsschade aan de 

orde kwam, oordeelde de rechter dat terughoudendheid 

geboden is met toepassing van de omkeringsregel, daarbij 

verwijzend naar de totstandkoming van de Mijnbouwwet 

2003. 34 Er is inmiddels ná 2001 zo veel gebeurd, dat het 

niet misstaat te concluderen dat de te beantwoorden 

rechtsvraag anno 2015 in een compleet ander daglicht is 

komen te staan. 

Wat de omvang van de vast te stellen schadevergoeding 

betreft wijs ik er nog op dat een tweetal factoren, te 

weten het profijtbeginsel dat aan de exploitatie ten grondslag 

ligt en het feit dat de veiligheid van de burgers (met 

inbegrip van hun recht op veilig wonen) bij de door de 

exploitant te nemen beslissingen geen enkele rol van 

betekenis speelde, mede van invloed kunnen zijn bij het 

bepalen van de omvang van de vast te stellen schadevergoeding 

(fase 2). Artikel 6:98 BW biedt daarvoor een wettelijke 

basis. 

Voor hantering van die 

omkeringsregel is aanpassing 

van hetzij de Mijnbouwwet 

hetzij het Burgerlijk Wetboek 

in het geheel niet nodig 

Ik laat in dit korte bestek buiten beschouwing of de 

handelwijze van de minister – bewust ingaan tegen het 

deskundige advies van de SodM in – tot civielrechtelijke 

aansprakelijkheid van de Staat leidt. 35 Voorts blijft evenzeer 

buiten bespreking of het structureel negeren door de 

bevoegde bestuurders van de veiligheid van de betrokken 

burgers in het zojuist aangeduide gebied aanleiding zal 

zijn tot strafrechtelijke vervolging. Civielrechtelijk gezien 

zal laakbaar gedrag van rechtspersonen en haar bestuurders 

– ik beperk me nu tot de NAM – zonder twijfel zijn 

weerslag hebben op de omvang van de te vergoeden schade. 

36 In het privaatrecht betaal je daarvoor een prijs. 

2.4. Exit ‘NAM-cultuur’ bij de afwikkeling van de schade 

Vanuit de hiervoor uiteengezette centrale uitgangspunten 

maak ik mij grote zorgen over de wijze waarop de meer 

omvangrijke schades thans door de NAM worden afgewikkeld; 

beter gezegd: niet worden afgewikkeld. Ik beperk me 

in dit bestek tot de schadeafwikkeling binnen het epicentrum 

van het aardbevingsgebied. 

Stel dat uw huis in Huizinge een groot aantal scheuren 

bevat. Vast staat dat de scheuren door de aardbeving 

d.d. 16 augustus 2012 zijn veroorzaakt. Tevens blijkt dat de 

fundamenten van uw huis verzakken. Vast staat dat de 

fundering van de betrokken woning aan de lichte kant is, 

maar dat deze fundamenten zonder aardbevingen de tand 

des tijds glansrijk hadden kunnen doorstaan. 

Nadat het causaal verband tussen gaswinning en aardbevingen 

niet meer kon worden ontkend nam de NAM binnen 

het aardbevingsgebied zélf het voortouw om de scha- 


Ik laat in dit korte bestek buiten beschouwing of de handelwijze van 

de minister – bewust ingaan tegen het deskundige advies van de 

SodM in – tot civielrechtelijke aansprakelijkheid van de Staat leidt 

de te vergoeden. Zo ook in Huizinge. Er is op zichzelf 

genomen niets op tegen dat de schadeveroorzaker zelf het 

initiatief neemt tot vergoeding van de door hem veroorzaakte 

schade, mits die afwikkeling spoort met de wijze 

waarop het Burgerlijk Wetboek dat bepaalt. 

Het is juist op dit punt waar het naar mijn oordeel de afgelopen 

jaren volledig uit de hand is gelopen. De door de 

NAM ingeschakelde schade-experts gaven in de regel een 

zeer restrictieve uitleg aan het causaliteitsvereiste dat op 

tal van onderdelen onverenigbaar is met de uitgangspunten 

van het wettelijk schadevergoedingsrecht, zoals verankerd 

in het Burgerlijk Wetboek. 

Ter illustratie zoomen we nog wat scherper in op dat 

beschadigde huis in Huizinge. 37 De NAM erkende in dit 

concrete geval dat bepaalde scheuren door bevingsschade 

waren ontstaan, maar stelde dat de lichte fundering als 

oorzaak van de verzakking had te gelden en het herstel 

daarvan niet onder de reikwijdte van de vergoeding viel. 

Het begrip bevingsschade werd zeer strikt uitgelegd; verzakkingsschade 

was daar niet onder begrepen. 

Vanuit het juridisch perspectief is op de gang van zaken 

veel af te dingen. Sterker nog; die benadering is volstrekt 

ondeugdelijk! Vanuit artikel 6:98 BW bezien is namelijk 

aan het causaliteitsvereiste voldaan. De aardbeving weggedacht 

zou hier in het geheel geen schade zijn geweest. 

Je moet het slachtoffer nemen zoals deze is. Dat noemen 

we in het privaatrecht het leerstuk van de ‘predispositie’. 

De automobilist die de voetganger aanrijdt kan zich in het 

Nederlandse recht niet verweren door te stellen dat het 

slachtoffer nu eenmaal brozer was dan de gemiddelde 

Nederlander. Dat bij de bouw van het huis met een lichtere 

fundering werd volstaan komt in dit geval voor rekening 

van degene die de schade deed ontstaan, in casu de exploitant 

van de gaswinning. De door de NAM ontwikkelde vergoedingscultuur 

38 spot dan ook met de uitgangspunten, 

zoals die door de rechtspraak op basis van titel 6.1 van het 

Burgerlijk Wetboek zijn uitgewerkt. Voor wat betreft de 

door de NAM gehanteerde interne regels ter zake van 

waardedaling van onroerend goed, ligt dat niet anders; ik 

moge volstaan met verwijzing naar de bijdrage van Verheij, 

die op dat gebied tot eenzelfde conclusie komt. 

3. ‘Omkeringsregel’ is geen wondermiddel 

3.1. Omkeringsregel 

In de rechtspraak van de afgelopen dertig jaar kreeg de 

rechtsbescherming tegen schending van verkeers- en veiligheidsnormen 

een zwaarder accent. Als in dergelijke gevallen 

causaliteitsonzekerheid een blokkade bleek werd in de 

rechtspraak in een aantal specifieke situaties de bewijslast 

26. E.M. Meijers, ‘De betekenis der elemen- 

de stad Groningen werden vanwege haar 

de OVV, ‘het veiligheidsrisico voor de 

ervoor dat verschillende dossiers op mijn 

ten ‘waarschijnlijkheid’ en ‘schuld’ voor de 

specifieke problematiek separate afspraken 

bevolking als verwaarloosbaar’ (p. 88). ‘De 

buro belandden. Aldus kreeg ik inzicht in de 

aansprakelijkheid uit onrechtmatige daad’, 

gemaakt, die in een afzonderlijk akkoord 

betrokken partijen zijn’, aldus de OVV, ‘niet 

wijze waarop schade werd afgewikkeld en 

WPNR 3442-3445 (1935/36), sub XII; 

werden vastgelegd. 

zorgvuldig omgegaan met de veiligheid van 

in de meer complexe kwesties juist niet 

Verzamelde Privaatrechtelijke Opstellen III, 

30. In de specifiek aangewezen aardbe- 

de Groningse burgers’ (p. 88). In de gege- 

werd afgewikkeld. Met de gedupeerden 

1955, p. 244. 

vingsgemeenten heeft dat vermoeden 

ven omstandigheden, i.h.b. ná de waar- 

zelf had ik niet of nauwelijks contact. Een 

27. Brief SodM aan de Minister van EZ, d.d. 

betrekking op het verband tussen de beving 

schuwing van de SodM in 2013 lijkt het 

aan een universiteit verbonden onderzoeker 

22 januari 2013, p. 4-5. 

en de schade aan gebouwen, enz. 

omslagpunt van ‘niet zorgvuldig omgegaan’ 

dient in dezen distantie te tonen, zowel 

28. Totalen in miljarden Nm 3 : Loppersum: 

31. Een omkering van de bewijslast is voor- 

naar ‘onzorgvuldig in de zin van art. 6:162 

naar de gedupeerden toe als naar de exploi- 

2011: 15,39; 2012: 17,13; 2013: 25,9. 

gesteld door Vos en Ouwehand: Kamer- 

BW’ naar mijn oordeel geen grote sprong. 

tant. 

Totale productie Groninger Gasveld: 2012: 

stukken II 2014/15, 34041, 12. Het amen- 

Bedacht dient te worden dat het met succes 

38. Het voert uiteraard in dit bestek te ver 

47,78; 2013: 53,87; 2014: 42,41. http:// 

dement is aangenomen. Het wetsvoorstel 

aansprakelijk stellen van de overheid ten 

om die ‘totaal verknipte cultuur’ breder te 

feitenencijfers.namplatform.nl/gaswinning/. 

waar het deel vanuit maakt ligt nu bij de 

aanzien van zaken die het publiek belang 

beschrijven. Zo constateerde ik dat in 

29. Een aantal gemeenten heeft zich aange- 

Eerste Kamer. De minister heeft om spoed- 

betreffen wel lastiger is geworden. Ik volsta 

bepaalde gevallen waarin de NAM besloot 

sloten bij het akkoord Vertrouwen op Her- 

advies van de RvS gevraagd: Kamerstukken 

in dit bestek met verwijzing naar het Wil- 

tot (omvangrijke) vergoeding, de gedu- 

stel, Herstel op Vertrouwen. Het betreft de 

I 2014/15, 34041, B. 

nis-arrest (2010), het Paalrot-arrest (2012) 

peerde contractueel verplicht werd daar- 

gemeenten binnen het gebied waar de 

32. Aardbevingsrisico’s in Groningen, Den 

en het Plakoksel-arrest (2013). In dezelfde 

omtrent te zwijgen. In het rapport van de 

impact van de aardbevingen was te ver- 

Haag, 2015. 

zin: P. Bluemink, ‘Civielrechtelijke aanspra- 

OVV wordt die cultuur voorts zeer treffend 

wachten. Dit akkoord is gesloten door: het 

33. Zie noot 31. 

kelijkheid voor bevingsschade in Gronin- 

beschreven: ‘De inspecteurs stellen zich zelf 

Rijk, Minister van EZ; de provincie, Com- 

34. Rb. Assen 6 november 20011, 

gen’, AV&S 2015/7, nr.3. 

echter als doel de kosten voor NAM zo 

missaris van de Koning; en 9 gemeenten: 

ECLI:NL:RBASS:20011: AD5132 (Roswin- 

36. Zie daarover: E. Gijselaar, R. Rijnhout & 

laag mogelijk te houden. Dat betekent dat 

Appingedam, Bedum, Delfzijl, De Marne, 

kel-gasveld). 

J. Emaus, ‘Gasboringen in Groningen en de 

de burgers te maken krijgen met iemand 

Eemsmond, Loppersum, Slochteren, Ten 

35. De wijze waarop de OVV zijn hoofd- 

aansprakelijkheid van de NAM’, AA 2014, 

die hun probleem probeert te bagatellise- 

Boer en Winsum. Inmiddels blijkt dat meer 

conclusie formuleerde is voor Nederlandse 

p. 801 e.v.; P. Bluemink, AV&S 2015/7 en 

ren’ (p. 83). Ik laat de wijze waarop het 

gebieden de gevolgen van de aardgaswin- 

begrippen ongekend scherp: Aardbevingsri- 

R.D. Lubach, ‘Verhaal van schade door 

OVV de handelwijze van het zogenoemde 

ning ondervinden, zie o.a. Notitie gebieds- 

sico’s in Groningen, Den Haag 2015,p. 88. 

gaswinning’, O&A 2014/2. 

Gasgebouw heeft omschreven nu maar 

afbakening: e-gebiedsafbakening.pdf. Voor 

‘De betrokken partijen beschouwden’, aldus 

37. Mijn student-assistenten zorgden 

onbesproken. 



omgedraaid. Illustratief is het zogenoemde Protocol-arrest, 

waarin het ziekenhuis werd verweten dat het had nagelaten 

de te opereren patiënt een antistollingsmiddel toe te 

dienen ten einde het gevaar van trombose te vermijden. 

Dat leverde een schending van de interne voorschriften op. 

Uiteindelijk trad de trombose in met blijvend letsel tot 

gevolg. Onduidelijk bleef of die trombose ook zou zijn 

opgetreden als het middel wél zou zijn toegediend. Bij de 

linkerknie trad de trombose na een maand op; bij de rechterknie 

pas na anderhalf jaar. Wie moet nu wat bewijzen? 

Het oordeel van de medici is ter voorlichting weliswaar 

nodig, maar uiteindelijk zal de jurist de knoop moeten 

doorhakken. Rechtbank en hof oordeelden dat, gelet op de 

strekking van het geschonden voorschrift – zo’n protocol is 

er niet voor niets – het causaal verband voldoende aannemelijk 

is. De Hoge Raad bekrachtigde die uitkomst. De 

strekking van de geschonden beschermingsnorm speelde 

bij het oordeel of er causaal verband bestaat tussen de fout 

en de ontstane schade een doorslaggevende rol. Van het 

bestaan van het causaal verband werd dan ook ‘vooralsnog’ 

uitgegaan. Het is vervolgens aan de aangesproken partij 

om te stellen en te bewijzen dat die schade ook zonder 

schending van de norm zou zijn ontstaan. Dit arrest leert 

ons dat ook in de vestigingsfase (stap 1) volstrekte zekerheid 

niet vereist is en dat reeds in die fase de jurist – eventueel 

na inschakeling van de deskundige – het laatste 

woord spreekt. Naar mijn oordeel wekt de term ‘omkeringsregel’ 

meer verwachtingen dan in werkelijkheid kan worden 

waargemaakt. In eenzelfde richting wees Asser-Hartkamp & 

Sieburgh door te stellen dat het niet zo zeer om omkering 

De komst van dat Centrum 

heeft een onafhankelijke 

schadeafwikkeling niet 

dichterbij gebracht 

van de bewijslast gaat, ‘maar om een regel volgens welke 

bepaalde daarin aangeduide, vaststaande dan wel aannemelijk 

gemaakte, feiten een vermoeden van condicio sine 

qua non-verband opleveren dat door tegenbewijs kan worden 

ontkracht’. 39 Het is juist over dat laatste aspect, het 

leveren van tegenbewijs, waar tot op heden in de literatuur 

onvoldoende aandacht voor is geweest. 40 

3.2. Omkeringsregel bruikbaar in het aardbevingsgebied? 

Toen na de zware aardbeving in Huizinge duidelijk werd 

dat de Minister van EZ&L de uitdrukkelijk gegeven waarschuwing 

van de SodM had genegeerd en nota bene had 

toegestaan dat de NAM de productie – in vergelijking met 

voorafgaande jaren had opgevoerd – was de roep om 

omkering van de bewijslast niet meer te stoppen. ‘Laat 

NAM maar bewijzen dat mijn scheuren niet door de aardbeving 

zijn ontstaan’, aldus de getergde Groningers. 

Ik wees er aan het slot van par. 3.1. evenwel al op, dat 

invoering van de omkeringsregel niet als een wondermiddel 

in dit complexe dossier kan worden beschouwd. Door 

het leveren van tegenbewijs kan de bal weer bij de gedupeerde 

burger komen te liggen. Veel hangt af van de eisen 

die de rechter aan het leveren van het tegenbewijs stelt. 

Voor een goed verstaan van deze problematiek schets ik 

ruwweg de drie standaardarresten, waarin toepassing van 

de omkeringsregel een nuttige functie vervulde om de 

opgetreden bewijsnood die aan de zijde van het gedupeerde 

slachtoffer ontstond ‘glad te strijken’: 

- iemand valt op z’n werkplek van een trap, omdat de leuning 

ontbreekt en loopt daarbij een schedelbasisfractuur 

op; 41 

- een andere persoon krijgt trombose, omdat verzuimd is 

een injectie te geven en driekwart jaar later treedt trombose 

op; 42 

- nog weer iemand anders valt met zijn racefiets in een op 

het wegdek aangebrachte richel die was aangebracht in 

het kader van een wegrenovatie, terwijl verzuimd is adequaat 

te waarschuwen. 43 

In alle drie gevallen werd bij betwisting van het causale 

verband door de aansprakelijke persoon, door de rechter 

aannemelijk geacht de ontstane schade als een gevolg 

van het foutieve gedrag aan te merken, zij het dat de aansprakelijke 

persoon vervolgens de gelegenheid krijgt om 

‘tegenbewijs’ te leveren in die zin dat hij mag aantonen 

dat ook zonder de fout of het verzuim van de aansprakelijke 

persoon de schade zou zijn ingetreden. Als men de 

zojuist beschreven situaties vergelijkt met aardbevingsschade 

dan lijkt invoering van ‘bewijsomkeer’ in geval van 

aardbevingsschade, indien dat te algemeen wordt geformuleerd 

een te grofmazig mechanisme. Dat men bij de 

totstandkoming van de Mijnbouwwet 2003 aarzelde over 

een te algemeen geformuleerde invoering van het omkeren 

van de bewijslast is, gelet op de complexiteit, zoals ik 

die hiervoor beschreef, best te begrijpen. Huizen vertonen 

in de loop der jaren gebreken en dat kan naar ervaringsregels 

los van aardbevingen door een veelheid van oorzaken 

ontstaan. Het is niet zozeer de strekking van de norm van 

artikel 6:177 BW die een verhindering vormt om over te 

gaan tot toepassing van de omkeringsregel, maar veeleer 

de complexiteit van langlopende feiten, die ertoe leiden 

dat omkering van de bewijslast in de praktijk hoe je het 

ook keert of wendt lastig te hanteren zal zijn. 

De route die ik in deze bijdrage heb bepleit is een bredere 

dan de in het aangenomen amendement ingeslagen weg. 

Die route is in elk geval dogmatisch minder beladen; 

maar kan qua resultaat tot eenzelfde uitkomst leiden. Zo 

heb ik onder par. 2.3. verdedigd de omkeringsregel toe te 

passen in gemeenten die als bevingsgebied werden ‘aangewezen’. 

Een wetswijziging is daarvoor niet nodig. Maar 

dat veronderstelt wel dat de burgerlijke rechter voortaan 

het voortouw neemt en dat rigoureus afscheid wordt 

genomen van de huidige NAM-vergoedingscultuur! Nu 

kan men mij tegenwerpen dat er inmiddels een onafhankelijk 

Centrum Veilig Wonen te Appingedam is en dat de 

zogenoemde NAM-cultuur reeds achter ons ligt. De komst 

van dat Centrum heeft naar mijn oordeel een onafhankelijke 

schadeafwikkeling niet dichterbij gebracht. Uit de 

tekst van de site van genoemd Centrum valt af te leiden 

dat de aandeelhouders van genoemd Centrum uit ondernemers 

bestaan, die rechtstreeks bij de herstelwerkzaamheden 

in de betrokken regio betrokken zijn. Ik constateer 


dan ook dat de transparantie daardoor juist is afgenomen. 

Dat neemt niet weg dat de inzet van alle betrokkenen die 

dagelijks werkzaam zijn ten behoeve van dat Centrum 

dient te worden geprezen. Maar ‘onafhankelijk’, in de door 

minister Kamp voorgestane zin is het Centrum niet. 44 

3.3. Het aangenomen amendement Vos /Ouwehand 

(Omkering van bewijslast) 

Op 28 april 2015 nam de Tweede Kamer het door de 

Kamerleden Vos (PvdA) en Ouwehand (Partij voor de Dieren) 

ingediende amendement ter wijziging van de Mijnbouwwet 

aan. 45 Het amendement bevat een regeling waarbij 

aan artikel 6:177 BW een viertal leden worden 

toegevoegd die ertoe strekken om in het geval binnen het 

aan te wijzen ‘effectgebied’ mijnbouwwerkschade optreedt 

de bewijslast om te keren (artikel 6:177 lid 6 (nieuw). De 

tekst van het aangenomen amendement blinkt evenwel 

niet uit in helderheid. Voorts lijkt me op sommige onderdelen 

de voorgestelde tekst overbodig, aangezien titel 6.1 

daarin reeds voorziet. 46 In dit bestek zie ik af van een 

bespreking en detail, mede vanwege het feit dat de Minister 

in dezen advies heeft gevraagd aan de Raad van State. 

47 Hiervoor gaf ik al aan dat ook in de door mij aangewezen 

route thans reeds alle ruimte is voor toepassing 

van de omkeringsregel. Zo heb ik toepassing van de omkeringsregel 

bepleit in de gemeenten die als bevingsgebied 

werden aangewezen. Het vermoeden dat de schade door 

toedoen van de exploitant is ontstaan, lijkt me in dergelijke 

gevallen gegeven. Er mag in die gevallen bij gebreke 

van duidelijkheid over andere oorzaken vanuit worden 

gegaan dat winningsactiviteiten de oorzaak van de beving 

zijn. In zoverre acht ik de omkeringsregel goed bruikbaar. 

In zoverre spoort mijn uitwerking ook met het door de 

Tweede Kamer aangenomen amendement. Invoering van 

die regel, zoals wordt voorgestaan in het amendement 

geeft voorts nogal wat complicaties. Zo dient eerst de 

vraag te worden beantwoord of de regeling ook geldt voor 

gevallen, die vóór de inwerkingtreding zijn ontstaan. De 

Toelichting rept daar niet over. In beginsel kent ons privaatrecht 

geen terugwerkende kracht. 48 

Het Burgerlijk Wetboek bevat ook een 

mogelijkheid om schade op kosten van 

de veroorzaker te voorkomen 

4. Preventieve maatregelen, wie betaalt dat? 

Tot nu toe sprak ik over wat te doen als schade is ontstaan. 

Het Burgerlijk Wetboek bevat ook een mogelijkheid om 

schade op kosten van de veroorzaker te voorkomen. 

Artikel 6:184 BW bepaalt dat kosten ter voorkoming of 

beperking van schade op de veroorzaker (lees: NAM) kunnen 

worden verhaald. Die bepaling is tegelijkertijd met artikel 

6:177 in het BW opgenomen. Artikel 6:184 ziet derhalve 

rechtstreeks op deze materie, ook al stond tijdens de debatten 

in de Tweede Kamer vergoeding van milieuschade, 

zoals vergoeding van gemaakte kosten door het reinigen 

van met olie besmeurde zeevogels, centraal. 49 Op het 

moment dat die debatten in de Tweede Kamer werden 

gevoerd stond menig Kamerlid de olieramp met de bulkcarrier 

Borcea, die de kusten van Zeeland en Zuid-Holland in 

ernstige mate met olie had verontreinigd nog scherp voor 

ogen. 50 In die debatten is evenwel niet grondig gesproken 

over de in artikel 6:184 BW opgenomen twee kerncriteria. 

Onder schade vallen ‘de kosten van iedere redelijke 

maatregel ter voorkoming of beperking van schade door 

wie dan ook genomen, nadat een ernstige en onmiddellijke 

dreiging is ontstaan.(…)’ (artikel 6:184 lid 1 sub a 

BW). 51 Bij besmeurde vogels hoef je aan beide criteria 

geen woorden vuil te maken; dat spreekt voor zich. In 

het (epi)centrum van het aardbevingsgebied behoeft de 

toepassing van die criteria naar mijn oordeel ook niet 

tot problemen te leiden. Kosten in het kader van stutten 

en versterken kunnen in de regel op de NAM worden verhaald. 

Naar mate te versterken panden verder verwijderd 

39. Asser-Hartkamp & Sieburgh, 6-II 

een werknemer die tijdens het gebruik 

van de werkgever om aan te tonen dat het 

stelde art. 6:177 lid 7: Indien mijnbouwscha- 

2013/77 en voorts Sieburgh, WPNR 

maken van een trap op zijn werkplek zijn 

aanwezig zijn van een leuning het ongeval 

de aan gebouwen en werken is ontstaan, 

2001/6450. Ik acht die insteek juist. Ik ga in 

evenwicht verloor, van de trap viel en zeer 

waarschijnlijk niet had kunnen voorkomen. 

kan de aanwezigheid van direct waarneem- 

dit opstel niet nader in op de voor de 

ernstig gewond raakte. Vast kwam te staan 

42. HR 2 maart 2001, 

bare bouwkundige gebreken van invloed zijn 

rechtspraktijk zeer relevante vraag wat er 

dat de trapleuning ontbrak. De werkgever 

ECLI:NL:HR:2001:AB0377, NJ 2001/649, 

op de omvang van de schadevergoeding 

voor nodig is om dat bewijsvermoeden te 

betwistte de aanwezigheid van het causaal 

m.nt. J.B.M. Vranken, F.C.B. van Wijmen 

voor zover dat redelijk is. Aan een gebrek 

weerleggen. Ik verwacht dat de rechter, 

verband en stelde dat de schade ook zou 

(Protocol-arrest). 

waarvan het aannemelijk is dat het geen 

mede gelet op de hoedanigheid van partij- 

zijn ontstaan indien de leuning zou zijn 

43. HR 19 december 2008, 

schade veroorzaakt zou hebben indien de 

en en mede gelet op het profijtbeginsel dat 

aangebracht. Het voorschrift dat een leu- 

ECLI:NL:HR:2008:BG1890, NJ 2009/28, JA 

beweging van de bodem of de uitstroming 

aan de mijnbouwactiviteiten ten grondslag 

ning aanwezig moet zijn heeft, aldus de 

2009, 33, (Smeets vs. Gemeente Heerlen). 

van delfstoffen zich niet zou hebben voorge- 

ligt, streng zal zijn. Die benadering sluit 

rechtbank, mede de strekking een val van 

44. Een korte blik op de site van het Cen- 

daan, wordt geen gewicht toegekend. 

naar mijn oordeel ook het beste aan bij de 

een trap te voorkomen. Schending van dat 

trum is voldoende om dat te constateren. 

47. Zie onder andere: Kamerstukken I 

reeds door Meijers voorgestelde richting. 

voorschrift verhoogt dan ook de kans dat 

Tijdens het seminar Aardbevingsbestendig 

2014/15, 34041, B. 

40. C.C. Janssen & J.C. van den Dries, 

een dergelijk ongeval kan ontstaan. De 

Ontwerpen dat op 4 en 5 juni 2015 in 

48. Art. 68a Overgangswet BW. 

annotatie onder Rb. Amsterdam 5 novem- 

rechtbank overwoog voorts dat voor het 

Groningen werd gehouden - ik trad als een 

49. Kamerstukken II 1990/91, 21202, MvA, 

ber 2014, ECLI:NL:RBAMS:2014:7089, JA 

aannemen van het causaal verband niet 

van de sprekers op - werd ik in dat oordeel 

p. 33. 

2015/3 (Ongeval motorsurveillant bij uit- 

behoefde te worden vastgesteld op welk 

bevestigd. 

50. Het leidde in 1991 tot een uitspraak van 

vaart Prinses Juliana). 

ogenblik en op welke plaats alsmede door 


de Rechtbank Rotterdam: Rb. Rotterdam 15 

41. HR 21 juni 1974, NJ 1974/453 m.nt. 

welke directe oorzaak ook de werknemer 

Zie verder noot 4. 

maart 1991, NJ 1992/91 (Borcea). 

GJS (Windmill vs. Roelofsen). Het betrof 

ten val was gekomen. Het lag op de weg 

46. Ik doel in het bijzonder op het voorge- 

51. Cursief FTO. 



liggen van het bevingsgebied zal er meer nodig zijn om 

de urgentie van de te nemen maatregelen aannemelijk 

te maken. Zo lijkt me ten aanzien van het Universitair 

ziekenhuis (UMCG) de urgentie van het treffen van 

maatregelen met het oog op het veiligstellen van zijn rol 

bij het opvangen van slachtoffers van een eventuele 

aardbeving welhaast een gegeven. Bij onderzoeksgebouwen 

van de RUG, waarbij kennis en kunde op internationaal 

niveau reeds jarenlang wordt gedeeld, lijkt die 

Gebruikmaking van de mogelijkheid 

om in aanhangig gemaakte zaken de 

kernvragen – prejudicieel – aan de 

Hoge Raad voor te leggen, lijkt me 

wenselijk 

urgentie eveneens pleitbaar. Maar is er in de zojuist 

genoemde gevallen wel sprake van een ernstige en 

onmiddellijke dreiging? De vraag is voorts of de extra 

kosten die aardbevingsbestendig bouwen ten aanzien 

van nieuw te realiseren projecten op de exploitant van 

de gaswinning kunnen worden verhaald. Immers zonder 

de aanwezigheid van gaslocaties behoeft men deze extra 

kosten niet te maken. En kunnen de kosten die voortvloeien 

uit nieuw te ontwikkelen NEN-normen voor wat 

betreft aardbevingsbestendig bouwen op de exploitant 

worden verhaald? Maakt het daarbij nog verschil of dergelijke 

normen voor het gehele land gelden of specifiek 

bestemd zijn om te worden toegepast in aardbevingsgevoelige 

gebieden? 52 Afwenteling op de exploitant lijkt in 

het laatstgenoemde geval niet op voorhand een kansloze 

missie. Zolang specifieke adequate wetgeving ontbreekt 

rest niets anders dan ‘afdwinging’ via de burgerlijke rechter. 

Die zal artikel 6:184 BW dienen uit te leggen. Ik kan 

mij voorstellen dat op korte termijn juist deze problematiek 

bij de op 21 mei 2015 ingestelde Aardbevingskamer 

van de Rechtbank Noord-Nederland bij voorrang aanhan- 

gig wordt gemaakt. Gebruikmaking van de mogelijkheid 

om in aanhangig gemaakte zaken de kernvragen – prejudicieel 

– aan de Hoge Raad voor te leggen, lijkt me wenselijk. 

Aldus blijft de vaart erin. Rechtspraak ontbreekt 

immers nagenoeg geheel ten aanzien van deze materie. 

5. Slot 

In het Nederlands Dagblad d.d. 5 mei 2015 stond het volgende 

citaat afkomstig van onze minister-president: 

‘In meer dan 95% wordt de schade tot tevredenheid van 

de betrokkene vergoed. We moeten zien of het aangenomen 

amendement daaraan iets toevoegt, of er juist 

afbreuk aan doet’. 

Iets eerder had minister Kamp (EZ) zich in eenzelfde 

richting uitgelaten: 

‘Met betrekking tot aardbevingsschade in Groningen 

is slechts in enkele gevallen een zaak voorgelegd aan de 

Tcbb. In alle (cursief FTO) overige gevallen is een overeenkomst 

tussen CVW (vóór 1 januari NAM) en de benadeelde 

tot stand gekomen zonder tussenkomst van de Tcbb. Op 

basis van het hierboven beschreven protocol heeft CVW 

inmiddels meer dan 5500 schadegevallen afgehandeld’. 53 

De OVV ‘tapte’ in zijn rapport (2015) uit een ander 

vat en schreef tamelijk schokkend over de wijze waarop de 

gedupeerden tegemoet waren getreden. Ik ga dat nu niet 

herhalen. 54 

Mijn advies is: laat gegoochel met cijfers achterwege. Dat 

leidt, zo constateerde ik, in elk geval bij vele gedupeerden 

– honderden gevallen zijn gewoon niet opgelost – onnodig 

tot scheuren. En nu heb ik het niet over scheuren in 

steen, want die kun je per slot van rekening repareren, 

maar scheuren in de menselijke geest, die door gebrek aan 

vertrouwen ontstaan en die vaak veel lastiger en soms 

nooit zijn te herstellen. 55 

De hand aan de ploeg! Op transparante wijze! 

52. Zie daarover uitvoeriger: P. Bluemink, 

‘Civielrechtelijke aansprakelijkheid voor 

bevingsschade in Groningen’, AV&S 

2015/7. 

53. Brief aan de Tweede Kamer, d.d. 13 

april 2013 inzake Omkering bewijslast bij 

mijnbouwschade, p. 1. 

54. Zie noot 35. 

55. Ontleend aan de kerkdienst die op 

zondag 19 april 2015 werd gehouden in de 

Martinikerk. De dienst stond in het teken 

van de (psychische) nood die vele burgers 

in het aardbevingsgebied treft. 


Gaswinning Groningen 1250 

Geldt het Burgerlijk 

Wetboek nog in 

Groningen? 

Over de aansprakelijkheid van de NAM voor 


Albert Verheij 1 

De NAM heeft eenzijdig allerlei schaderegelingen in het leven geroepen en wil slechts op die basis schade 

vergoeden. Waar deze regelingen afwijken van het Burgerlijk Wetboek wordt dit de facto terzijde geschoven 

wanneer op die basis wordt afgewikkeld. Toetsing door de rechter van deze regelingen – in individuele procedures 

of collectieves acties – is van belang. In deze bijdrage staat de vraag centraal onder welke voorwaarden 

recht bestaat op vergoeding van de waardevermindering van onroerende goed. Voor beantwoording van deze 

vraag is gekozen vanwege de omvang van de op het spel staande financiële belangen en de actualiteit ervan, 

er is namelijk terzake een procedure aanhangig. 2 De voorwaarden van de regeling van de NAM (par. 1) worden 

getoetst aan de regels van het schadevergoedingsrecht (par. 2). Paragraaf 3 bevat enkele slotoverwegingen. 

1. Regeling NAM 

2) De woning is verkocht en geleverd; 4 

Hoe ziet de regeling van de NAM (te vinden op www. 

namplatform.nl) over compensatie van waardevermindering 

van onroerende zaken eruit? 

De NAM vergoedt een waardedaling van een onroerende 

zaak onder de volgende voorwaarden: 

1) Het gaat om een waardedaling bij een particuliere 

woning; 3 

3) De woning is verkocht (datum koopovereenkomst is 

bepalend) na 25 januari 2013; 5 

4) Het gaat om een woning die gelegen is in een van de 

volgende acht gemeenten: Appingedam, Bedum, 

Delfzijl, Eemsmond, Loppersum, Slochteren, Ten Boer 

of Winsum. 

De regeling van de NAM (hierna: de regeling) vormt 

Auteur 

29 april 2014’ lijkt blijkens de preambule 

Maatschappij. Versie 29 april 2014’. In de 

heden is de regeling echter nog niet aange- 

1. Prof. mr. A.J. Verheij is hoogleraar 

sub 4 beperkt te zijn tot ‘particuliere huisei- 

‘Aanvulling bestuursakkoord ‘Vertrouwen 

past. 

Privaatrecht, in het bijzonder het 

genaars’, maar in art. 1.2 staat dat zij niet 

op herstel, herstel van vertrouwen’, opge- 

5. De datum van 25 januari 2013 is geko- 

verbintenissenrecht aan de Rijksuniversiteit 

van toepassing is op verkooptransacties 

nomen als bijlage bij de Brief van minister 

zen omdat minister Kamp in zijn brief van 

Groningen. Met dank aan prof. mr. 

waarbij ‘zowel verkoper als koper beiden 

Kamp aan de Tweede Kamer van 9 februari 

die datum aan de Tweede Kamer ‘de gewij- 

T. Hartlief en prof. mr. S.D. Lindenbergh 

bedrijfsmatig handelen’. Dit laatste houdt 

2015 staat onder het hoofd ‘woningmarkt’ 

zigde inzichten over het risico op aardbevin- 

voor commentaar op een eerste versie. 

strikt genomen in dat indien alleen de ver- 

dat deze regeling ‘zodanig wordt aangepast 

gen in het Groningen-gasveld bekend heeft 

koper of alleen de koper bedrijfsmatig han- 

dat (…) aan het begin van een verkooppro- 

gemaakt’. Aldus de ‘Aanvraag compensatie 

Noten 

delt de regeling ook van toepassing is, maar 

ces met inschakeling van een beëdigd 

bij verkoop’ (onder ‘Doel van de regeling’) 

2. Aangespannen door de Stichting Waar- 

dat strookt niet met de bedoeling. Ik ga er 

makelaar een taxatie van de waarde van 

te vinden op www.namplatform.nl. De brief 

devermindering door Aardbevingen Gronin- 

vanuit dat de regeling slechts van toepas- 

het onroerend goed wordt opgemaakt.’ 

is te vinden onder Kamerstukken II 

gen, zie www.stwag.gr. 

sing is indien de verkoper een particulier is. 

Doel is om woningeigenaren meer zeker- 

2012/13, 33529, 1. 

3. De ‘Regeling Waardedaling van de 

4. Zie art. 1.1 en art. 2.1 van de ‘Regeling 

heid te bieden over de compensatie die zij 

Nederlandse Aardolie Maatschappij. Versie 

Waardedaling van de Nederlandse Aardolie 

na verkoop kunnen ontvangen. Tot op 



blijkens de voorafgaande ‘preambule’ (sub 4) de uitwerking 

van afspraken die de Minister van Economische 

Zaken begin 2014 met de NAM heeft gemaakt over particuliere 

huiseigenaars die bij verkoop van hun woning 

geconfronteerd worden met waardedaling van hun 

woning als gevolg van het risico op aardbevingen. De 

regeling bevat nog allerlei details over de wijze waarop de 

waardedaling wordt vastgesteld, maar die blijven hier buiten 

beschouwing. 

De minister kan wel afspraken 

met de NAM maken, maar 

individuele huiseigenaren zijn 

daar niet aan gebonden 

2. Toetsing 

2.1. Beperkingen betreffende type onroerende zaak, 

tijdstip en locatie 

Deze voorwaarden (1, 3 en 4) vinden geen steun in het 

recht. Niet relevant is of ze zijn gebaseerd op een 

afspraak met het Ministerie van EZ. Dergelijke afspraken 

kunnen het geldende aansprakelijkheidsrecht niet opzij 

zetten. De minister kan wel afspraken met de NAM 

maken, maar individuele huiseigenaren zijn daar niet 

aan gebonden. 

2.2. Verkoop en levering woning 

Volgens de regeling bestaat pas recht op vergoeding van 

de waardevermindering als deze definitief is geleden, derhalve 

bij verkoop en levering (voorwaarde 2). De vraag is 

– en dat is ook de inzet van de lopende procedure zo 

begrijp ik – of een huiseigenaar ook kan afrekenen met de 

NAM vóórdat hij zijn huis heeft verkocht en geleverd. 

Bevestigende beantwoording van deze vraag houdt in dat 

geabstraheerd mag worden van de omstandigheid dat de 

eigenaar niet verkoopt en gewoon in zijn woning blijft 

wonen. Vindt deze abstractie steun in het recht? 

Abstracte berekening 6 van schade is door de Hoge 

Raad in het begin van de twinstigste eeuw erkend in 

gevallen van wanprestatie en ontbinding met betrekking 

tot goederen met een marktwaarde. 7 De schade wordt dan 

gesteld op het verschil tussen de marktprijs en de koopprijs 

waarbij geabstraheerd wordt van eventuele (subjectieve) 

omstandigheden, bijvoorbeeld het gegeven dat de 

koper jegens wie wanprestatie was gepleegd en die daardoor 

de zaak niet kon leveren aan een derde, door die derde 

uit zijn contractuele verplichting werd ontslagen. 8 

In relatie tot zaaksbeschadiging koos de Hoge Raad 

ook voor abstracte berekening in het bekende PTT-arrest. 9 

Knebel had kabels van de PTT (toen nog een staatsbedrijf) 

beschadigd. De Staat vorderde als schadepost ook de loonkosten 

van de medewerkers van de PTT die de reparatie 

uitvoerden. Knebel voerde hier tegen aan dat de Staat 

deze loonkosten toch zou hebben gemaakt, de medewer- 


Bij zaaksbeschadiging is uitgangspunt dat de schade van de 

benadeelde abstract wordt begroot op de objectief berekende 

herstelkosten 

kers waren immers gewoon in dienst. De Hoge Raad 

besliste dat van die laatste omstandigheid mocht worden 

geabstraheerd. Hij overwoog dat zaaksbeschadiging recht 

geeft op ten minste de daardoor ontstane waardevermindering 

en 

‘(…) dat het geldsbedrag, waarin de waardevermindering 

van een beschadigde zaak waarvan herstel 

mogelijk en verantwoord is kan worden uitgedrukt, 

in het algemeen gelijk zal zijn aan de – naar objectieve 

maatstaven berekende – kosten, welke met het 

herstel zullen zijn gemoeid (…)’. 

Dit geldt ook bij de de beschadiging van onroerend 

goed. Dat de abstract berekende herstelkosten daarbij 

(aanzienlijk) hoger kunnen zijn dan de waardevermindering 

staat niet per definitie aan vergoeding in de weg, zo 

bleek in Gemeente Den Haag vs. Van Schravendijk. 10 De 

waardevermindering van het beschadigde onroerend goed 

van Van Schravendijk was begroot op fl. 440 000, terwijl 

de herstelkosten meer dan het dubbele (fl. 920 000) 

bedroegen, maar de Hoge Raad overwoog dat herstel ook 

verantwoord kan zijn indien de daarmee gemoeide kosten 

het bedrag overtreffen van de door de beschadiging veroorzaakte 

waardevermindering. Of daarvan sprake is, 

hangt af van de omstandigheden van het geval, waaronder 

de functie van de zaak voor de eigenaar (bewoning, 

uitoefening van een bedrijf of een beroep, belegging), de 

mogelijkheid om – indien afbraak en herbouw ter plaatse 

in verband met de daaraan verbonden kosten niet in aanmerking 

komen – elders een (qua prijs, ligging, enz.) 

gelijkwaardige zaak te verwerven en de mate waarin de 

kosten van herstel in de oude toestand het bedrag van de 

waardevermindering overtreffen. 

Deze benadering is in verschillende uitspraken 

gevolgd en zij is enkele jaren geleden nog uitdrukkelijk 

bevestigd in een zaak betreffende de beschadiging van 

auto’s. 11 De Hoge Raad stelde hierin samengevat voorop 

dat bij zaaksbeschadiging uitgangspunt is dat de schade 

van de benadeelde abstract wordt begroot op de objectief 

berekende herstelkosten en dat met het aanvaarden van 

uitzonderingen terughoudendheid moet worden betracht 

wegens de hanteerbaarheid van de berekening van zaakschade 

(r.o. 3.6.1). 

De vraag is echter of de enkele waardevermindering 

– zonder zaaksbeschadiging derhalve – recht geeft op 

schadevergoeding. Mag in die gevallen ook worden geabstraheerd 

van de omstandigheid dat de eigenaar zijn huis 

niet heeft verkocht en de waardevermindering derhalve 

nog niet vast ligt? Een drietal arresten van de Hoge Raad 

lijkt in het bijzonder relevant voor beantwoording van 

deze vraag. 

HR 9 oktober 1992, NJ 1994/286 (Gemeente Maassluis vs. 

Van Koppen c.s.) 

De gemeente Maassluis is verantwoordelijk voor de bouw 

van woningen op door de gemeente verkochte verontreinigde 

grond. Verschillende kopers/bewoners spreken de 

gemeente aan tot vergoeding van waardedaling. De vraag 

is of kopers/bewoners Van Koppen c.s. recht hebben op 

schadevergoeding, terwijl zij hun woning niet hebben 

verkocht. De Hoge Raad beantwoordt deze vraag bevestigend. 

De oordelen van het hof moeten ‘(…) aldus worden 

verstaan dat aannemelijk is dat Van Koppen c.s. niettegenstaande 

het feit dat zij hun woning niet hebben verkocht, 

schade hebben geleden in de vorm van waardedaling 

van de woning als gevolg van de bodemverontreiniging, 

en dat deze schade voor abstracte berekening in 

aanmerking komt. 

Met deze oordelen heeft het hof niet blijk gegeven 

van een onjuiste rechtsopvatting.’ (r.o. 5.1). 

Bij de waardering van deze uitspraak dient echter te 

worden meegewogen dat Van Koppen schadevergoeding 

op te maken bij staat vorderde. Om te worden toegelaten 

tot de schadestaat procedure is voldoende dat de mogelijkheid 

bestaat dat iemand schade heeft geleden (vergelijk 

sub 4 van de conclusie van A-G Mok). Daarvan was 

hier sprake omdat de verontreinigde grond minimaal zou 

worden gesaneerd, met een vermoedelijk blijvende resterende 

waardevermindering tot gevolg (zie hof r.o. 8 van 

6. Sommige auteurs maken een terminolo- 

Ch.H. Franken, Abstracte schadebereke- 

LEHR (Staat vs. Knebel). Ook in geval van 

ning, Deventer: Kluwer 2013, par. 2.4. 

gisch onderscheid tussen abstracte schade- 

ning, Deventer: Kluwer 2013, p. 22. 

letselschade is abstrahering in bepaalde 

10. HR 1 juli 1993, NJ 1995/43, m.nt. 

berekening waarbij tegenbewijs door de 

7. Zie thans art. 7:36-38 BW over abstracte 

gevallen toegestaan, maar deze uitzonderlij- 

CJHB. 

aansprakelijke mogelijk is en hantering van 

schadeberekening bij koop. 

ke gevallen blijven hier verder onbesproken. 

11. HR 26 oktober 2012, NJ 2013/219, 

een abstract schadebegrip waarbij dit niet 

8. Zie HR 18 november 1937, NJ 1938/269 

Zie daarover Asser/Hartkamp & Sieburgh 

m.nt. Mendel (Reaal vs. Athlon). Zie eerder 

mogelijk is, maar ik doe dat niet, zie T.E. 

(Engelse kolenstaking). Zie voor eerdere 

6-II* 2013/nrs. 36, 43, 150 en 161, T. Hart- 

HR 12 april 1985, NJ 1985/625, m.nt. G 

Deurvorst, ‘Abstracte schadeberekening en 

rechtspraak de conclusie van A-G Wijnveldt 

lief, Verbintenissen uit de wet en schade- 

(Staat vs. Van Driel) en HR 7 mei 2004, NJ 

de expansie van de aanspraak op schade- 

en de noot van Meijers bij dit arrest. Deze 

vergoeding, Studiereeks Burgerlijk Recht, 

2005/76, m.nt. CJHB (Afgebrande land- 

vergoeding’, NTBR 1996, p. 38 r.k. Zie voor 

lijn werd bevestigd in de jaren zestig van de 

Deventer: Kluwer 2012, nr. 208 en S.D. 

bouwschuur). 

verdere terminologische opmerkingen S.D. 

vorige eeuw, zie HR 15 januari 1965, NJ 

Lindenbergh, ‘Abstracties bij vaststelling 

Lindenbergh, ‘Abstracties bij vaststelling 

1965/197, m.nt. GJS (Flint vs. Veldpaus). 

van schade’, in: S.D. Lindenbergh & A. 

van schade’, in: S.D. Lindenbergh & A. 

9. HR 16 juni 1961, NJ 1961/444, m.nt. 

Ch.H. Franken, Abstracte schadebereke- 



zaaknr. 14671). Dit arrest vormt daarmee geen helder precedent 

voor de stelling dat waardevermindering an sich 

een vergoedbare schadepost is. 

HR 28 april 2000, NJ 2000/690, m.nt. ARB (Dordrecht vs. 

Stokvast) 

Stokvast vorderde – kort gezegd – schadevergoeding van 

de gemeente Dordrecht omdat huizen die zij had 

gebouwd in waarde waren gedaald wegens een later gebleken 

bodemverontreiniging. Op het moment dat de rechter 

hierover moest oordelen, had de Staat de grond echter 

gesaneerd zodat van verontreiniging geen sprake meer 

was. De vraag was of de rechter met dit gegeven rekening 

moest houden bij begroting van de schade van Stokvast of 

niet. Stokvast vond (natuurlijk) van niet en de gemeente 

(natuurlijk) van wel. 

De Hoge Raad oordeelde (r.o. 3.4.2) dat het feit dat de 

grond inmiddels gesaneerd was, in aanmerking genomen 

diende te worden bij de begroting van de schade. Van deze 

omstandigheid mocht derhalve niet worden geabstraheerd. 

HR 2 februari 1979, NJ 1979, 384, m.nt. Mijnssen 

(Binnendijk vs. EMI) 

Dit arrest is interessant, hoewel het daarin ging om toepassing 

van de Belemmeringenwet Privaatrecht. In de procedure 

die tot dit arrest leidde, vorderde Binnendijk vergoeding 

van waardedaling van zijn perceel als gevolg van 

overhangende hoogspanningsdraden. Kantonrechter en 

rechtbank wezen de vordering af, omdat de schade nog 

geen feit was. Hij had zijn woning immers niet verkocht, 

hoewel hij stelde daar wel mee bezig te zijn. De rechtbank 

overwoog (sub 5): 

‘dat een zodanige waardevermindering zonder meer 

nog niet een (concrete) schade oplevert, welke ingevolge 

art. 1 Belemmeringenwet Privaatrecht voor vergoeding 

in aanmerking komt’. 

De Hoge Raad vernietigt deze uitspraak. Hij overweegt dat 

uit de geschiedenis van de Belemmeringenwet Privaatrecht 

blijkt dat is gedacht aan een recht op volledige schadevergoeding 

en stelt vervolgens: 

‘De opvatting dat de in waardevermindering gelegen 

schade op zichzelf niet voor vergoeding in aanmerking 

komt, vindt derhalve in de wet geen steun. Aan 

het recht op vergoeding van deze schade staat niet 

in de weg, dat de omvang ervan in geschil is.’ 

Deze algemeen geformuleerde zinnen worden echter 

direct gerelativeerd door de daarop volgende zin: 

‘Het systeem der wet brengt mede dat het de rechter 

vrijstaat zijn beslissing omtrent de gevorderde vergoeding 

uit te stellen, indien hem dit geraden voorkomt 

omdat de betekenis van de gestelde schadefactoren 

wegens hun verband met toekomstige 

onzekere gebeurtenissen nog niet met voldoende 

duidelijkheid kan worden bepaald.’ 

Simpel gezegd: als de omvang van de waardedaling 

nog niet valt vast te stellen omdat toekomstige gebeurtenissen 

op de waardedaling van invloed kunnen zijn, mag 

de rechter zijn beslissing uitstellen. Hoewel het oordeel 

van de Hoge Raad verbonden is met het systeem en de 

geschiedenis van de Belemmeringenwet Privaatrecht, lijkt 

er veel voor te zeggen er toch een algemene strekking aan 

toe te kennen. De Hoge Raad stelt immers voorop dat de 

Belemmeringenwet Privaatrecht een volledig recht op 

schadevergoeding wil toekennen. Aangezien dit beginsel 

ook leidend is in het burgerlijk recht, is er geen reden om 

te veronderstellen dat de overwegingen van de Hoge Raad 

anders zouden hebben geluid als hij de zaak op basis van 

afd. 6.1.10 had afgedaan. 

Wat betekent deze rechtspraak voor de situatie in Groningen? 

Bestaat er nu direct, dat wil zeggen los van verkoop, 

recht op vergoeding van waardevermindering of niet? 

Voor bevestigende beantwoording van deze vraag 

pleit dat de Hoge Raad nergens met zoveel woorden overweegt 

dat verkoop een voorwaarde is voor een recht op 

vergoeding van de waardevermindering. 12 In tegendeel, de 

algemene formuleringen die de Hoge Raad bezigt, wijzen 

eerder op het tegendeel. 

Maar er zijn ook verschillende argumenten die de 

andere kant op wijzen. In de eerste plaats worden de algemene 

overwegingen waarin de Hoge Raad een recht op 

vergoeding van waardeverminering als zodanig vergoedbaar 

lijkt te achten direct gerelativeerd door de specifieke 

omstandigheden van het geval of door daaropvolgende 

overwegingen. 

Voorts zijn er de nodige verschillen tussen de feiten 

die ten grondslag lagen aan de genoemde rechtspraak en 

de huidige situatie in Groningen. In de eerste plaats was 

in de hiervoor genoemde rechtspraak betreffende zaakbeschadiging 

de waardedaling het directe en uitsluitende 

gevolg van de beschadiging zelf. In Groningen is eventuele 

waardedaling (ook bij beschadigde huizen) vooral het 

gevolg van de vrees dat toekomstige aardbevingen (verdere) 

beschadiging zullen veroorzaken. 

De waardedaling op papier van 

vandaag kan verschillen van 

die van morgen 

Een tweede verschil tussen de huidige situatie in 

Groningen en de genoemde rechtspraak is dat de situatie 

in Groningen niet stabiel is. De perceptie van de ernst 

van de risico’s is afhankelijk van recente en toekomstige 

aardbevingen en van politieke besluitvorming omtrent 

de omvang van de gaswinning. De waardedaling op 

papier van vandaag kan verschillen van die van morgen. 

Dat is heel anders dan de situatie dat een huis permanent 

minder waard is geworden door een beschadiging 

(ook al heeft herstel plaatsgevonden). De casus die ten 

grondslag lag aan Binnendijk vs. EMI lijkt het meeste op 

de Groningse casus en uitgerekend in dat arrest blijkt 

dat de Hoge Raad zich realiseert dat de omvang van de 

waardedaling door toekomstige omstandigheden kan 


worden beïnvloed en dat de rechter daarom zijn beslissing 

mag uitstellen. 

Schade is het verschil tussen twee toestanden – een hypothetische 

toestand en de feitelijke toestand 13 – en dat veronderstelt 

een vast punt. Er valt geen vergelijking te 

maken als er geen duidelijkheid bestaat over de feitelijke 

toestand. Schade is meer dan louter een momentopname. 

14 Dit lijkt een principieel bezwaar tegen de verplichting 

om nu af te rekenen, maar er zit ook een praktische 

kant aan. Want wat moet als peildatum gebruikt worden? 

De waardevermindering zoals die vandaag valt te constateren? 

Of de waardevermindering zoals die een half jaar 

geleden of vorig jaar uitpakte? Het lijkt allemaal willekeurig. 

Anders gezegd, indien de NAM de waardevermindering 

direct (los van verkoop) zou moeten vergoeden, zijn 

er twee mogelijkheden: of de waarde stijgt weer in de toekomst 

(bijvoorbeeld doordat het meevalt met de aardbevingen, 

door reductie of zelfs staking van de gaswinning), 

dan is de huiseigenaar spekkoper; of de waarde daalt verder 

(bijvoorbeeld door een stevige beving met letselschade 

als gevolg of door politieke ontwikkelingen) en dan is 

de NAM spekkoper. Het staat huiseigenaren en de NAM 

natuurlijk vrij om de gok te wagen en nu af te rekenen, 

dat is een kwestie van contractsvrijheid, maar het is de 

vraag of de NAM hiertoe ook verplicht is. Uniek aan de 

Groningse situatie – en dat is het derde feitelijke verschil 

– is immers dat het om massaschade en daarmee 

om hele grote bedragen gaat. Onder die omstandigheden 

lijkt het onredelijk om één partij (ook al is dat een hele 

grote) te dwingen om die gok te nemen. 

Daarbij moet bedacht worden dat abstracte schadeberekening 

op gespannen voet staat met de compensatoire 

strekking van het schadevergoedingsrecht die meebrengt 

dat de benadeelde gecompenseerd dient te worden 

en niet verrijkt. Concrete schadeberekening is tegen die 

achtergrond de norm. 15 Abstracte berekening behoeft een 

rechtvaardiging. 

Bij abstracte berekening van zaakschade valt een 

rechtvaardiging te vinden in de rechtshandhavings- of 

herstelfunctie. 16 Zo valt de verrijking op papier in 

Gemeente Den Haag vs. Van Schravendijk te rechtvaardigen 

door te stellen dat Van Schravendijk de middelen 

Abstracte schadeberekening staat 

op gespannen voet met de 

compensatoire strekking van het 

schadevergoedingsrecht 

moest krijgen om herstelwerkzaamheden te verrichten 

door zichzelf in dezelfde positie te brengen als vóór de 

beschadiging van zijn panden door de gemeente. Herstel 

en geen compensatie van (op papier geleden) vermogensschade 

staat dus voorop. 17 Uitgangspunt is derhalve vergoeding 

van (objectief berekende) herstelkosten, maar 

daarop bestaan uitzonderingen. 18 Uit het arrest van de 

Hoge Raad blijkt immers duidelijk dat het herstel mogelijk 

en verantwoord moet zijn. Dat laatste impliceert een 

normatief redelijkheidsoordeel waarbij de omstandigheden 

van het geval doorslaggevend zijn. Afhankelijk van de 

context krijgen derhalve verschillende aspecten nadruk. 19 

Zo benadrukte de Hoge Raad in een geval van overlijdensschade 

het belang dat ‘(…) zo spoedig mogelijk na het 

ongeval in overleg tussen de aansprakelijke partijen de 

benadeelden een passende vergoeding voor deze vorm 

van gederfd levensonderhoud kan worden vastgesteld 

(…)’, 20 terwijl hij er in Reaal vs. Athlon betreffende zaaksbeschadiging 

van auto’s op wees dat het aan de betrokken 

marktpartijen was om de door hen tot stand gebrachte 

forfaitaire berekeningsstelsels aan te passen. 21 

Vergoeding van niet definitief geleden waardevermindering 

als zodanig valt niet onder verwijzing naar een 

van bovengenoemde argumenten te rechtvaardigen. Er is 

(als er geen sprake is van beschadiging) geen recht wat 

geschonden is en wat gehandhaafd dient te worden en 

herstelmaatregelen zijn niet goed denkbaar. In gevallen 

waarin abstractie plaatsvindt, wordt ingegrepen in het 

leven van de benadeelde waardoor deze zich in elk geval 

voor de vraag gesteld ziet of hij maatregelen dient te 

nemen en zo ja welke en daarvan is hier geen sprake. 

12. In die zin E. Gijselaar, R. Rijnhout & J. 

15. Vergelijk Asser/Hartkamp & Sieburgh 

schadeberekening’, NTBR 1996, p. 41-42 in 

bij vaststelling van schade’, in: S.D. Linden- 

Emaus, Gasboringen in Groningen en de 

6-II* 2013/nr. 36 en T. Hartlief, Verbinte- 

zijn reactie op T.E. Deurvorst, ‘Abstracte 

bergh & A.Ch.H. Franken, Abstracte scha- 

aansprakelijkheid van de NAM, AA 2014, p. 

nissen uit de wet en schadevergoeding, 

schadeberekening en de expansie van de 

deberekening, Deventer: Kluwer 2013, p. 

811. 

Studiereeks Burgerlijk Recht, Deventer: 

aanspraak op schadevergoeding’, NTBR 

29-30 die concludeert dat de redelijkheid in 

13. Zie o.a. T. Hartlief, Verbintenissen uit 

Kluwer 2012, nr. 207. 

1996, p. 40-41 die compensatie centraal 

een bepaald type geval beslissend is en dat 

de wet en schadevergoeding, Studiereeks 

16. G.R.J. de Groot, ‘Grenzen aan de 

stelt en daarom bezwaar heeft tegen dit 

een enkele dragende grond niet voorhan- 

Burgerlijk Recht, Deventer: Kluwer 2012, p. 

mogelijkheden van abstracte schadebereke- 

arrest. 

den is en Asser/Hartkamp & Sieburgh 6-II* 

242. 

ning’, VR 1980, p. 49-58. Objectieve kos- 

18. Een van die uitzonderingen doet zich 

2013/nr. 38 die stellen dat abstracte bere- 

14. Hetgeen niet wegneemt dat schade 

ten van redelijke herstelmaatregelen lijkt het 

voor indien de beschadigde zaak geen 

kening geen rechtsregel, maar slechts een 

soms met het verstrijken van de tijd kan 

verbindend element te zijn bij verschillende 

relevante economische waarde meer verte- 

hulpmiddel is dat in sommige, niet vooraf te 

verminderen, denk bijvoorbeeld aan smart 

gevallen van abstracte schadeberekening, 

genwoordigt, zie HR 20 september 1985, 

identificeren, gevallen goede diensten kan 

en – bij zaaksbeschadiging – aan waarde- 

zie S.D. Lindenbergh, ‘Abstracties bij vast- 

NJ 1986/211, m.nt. G betreffende een 

bewijzen. 

vermindering die resteert na herstel en die 

stelling van schade’, in: S.D. Lindenbergh & 

meerstoel die niet meer als zodanig dienst 

20. HR 11 juli 2008, NJ 2009/385, m.nt. 

met het ouder worden van de zaak wordt 

A.Ch.H. Franken, Abstracte schadebereke- 

deed en ook geen waardevermindering had 

JBMV (Bakkum vs. Achmea), r.o. 3.4.3. 

‘ingehaald’ door de waardevermindering als 

ning, Deventer: Kluwer 2013, p. 25. 

ondergaan. 

21. HR 26 oktober 2012, NJ 2013/219, 

gevolg van veroudering. 

17. Zie J.M. Barendrecht, ‘Beginselen van 

19. Vergelijk S.D. Lindenbergh, ‘Abstracties 

m.nt. Mendel, r.o. 3.4.2. 



Vergoeding van waardevermindering zou dan een soort 

gezelschapsspel worden 

Nieuwe argumenten waarom vergoeding toch redelijk zou 

zijn, dienen zich niet aanstonds aan. 22 

Ten slotte betekent onzekerheid over toekomstige 

ontwikkelingen ook dat het maar helemaal de vraag is of 

een huiseigenaar die niet van plan is om te verkopen er 

wel verstandig aan doet om nu direct met NAM af te 

rekenen door vergoeding van zijn (papieren) waardevermindering 

te vorderen. Misschien schiet hij zich wel in 

de voet, omdat de waardedaling verder doorzet en hij 

later als hij wil verkopen nog meer verlies lijdt. Hij kan 

namelijk niet twee keer bij de NAM aankloppen voor 

compensatie voor waardevermindering. Dan zou de NAM 

in geval van waardestijging de huiseigenaar namelijk 

ook kunnen aanspreken. Vergoeding van waardevermindering 

zou dan een soort gezelschapsspel worden (‘gezelligheid 

voor het hele gezin én voor de hele provincie!’) 

waarbij partijen elkaar op regelmatige basis aanspreken 

ter vergoeding van schade wegens het verder dalen of 

weer stijgen van de waarde. 

3. Besluit 

De ‘Regeling Waardedaling van de Nederlandse Aardolie 

Maatschappij’ wijkt op verschillende punten af van het 

Burgerlijk Wetboek. Beperkingen naar tijd en plaats en de 

beperking tot particuliere woonhuizen zijn op niets gebaseerd 

en zijn ook niet redelijk. Als de eigenaar van een 

onroerende zaak schade lijdt door een aantoonbare waardedaling 

ten gevolge van de aardbevingen, dan heeft hij 

recht op schadevergoeding. Irrelevant is of het om een 

woonhuis of een bedrijfspand gaat, in welke gemeente de 

onroerende zaak gelegen is en of verkoop voor of na 15 

januari 2013 heeft plaatsgevonden. De enige – maar zeker 

niet onbelangrijke – vraag is wanneer nu precies kan worden 

gezegd dat hij schade heeft geleden. Wanneer de 

onroerende zaak aantoonbaar in waarde is gedaald of 

slechts wanneer deze definitief geleden is door verkoop? 

Hiervoor is uiteengezet dat de enkele waardedaling naar 

geldend recht hoogstwaarschijnlijk niet voor vergoeding in 

aanmerking komt. Dat lijkt los van meer technisch-juridische 

overwegingen ook redelijk. Het gaat immers slechts 

om een verlies op papier waar de eigenaar verder geen last 

van ondervindt. De waarde kan in de toekomst verder 

dalen of juist weer stijgen zodat nu afrekenen arbitrair 

lijkt. Dit is anders als waardedaling tot concrete problemen 

leidt, bijvoorbeeld doordat de hypotheekhoudende bank 

aanvullende zekerheid verlangt. Het zou maatschappelijk 

te prefereren zijn als de (uiteindelijk) beperkte middelen 

van de NAM (en/of de Staat) worden ingezet ten behoeve 

van mensen die daadwerkelijk in de problemen (dreigen 

te) komen. Ten slotte dient de regering erop toe te zien dat 

de NAM schade afwikkelt conform het geldende recht. Het 

Burgerlijk Wetboek geldt ook in Groningen! 

22. Het voornaamste directe gevolg van een eventuele waardedaling is zelfs gunstig daar zij 

zich vertaalt in een lagere onroerendezaakbelasting. 



Aansprakelijkheid voor 

aardbevingsschade 

vanuit rechtseconomisch 

perspectief 

Een kwestie van beschermingsniveau 

Oscar Couwenberg 1 

Vanuit rechtseconomisch perspectief kan worden gesteld dat voor een correcte internalisering van de 

aardbevingskosten de maximale variant van schadecompensatie nodig is. Deze vorm leidt ertoe dat alle 

relevante toekomstige aardbevingskosten worden vergoed. Tevens ontstaat daardoor een economisch correcte 

prikkel voor bij de winning en exploitatie betrokken partijen om de totale (maatschappelijke) kosten in 

ogenschouw te nemen. Deze vorm van compensatie geeft aan burgers het belangrijke signaal af dat zij 

hun belangen gerespecteerd weten. 

1. Inleiding 

De belangrijkste rechtseconomische reden voor de mogelijkheid 

van het aansprakelijk stellen van personen voor 

hun acties is dat dit een prikkel geeft tot het aanpassen 

van het gedrag van deze personen. Een voor de hand liggend 

voorbeeld is productaansprakelijkheid. 2 Een producent 

is gehouden schade voortvloeiend uit de gebrekkigheid 

van zijn producten te vergoeden. Die verplichting 

geeft een prikkel tot zorgvuldig handelen en via deze weg 

wegen de kosten van onzorgvuldig handelen in de 

bestuurlijke besluitvorming mee. Vice versa geldt dan dat 

bij het ontbreken van aansprakelijkheid voor onrechtmatige 

handelingen de consequenties van deze handelingen 

niet worden meegewogen; zij worden niet geïnternaliseerd, 

maar ‘geëxternaliseerd’. Het betekent dat de kosten 

terecht komen bij partijen die daarvoor niet of deels worden 

vergoed. 3 

Wat voor de regelgeving rond productaansprakelijkheid 

geldt, gaat evenzeer op voor andere aansprakelijkheidsvoorschriften 

zoals de beperkingen in de aansprakelijkheid 

van ondernemingen. 4 Voor aansprakelijkheid van 

schade voortvloeiend uit mijnbouwactiviteiten vigeert 

speciale wetgeving waarin het uitgangspunt van de wetgever 

is dat de schade toerekenbaar is, maar de burger 

dient wel het causale verband tussen de mijnactiviteiten 

en zijn schade aan te tonen. 5 

Auteur 

nomische analyse van het onrechtmatige- 

heid en organisatie architectuur van de 

Law and Economics, 4:2, p. 621-640. 

1. Prof. dr. O. Couwenberg is hoogleraar 

daadsrecht, zie L. Visscher, Een rechtseco- 

onderneming’, in: B.F. Assink, K.F. Haak, J.M. 

5. Zie art. 33 Mijnbouwwet en art. 6:162, 

Rechtseconomie aan de Rijksuniversiteit 

nomische analyse van het Nederlandse 

de Jongh, M.J. Kroeze & A.J.P. Schild, De 

177 BW. Belangrijk is hier te vermelden dat 

Groningen. 

onrechtmatigedaadsrecht, Erasmus Univer- 

Toekomst van het Ondernemingsrecht - Het 

in deze bijdrage de aandacht is gericht op 

siteit Rotterdam, Den Haag: Boom Juridi- 

Ondernemingsrecht van de Toekomst, 

de risicoaansprakelijkheid en niet op de 

Noten 

sche uitgevers 2005. 

Deventer: Wolters Kluwer 2015, p. 73-84, 

schuldaansprakelijkheid. Gezien art. 6:177 is 

2. Zie art. 6: 185 BW ev. 

4. Zie voor een toepassing bijv. O. Couwen- 

en O. Couwenberg (2008), ‘Corporate 

deze beperking voor de bespreking hier niet 

3. Zie art. 6: 162 BW. Voor een rechtseco- 

berg, ‘Beperkingen in beperkte aansprakelijk- 

Architecture and Limited Liability’, Review of 

problematisch. 



In deze bijdrage wordt ingegaan op de vraag hoe met 

aardbevingsschade vanuit een rechtseconomische optiek 

zou moeten worden omgegaan. Onderstaand volgt een 

rechtseconomische analyse hoe een correcte regel te stellen 

om economisch wenselijk gedrag te stimuleren. Hierbij 

moet worden beseft dat een rechtseconomische benadering 

een andere is dan de juridische. Hiervoor zijn twee 

redenen aan te voeren: 

– De rechtseconomische benadering gaat uit van het idee 

van preventie. Het is beter schade te voorkomen dan 

achteraf te vergoeden. Hiertoe worden partijen door 

regelgeving geprikkeld om wel of niet voldoende, onvoldoende 

of zelfs teveel schadebeperkende maatregelen 

te nemen. Het vinden van het minimum van zowel de 

kosten van schadebeperkende maatregelen, als ongevalen 

schadekosten achteraf is de rechtseconomische bijdrage 

aan het debat. Het geeft daarmee een maatstaf 

hoe de regelgeving ten aanzien van de aardbevingsschade 

te beoordelen. Dit is een andere maatstaf dan een 

juridische maatstaf. 

Vanuit rechtseconomische optiek 

zal er sprake zijn van een correcte 

beslissing als alle kosten worden 

meegenomen in de afweging 

– Het wegwuiven van deze rechtseconomische analyse en 

de uitkomst daarvan als juridisch irrelevant (want dit is 

niet het positieve recht) dan wel dat de uitgangspunten 

van de economische analyse (rationele beslissers) niet 

kloppen, is weinig productief omdat mensen wel degelijk 

op een economische manier reageren op regelgeving. 

Deze reactie kan soms enige tijd op zich laten 

wachten, beperkt zijn, of zelfs maar deels rationeel, 

maar een zekere mate van voorspelbaarheid kan niet 

worden ontkend. 6 

Na deze inleidende bespiegelingen kan worden overgegaan 

naar het eigenlijke onderwerp van deze bijdrage: 

aardbevingsschade en vergoeding in een rechtseconomische 

redenering. 

2. Externe kosten en sunk costs 

Zoals in de inleiding gesteld is de rechtseconomische bijdrage 

aan de discussie over de vormgeving van het recht, 

en in het bijzonder ten aanzien van de regelgeving 

omtrent onrechtmatige daad, de minimalisering van de 

totale kosten. 7 

Voor de overweging om te starten met de aardgaswinning 

in Nederland zijn eind jaren vijftig van de vorige eeuw 

natuurlijk de nodige berekeningen opgesteld om uit te 

zoeken of grootschalige exploitatie winstgevend was. 

Hierbij werd rekening gehouden met onder meer de kosten 

van de productie (exploratie en exploitatie) en transport 

(aanleggen van buizen en aansluiten van miljoenen 

huishoudens, jaarlijks onderhoud), het verkrijgen van de 

benodigde vergunningen, het verkrijgen van de benodigde 

ruimte en het eventueel uitkopen van eigenaren van 

gronden die benodigd waren voor de productie, enz. Voor 

zover bekend zou zijn geweest dat het ontginnen van een 

voorraad gas zo groot als het Slochterenveld zou kunnen 

leiden tot verzakking en mogelijk aardbevingen zou ook 

daar rekening mee gehouden worden. Dit lijkt in ieder 

geval voor de verzakking van de grond zo te zijn geweest 

– tenslotte is en was de bodemdaling voorzien –, voor de 

aardbevingen mogelijkerwijs niet. Niet geheel duidelijk is 

wat men in die tijd wist en wat men kon voorzien. Maar 

stel even dat ze wel voorzienbaar waren: welke partij zou 

dan met de kosten hiervan rekening hebben moeten houden? 

Het ligt voor de hand te stellen dat de ontginner en 

exploitant deze kosten zou moeten hebben meegenomen. 

Tenslotte is het vanwege de winning dat deze problemen 

ontstaan. Zou dit niet het geval zijn dan blijven kosten die 

verbonden zijn aan de winning buiten beschouwing en is 

winning en exploitatie eerder winstgevend dan als deze 

kosten wel worden meegenomen. Rechtseconomisch ontstaan 

er dan externe kosten. De kosten worden afgewenteld 

op niet bij de beslissing betrokken partijen. Hierbij 

moet dan wel worden gesteld dat het hier gaat om verwachte 

kosten. Bij de afweging te starten met de ontginning 

waren deze kosten nog niet gerealiseerd en kon men 

dus alleen met verwachtingen omtrent die kosten werken. 

Vanuit rechtseconomische optiek zal er sprake zijn van 

een correcte (dat wil zeggen een economisch efficiënte) 

beslissing als alle (verwachte) kosten worden meegenomen 

in de afweging. Gebeurt dit niet dan blijven kosten 

buiten beschouwing en zal de exploitatie eerder winstgevend 

worden geacht dan dat deze daadwerkelijk is. 8 

Met het verstrijken van de tijd, zullen de verwachtingen 

zich vertalen in realisaties, waardoor hoogstwaarschijnlijk 

bijstellingen nodig zullen zijn. Dit is vanzelfsprekend 

zinnig, maar er vloeit wel een belangrijke consequentie uit 

voort. Aangezien de exploitatie dan al is gestart, zijn alle 

eerdere genomen investeringsbeslissingen omtrent winning, 

exploitatie en transport verzonken geraakt (‘sunk 

costs’). Dit betekent dat deze kosten niet meer kunnen worden 

goedgemaakt bij het stoppen van de productie, omdat 

deze activa niet meer kunnen worden verkocht tegen minimaal 

hun boekwaarde. Ten slotte kan er weinig anders worden 

gedaan met de gasleidingen dan er gas door heen te 

voeren. En hetzelfde zal het geval zijn met de activa op de 

productielocaties voor het grote gasveld. 9 

Dit leidt ertoe dat bij het heroverwegen van de winningsbeslissing 

deze (historische) investeringskosten geen 

rol meer spelen, alleen de kosten verbonden aan nieuw 

aan te schaffen activa zijn relevant. Dit verlaagt daarmee 

op dat moment in de tijd de kosten van de winning en 

exploitatie. Hieraan moet worden toegevoegd de mogelijk 

in de tijd bijgestelde schadekosten die verbonden zijn aan 

de winning. 10 Bij de beslissing wel of niet te stoppen met 

de productie speelt dus een ander (mogelijk geringer) kostenplaatje 

een rol dan bij het allereerste begin van de ontginning 

van het veld. Het bekend worden van additionele 

schadekosten zal leiden tot een herziening van de winst- 


gevendheid. Het stoppen van de winning zal alleen dan 

plaats vinden zodra de compensatie van de schade zo 

hoog oploopt dat zelfs de winning op dat moment niet 

meer winstgevend zal zijn. 11 

Een belangrijke andere bevinding op basis van deze 

redenering is dat het compenseren van schade vooral tot 

een verdelingsvraagstuk is verworden. In het uiterste 

geval dat de kosten zo hoog oplopen dat stoppen goedkoper 

is dan doorgaan, volgt hieruit de consequentie dat de 

eerstgenomen beslissing met de winning te starten zal 

moeten worden herzien en de winning inderdaad gestopt 

zal moeten worden. Is dit uiterste geval niet aan de orde 

dan zal het economisch zinnig zijn met de winning door 

te gaan en vervolgens de schade te compenseren. Er is 

dan sprake van een verdelingsvraagstuk: de middelen die 

in eerste instantie toekomen aan de eigenaren van de 

onderneming en de overheid zijn (deels) benodigd voor 

de compensatie van de schade van gedupeerden. Het aan- 

6. Hiervoor zijn diverse voorbeelden te 

perkende of schadevoorkomende maatre- 

baten en kosten. In de redenering hier 

den op land en in zee, is dit wellicht anders. 

vinden. Denk aan de werking van maxi- 

gelen, de ongevalen schadekosten 

wordt aangenomen dat de maatschappelij- 

Dezelfde activa kunnen ingezet worden op 

mumsnelheden, of waarom fietsers zo een 

achteraf. Ook de kosten verbonden aan het 

ke kosten bij de private kosten kunnen 

de winning van gas uit verschillende velden. 

hekel hebben om voor een rood stoplicht te 

afhandelen van de claims kunnen hierbij 

worden genomen, omdat de exploitant 

Terwijl dit voor het Slochterenveld mogelijk 

wachten. Zie voor een inleiding W. Kanning 

geteld worden. Als het gaat om grote aan- 

aansprakelijk is voor de (maatschappelijke) 

minder makkelijk is. 

& H.O. Kerkmeester, Economie en Recht, 

tallen en complexe claims kunnen deze aan- 

ontstane schade door de winning. Is dit niet 

10. Over deze schadekosten meer in par. 3. 

Groningen/Houten: Noordhoff 2008, 

zienlijk zijn. 

zo dan is er wel degelijk een verschil en ont- 

11. En dit nog even afgezien van de toe- 

2e druk. 

8. Hierbij dient te worden aangetekend dat 

staan externe kosten. Dit leidt tot een ande- 

komstige investeringskosten die gemoeid 

7. Deze totale kosten hoeven niet te wor- 

er een verschil kan zijn tussen de private 

re private afweging van baten en kosten. 

zijn met het continueren van de winning. 

den beperkt tot de kosten van schadebe- 

baten en kosten en de maatschappelijke 

9. Bij de ontdekking van de kleinere gasvel- 



Het valt niet goed in te zien hoe gedupeerden in staat zijn met het 

eigen gedrag de aard en omvang van de aardbevingen en de daarmee 

gemoeide schade te kunnen beïnvloeden 

sprakelijkheidsrecht speelt hier de rol van ‘verdeel-heerser’: 

het bepaalt uiteindelijk de verdeling van de schade 

over gedupeerden en eigenaren (hier in ruime zin 

bedoeld, dat wil zeggen ook de overheid die deelt in de 

gasopbrengsten). 

Deze compensatie van de schade heeft geen directe 

consequentie meer voor de gaswinning, hoe gek dat ook 

mag klinken, behalve dan in het hierboven genoemde 

geval van de hoog oplopende schadekosten, zodanig dat 

stoppen goedkoper is dan doorgaan. Wel is er nog een 

zekere invloed te onderkennen op de operationele beslissing 

hoe de winning precies wordt uitgevoerd en de 

omvang van de schade die geleden wordt per jaar. Inschatting 

van deze kosten over de jaren zal het tempo van de 

winning mede moeten bepalen. Was het nu zo dat bij het 

begin van de winning de informatie over de mogelijke 

schade door aardbevingen beschikbaar was geweest, dan 

had van te voren ingeschat kunnen worden welke 

opbrengsten opzij gezet hadden moeten worden om de 

schade die zou gaan ontstaan te compenseren. Dan hadden 

deze kosten een rol gespeeld in de overweging wel of 

niet tot winning over te gaan. De kosten waren daarmee 

(vooraf) geïnternaliseerd geweest in het beslissingsproces. 

En te zijner tijd, dat wil zeggen vanaf ongeveer het begin 

van de aardbevingen in de jaren negentig, was er een 

fonds beschikbaar geweest om de aardbevingsschade te 

compenseren zonder dat hierbij (later) politiek moeilijke 

processen en voor gedupeerden langdurige en belastende 

procedures nodig waren geweest. 12 

Aangezien het om schadecompensatie achteraf gaat, 

heeft de wijze waarop met externe kosten wordt omgegaan 

geen effect op de al reeds genomen beslissing. Dit is 

om voor de hand liggende redenen ook onmogelijk. De 

beslissing is al lang geleden genomen; we zitten ermee in 

onze maag. De wijze waarop echter wordt omgegaan met 

de schadekosten in dit specifieke geval heeft nog wel consequenties 

voor toekomstige gevallen. Waarbij met 

betrekking tot toekomstige gevallen niet alleen moet 

worden gedacht aan winning van (ander) aardgas in de 

bodem, maar ook aan andere mijnbouw-verwante activiteiten, 

zoals: schaliegaswinning, opslag van CO2 en andere 

grote ingrijpende infrastructurele projecten. Afhankelijk 

van de wijze waarop wordt besloten over compensatie 

van schade zal dit aan de burgers, aan de in de toekomst 

betrokken bedrijven en aan de overheid een signaal 

geven over de borging van hun respectievelijke rechten. 

En daarmee is de wijze waarop met schade wordt omgegaan 

tevens het belangrijkste signaal tot ver in de toekomst 

hoe deze drie partijen zich tot elkaar verhouden 

en hoe zij zich zullen opstellen aan het begin van een 

beslissingsproces. 

Ten aanzien van de schadekosten kan grofweg een drietal 

benaderingen worden geschetst hoe met compensatie kan 

worden omgegaan en op welke wijze dit invloed heeft op 

de beslissingen aangaande de winning. Deze drie zijn 

minimale, maximale en optimale bescherming. 

3. Vormen van bescherming 

In het kader van deze bijdrage kunnen drie typen van 

bescherming van rechten worden onderscheiden. De 

bespreking start met de minimale variant, dan de maximale 

variant en vervolgens de optimale variant. 

De minimale variant 

Logischerwijs is de absolute minimale variant het ontbreken 

van enige compensatie voor gedupeerden. Zij hebben 

de kosten te dragen zonder dat er enige kans bestaat op 

compensatie. Voorbeelden te over, vooral in oorlogstijd of 

tijden van bezetting. Dit is nu niet aan de orde. Het aansprakelijkheidsrecht 

is bedoeld om inbreuk op een recht, 

schade door maatschappelijk onzorgvuldig gedrag of een 

handelen in strijd met een wettelijke plicht in zowel 

publieke als private situaties te voorkomen door de kosten 

hiervan bij degene te leggen die deze inbreuk veroorzaakt. 

De compensatie kan geschieden door de directe kosten 

van herstel van bijvoorbeeld aardbevingsschade te vergoeden. 

Deze vergoeding van herstelkosten is een minimumvariant, 

ten slotte spelen meer kostenposten een rol. Maar 

aangezien de directe kosten direct meetbaar zijn – het 

gaat om uitgegeven middelen – is de vaststelling van de 

compensatie eenvoudig. 

Zijn er echter meer dan wel minder eenvoudig meetbare 

en/of op waarde te schatten kostenposten onderdeel 

van de totale schade, dan levert de minimale variant een 

onderschatting op van de te compenseren schade. De 

minimale variant levert een (te) beperkte schatting van de 

omvang van de schade om in besluitvorming tot internalisering 

te komen van de volledige externe kosten. De conclusie 

is dan ook dat er bij de minimale variant sprake zal 

zijn van een incorrecte economische afweging. Er wordt te 

snel positief op het project besloten en er wordt te weinig 

opzij gezet om de schade te compenseren. 

De maximale variant 

Deze variant is de tegengestelde variant van de minimale 

variant. Hierbij wordt uitgegaan van alle kosten die verbonden 

zijn aan het onrechtmatig handelen. Dit betekent 

het rekening houden met de materiele en immateriële 

schade die ontstaat door de inbreuk. Onder materiele 

schade moet worden geschaard bijvoorbeeld het verlies 

aan waarde aan de woning, het compenseren van de eventuele 

verhuiskosten en vinden van alternatieve woonruimte; 

onder immateriële schade bijvoorbeeld het verlies 

aan woongenot, de psychische klachten veroorzaakt door 

de problematiek en compensatie van leed door het wegvallen 

van sociale verbanden. Het is echter makkelijk om 

in dit verband een schadepost te vergeten. De insteek is 


hier dat de gedupeerden in een toestand worden gebracht 

die zij zouden hebben ervaren als de aardbevingsschade 

er niet was geweest. 13 

Deze kostencalculatie zal niet eenvoudig zijn, maar 

het idee erachter is duidelijk. De gedupeerden hebben er 

niet om gevraagd en (voor zover kan worden ingeschat) 

hadden zij ook niet de mogelijkheid om schadebeperkende 

maatregelen te nemen. Dan nog kan worden gesteld 

dat het goed mogelijk is dat later zal blijken dat niet alle 

kosten konden worden voorzien of meegenomen. Het risico 

blijft daarmee bestaan dat zelfs in deze maximale variant 

niet de totale schade wordt meegenomen in toekomstige 

besluitvorming over de gaswinning. Er zijn dus 

daarmee nog steeds externe kosten. 

De optimale variant 

Nu zowel het minimum als het maximum zijn bepaald, 

komt vervolgens de vraag op of het economisch optimum 

gelijk is aan een van deze beide varianten, dan wel ergens 

ertussenin zit. Voor situaties waarin sprake is dat ook de 

gedupeerden zelf controle hebben over de (omvang van) 

ontstane schade, kan gesteld worden dat het optimum 

niet gelijk is aan het maximum. Dit om beide betrokkenen 

een prikkel te geven tot preventie van schade. In het 

geval van het aardbevingsdossier lijkt dit voor gedupeerden 

maar in zeer beperkte mate op te gaan. 

Het valt niet goed in te zien hoe gedupeerden in 

staat zijn met het eigen gedrag de aard en omvang van 

de aardbevingen en de daarmee gemoeide schade te kunnen 

beïnvloeden. Op zijn hoogst kan worden verwacht 

dat een eigenaar of bewoner van een getroffen huis voorzorgsmaatregelen 

neemt voor zover deze in zijn macht 

liggen die verdere ongelukken voorkomen, vermijden of 

minimaliseren. Te denken valt aan waarschuwingsborden 

voor voorbijgangers voor mogelijk vallende dakpannen 

en schoorstenen nadat een aardbeving heeft plaatsgevonden. 

De kosten die daarmee gemoeid zijn moeten verhaalbaar 

zijn op de veroorzaker. 14 Aangezien de gedupeerde 

een slechts zeer beperkte rol kan spelen in het 

voorkomen van schade zal daarmee de optimale variant 

in het geval van aardbevingsschade gelijk zijn aan de 

maximale variant. 

Dit betekent dat de betrokken eigenaren dan wel de 

partijen die gebaat zijn bij de opbrengsten die samenhangen 

met de gaswinning aan het rekenen zouden moeten. 

Echter of dit nodig is hangt natuurlijk samen met de wijze 

waarop het Nederlandse onrechtmatigedaadsrecht 

daadwerkelijk de totale kosten compenseert. Het lijkt er 

daarbij op dat de huidige regelgeving eerder leidt tot een 

onderschatting van de kosten dan tot een overschatting. 

Zo wordt (im)materiële schade in Nederland slechts in 

beperkte mate vergoed. 15 Er is daarmee vanuit rechtseconomische 

optiek geen sprake van de maximale variant. 

Ter illustratie van de door gedupeerden gedragen 

externe kosten kan worden opgemerkt dat de observatie 

volgens welke er relatief weinig rechtszaken aanhangig 

zijn gemaakt tegen de NAM niet per se betekent dat het 

dus wel meevalt. Hier zijn – ten minste –drie andere verklaringen 

voor te geven. Ten eerste kan het zo zijn dat de 

duur van procedures, de te maken kosten hiervoor, de in 

privé beschikbare middelen en de verwachte omvang van 

de compensatie zodanig wordt ingeschat door de gedupeerden 

dat zij afzien van een rechtszaak en het maar 

over zich heen laten komen. Mocht deze redenering hout 

snijden dan zou voor vele gedupeerden het ruimhartig 

subsidiëren van de procedurele kosten een enorme belemmering 

voor toegang tot het recht wegnemen. 

De tweede verklaring is dat veel gedupeerden zouden 

kunnen wachten totdat meer duidelijkheid is ontstaan 

over de mogelijke uitkomsten van verschillende 

compensatieprocedures. Zodra dit het geval zal zijn, zal er 

sprake zijn van een forse toename in het aantal procedures. 

Mocht deze redenering hout snijden dan is dit nog 

niet het bewijs dat er sprake is van voldoende schadecompensatie. 

De procedurele kosten zijn echter wel lager waardoor 

in principe meer over blijft voor compensatie. 16 

Een derde verklaring is dat een buitengerechtelijke 

oplossing via een klacht bij het Centrum voor Veilig 

Wonen (CVW) wordt gevonden. Dit vermijdt tijdrovende 

en kostbare procedures, maar de vraag is of deze oplossing 

leidt tot adequate compensatie zoals hier wordt 

betoogd en of dit recht doet aan grieven van de gedupeerden. 

17 

4. Een calculerende opstelling 

Wordt naar aanleiding van deze bespiegelingen een bredere 

blik geworpen op de uit de aardbevingsschade voortvloeiende 

problematiek, dan kan verwacht worden dat de 

12. De Mijnbouwwet voorziet in een waar- 

14. En zijn dat mogelijk ook. Zie art. 6:184 

Een van de rechtseconomische interpreta- 

omvat ook de mogelijke extra emotionele 

borgfonds mijnbouwschade. Zie art. 135 

BW. Hierover is alleen nauwelijks recht- 

ties van deze vorm van compensatie is dat 

en psychische last die met (het langer) 

Mijnbouwwet en art. 122 Mijnbouwbesluit. 

spraak, het is met andere woorden onbe- 

een prikkel tot (meer) zorgvuldig gedrag 

wonen in het aardbevingsgebied gepaard 

Dit fonds is gevormd in 2003. De minister 

kend hoe dit artikel in de praktijk functio- 

wordt gegeven en ex post ondercompensa- 

gaat. 

stelt de bijdrage per 1 april van ieder jaar 

neert. 

tie van schadekosten wordt tegengegaan. 

17. Uit de rapporten van de Onafhankelijke 

vast. Overigens keert het fonds op een 

15. Zie art. 6:96, 106, 109, 110 BW. Naast 

Zie ook D.D. Friedman, Law’s Order, Prin- 

Raadsman, Klachten over afhandeling van 

eventuele schadeclaim pas uit indien deze 

de maximale variant kan ook de variant van 

ceton: Princeton University Press 2000, 

aardbevingsschade in Groningen, Jaarrap- 

niet kan worden verhaald op de exploitant 

‘punitive damages’ worden overwogen. 

p. 206-211. Zeker in situaties waar kosten 

port 2014, Zuidhorn, 3 februari 2015 en de 

of zijn rechtsopvolger. Zie art. 137 Mijn- 

Deze komt in Nederland niet voor. Deze 

slechts deels kunnen worden verhaald, blijft 

evaluatie van Lysias Advies BV, Fundament 

bouwwet. 

vorm ‘straft’ de gelaedeerde door een extra 

een extern effect bestaan. Punitive dama- 

voor herstel van vertrouwen, Amersfoort, 

13. Overigens hoeft hierbij niet alleen aan 

betaling bovenop de totale schadekosten te 

ges kunnen dit tekort corrigeren. 

27 november 2014, blijkt dat de nodige 

geld te worden gedacht als vorm van com- 

definiëren. Zie voor een uitgebreide bespre- 

16. Wel worden deze lagere kosten gereali- 

problemen bestaan met deze buitengerech- 

pensatie, ook vormen van ondersteuning en 

king R.C. Meurkens, Punitive Damages. 

seerd doordat gedupeerden moeten wach- 

telijke weg. 

ontzorging van gedupeerden kunnen als 

The Civil Remedy in American Law, Les- 

ten zonder dat zij hiervoor worden gecom- 

onderdeel van de compensatie worden 

sons and Caveats for Continental Europe 

penseerd. Deze compensatie hoeft niet 

gezien. 

(diss. Maastricht), Deventer: Kluwer 2014. 

alleen maar de wettelijke rente te zijn, maar 



wijze waarop de overheid in dit dossier met de belangen 

van burgers om gaat consequenties zal hebben voor toekomstige 

grootschalige (ondergrondse infrastructurele) 

projecten. Is de burger van mening dat de compensatie 

De wijze waarop de overheid in dit 

dossier met de belangen van burgers 

om gaat zal consequenties hebben 

voor toekomstige grootschalige 

(ondergrondse infrastructurele) 

projecten 

voor zijn schade onvoldoende zal zijn, dan is het te verwachten 

dat deze zal pogen om de doorgang van het project 

te frustreren. Dit om te voorkomen dat hij in de situatie 

geraakt dat er sprake zal zijn van schade die 

onvoldoende wordt gecompenseerd. 

Deze calculerende opstelling is de burger al eens 

eerder verweten door onze voormalige minister-president 

Lubbers. Echter voor zover de overheid de belangen van 

de burgers onvoldoende weet te beschermen is deze houding 

te verwachten. Als de regels waar een burger een 

beroep op kan doen nadat de schade is opgetreden onvoldoende 

zijn, is het te verwachten dat de burger dwars 

gaat liggen ten einde schade te voorkomen. Er is geen 

goed alternatief. Het is hem of haar niet eens kwalijk te 

nemen. Uiteindelijk zou dit dan ook de prikkel aan de 

overheid moeten zijn om de bescherming van de belangen 

van burgers goed te regelen, zodat op voorhand duidelijk 

is dat schade – mocht die ontstaan – in zijn volle 

omvang wordt gecompenseerd. 

5. Conclusie 

Vanuit rechtseconomische perspectief kan worden gesteld 

dat voor een correcte internalisering van de aardbevingskosten 

de maximale variant van schadecompensatie 

nodig is. Deze vorm leidt ertoe dat alle relevante toekomstige 

aardbevingskosten worden vergoed. Tevens ontstaat 

daardoor een economisch correcte prikkel voor bij de winning 

en exploitatie betrokken partijen om de totale (maatschappelijke) 

kosten in ogenschouw te nemen. Deze vorm 

van compensatie geeft aan burgers het belangrijke signaal 

af dat zij hun belangen gerespecteerd weten. Mogelijke 

toekomstige acties om andere belangwekkende infrastructurele 

(private of maatschappelijke) projecten te frustreren 

zijn dan niet nodig, omdat de burger weet dat zijn volledige 

schade wordt gecompenseerd. 



Aardbevingen en 

rechtsbedeling 

De (on)mogelijkheden van governance als alternatief 

voor rechtspraak 

Herman Bröring & Jelle Roelfsema 1 

Door aardbevingen gedupeerde burgers hebben feitelijk geen toegang tot de rechter: in een rechtsstrijd met 

de NAM, een repeat-player, vormen de duur, stress enkosten van de procedure voor de rechtszoekende een te 

hoge drempel. Dit is bepaald zorgelijk, nu de NAM van het Burgerlijk Wetboek afwijkende schadevergoedingsregels 

hanteert en veel schadegevallen niet opgelost worden. Het rechtsbedelingsalternatief van ‘governance’ 

kan niet worden uitgeruild tegen het fundamentele recht op toegang tot de rechter. De overheid moet alles op 

alles zetten om die toegang te verbeteren; omkering van de bewijslast zou daaraan kunnen bijdragen. 

1. Inleiding 

Na Huizinge 

Dat de gaswinning uit het Groningen-veld niet alleen 

maar voordelen heeft, is in elk geval in de provincie Groningen 

al geruime tijd bekend. 2 Sinds de beving te Huizinge 

die op 16 augustus 2012 plaatsvond, zijn de nadelen 

zeer nadrukkelijk op de voorgrond getreden. In de regio 

ontstond een algemeen gedeeld gevoel van urgentie. Dit 

leidde op 23 mei 2013 tot de instelling door het bestuur 

van de provincie Groningen van de Commissie Duurzame 

Toekomst Noord-Oost Groningen (commissie Meijer), die 

in november 2013 het rapport Vertrouwen in een duurzame 

toekomst uitbracht. Op basis van dit rapport werd een 

paar maanden later een begin gemaakt met de ontwikkeling 

van een ‘governance’-structuur om de omvangrijke 

problematiek aan te pakken: de Economic Board Groningen 

en de Dialoogtafel Groningen werden ingesteld, die 

handen en voeten moeten geven aan de door de commissie 

Meijer aangereikte adviezen. Geleidelijk drongen de 

ernst en omvang van de problematiek ook in Den Haag 

door. 3 

Vraag en opzet 

In een rechtsstaat dient mensen recht te worden gedaan 

(rechtsbedeling). Dat kan via de rechtspraak, maar ook 

via bestuur, in modern jargon ‘governance’. 4 Onze bijdrage 

begint met de constatering dat in het aardbevingendossier 

de toegang tot het recht en de (civiele) rechter 

zorg baart (par. 2). In par. 3 volgt een overzicht van de 

rechtsbetrekkingen en rechtsposities in dit dossier. In 

par. 4 wordt nader ingegaan op de organisatierechtelijke 

kant van de zaak. Besproken worden de juridische positie 

en taken van de Dialoogtafel Groningen en de op 1 juni 

2015 aangetreden Nationaal Coördinator Groningen. 

Onze bijdrage sluit af met een slotbeschouwing, waarin 

wij vaststellen dat naast de aanstelling van deze functionaris 

nog veel moet gebeuren om de rechtsbescherming 

van gedupeerde burgers op een aanvaardbaar niveau te 

krijgen (par. 5). 

Auteurs 

Noten 

3. Vooral de Tweede Kamer werd laat wak- 

4. De term ‘governance’ wordt de laatste 

1. Prof. mr. H.E. Bröring is hoogleraar inte- 

2. Dit betreft vooral de bodemdaling, 

ker, terwijl deze in het bevingendossier juist 

tijd veelvuldig voor de aardbevingenproble- 

grale rechtsbeoefening aan de Rijksuniversi- 

ofschoon ook al langere tijd bekend was dat 

een bijzondere verantwoordelijkheid draagt. 

matiek gebruikt, onder meer in de Brief van 

teit Groningen. Jelle Roelfsema is student 

de gaswinning met aardbevingen gepaard 

Zie daarover H.E. Bröring, ‘Gronings gas: 

de Minister van Economische Zaken aan de 

research master aan de Rijksuniversiteit 

kan gaan. Klokkenluider Meent van der 

het zekere voor het onzekere’, De Gelder- 

Tweede Kamer der Staten-Generaal d.d. 1 

Groningen. 

Sluis wees al in 1987 op een relatie tussen 

lander, PZC, BN/De Stem, De Stentor 16 

mei 2015, bijlage. 

gaswinning en aardbevingen. 

februari 2013 (opinie De Persdienst). 



2. Toegang tot het recht en de rechter 

Grote terughoudendheid bij aanspannen juridische 

procedures 

Wanneer op bijeenkomsten mensen met bevingenschade 

werd gevraagd of zij een juridische procedure willen aanspannen, 

gaf de overgrote meerderheid te kennen daar 

enorm tegenop te zien. Genoemde belemmeringen zijn de 

duur, stress en (expertise- en proces)kosten van de procedure. 

Daarmee dient de vraag zich aan of mensen recht wordt 

gedaan, en hoe het zit met het fundamentele recht op toegang 

tot de rechter (‘access to the court’, artikel 6 EVRM). 

Wie meent dat men in Nederland door een ander 

veroorzaakte schade vergoed kan krijgen, leeft als het om 

bevingenschade gaat in een sprookjeswereld. Zoals ook 

uit de bijdragen van Verheij en Oldenhuis aan dit NJBthemanummer 

blijkt, hanteert de NAM bij de schadeafwikkeling 

regels die afwijken van het Burgerlijk Wetboek. 

5 Dit geldt voor de begrippen schade en causaliteit. 

Maar ook praktijken zoals het weglopen door de NAM 

voor aansprakelijkheid voor door de NAM zelf ingeschakelde 

hulppersonen en het laten ondertekenen van schikkingsovereenkomsten 

vergezeld van een geheimhoudingsclausule 

zijn zorgwekkend. 6 

Wanneer het recht niet rechtstreeks bij de NAM is te 

verkrijgen, dient men zich tot de rechter te kunnen wenden. 

Maar nogmaals: deze is feitelijk schier onbereikbaar. 

Omkering bewijslast 

Op het punt van de toegang tot het recht en de rechter 

zou omkering van de bewijslast kunnen helpen. Voor die 

omkering pleit dat op basis van de huidige ervaringen en 

inzichten aannemelijk is dat in een bepaald gebied scheuren 

in vloeren en muren en dergelijke worden veroorzaakt 

door aardbevingen, die op hun beurt worden veroorzaakt 

door gaswinning, en dat de NAM, in tegenstelling tot de 

individuele gelaedeerde, de kennis en het geld heeft om 

in de eigen bewijsvoering te voorzien. Indertijd werd als 

alternatief voor de omkering de Technische commissie 

bodembeweging (Tcbb) in het leven geroepen. 7 De Tcbb 

heeft echter gefaald. 8 

Minister Kamp van EZ heeft zich van meet af aan 

tegen de omkering verzet. Illustratief is de bijeenkomst 

op 29 januari 2013 in sporthal de Boshal in Loppersum. 9 

De minister was vol begrip voor de problemen van de 

bewoners en kreeg de handen op elkaar toen hij verzekerde 

dat alle door de NAM veroorzaakte schade moet 

worden vergoed (wat reeds uit artikel 6:177 BW voortvloeit). 

Maar hij viel volkomen uit zijn rol toen hem de 

vraag werd gesteld of het niet beter zou zijn uit te gaan 

van omkering van de bewijslast. Zeer geïrriteerd zei hij 

daarvan niets te willen weten, met als enig argument dat 

we het praktisch moesten houden. Alsof het hier niet om 

een hoogst praktische kwestie gaat. 

De opstelling van de minister bleef onveranderd na 

aanvaarding door de Tweede Kamer van een amendement 

van Kamerleden Jan Vos en Esther Ouwehand. 10 Naar zijn 

mening zou omkering van de bewijslast leiden tot juridisering. 

Voorts zou uit het gegeven dat tot dusverre wat 

betreft fysieke schade geen bewoners naar de rechter zijn 

gestapt, 11 volgens hem geconcludeerd moeten worden dat 

de huidige schadeafhandeling goed verloopt, zodat aan 

omkering helemaal geen behoefte is. 12 

Of de minister een zeer optimistisch of sterk relativerend 

mens is, of verkeerd is geïnformeerd of bewust 

onwaarheid spreekt, weten wij niet. Wij weten wel dat het 

feitelijk onjuist is dat de schadeafhandeling goed verloopt. 

Talrijke lichte schadegevallen worden inderdaad vlot verholpen, 

maar de meer complexe zaken slepen aan; bovendien 

is er twijfel over de kwaliteit van veel reparaties (reparaties 

voor het oog, dus zonder bijvoorbeeld ook de 

fundamenten aan te pakken). 13 Ook het argument van juridisering 

– het juridisch relevant maken van enig verschijnsel, 

terwijl het dat voordien niet was – is zwak. Omkering 

betekent immers alleen dat de ene regel (de gelaedeerde 

bewoner moet bewijzen) wordt vervangen door een andere 

regel (de NAM moet bewijzen). Dàt is geen juridisering. 

Zelfstandig recht op toegang tot de rechter 

Waarschijnlijk adresseert de minister met de term juridisering 

zijn vrees voor querulanten en anderszins overmatige 

procedeerders, en is hij oprecht van mening dat de 

belangen van de getroffen bewoners het best zijn gediend 

met de aanpak van de NAM en diens Centrum Veilig 

Wonen (CVW), 14 en van ‘governance’-instanties zoals de 

Dialoogtafel en de Nationaal Coördinator. Voor buitengerechtelijke 

oplossingen is veel te zeggen. Deze kunnen 

echter niet worden uitgeruild tegen het fundamentele 

recht op toegang tot de rechter. In een rechtsstaat is dit 

immers een zelfstandig recht. 

Naar onze overtuiging is er in het bevingendossier 

noodzaak om de toegang tot de rechter te verbeteren, en 

kan omkering van de bewijslast daaraan bijdragen. Dit 

betekent naar onze verwachting niet dat het opeens 

storm gaat lopen met gerechtelijke procedures. Het betekent 

wel dat politiek, bestuur, NAM, CVW, Dialoogtafel en 

Nationaal Coördinator voor de uitdaging staan te zorgen 

voor oplossingen die voor de gedupeerden aantrekkelijker 

zijn dan gerechtelijke procedures waarin toepassing wordt 

gegeven aan de omkeringsregel. 15 Of Dialoogtafel en 

Nationaal Coördinator als adequaat alternatief voor rechtspraak 

kunnen worden aangemerkt, komt nog ter sprake. 

3. De rechtsbetrekkingen 

Schematisch overzicht 

Hieronder volgt een overzicht van de rechtsbetrekkingen 

en stakeholders in het bevingendossier. Het overzicht is 

Wie meent dat men in Nederland door een ander veroorzaakte 

schade vergoed kan krijgen, leeft als het om bevingenschade 

gaat in een sprookjeswereld 


verre van volledig. Wij noemen allereerst de stichting Economic 

Board Groningen, opgericht ter uitvoering van de 

aanbevelingen van de commissie Meijer. 16 Deze Board 

heeft als doel het stimuleren van de economie in Noord- 

Oost-Groningen langs drie programmalijnen, te weten 

‘procesondersteuning’, ‘helpen realiseren van voorwaardenscheppende 

activiteiten’ en ‘versterken van het financieringsklimaat’. 

Daartoe zullen leningen aan het bedrijfsleven 

worden verstrekt. 17 Voor de financiering in de eerste 

vijf jaar stelt de NAM € 65 miljoen en de provincie Groningen 

€ 32,5 miljoen beschikbaar. Ter uitvoering van de 

aanbevelingen van de commissie Meijer is voorts de Dialoogtafel 

Groningen opgericht. Aan de Dialoogtafel wordt, 

samen met de Nationaal Coördinator Groningen, een 

afzonderlijke paragraaf (4) gewijd. 

instemming winningsplan 

NAM/CVW 

Overheid 

Economic Board 

Dialoogtafel 

Nationaal Coördinator 

schadevergoeding risicoaansprakelijkheid 

preventieve maatregelen 

coulancevergoedingen 

instemming winningsplan 

onrechtmatig: schadevergoeding 

rechtmatig: nadeelcompensatie 

onrechtmatig tezicht 

coulancevergoedingen 

Burgers 

Wij gaan ervan uit dat de overheid 

(EZ) niet op enigerlei wijze 

meebetaalt aan schadevergoedingen 

en preventieve maatregelen waartoe 

de NAM op grond van de wet 

gehouden is (anders is de boot aan) 

In de privaatrechtelijke rechtsbetrekkingen tussen NAM 

en burgers gaat het om schadevergoeding ex artikel 6:177 

BW (risicoaansprakelijkheid). Ex artikel 33 Mijnbouwwet 

bestaat voorts gehoudenheid van de NAM tot het treffen 

ten behoeve van de burgers van (preventieve) ‘maatregelen 

die redelijkerwijs van [haar] gevergd kunnen worden 

om te voorkomen dat als gevolg van de met gebruikmaking 

van de vergunning verrichte activiteiten […] schade 

door bodembeweging wordt veroorzaakt [of] de veiligheid 

wordt geschaad’. Naast beide soorten juridische verplichtingen 

staat het de NAM vanzelfsprekend vrij om uit coulance 

betalingen aan burgers te doen (bijvoorbeeld sponsoring 

van verenigingen). 

In de bestuursrechtelijke rechtsbetrekkingen tussen 

overheid en burgers is de mogelijkheid van een verzoekschriftprocedure 

tot schadevergoeding wegens een 

onrechtmatig instemmingsbesluit zonder praktische betekenis. 

Aansprakelijkheid wegens onrechtmatig toezicht 

pleegt vrijwel nooit te worden aangenomen. 18 Voor de 

haken en ogen aan coulancevergoedingen verwijzen wij 

naar elders. 19 Bij het instemmingsbesluit en nadeelcompensatie 

staan we wel even stil. 20 

5. Zie ook E. Gijselaar, R. Rijnhout & J. 

stel doorgezonden naar de Eerste Kamer en, 

16. De Economic Board is als stichting een 

besluitvorming over de gaswinning (1959- 

Emaus, ‘Gasboringen in Groningen en de 

voor advies, naar de Raad van State. 

privaatrechtelijke entiteit, maar in de Raad 

2014), Den Haag februari 2015, zou dat in 

aansprakelijkheid van de NAM’, Ars Aequi 

11. Er waren tot nog toe alleen namens 

van Toezicht zijn de betrokken overheden 

het bevingendossier anders kunnen zijn. Dit 

november 2014, p. 801-813. 

gedupeerden – particulieren, maar ook 

vertegenwoordigd. Zowel organisatorisch 

wordt in deze bijdrage niet verder onder- 

6. Over dergelijke ‘zwijgdeals’ of ‘polder- 

woningbouwcorporaties – civielrechtelijke 

als financieel heeft de overheid dus bemoei- 

zocht. 

omertà’ H. Vuijsje, NRC 23 mei 2015. 

procedures aangespannen door de Stichting 

enis met de Economic Board. 

19. Zie voor alle ins-and-outs de Leidse 

7. Kamerstukken II 2001/02, 26219, 3 

Waardevermindering door Aardbevingen 

17. Brief van de Minister van Economische 

bundel T. Barkhuysen, W. den Ouden & 

(MvT), p. 103; zie ook Kamerstukken I 

Groningen (Stichting WAG); dus niet in 

Zaken aan de Tweede Kamer der Staten- 

M.K.G. Tjepkema (red.), Coulant compen- 

2001/02, 26219, 313b (MvA EK), p. 20-21. 

verband met fysieke schade. 

Generaal d.d. 9 februari 2015, Kamerstuk- 

seren?, Deventer: Kluwer 2012. 

Voorts J.M. van Dunné, ‘Mijn en dijn in de 

12. Zie ook ‘Kamp heeft grens bereikt met 

ken II 2014/15, 33529, 96, p. 11; Program- 

20. Wij gaan voorbij aan de negende tran- 

ontwerp-Mijnbouwwet’, NJB 2002, 

zijn gasstrategie’, NRC Handelsblad 29 april 

ma Economic Board Groningen 2014, 

che van de Crisis- en herstelwet (Chw), 

p. 560-570. 

2015. 

p. 6-7. Voor de doelstelling van de Econo- 

Stb. 2015, 109, die het toepassingsbereik 

8. Zie J.M. van Dunné, ‘Een koperen jubile- 

13. Zie de Jaarrapportage 2014 van de 

mic Board wordt een financieringsbedrijf in 

van deze wet laat uitstrekken over – zie 

um van de nieuwe Mijnbouwwet. Het falen 

Onafhankelijk Raadsman, Zuidhorn 3 febru- 

de vorm van een naamloze vennootschap 

Bijlage I, ‘13. herstel, preventie en leefbaar- 

van Wetgever, Toezichthouders en Com- 

ari 2015, p. 8, punt 4, die voorts signaleert 

opgericht, waarvan alle aandelen in handen 

heidsmaatregelen ten behoeve van het aard- 

missies bij de gaswinning in Groningen’, 

dat in veel gevallen de verhouding tussen 

zullen zijn van de stichting Economic Board. 

bevingengebied Groningen’ – ‘13.1. maatre- 

TGMA 2014-4, p. 174-193, met in par. 3 

schadeafhandeling en constructieve verster- 

De Economic Board vertoont wat doelstel- 

gelen voor het vergroten van de veiligheid 

een evaluatie van de Tcbb-werkzaamheden. 

king problematisch is, en dat in veel gevallen 

ling en opzet betreft gelijkenis met de na de 

en het preventief versterken van bouwwer- 

9. Deze bijeenkomst begon met een apaise- 

wordt geklaagd over slechte communicatie 

sluiting van de Limburgse kolenmijnen 

ken 13.2 waardevermeerderende maatrege- 

rende activiteit, namelijk het staand zingen 

en trage schadeafhandeling door de NAM. 

opgerichte Stichting Economische Ontwik- 

len en maatregelen voor het verduurzamen 

van achtereenvolgens het volkslied van het 

14. Sinds 1 januari 2015 wordt de schade- 

keling Zuid-Limburg (SEOL) en de Indus- 

van bouwwerken 13.3 aanleg, uitbreiding of 

land Nederland (omdat koningin Beatrix net 

afhandeling overgelaten aan het CVW, dat 

triebank Limburg, Instituut voor Ontwikke- 

wijziging van kabels, leidingen en pijpleidin- 

haar abdicatie had aangekondigd) en het 

als diens verlengde arm onder verantwoor- 

ling en Financiering N.V. (LIOF). Zie 

gen.’ De toepasselijkheid van de Chw bete- 

Grunnegs Laid van de provincie Groningen 

delijkheid van de NAM valt. 

daarover Kamerstukken II 1972, 12016, 2, 

kent vooral uitsluiting voor decentrale over- 

(Van Lauwerszee tot Dollard tou). 

15. Zie voor de taakstelling van de Natio- 

p. 9 (Nota herstructurering Zuid-Limburg). 

heden van beroep tegen rijksbesluiten, 


naal Coördinator op het vlak van geschilbe- 

18. Gelet op het vernietigende rapport van 

substantiëringsplicht voor rechtzoekenden 

Na aanvaarding – zie het Overzicht van 

slechting de Brief van de Minister van Eco- 

de Onderzoeksraad voor Veiligheid, Aard- 

(geen pro forma beroep, geen nadere gron- 

stemmingen in de Tweede Kamer, 29 april 

nomische Zaken aan de Tweede Kamer der 

bevingsrisico’s in Groningen. Onderzoek 

den) en voorrangsbehandeling door de 

2015, p. 3-4 – is het betrokken wetsvoor- 

Staten-Generaal d.d. 1 mei 2015, p. 2. 

naar de rol van veiligheid van burgers in de 

Afdeling bestuursrechtspraak. 



Zo helder als het schematisch overzicht en de daarmee 

gearticuleerde verantwoordelijkheden van de betrokken 

stakeholders zijn, zo helder is ook het gevaar van verstrengeling 

van NAM en overheid waar het gaat om 

geldstromen en besluitvorming ten aanzien van gedupeerde 

burgers. Een aan de praktijk ontleend voorbeeld van het 

laatste is dat de NAM na door haar verrichte woninginspectie 

aanstuurt op toepassing van de bestuurlijke sluitingsbevoegdheid 

van artikel 17 Woningwet. De vraag die 

zich dan aandient, is of het bestuursorgaan wel voldoende 

eigen onderzoek verricht of – om financiële en deskundigheidsredenen 

– te lichtvaardig op de bevindingen van de 

NAM afgaat. Wie wordt hier door wie bestuurd? 

Wat betreft die geldstromen zegt de wet dat alle schadevergoedingen 

en preventieve maatregelen volledig voor 

rekening van de NAM komen. Voor de buitenwacht – inclusief 

de belastingbetaler – is echter, gelet op de complexe 

‘governance’-structuur, moeilijk controleerbaar of NAM en 

overheid hun eigen wettelijke verplichtingen zelf op zich 

nemen, zodat niet de een iets voor zijn rekening neemt 

wat volgens de wet voor rekening van de ander komt. Wij 

gaan ervan uit dat de overheid (EZ) niet op enigerlei wijze 

meebetaalt aan schadevergoedingen en preventieve maatregelen 

waartoe de NAM op grond van de wet gehouden is 

(anders is de boot aan). Dit vertrouwen laat onverlet dat er 

op dit punt transparantie moet komen. 

Instemmingsbesluit; de Afdelingsuitspraak van 

14 april 2015 

Ingevolge het tweede lid van artikel 43 Mijnbouwwet 

dient de Minister van EZ een instemmingsbesluit te 

nemen met betrekking tot winningsplannen van de 

NAM. Tegen het meest recente instemmingsbesluit zijn 

verzoeken tot het treffen van een voorlopige voorziening 

ingediend, onder meer door de fracties in de provinciale 

staten van Groningen van de SP, het CDA en Groen- 

Links, 21 die hebben geresulteerd in de Afdelingsuitspraak 

van 14 april 2015. 22 

Tegenover de voordelen van 

gaswinning voor het algemeen 

belang en alle Nederlanders staan 

bijzondere nadelen voor de 

betrokken Groningers (en sommige 

Drenten) 

Conform het belangenafwegingscriterium van artikel 

8:81 lid 1 Awb heeft de rechter de grote belangen die met 

de gaswinning gediend zijn bijzonder in het oog gehouden. 

Van op de beoordeling in de bodemprocedure prejudiciërende 

rechtmatigheidstoetsing is niet duidelijk sprake. 

In plaats van te oordelen dat het bestreden besluit 

gebrekkig is voorbereid en gemotiveerd, maakt de uitspraak 

gewag van de vele natuurwetenschappelijke onzekerheden 

en lopende onderzoeken. Van daaruit had de 

rechter het voorzorgbeginsel kunnen aangrijpen om tot 

verregaande reductie van de gaswinning te komen. Dat 

heeft hij echter niet gedaan, omdat een beslissing met 

een dermate complex en ingrijpend karakter een zaak 

voor (een meervoudige kamer in) een bodemprocedure is. 

Het meest opmerkelijk is de bij voorlopige voorziening 

opgelegde beperking tot bijna nul van de gaswinning 

in en rond Loppersum. In het licht van de al geldende 

beperking is dit niet van groot praktisch belang. Het is 

echter wel een signaal dat de minister geen vrijbrief heeft. 

Dit laat onverlet dat de politiek veel speelruimte heeft en 

dat daarom op de Tweede Kamer een bijzondere verantwoordelijkheid 

drukt. 

Nadeelcompensatie 

Kan een (rechtmatig) instemmingsbesluit vergezeld gaan 

van een verplichting voor de Minister van EZ tot nadeelcompensatie? 

Deze vraag heeft in het bevingendossier tot 

dusverre nauwelijks aandacht gekregen. Alle reden om er 

even bij stil te staan. 

Met name is de mogelijkheid van nadeelcompensatie 

niet van toepassing op door bevingen veroorzaakte fysieke 

schade. Deze komt immers zonder meer voor rekening 

van de NAM. Juist in het licht van het desbetreffende artikel 

6:177 BW kan worden betwijfeld of er ruimte is voor 

nadeelcompensatie: de bepaling impliceert dat vergoeding 

van de schade in beginsel langs andere weg is gegarandeerd, 

wat nadeelcompensatie uitsluit (subsidiariteit). 23 

Alleen voor zover schadevergoeding niet op basis van artikel 

6:177 BW verzekerd zou zijn, omdat de schade haar 

oorzaak primair vindt in het gaswinningsbesluit zelf in 

plaats van in mijnbouwactiviteiten, is nadeelcompensatie 

niet uitgesloten. 

Voor nadeelcompensatie is – naast beleidsvrijheid 

voor de minister bij het nemen van het instemmingsbesluit 

(maar dat is niet kwestieus) – vereist dat sprake is 

van een abnormale én speciale last. Dat de betrokken burgers 

te maken hebben met een abnormale last, dat wil 

zeggen met een last die uitstijgt boven het normaal maatschappelijk 

risico, is evident. 24 

Of tevens sprake is van een speciale last, dat wil zeggen 

een onevenredige last in vergelijking met andere burgers, 

is meer omstreden. Want wat is de referentiegroep: 

andere bewoners uit dezelfde regio, of alle Nederlanders? 25 

Naar onze mening het laatste: het gaat om voor- en nadelen 

die aan één en hetzelfde besluit zijn te relateren; een 

vrij goed af te bakenen groep is gedupeerd, zonder dat het 

gaat om een (vage) vergelijking ten opzichte van de 

gemiddelde Nederlander; tegenover de voordelen van gaswinning 

voor het algemeen belang en alle Nederlanders 

staan bijzondere nadelen voor de betrokken Groningers 

(en sommige Drenten). 

4. De Dialoogtafel en de Nationaal 

Coördinator 

Dialoogtafel Groningen 

Begin 2014 is de Dialoogtafel van start gegaan als overlegorgaan 

voor partijen die te maken hebben met de aardbevingenproblematiek. 

26 Deelnemers aan de Dialoogtafel 


Al met al lijkt het erop 

dat het Loket Leefbaarheid 

een onderdeel is van de 

Dialoogtafel 

zijn onder andere vertegenwoordigers van de NAM, 

gemeenten, de provincie Groningen, natuurorganisaties, 

de Land- en Tuinbouworganisatie (LTO), het Midden- en 

Kleinbedrijf (MKB) en de Groninger Bodembeweging. 27 

Over de vormgeving van de Dialoogtafel is door kwartiermakers 

Van Geel en Wallage het advies Aan tafel! uitgebracht. 

28 De instelling van de Dialoogtafel is vastgelegd in 

een tussen de Staat, de provincie Groningen en negen 

betrokken gemeenten gesloten overeenkomst (bestuursakkoord) 

Vertrouwen op Herstel en Herstel van Vertrouwen. 

29 Hiermee werd gevolg gegeven aan de aanbevelingen 

die de commissie Meijer deed om vertrouwen en 

leefbaarheid in het aardbevingsgebied te vergroten. 30 

Deze commissie adviseerde om langs drie ‘programmalijnen’ 

maatregelen te nemen: de veiligheid en toekomstzekerheid 

van burgers in het aardbevingsgebied 

moet gegarandeerd worden, de kwaliteit van woon- en 

leefomgeving moet verbeterd worden en er moet een 

duurzaam economisch perspectief voor de regio worden 

bereikt. 31 Deze programmalijnen zijn in het bestuursakkoord 

min of meer overgenomen. 32 Verder adviseerde de 

commissie tot de oprichting van een Dialoogtafel, als 

middel om ‘nieuwe verhoudingen tussen overheid en 

samenleving’ te bereiken; 33 de Dialoogtafel was het antwoord 

op de behoefte aan een ‘vertrouwenwekkende aanpak’, 

in ‘een proces [waar] permanente dialoog plaatsvindt’. 

34 Wij constateren dat de Dialoogtafel aldus geen 

scherpe taakstelling heeft gekregen. 

De Dialoogtafel heeft niet de vorm van een stichting 

of vennootschap, en evenmin die van een publiekrechtelijke 

rechtspersoon. Hooguit is sprake van een informele 

vereniging (artikel 2:28 BW), wat zou betekenen dat het 

gremium wel rechtspersoonlijkheid bezit, maar op grond 

van artikel 2:30 BW geen volledige rechtsbevoegdheid 

heeft. Dit zou gezien het tweede artikellid onder meer 

betekenen dat de bestuurders van de Dialoogtafel naast 

de vereniging hoofdelijk aansprakelijk zouden zijn voor 

haar schulden. 35 Dat zullen de oprichters niet voor ogen 

hebben gehad. 

Binnen het kader van de Dialoogtafel is op een aantal 

manieren invulling gegeven aan fondsen die uitkeringen 

aan particulieren moeten verstrekken. Zo is het 

Loket Leefbaarheid tot stand gekomen. 36 Voorbeelden 

van projecten die financiële steun van het Loket krijgen, 

zijn picknicktafels en kinderspeelplaatsen. 37 Voor het 

krijgen van deze steun kan een aanvraag voor een project 

worden ingediend bij het Loket (maximumbedrag 

per aanvraag € 10 000). 38 

Het Loket Leefbaarheid is tot stand gekomen op initiatief 

van de Dialoogtafel en is uitgewerkt door een 

werkgroep van de Dialoogtafel. 39 Het is de vraag of het 

Loket als een aparte entiteit gezien moet worden of 

alleen als ‘handelsnaam’ van de Dialoogtafel. De aanvragen 

worden door een werkgroep van de Dialoogtafel 

beoordeeld. Verder heeft het Loket geen eigen website, 

maar maakt het gebruik van die van de Dialoogtafel. Al 

met al lijkt het erop dat het Loket Leefbaarheid een 

onderdeel is van de Dialoogtafel. 

Andere fondsen die door de Dialoogtafel zijn of worden 

uitgewerkt, zijn het fonds voor ‘speciale situaties’ en 

een fonds ‘waardevermeerdering’. 40 De uitvoering van het 

fonds ‘waardevermeerdering’ ligt niet bij de Dialoogtafel 

zelf, maar via de provincie bij het dagelijks bestuur van de 

gemeenschappelijke regeling Samenwerkingsverband 

Noord-Nederland, een bestuursorgaan in de zin van arti- 

21. Dat in de uitspraak van 14 april 2015 

25. Zie voor een overzicht van de stand- 

van € 1.1182 miljoen gemoeid, waarvan 

De eerste maanden werden ongeveer 80 

het verzoek van de fracties is afgewezen 

punten en argumenten M.K.G. Tjepkema, 

verreweg het grootste deel voor rekening 

aanvragen ingediend. Zie Kamerstukken II 

omdat aannemelijk is dat zij in de bodem- 

Nadeelcompensatie op basis van het égali- 

van de NAM komt. Zie ook Kamerstukken 

2014/15, 33529, 96, p. 11. 

procedure niet-ontvankelijk zullen worden 

tébeginsel (diss. Leiden), Leiden: Meijers 

II 2013/14, 33529, 28, p. 7-8. 

38. Bij afwijzing van de aanvraag is volgens 

verklaard, ligt voor de hand (hun acties 

Instituut 2010, p. 356-359. 

30. Vertrouwen in een duurzame toekomst, 

de Dialoogtafel zelf geen bezwaar of 

moeten als een verkiezingsstunt worden 

26. Voor de Dialoogtafel Groningen heeft 

2013. 

beroep mogelijk. Zie het Voorstel voor 

beschouwd). 

de Alderstafel Schiphol als voorbeeld 


opzet van een loket waar lokale plannen 

22. ECLI:NL:RVS:2015:1151. Zie voorts 

gediend. De problematiek van beide Tafels 

2013, p. 30-44. 

kunnen worden ingediend die de leefbaar- 

ABRvS 29 mei 2015, 

is echter maar in beperkte mate vergelijk- 

32. Vertrouwen op Herstel en Herstel van 

heid vergroten, vergaderstuk bij vergade- 

ECLI:NL:RVS:2015:1712, waarin verzoeken 

baar. 

Vertrouwen, 2014, p. 3-7. 

ring Dialoogtafel d.d. 8 oktober 2014, p. 2. 

worden afgewezen tot schorsing van het 

27. www.dialoogtafelgroningen.nl/deelne- 


39. Notulen Dialoogtafel d.d. 8 oktober 

instemmingsbesluit waar het gaat om het 

mers; Vertrouwen op Herstel en Herstel van 

2013, p. 44-45. 

2014; Voorstel voor opzet van een loket 

cluster Eemskanaal. 

Vertrouwen 2014, p. 8. 


waar lokale plannen kunnen worden inge- 

23. Vergelijk artikel 4:126,lid 2 onder d Awb 

28. P. van Geel & J. Wallage, “Aan tafel!”. 

Vertrouwen, 2014, p. 1. 

diend die de leefbaarheid vergroten, verga- 

(met uitgestelde werking). 

Een verkenning naar de mogelijkheid om in 

35. Art. 2:30 lid 2 BW. 

derstuk bij vergadering Dialoogtafel d.d. 8 

24. Laat staan dat sprake is van risicoaan- 

het aardbevingsgebied Noordoost Gronin- 

36. www.dialoogtafelgroningen.nl/het- 

oktober 2014; Versterking van de leefbaar- 

vaarding. Voor nieuwe bewoners van het 

gen een dialoogtafel op te zetten, Provincie 

loket. Daarnaast is er de regeling Leefbaar- 

heid in aardbevingsgebied, Nota van 28 

gaswinningsgebied, die geacht kunnen 

Groningen 2014. 

heid en Duurzaamheid van de NAM. 

november 2014. 

worden over de schaderisico’s voldoende 


37. www.dialoogtafelgroningen.nl/nieuws/ 


geïnformeerd te zijn, ligt hier een aan- 

Vertrouwen, 2014, p. 6. Met de in dit rap- 

eerste-plannen-krijgen-geld-via-loket.html. 

Vertrouwen, 2014, p. 4-5. 

dachtspunt. 

port genoemde programma’s is een bedrag 

Het Loket is geopend op 1 december 2014. 



kel 1:1 lid 1 aanhef en onder a Awb (a-orgaan). 41 Voor ‘speciale 

situaties’ is er de Commissie Bijzondere Situaties. 42 

Deze doet uitkeringen in bijzondere, schrijnende gevallen. 

Hoewel deze Commissie geen onderdeel van de Dialoogtafel 

vormt, beslist de Tafel over de nadere invulling en 

instandhouding van het fonds voor bijzondere situaties. 43 

Geen bestuursorgaan 

De Dialoogtafel is, zoveel is meteen duidelijk, geen 

a-orgaan. Is zij dan een bestuursorgaan in de zin van artikel 

1:1 lid 1, aanhef en onder b Awb (b-orgaan)? Met 

betrekking tot de Dialoogtafel zijn er geen relevante wettelijke 

voorschriften die het gremium openbaar gezag verschaffen. 

Hierbij is van betekenis dat de Dialoogtafel 

slechts bij bestuursakkoord is opgericht. 

Voor de vraag of desalniettemin sprake is van een 

bestuursorgaan zijn twee criteria van belang: hoe is de 

financiële band met de overheid ‘(‘wie betaalt?’) en hoe is 

de inhoudelijke band met de overheid (‘wie bepaalt?’). 44 

De Dialoogtafel is bestuursorgaan als in beginsel tweederde 

of meer van de gelden afkomstig is van de overheid én 

de verdelingsgrondslagen en toekenningscriteria door de 

overheid zijn vastgesteld. Omdat het overgrote deel van 

de financiële middelen van de NAM afkomstig is, is de 

Dialoogtafel reeds daarom geen bestuursorgaan, en missen 

haar beslissingen reeds daarom het karakter van 

besluit in de zin van artikel 1:3 lid 1 Awb. 45 Weliswaar worden 

de organisatiekosten van de Dialoogtafel zelf voor 

tweederde door a-organen vergoed, 46 maar dat maakt de 

Tafel niet tot bestuursorgaan, en haar beslissingen niet 

tot besluiten. 

Waar het gaat om het ‘wie bepaalt?’ is de situatie als 

volgt. In het bestuursakkoord zijn richtlijnen vastgesteld 

voor de besteding van de voor het aardbevingsgebied 

beschikbaar gestelde gelden. Zo moet de leefbaarheid worden 

verbeterd met gebruik van een viertal maatregelen, 

namelijk een programma voor herbestemming van cultureel 

erfgoed, herstructurering van de woningvoorraad, stimulering 

van lokale energieopwekking en het aanleggen 

van snel internet. 47 Ook volgt uit het bestuursakkoord dat 

bij de besteding van gelden aangesloten moet worden bij 

het Woon- en leefbaarheidsplan Eemsdelta. Nadere inhoudelijke 

criteria voor het honoreren van aanvragen, die 

invulling aan de algemene richtlijnen geven, heeft de 

werkgroep van de Dialoogtafel zelf geformuleerd. In dat 

licht is naar moet worden aangenomen evenmin aan het 

inhoudelijke vereiste voldaan. 48 

Voor het fonds voor ‘speciale situaties’ geldt eveneens 

dat de inhoudelijke criteria voortvloeien uit het 

bestuursakkoord. 49 De financiering ervan ligt echter volledig 

bij de NAM, zodat reeds daarom vaststaat dat de Commissie 

Bijzondere Situaties geen bestuursorgaan is. 50 

Nationaal Coördinator Groningen 

Tegen deze achtergrond is gekozen voor instelling van 

de Nationaal Coördinator Groningen (hierna ook: NCG); 

zoals het element Nationaal aangeeft, is dit ook een 

keuze voor opschaling. 

Op 6 mei 2015 verscheen het Instellingsbesluit 

Nationaal Coördinator Groningen in de Staatscourant; 51 

het besluit is op 1 juni 2015 in werking getreden en voorziet 

tevens in de instelling van een Overheidsdienst 

Onderzocht wordt of het niet 

mogelijk is op langere termijn 

bevoegdheden aan de NCG te 

mandateren 

Groningen. 52 De NCG geeft leiding aan deze Overheidsdienst 

en staat onder verantwoordelijkheid van de Minister 

van EZ. 53 Met de instelling van NCG en Overheidsdienst 

wordt uitvoering gegeven aan tussen de betrokken 

overheden gemaakte afspraken ter aanvulling van het 

bestuursakkoord Vertrouwen op Herstel en Herstel van 

Vertrouwen. 54 De heer Alders is per 1 juni 2015 tot Nationaal 

Coördinator benoemd. 55 

Op grond van artikel 3 lid 3 Instellingsbesluit NCG is 

de NCG belast met (sub a) het jaarlijks doen van een voorstel 

voor het Programma Aardbevingsbestendig en Kansrijk 

Groningen, (sub b, d, e, g en h) het adviseren over en 

coördineren, faciliteren en bewaken van de uitvoering van 

dit programma en het bevorderen van draagvlak hiervoor 

en communicatie hierover, (sub c) het doen van voorstellen 

voor de agenda van de betrokken bestuursorganen, en 

(sub f) het ‘bevorderen en voeren van overleg tussen en 

met bestuurders’. Bij het bevorderen van draagvlak dient 

de NCG de Dialoogtafel te betrekken. 56 

Het Programma Aardbevingsbestendig en Kansrijk 

Groningen is een ‘programma met maatregelen en 

voorzieningen om de opgaven in Groningen op het gebied 

van bescherming tegen veiligheidsrisico’s als gevolg van 

aardbevingen en het voorkomen en afhandelen van schade 

als gevolg van aardbevingen te realiseren en in samenhang 

de leefbaarheid, duurzaamheid en de economie van 

het aardbevingsgebied te bevorderen.’ 57 In het programma 

wordt voor een periode van steeds vijf jaar aangegeven 

welke maatregelen in Groningen voorzien zijn en hoe 

deze gefinancierd worden. Daarbij gaat het ten opzichte 

van de eerder genoemde maatregelen niet om een geheel 

nieuw programma, maar wordt juist aangesloten bij deze 

maatregelen. 58 

Als bij deze bevoegdheden een onderscheid naar 

aard moet worden gemaakt tussen overleggen, adviseren 

of beslissen, moet de conclusie zijn dat het uitsluitend om 

overleg- en adviesbevoegdheden gaat en dat geen sprake 

is van harde beslisbevoegdheden: de bevoegdheden tot 

het nemen van besluiten blijven vooralsnog bij de betrokken 

bestuursorganen. 59 Wel wordt onderzocht of het niet 

mogelijk is op langere termijn bevoegdheden aan de NCG 

te mandateren. 60 Er worden geen concrete bevoegdheden 

genoemd waarvoor een dergelijke mandatering aan de 

orde kan zijn. 61 Gedacht moet bijvoorbeeld worden aan de 

bevoegdheid tot sluiting van een gebouw, open erf of terrein 

(artikel 17 Woningwet). 

De onder leiding van de NCG staande Overheidsdienst 

bestaat uit een directie Groningen en een directie 

Den Haag. Het Groningse deel wordt het grootste gedeelte 


Wat betreft de Dialoogtafel valt op dat zij een heldere 

taakstelling, een heldere rechtsvorm en heldere bevoegdheden 

mist: uit juridisch oogpunt is ze een rommeltje 

van de Overheidsdienst en is belast met de uitvoering, 

terwijl het kleinere Haagse deel belast is met beleidsontwikkeling, 

interdepartementale afstemming en het financieel 

en juridisch instrumentarium. 62 Het Groningse deel 

is verder opgebouwd uit enerzijds gebiedsteams en anderzijds 

een generiek deel. De gebiedsteams worden aangestuurd 

door gemeentelijke bestuurders en werken samen 

met betrokken gemeenten en lokale adviesgroepen, terwijl 

het generieke deel gericht is op samenhang en consistentie 

en juist vooral met het Haagse deel van de Overheidsdienst 

samenwerkt. 63 

Ook na de instelling van de NCG blijft een rol weggelegd 

voor de Dialoogtafel. De Dialoogtafel, die expliciet 

wordt genoemd in het Instellingsbesluit NCG, 64 zal onder 

meer betrokken worden bij de bevordering van het draagvlak 

voor het Programma Aardbevingsbestendig en Kansrijk 

Groningen en wordt voorts betrokken bij de vormgeving 

van de lokale adviesgroepen ten behoeve van de 

gebiedsteams van de Overheidsdienst Groningen. 65 Nu de 

betrokken bestuursorganen in de toekomst via de NCG 

met elkaar zullen samenwerken, hebben de maatschappelijke 

organisaties die lid zijn van de Dialoogtafel bepleit 

dat voortaan de NCG in plaats van de bestuursorganen 

aan de Tafel zal deelnemen. 66 

5. Slotbeschouwing 

Onvoldoende toegang tot de rechter 

Door aardbevingen gedupeerde burgers hebben feitelijk 

geen toegang tot de rechter: in een rechtsstrijd met de 

NAM, een repeat-player, vormen de duur, stress en (expertise- 

en proces)kosten van de procedure voor de rechtszoekende 

een te hoge drempel. Dit is bepaald zorgelijk, nu de 

NAM van het Burgerlijk Wetboek afwijkende schadevergoedingsregels 

hanteert en, anders dan de Minister van 

EZ beweert, veel schadegevallen niet opgelost worden. Het 

rechtsbedelingsalternatief van ‘governance’ is reeds daarom 

geen adequaat alternatief, omdat het recht op toegang 

tot de rechter – ook verdragsrechtelijk – een zelfstandig 

recht is. 

41. www.dialoogtafelgroningen.nl/waarde- 

46. De jaarlijks begrote kosten voor het 

uiteraard niet voor de individuele burgers, 

naal Coördinator” (Stcrt. 2015, 12511, p. 4 

vermeerdering; Notulen Dialoogtafel d.d. 

functioneren van de Dialoogtafel zelf wor- 

die immers slechts indirect aan de Dialoog- 

(Toelichting)). 

26 juni 2014, p. 5. 

den gelijkelijk verdeeld over de NAM, de 

tafel vertegenwoordigd worden. 

61. Mogelijk heeft dit te maken met de 

42. www.vangnetbijzonderesituaties.nl. 

Staat en de provincie Groningen. 

51. Stcrt. 2015, 12511. 

moeilijkheden die gedwongen mandatering 


47. Deze maatregelen zijn ontleend aan het 

52. Art. 2 lid 1, art. 3 lid 1, en art. 4 Instel- 

met zich mee kan brengen, zoals bij de 


rapport van de commissie Meijer, Vertrou- 

lingsbesluit NCG. 

Regionale Uitvoeringsdiensten is gebleken. 

Generaal d.d. 22 januari 2014, Kamerstuk- 

wen op Herstel en Herstel van Vertrouwen, 

53. Art. 2 lid 2, en art. 3 Instellingsbesluit 

Zie bijvoorbeeld A.B. Blomberg, ‘Verplichte 

ken II 2013/14, 33529, 29. 

p. 6. 

NCG. 

regionale omgevingsdiensten: een instituti- 

44. Zie de Conclusie van A-G Widdersho- 

48. Voor deze conclusie is veel steun te 


onele herziening van de uitvoering en 

ven van 23 juni 2013, 

vinden in ABRvS 13 mei 2015, 


handhaving van het omgevingsrecht’, TO 

ECLI:NL:RVS:2014:2260, alsmede ABRvS 

ECLI:NL:RVS:2015:1548 (Huizen van de 

Generaal d.d. 9 februari 2015, Kamerstuk- 

2008/4, p. 125-135, en F.C.M.A. Michiels, 

17 september 2014, 

Wijk). 

ken II 2014/15, 33529, 96, p. 1-2; 

‘Regionale handhaving van omgevings- 

ECLI:NL:RVS:2014:3379, AB 2015/129, 


Stcrt. 2015, 12511, p. 3 (Toelichting). 

recht: een noodzakelijk goed’, TO 2009/3, 

m.nt. Peters (Stichting bevordering kwaliteit 

Vertrouwen, p. 4; Brief van de Minister van 


p. 100-106. 

leefomgeving Schipholregio), en ABRvS 17 

Economische Zaken aan de Tweede Kamer 



september 2014, ECLI:NL:RVS:2014:3394, 

der Staten-Generaal d.d. 22 januari 2014, 

Generaal d.d. 1 mei 2015, p. 1. 


AB 2015/130, m.nt. Peters, JB 2014/203, 

Kamerstukken II 2013/14, 33529, 29. 

56. Art. 2 lid 3 sub g Instellingsbesluit NCG. 

Generaal d.d. 1 mei 2015, bijlage p. 4-5. 

m.nt. Timmermans (Stichting Platform31), 

50. Dat de Dialoogtafel – of een andere 

57. Art. 1 sub h Instellingsbesluit NCG. 


en ABRvS 17 december 2014, 

entiteit – geen openbaar gezag heeft, bete- 

58. Stcrt. 2015, 12511, p. 3 (Toelichting). 


ECLI:NL:RVS:2014:4568, AB 2015/131, 

kent nog niet dat wat aan de Dialoogtafel 

59. Aldus is de NCG niet met openbaar 

Generaal d.d. 1 mei 2015, bijlage p. 6-7. 

m.nt. Peters (Stichting Waarborgfonds 

wordt besloten geen publiekrechtelijke 

gezag bekleed. 

64. Art. 1 sub g Instellingsbesluit NCG. 

Eigen Woningen). Over deze jurisprudentie 

betekenis kan hebben. Want aan de Tafel 

60. Stcrt. 2015, 12511, p. 4 (Toelichting). 

Vergelijk Notulen Dialoogtafel d.d. 16 april 

N. Jak, ‘De publieke-taakjurisprudentie 

gemaakte afspraken kunnen publiekrechte- 

In de Brief van de Minister van Economi- 

2015, p. 3. 

verduidelijkt. Over privaatrechtelijke rechts- 

lijk het karakter hebben van een (niet-wet- 

sche Zaken d.d. 9 februari werd nog impe- 

65. Art. 2 lid 3 sub g, Instellingsbesluit 

personen en het bestuursorgaanbegrip’, te 

telijk) advies voor een bestuursorgaan of 

ratief gezegd: ‘Rijk, provincie en gemeenten 

NCG; Brief van de Minister van Economi- 

verschijnen in JBplus 2015/2. 

een convenant, eventueel in de zin van een 

mandateren bevoegdheden aan de Natio- 

sche Zaken aan de Tweede Kamer der Sta- 

45. Op een enkel onderdeel zou dat anders 

bevoegdheidsovereenkomst, waaraan ook 

naal Coördinator Groningen’ (Kamerstuk- 

ten-Generaal d.d. 1 mei 2015, bijlage p. 7. 

kunnen zijn, namelijk waar de overheid haar 

de overheid gebonden is. Dan moet er een 

ken II 2014/15, 33529, 96, p. 2). Dat is 

66. Notulen Dialoogtafel d.d. 16 april 2015, 

bijdrage oormerkt voor een afgescheiden 

heldere relatie bestaan tussen de afspraak 

inmiddels afgezwakt: ‘Onderzocht wordt of 

p. 4-5. 

(deel)fonds en in dat kader voor meer dan 

een bestuursbevoegdheid, bijvoorbeeld een 

het aanvullend daarop opportuun is dat 

tweederde betaalt (èn greep heeft op de 

aan GS toekomende subsidiebevoegdheid. 

betrokken bestuursorganen specifieke 

inhoud van de beslissingen). 

Een bepaalde mate van gebondenheid geldt 

bevoegdheden mandateren aan de Natio- 



Wat de NCG en bijbehorende 

overheidsdienst hier kunnen 

betekenen, zal vooral afhangen 

van hun organisatorische en 

communicatieve vaardigheden, 

kortom van hun polderkwaliteiten 

De Dialoogtafel: vage taakstelling, geen echte 

bevoegdheden, geen transparante organisatie 

Met betrekking tot de aardbevingenproblematiek is geen 

sprake van transparante ‘governance’ (laten we wel wezen: 

de vage term ‘governance’ wijst zelf al op een gebrek aan 

transparantie). Dit geldt voor de ‘governance’ rond de 

aardbevingenproblematiek als geheel. 

Wat betreft de Dialoogtafel valt op dat zij een heldere 

taakstelling, een heldere rechtsvorm en heldere 

bevoegdheden mist: uit juridisch oogpunt is ze een rommeltje. 

Dit, gerelateerd aan de ernst en omvang van de 

problematiek, wijst erop dat de Dialoogtafel niet effectief 

is. 67 Omdat de Dialoogtafel qua structuur en dientengevolge 

ook qua functioneren geen transparante organisatie is, 

is de doelstelling van herstel van vertrouwen voor haar 

onbereikbaar. Vertrouwen impliceert immers transparantie. 

Met het voorgaande is voorts duidelijk dat de Dialoogtafel 

geen alternatief voor de rechter is (zo dat ooit al 

werd gedacht). 

De gesignaleerde gebreken van de Dialoogtafel zijn begrijpelijk 

in het licht van de urgentie en turbulentie ten tijde 

van haar ontstaan. Het is echter de hoogste tijd voor verbetering. 

Een publiekrechtelijke rechtsvorm – bijvoorbeeld 

op grond van de Wet gemeenschappelijke regelingen – 

zou de voorkeur kunnen hebben, 68 maar ligt na het als 

gevolg van de instelling van de NCG van Tafel gaan van 

bestuursorganen minder voor de hand. 

Ook overigens geen transparantie 

Het gebrek aan transparantie betreft eveneens de wijze 

waarop NAM en overheid – en maatschappelijke organisaties 

– met elkaar verweven zijn. Zie de bestedingsbeslissingen 

van de Economic Board en van de Dialoogtafel over 

door de NAM respectievelijk door overheden verstrekte 

middelen. Wie geeft wiens geld uit? Hoe zit het met de 

verantwoording? Publiek-private samenwerking (PPS) is 

mooi, maar het moet helder en controleerbaar zijn dat de 

NAM niet alleen de schadevergoeding ex artikel 6:177 BW 

voor haar rekening neemt, maar ook de verplichtingen tot 

het treffen van preventieve maatregelen als bedoeld in 

artikel 33 Mijnbouwwet en wie daarover beslist. Het moet 

duidelijk zijn dat de belastingbetaler daar niet voor 

opdraait. Ook daarover moet meer transparantie komen, 

net als over eventuele bemoeienis van de NAM met 

bevoegdheidsuitoefening door bestuursorganen anders 

dan op het financiële vlak. 

Nationaal Coördinator: vooralsnog verder aanpolderen 

Onvoldoende toegang tot de rechter; goede rechtsbedeling 

onvoldoende geborgd door ‘governance’. Kan de NCG 

hier verbetering brengen? Wat de NCG en bijbehorende 

overheidsdienst hier kunnen betekenen, zal vooral 

afhangen van hun organisatorische en communicatieve 

vaardigheden, kortom van hun hun polderkwaliteiten. 69 

Vooralsnog heeft de NCG uitsluitend adviserende en 

overlegtaken en geen harde bevoegdheden, zoals die tot 

het nemen van besluiten. 

Bovenstaande conclusies met betrekking tot de Dialoogtafel 

doen veronderstellen dat de NCG alsnog met 

dergelijke bevoegdheden moet worden uitgerust, en dat 

daarmee niet lang moet worden gewacht. Daarbij is van 

betekenis dat veel van de NCG wordt verwacht. 70 Zou 

voor echte bevoegdheden van de NCG worden gekozen, 

dan zou – onder meer uit een oogpunt van gelijke 

behandeling – verder gekeken moeten worden dan alleen 

mandaatverlening. 

Maar ook als hij met echte bestuursbevoegdheden is 

bekleed, zijn de mogelijkheden van de NCG beperkt. Dat 

komt omdat zijn taak vooral van algemene aard is, mede 

gericht op het ontwikkelen van een toekomstperspectief 

van de betrokken regio. Van de NCG kan moeilijk worden 

verlangd dat hij daarnaast in alle individuele zaken, waar 

bemiddelingspogingen vastlopen, oplossingen over schadevergoeding 

en herstelmaatregelen weet te bereiken. Wat 

eenvoudiger gezegd: NCG en rechter zijn verre van onderling 

inwisselbare functionarissen. 

Voor rechtsbedeling moet dus meer gebeuren 

De toegang tot recht en (civiele) rechter schiet tekort. 

‘Governance’ kan maar beperkt compenseren, ook na het 

aantreden van de NCG. Hoe nu verder? Dat inmiddels bij 

de Rechtbank Noord-Nederland een speciale kamer voor 

aardbevingszaken is ingesteld, is een stap in de goede 

richting. 71 Maar de vraag is: hoe weet een rechtszoekende 

burger die kamer te bereiken? 

De ervaringen met de woekerpolis-affaire hebben 

geleerd dat het tijd kost om de toegang tot de rechter 

goed te organiseren. In die affaire heeft de overheid zich 

tamelijk afzijdig gehouden. 72 Wij zijn van mening dat de 

overheid in het bevingendossier een andere houding 

moet aannemen, omdat alle problematiek hier op háár 

beslissingen is terug te voeren (de gedupeerde burgers 

hebben hier geen overeenkomst getekend). Het is het 

resultaat van háár beslissingen – in zeker opzicht nog 

meer dan van handelingen van de NAM – dat meer dan 

150 000 huizen en andere bouwwerken moeten worden 

aangepakt, en dat zonder extra maatregelen het herstel 

twee tot drie decennia in beslag gaat nemen. 

Uiteraard wordt ook de advocatuur uitgenodigd mee 

te denken over de vraag hoe de toegang tot rechter en 

recht kan worden verbeterd. 73 Maar het is primair aan de 

overheid om, in het belang van adequate rechtsbedeling, 

van de toegang tot de (civiele) rechter serieus werk te 

maken. Het is dan ook de hoogste tijd dat de overheid 

haar gedupeerde burgers tegemoet komt door gerechtelijke 

procedures te faciliteren, door het ter beschikking stel- 


len van financiële en andere middelen (fondsvorming, 

deskundigeninbreng). Daarbij moet niet alleen worden 

gedacht aan procedures over principiële vragen over bijvoorbeeld 

schade en causaliteit, waarbij prejudiciële vragen 

kunnen worden gesteld aan de Hoge Raad, 74 maar ook 

aan doorsneezaken waarin expertise- en proceskosten de 

toegang tot de rechter frustreren. 

Dit zal een grote bijdrage leveren aan het ‘ontzorgen’ 

van gedupeerde burgers (waar de overheid zo de 

mond vol van heeft). Wij merken nog op dat het niet 

alleen om een praktisch probleem gaat. Ongeveer drie 

jaar na ‘Huizinge’ is het vertrouwen van Groningers in de 

Haagse overheid gering. Dat wordt er – met Gronings 

‘understatement’ uitgedrukt – niet beter op wanneer de 

overheid, door het fundamentele recht op toegang tot de 

rechter niet feitelijk te borgen, de betekenis ondermijnt 

van eigendom en bezit en van het zich houden aan 

afspraken (voor wie het niet weet: het Burgerlijk Wetboek 

is niet zo maar een mening, maar de neerslag van 

maatschappelijke afspraken). 

67. Daarom is terecht besloten om de Dia- 

art. 8.34-8:40 Wet luchtvaart (nieuw) 

Volkskrant, 1 juni 2015. 

zij vreesde dat een stevige aanpak van de 

loogtafel aan een evaluatie te onderwerpen. 

krachtens publiekrecht formeel georgani- 

70. Illustratief is dat een NAM-woordvoer- 

woekeraars financiële instabiliteit in de hand 

Naar verwachting wordt deze evaluatie nog 

seerd is. Zie Kamerstukken II 2014/15, 

der naar aanleiding van een slepend scha- 

zou werken. 

vóór de zomer van 2015 afgerond. 

34098, 2; www.omgevingsraadschiphol.nl/ 

degeval opmerkte: ‘De Nationaal Coördina- 

73. Inderdaad: onder omstandigheden doen 

68. Hierbij zou de Alderstafel Schiphol als 

organisatie. 

tor […] moet uitsluitsel bieden’, Dagblad 

advocaten aan onderprocederen. 

inspiratiebron gebruikt kunnen worden. 

69. Zie ook het verslag van een gesprek 

van het Noorden 15 mei 2015. 

74. Zie art. 392-394 Wetboek van Burgerlij- 

Deze Tafel is sinds 1 januari 2015 opgegaan 

met de pas aangetreden NCG, ‘Is Hans 

71. Berichtgeving 21 mei 2015. 

ke Rechtsvordering en art. 81a Wet op de 

in de Omgevingsraad Schiphol, die conform 

Alders de Verlosser van Groningen?’, de 

72. Naar moet worden aangenomen omdat 

rechterlijke organisatie 


Rechtspraak 

Aanbevolen citeerwijze: 

NJB 2015/ … (nummer uitspraak) 

EHRM 1754 

Hof van Justitie EU 1755 

Hoge Raad (civiele kamer) 1757 

Hoge Raad (strafkamer) 1761 

Hoge Raad (belastingkamer) 1766 

Afd. bestuursrechtspraak RvS 1770 

Centrale Raad van Beroep 1771 

Europees Hof voor de 

Rechten van de Mens 

Deze rubriek wordt verzorgd door onderzoekers 

van de Universiteit Leiden, de VU 

Amsterdam en de RU Nijmegen. Onderstaande 

bewerking is verzorgd door 

dr. mr. J.P. Loof (Universiteit Leiden). Alle uitspraken 

van het EHRM staan op www.echr. 

coe.int; een selectie verschijnt uiteindelijk in 

Reports of Judgments and Decisions. De uitspraken 

van kamers van het EHRM worden 

drie maanden na de uitspraakdatum definitief, 

tenzij er intern appel wordt ingesteld bij 

de Grote Kamer van het Hof. 

1253 

24 februari 2015, nr. 30587/13 

Godsdienstvrijheid. Verstoring godsdienstige 

viering door demonstratie. Gebrekkig 

onderzoek naar gewelddadigheden. 

Schending. 

(EVRM art. 3, 9) 

Karaahmed vs. Bulgarije 

A. Feiten 

De klager in deze zaak is lid van de Islamitische 

gemeenschap die zijn religieuze vieringen 

houdt in de Banya Bashi moskee in Sofia, 

de enige moskee in deze stad. Zijn klacht 

betreft het optreden van de Bulgaarse autoriteiten 

rondom een demonstratie van de Ataka 

partij voor de ingang van deze moskee, 

tijdens het vrijdaggebed op 20 mei 2011. 

Ataka is een politieke partij die vertegenwoordigd 

is in het Bulgaarse parlement. Bij 

verkiezingen scoort de partij doorgaans tussen 

de 7 en 9 % van de stemmen. De partij 

voert al enkele jaren campagne tegen de 

door haar als ‘geluidsterreur’ geduide 

gebedsoproepen die vijf keer per dag enkele 

minuten lang klinken vanuit de luidsprekers 

op de minaret van de moskee. In de aanloop 

naar het incident van 20 mei 2011 werd de 

moskee diverse malen omcirkeld door Atakaaanhangers 

in auto’s die met luide (Christelijke) 

muziek het vrijdaggebed probeerden te 

verstoren. Op de bewuste dag verzamelt zich 

een groep van zo’n 150 demonstranten zich 

bij de moskee, waar de gelovigen zoals 

gebruikelijk buiten hun gebedsmatjes uitrollen 

om aan het vrijdaggebed mee te doen. 

Tot de demonstranten horen diverse parlementariërs 

van de Ataka partij. Zij roepen 

beledigingen naar de gelovigen, plaatsen een 

geluidsinstallatie op het dak van een winkel 

aan de overkant van de straat en overstemmen 

het vrijdaggebed met Bulgaars patriottistische 

liederen. Als enkele moslims proberen 

de geluidsinstallatie van het dak te 

halen, breken gevechten uit. De politie die 

inmiddels is uitgerukt probeert de twee groepen 

uit elkaar te houden, maar kan niet voorkomen 

dat de gelovigen worden bekogeld 

met stenen en eieren. Gebedsmatjes worden 

in brand gestoken door Ataka-demonstranten. 

De politie opent drie onderzoeken naar 

het incident. De eerste twee worden geschorst, 

zonder dat iemand in staat van beschuldiging 

wordt gesteld. Het derde onderzoek resulteert 

in een aanklacht tegen zeven personen, maar 

bericht over daadwerkelijke vervolging van 

deze personen blijft uit. Ook de openbaar aanklager 

van de stad Sofia opent een onderzoek. 

Dit onderzoek loopt ten tijde van de EHRMuitspraak 

nog steeds, zonder dat personen in 

staat van beschuldiging zijn gesteld. 

B. Procedure 

Op 10 november 2008 dient klager een verzoekschrift 

in bij het EHRM. In het bijzonder 

betreft de klacht het gebrekkige optreden 

van de autoriteiten tijdens de demonstratie 

en het karakter van het ingestelde onderzoek 

naar de gewelddadigheden die bij de demonstratie 

uitbraken. Volgens klager levert dit 

een schending op van art. 9 EVRM: de vrijheid 

hetzij alleen, hetzij met anderen, zowel 

in het openbaar als privé zijn godsdienst te 

belijden of overtuiging tot uitdrukking te 

brengen in erediensten. Ook ziet hij hierin 

een schending van de positieve verplichtingen 

tot voorkoming van onmenselijke of vernederende 

behandeling onder art. 3 en van 

het discriminatieverbod onder art. 14 EVRM. 

C. Uitspraak van het Hof 

(Vierde Kamer: Raimondi (pres.), Hirvelä, 

Nicolaou, Tsotsoria, Kalaydjieva, Wojtyczek, 

Vehabović) 

Het EHRM schuift om te beginnen het door 

de Bulgaarse regering gevoerde verweer terzijde 

dat de klager geen slachtoffer is van 

enige EVRM-schending – nu hij wel bij het 

vrijdaggebed aanwezig was, maar niet 

gewond is geraakt of anderszins materiële 

schade heeft geleden. 

Ten aanzien van de klacht over de bescherming 

tegen vernederende behandeling onder 

art. 3 EVRM overweegt het Hof dat de klager 

erkent geen fysieke of materiële schade te 

hebben gelden, zodat de klacht zich vooral 

richt op het psychische effect van de agressieve 

demonstratie op de verzamelde gelovigen. 

Het Hof erkent dat deze demonstratie een 

bewuste provocatie was, gericht op het verstoren 

van de godsdienstoefening. De korte duur 

ervan en het eenmalige karakter maken volgens 

het Hof evenwel dat door deze demonstratie 

niet dusdanige gevoelens van angst of 

minderwaardigheid zijn veroorzaakt dat het 

minimumniveau van ernst noodzakelijk om 

een handeling binnen de reikwijdte van art. 3 

te brengen is bereikt. Hierin onderscheidt 

deze zaak zich van enkele andere zaken waarin 

sprake was van langduriger en structureler 

geweldplegingen jegens religieuze minderheden, 

waarin het Hof art. 3 wel van toepassing 

achtte. Dit deel van de klacht oordeelt het Hof 

dan ook kennelijk ongegrond. 

Ten aanzien van de klacht onder art. 9 overweegt 

het Hof dat er een afweging gemaakt 

moet worden tussen de demonstratievrijheid 

van de Ataka-aanhangers en de het recht op 

vrije godsdienstoefening van de moslimgelovigen 

in Sofia. Deze rechten moeten 

tegen elkaar worden afgewogen op een wijze 

die het belang van deze beide rechten erkent 

in een samenleving die gericht is op pluralisme, 

tolerantie en ruimdenkendheid. Deze 

afweging brengt met zich dat beide rechten 

zo goed mogelijk moeten worden gegarandeerd, 

dat daartoe een goed wettelijk kader 

op nationaal niveau moet zijn vastgelegd en 

dat uiteindelijk het EHRM moet beoordelen 

of de nationale autoriteiten bij het zoeken 

naar een balans tussen beide rechten geen 

onevenredige last op een van beide groepen 

rechthebbenden hebben gelegd. 

Hoewel de betreffende demonstratie een dag 

te voren was aangemeld bij de lokale autoriteiten, 

overweegt het Hof dat, gegeven het 

feit dat de anti-moslimopvattingen van Ataka 

algemeen bekend zijn, de overheid meer 

had kunnen en moeten doen om de deelnemers 

aan het vrijdaggebed te beschermen 

tegen agressieve demonstranten, bijvoorbeeld 

door de verstoring van het gebed door 

de geluidsinstallatie te verhinderen. Nu is de 

politie pas in actie gekomen toen er al 

gewelddadigheden waren uitgebroken en is 

ook weinig ondernomen om te voorkomen 

dat demonstranten de gebedskleedjes van 

gelovigen in brand staken. 

De diverse onderzoeken die na afloop van het 

incident zijn gestart hebben nog geen van 

alle geleid tot daadwerkelijke vervolging van 

geweldplegers. Dit terwijl er volop beeldmateriaal 

van het incident beschikbaar is. Weliswaar 

hebben diverse hoogwaardigheidsbekle- 


Rechtspraak 

ders hun diepe afkeur over de wandaden van 

de demonstranten uitgesproken, maar dit is 

onvoldoende. Effectieve bescherming van de 

rechten onder art. 9 EVRM vergt een daadwerkelijke 

vervolging en bestraffing van personen 

die verantwoordelijk zijn voor verstoringen 

van een godsdienstoefening. 

D. Slotsom 

Het Hof oordeelt unaniem dat art. 9 EVRM is 

geschonden en kent de klager een vergoeding 

van € 3000 vanwege geleden immateriële 

schade. 

Hof van Justitie van de 

Europese Unie 

Deze rubriek is verzorgd door mw. mr. M. 

Bulterman, medewerker van de Directie 

Juridische Zaken, Afdeling Europees Recht 

van het Ministerie van Buitenlandse Zaken. 

De volledige uitspraken van het EU-Hof zijn 

beschikbaar via www.curia.europa.eu. 

1254 

Arrest van 4 juni 2015, nr. C-543/13 

(M. Ilešič, kamerpresident, A. Ó Caoimh 

(rapporteur), C. Toader, E. Jarašiūnas, C. G. 

Fernlund, rechters) 

Raad van Bestuur van de Sociale verzekeringsbank 

vs. E. Fischer-Lintjens 

Sociale zekerheid van migrerende werknemers. 

Verordening 1408/71. Begrip ‘pensioenen 

of renten, verschuldigd krachtens de 

wettelijke regelingen van twee of meer lidstaten’. 

Verstrekkingen. Toekenning met 

terugwerkende kracht van een pensioen 

krachtens de wettelijke regeling van de 

woonlidstaat. Recht op zorgverstrekkingen 

afhankelijk van de voorwaarde dat een verplichte 

zorgverzekering wordt afgesloten. 

Onmogelijkheid om met terugwerkende 

kracht een verplichte zorgverzekering af te 

sluiten. Nuttig effect van verordening 

1408/71. 

Feiten en nationale procedure 

Fischer-Lintjens heeft van 1934 (haar geboortejaar) 

tot 1970 in Nederland gewoond. Vervolgens 

heeft zij in Duitsland gewoond tot 1 mei 

2006. Sinds die datum woont zij weer in 

Nederland. Vanaf oktober 2004 ontvangt 

Fischer-Lintjens een weduwepensioen van het 

bevoegde Duitse orgaan. Zij betaalt in Duitsland 

bijdragen voor haar zorgverzekering en 

ontvangt verstrekkingen in Nederland op 

grond van art. 28 Verordening 1408/71 betreffende 

de toepassing van de sociale zekerheidsregelingen 

op werknemers en zelfstandigen, 

als mede op hun gezinsleden, die zich binnen 

de Gemeenschap verplaatsen, zoals gewijzigd 

en bijgewerkt bij Verordening 118/97 (PB 

1997, L 28, 1). Ter verkrijging van het CVZ van 

de zogenaamde verklaring van niet-verzekering 

voor de AWBZ, heeft Fischer-Lintjens aangegeven 

dat zij geen pensioen of verstrekkingen 

ontving krachtens de Nederlandse 

wettelijke regeling. Deze verklaring was geldig 

van 1 juni 2006 tot en met 31 december 2010. 

In mei 2007 vraagt Fischer-Lintjes AOW aan. 

Zij is dan reeds 72. De AOW wordt aan Fischer- 

Lintjes toegekend en uitbetaald met één jaar 

terugwerkende kracht vanaf de datum van 

aanvraag, dus met ingang van 1 mei 2006. 

Fischer-Lintjens geeft deze wijziging in haar 

situatie niet door aan de Nederlandse en Duitse 

zorgverzekeringsorganen. In 2010 komt de 

wijziging aan het licht wanneer zij een formulier 

moet invullen in het kader van haar verzoek 

om verlenging van haar verklaring van 

niet-verzekering. Fischer-Lintjens geeft aan dat 

zij sinds 1 mei 2006 een AOW-pensioen ontving. 

In reactie hierop laat het CVZ haar weten 

dat zij verzekeringsplichtig was voor de AWBZ 

en de Zvw, en dat zij derhalve in Nederland 

premies moest betalen. De verklaring van 

niet-verzekering van Fischer-Lintjens wordt 

hierom ingetrokken met terugwerkende 

kracht tot 1 juni 2006. Het Duitse zorgverzekeringsorgaan 

restitueert vervolgens een bedrag 

van meer dan € 5000 aan premies die Fischer- 

Lintjens sinds 1 juni 2006 in Duitsland had 

betaald. De betaalde ziektekosten, meer dan 

€ 11 000, worden van haar teruggevorderd. 

Doordat Fischer-Lintjens niet met terugwerkende 

kracht in Nederland een ziektekostenverzekering 

kan afsluiten, moet zij deze kosten 

zelf betalen. 

Fischer-Lintjens dient bij het CVZ een bezwaar 

in het intrekkingsbesluit. De behandeling 

hiervan wordt door de SVB als het bevoegde 

orgaan overgenomen. De SVB verklaart het 

bezwaar ongegrond. Fischer-Lintjens gaat met 

succes in beroep bij de Rechtbank Roermond. 

Tegen deze uitspraak steltde SVB hoger 

beroep in bij de Centrale Raad van Beroep. 

Deze is van oordeel dat de SVB bevoegd was 

om de verklaring van niet-verzekering met 

terugwerkende kracht in te trekken, maar dat 

daarbij onvoldoende rekening is gehouden 

met de belangen van Fischer-Lintjens. 

Prejudiciële vragen 

De verwijzende rechter legt de vraag voor of 

art. 27 van Verordening 1408/71 aldus moet 

worden uitgelegd dat het zich in omstandigheden 

als die in het hoofdgeding verzet 

tegen een regeling van een lidstaat die niet 

toestaat dat de rechthebbende op een door 

deze lidstaat met één jaar terugwerkende 

kracht toegekend pensioen, zich met diezelfde 

terugwerkende kracht aansluit bij een verplichte 

zorgverzekering. 

De uitspraak van het Hof 

Volgens het Hof moet allereerst worden 

bepaald vanaf welk tijdstip Nederland 

bevoegd is geworden ten aanzien van een 

pensioengerechtigde als Fischer-Lintjens. Een 

van de doelstellingen van de conflictregels 

van Verordening 1408/71 is dat elke sociaal 

verzekerde die binnen de werkingssfeer ervan 

valt, doorlopend is gedekt, zonder dat deze 

continuïteit kan worden ondermijnd door 

discretionaire keuzes van individuen of van 

de bevoegde organen van de lidstaten. De 

stelselvoorziening in art. 27 en 28 van de verordening 

legt een verband tussen de 

bevoegdheid om pensioenen of renten uit te 

betalen en de verplichting om op te komen 

voor de kosten van de verstrekkingen, waaruit 

volgt dat deze verplichting afhankelijk is 

van een daadwerkelijke bevoegdheid ter zake 

van pensioenen. Hieruit volgt volgens het Hof 

dat het Nederlandse pensioen van een 

betrokkene die zich in eenzelfde situatie als 

Fischer-Lintjens bevindt, worden beschouwd 

verschuldigd te zijn in de zin van art. 27 Verordening 

1408/71, vanaf het begin van de 

periode waarvoor dit pensioen daadwerkelijk 

aan deze betrokkene is uitbetaald, ongeacht 

het moment waarop dit pensioen formeel is 

vastgesteld. Een dergelijk pensioen is dus verschuldigd 

voor die periode als geheel, ook in 

de situatie waarin deze, in voorkomend geval, 

aanvangt vóór de datum van het besluit tot 

toekenning van dit pensioen. In casu dient 

het AOW-pensioen in Nederland dus worden 

te worden aangemerkt als verschuldigd in de 

zin van art. 27 vanaf 1 mei 2006. 

Volgens het Hof kan het gerechtvaardigd zijn 

dat een lidstaat de mogelijkheid om met 

terugwerkende kracht een zorgverzekering af 

te sluiten beperkt teneinde personen die verplicht 

zijn om een dergelijke verzekering af te 

sluiten, te stimuleren dit zo spoedig mogelijk 

te doen. Dit neemt evenwel niet weg dat de 

voorwaarden voor aansluiting bij de stelsels 

van sociale zekerheid van de lidstaten niet tot 

gevolg mogen hebben dat van de werkingssfeer 

van een nationale wettelijke regeling 

worden uitgesloten de personen op wie diezelfde 

wettelijke regeling krachtens Verordening 

1408/71 van toepassing is. Het Hof stelt 

vast dat de Nederlandse regeling ertoe leidt 

dat het voor een persoon aan wie krachtens 

art. 27 van de verordening met terugwerkende 

kracht een pensioen is toegekend, vervolgens 

onmogelijk is om aan zijn wettelijke verplichtingen 

te voldoen en om een zorgverzekering 

af te sluiten die hem recht geeft op terugwer- 


Rechtspraak 

kende kracht, ook al had hij tot dan toe recht 

op zorgverstrekkingen door het bevoegde 

orgaan van een andere lidstaat. Deze regeling 

doet daarmee afbreuk doet aan het nuttig 

effect van het door Verordening 1408/71 ingevoerde 

stelsel van conflictregels en aan de 

krachtens deze verordening op sociaal verzekerden 

rustende verplichtingen. 

Conclusie 

Art. 27 Verordening 1408/71 moet aldus worden 

uitgelegd dat het pensioen van een pensioengerechtigde, 

in omstandigheden als die 

in het hoofdgeding, moet worden beschouwd 

verschuldigd te zijn vanaf het begin van de 

periode waarvoor dit pensioen daadwerkelijk 

aan deze betrokkene is uitbetaald, ongeacht 

de datum waarop het recht op dit pensioen 

formeel is vastgesteld en ook wanneer deze 

periode, in voorkomend geval, ingaat vóór de 

datum van het besluit tot toekenning van dit 

pensioen. 

Art. 27 en 84 bis van Verordening nr. 

1408/71, gelezen in samenhang met bijlage 

VI, rubriek R, punt 1, onder a. en b., daarbij, 

moeten aldus worden uitgelegd dat zij zich, 

in omstandigheden als die in het hoofdgeding, 

verzetten tegen een regeling van een 

lidstaat die niet toestaat dat de rechthebbende 

op een door deze lidstaat met één jaar 

terugwerkende kracht toegekend pensioen, 

zich met diezelfde terugwerkende kracht aansluit 

bij een verplichte zorgverzekering, en 

die ertoe leidt dat aan deze rechthebbende 

elke bescherming op het gebied van de sociale 

zekerheid wordt ontnomen, zonder dat alle 

relevante omstandigheden, met name die 

welke betrekking hebben op de persoonlijke 

situatie van deze rechthebbende, in aanmerking 

zijn genomen. 

1255 

Arrest van 4 juni 2015, nr. C-579/13 

(R. Silva de Lapuerta (rapporteur), kamerpresident, 

J.-C. Bonichot, A. Arabadjiev, J.L. 

da Cruz Vilaça, C. Lycourgos, rechters) 

P. & S. vs. Commissie Sociale Zekerheid Breda. 

College van Burgemeester en Wethouders 

van de gemeente Amstelveen 

Status van langdurig ingezeten derdelanders. 

Richtlijn 2003/109/EG. Art. 5 lid 2, art. 

11 lid 1. Nationale wettelijke regeling die 

aan derdelanders die de status van langdurig 

ingezetene hebben verworven, op straffe 

van een geldboete een inburgeringplicht 

oplegt, waarvoor een examen moet worden 

behaald. 

Feiten en nationale procedure 

P en S zijn derdelanders die in Nederland verblijven 

en in het bezit zijn van een verblijfsvergunning 

regulier langdurig ingezetene 

voor onbepaalde tijd, op basis van Richtlijn 

2003/109 betreffende de status van langdurig 

ingezeten onderdanen van derde landen 

(PB 2004, L 16, 44). Beiden worden verplicht 

om een inburgeringsexamen te behalen. Zij 

gaan in beroep tegen de besluiten waarbij 

deze verplichting wordt opgelegd. In hoger 

beroep komt de zaak bij de Centrale Raad van 

Beroep terecht. Deze twijfelt over de verenigbaarheid 

van de inburgeringsplicht met 

Richtlijn 2003/109. 

Prejudiciële vragen 

De Centrale Raad van Beroep legt het Hof de 

vraag voor of Richtlijn 2003/109 zich verzet 

tegen een nationale regeling waarbij aan derdelanders 

die de status van langdurig ingezetene 

reeds hebben verworven, de verplichting 

wordt opgelegd om, op straffe van een geldboete, 

een inburgeringsexamen te behalen, 

en of daarbij van belang is of die status was 

verkregen voordat die verplichting werd 

opgelegd dan wel nadien. 

De uitspraak van het Hof 

Het Hof merkt op dat voor personen in de 

positie van P en S de inburgeringsplicht, die 

erin bestaat dat een examen moet worden 

behaald teneinde aan te tonen dat mondelinge 

en schriftelijke vaardigheden in de Nederlandse 

taal en toereikende kennis van de 

Nederlandse samenleving zijn verworven, 

geen voorwaarde is voor het verkrijgen dan 

wel het behouden van de status van langdurig 

ingezetene. Deze verplichting leidt enkel 

tot het opleggen van een geldboete aan degenen 

die dat examen na het verstrijken van de 

daarvoor gestelde termijn niet hebben 

behaald. Ook wijst het Hof op het belang dat 

de Uniewetgever hecht aan integratiemaatregelen, 

zoals met name blijkt uit overweging 4 

van Richtlijn 2003/109. Tegen de achtergrond 

van deze overwegingen beantwoordt het Hof 

de vraag van de verwijzende rechter. 

Zowel uit de bewoordingen van art. 5 lid 2 

Richtlijn 2003/109 als uit de context waarin 

zij past, blijkt dat deze bepaling de lidstaten 

de bevoegdheid verleent om het verkrijgen 

van de status van langdurig ingezetene ervan 

afhankelijk te stellen dat eerst bepaalde integratievoorwaarden 

worden vervuld. Deze 

bepaling heeft dus betrekking op integratievoorwaarden 

die vóór de toekenning van de 

status van langdurig ingezetene kunnen worden 

gesteld. Daarvan is in casu geen sprake en 

dus is deze bepaling niet van toepassing: zij 

verzet zich dus niet tegen een integratiemaatregel 

als aan de orde in het hoofdgeding. 

Gelet op het feit dat de inburgeringsplicht 

die in het hoofdgeding aan de orde is, niet 

wordt opgelegd aan de eigen onderdanen, 

onderzoekt het Hof vervolgens of een dergelijke 

verplichting in strijd zou kunnen zijn 

met het in art. 11 lid 1 Richtlijn 2003/109 

vervatte beginsel van gelijke behandeling op 

de verschillende daarin genoemde gebieden. 

Volgens vaste rechtspraak vereist het gelijkheidsbeginsel 

dat vergelijkbare situaties niet 

verschillend en verschillende situaties niet 

gelijk worden behandeld, tenzij een dergelijke 

behandeling objectief gerechtvaardigd is. 

Het Hof stelt vast dat wat het nut betreft van 

integratiemaatregelen zoals de verwerving 

van kennis van de taal en de samenleving 

van het land, de situatie van derdelanders 

niet vergelijkbaar is met die van eigen onderdanen. 

Terwijl kan worden aangenomen dat 

eigen onderdanen over dergelijke kennis 

beschikken, geldt dat niet voor derdelanders. 

Het feit dat de inburgeringsplicht niet wordt 

opgelegd aan de eigen onderdanen, is dus 

geen schending van het recht van langdurig 

ingezeten derdelanders om overeenkomstig 

art. 11 lid 1 Richtlijn 2003/109 op gelijke wijze 

te worden behandeld als de eigen onderdanen. 

Het Hof is verder van oordeel dat de verplichting 

om een examen als aan de orde in het 

hoofdgeding te behalen, aangezien daarmee 

kan worden verzekerd dat de betrokken derdelanders 

kennis verwerven die onbetwistbaar 

nuttig is om banden met de gastlidstaat op te 

bouwen, op zich niet de verwezenlijking van 

de met Richtlijn 2003/109 nagestreefde doelen 

in gevaar brengt maar, integendeel, kan 

bijdragen tot de verwezenlijking ervan. Het 

opleggen van een geldboete aan langdurig 

ingezeten derdelanders die na het verstrijken 

van de vastgestelde termijn het inburgeringsexamen 

niet hebben behaald, als middel om 

de doeltreffendheid van de door hen te vervullen 

inburgeringsplicht te verzekeren, 

brengt op zich de verwezenlijking van de door 

Richtlijn 2003/109 nagestreefde doelen niet in 

gevaar en ontneemt daaraan dus niet haar 

nuttige werking. De verwijzende rechter dient 

wel te onderzoeken of de betaling van een 

geldboete ter bestraffing van het niet nakomen 

van de verplichting om het inburgeringsexamen 

te behalen, bovenop de betaling van 

de kosten in verband met de afgelegde examens, 

de verwezenlijking van de met Richtlijn 

2003/109 nagestreefde doelen in gevaar 

brengt en daaraan bijgevolg haar nuttige werking 

ontneemt. 

Conclusie 

Richtlijn 2003/109 verzet zich niet tegen een 

nationale regeling, waarbij aan derdelanders 

die reeds de status van langdurig ingezetene 


Rechtspraak 

hebben verworven, de verplichting wordt 

opgelegd om, op straffe van een geldboete, 

een inburgeringsexamen te behalen, mits de 

wijze waarop daaraan uitvoering wordt gegeven 

de verwezenlijking van de met deze 

richtlijn nagestreefde doelen niet in gevaar 

kan brengen, hetgeen de verwijzende rechter 

dient na te gaan. Hierbij doet niet ter zake of 

de status van langdurig ingezetene was verkregen 

voordat de verplichting om een 

inburgeringsexamen te behalen werd opgelegd 

dan wel nadien. 

Hoge Raad (civiele kamer) 

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. G.C.C. 

Lewin, lid van het Gemeenschappelijk Hof 

van Justitie van het Caribische deel van het 

Koninkrijk. De uitspraken zijn integraal in te 

zien op www.rechtspraak.nl. 

1256 

19 juni 2015, nr. 14/00940 

(Mrs. E.J. Numann, C.A. Streefkerk, A.H.T. 

Heisterkamp, C.E. Drion, G. Snijders; plv. P-G 

mr. C.L. de Vries Lentsch-Kostense) 

ECLI:NL:HR:2015:1683 

Onrechtmatige overheidsdaad. In een landelijk 

gebied ligt een voormalige dienstwoning. 

Het college van B&W zegt aan de eigenaar 

van de woning toe dat het de woning 

in het ontwerp-bestemmingsplan zal opnemen 

met de bestemming ‘woondoeleinden’. 

Het college komt de toezegging niet na. De 

eigenaar vordert schadevergoeding. HR: 1. 

Formele rechtskracht. De vordering stuit 

niet af op de formele rechtskracht van het 

bestemmingsplan. 2. Kansschade. De schade 

bestaat in een gemiste kans op verwezenlijking 

van de plannen van de eigenaar. 

Het onzekere antwoord op de vraag of het 

bestemmingsplan met inbegrip van de 

woonbestemming voor de woning tot stand 

zou zijn gekomen dient tot uitdrukking te 

komen in de bepaling van de grootte van 

die kans, derhalve in de schadeberekening. 

Indien geen grond bestaat om op voorhand 

ervan uit te gaan dat die kans nihil of zeer 

klein is, dient de schade zo nodig bij wijze 

van schatting te worden bepaald. 

(BW art. 6:97) 

A, adv. mr. N.C. van Steijn, vs. gemeente Zoeterwoude, 

adv. mr. J. van Weerden. 

Feiten en procesverloop 

In 1987 heeft A percelen gekocht met daarop 

een voormalig poldergemaal met dienstwoning. 

Bij brief van 6 juni 1990 heeft het college 

van B&W van de Gemeente (het College) 

aan A bericht: ‘De voormalige dienstwoning 

zullen wij met de bestemming “woondoeleinden” 

opnemen in het ontwerp-bestemmingsplan 

Landelijk Gebied (1989).’ 

Het College heeft vergeten de woning met 

bestemming woondoeleinden op te nemen 

in het nieuwe bestemmingsplan, dat in 1992 

is vastgesteld. Het heeft hierop toegezegd 

een vrijstellingsprocedure te entameren om 

het gebruik als woning alsnog mogelijk te 

maken. De vrijstellingsprocedure heeft niet 

het door A gewenste resultaat gehad. Gedeputeerde 

Staten hebben geweigerd een verklaring 

van geen bezwaar af te geven en de 

hiertegen aangetekende bezwaren ongegrond 

verklaard. Vervolgens zijn het beroep op de 

rechtbank en het hoger beroep op de ABRvS 

ongegrond verklaard. 

In dit geding heeft A schadevergoeding van 

de Gemeente gevorderd, op te maken bij 

staat, (onder meer) stellende dat het College 

de bij brief van 6 juni 1990 gedane toezegging 

niet is nagekomen. De rechtbank heeft 

de vordering afgewezen. Het hof heeft het 

vonnis van de rechtbank bekrachtigd. 

Hoge Raad 

Onderdeel 2a betoogt dat de leer van de formele 

rechtskracht toepassing mist in een 

geval als het onderhavige. Het onderdeel 

slaagt. Anders dan het hof tot uitgangspunt 

heeft genomen, houdt de grondslag van de 

vordering niet in dat het uiteindelijk in 1992 

tot stand gekomen bestemmingsplan 

onrechtmatig is jegens A. De grondslag van 

de vordering van A betreft enkel de nietnakoming 

van de hiervoor genoemde toezegging 

door het College, welke niet-nakoming 

tot gevolg heeft gehad dat de kans werd weggenomen 

of verminderd dat de woning in 

het vast te stellen bestemmingsplan de 

bestemming ‘woondoeleinden’ zou krijgen 

(vgl. HR 13 februari 1981, 

ECLI:NL:HR:1981:AC2891, NJ 1981/456 

(Heesch vs. Reijs)). De beoordeling van de vordering 

op deze grondslag vergt geen beslissing 

over de rechtmatigheid van het bestemmingsplan. 

De op die grondslag berustende 

vordering tot vergoeding van de door deze 

kansontneming of -vermindering geleden 

schade stuit dan ook niet af op de formele 

rechtskracht van het bestemmingsplan. 

Onderdeel 2c komt op tegen het oordeel van 

het hof dat causaal verband ontbreekt tussen 

het niet-nakomen van de toezegging en het 

ontbreken van de woonbestemming. Het 

onderdeel slaagt. Het betoogt terecht dat de 

schade waarvan A vergoeding vordert, 

bestaat in een gemiste kans op verwezenlijking 

van zijn plannen, en dat het onzekere 

antwoord op de vraag of het bestemmingsplan 

destijds met inbegrip van de woonbestemming 

voor de dienstwoning van A tot 

stand zou zijn gekomen tot uitdrukking 

dient te komen in de bepaling van de grootte 

van die kans, derhalve in de schadeberekening. 

In het onderhavige geval is onmiskenbaar 

sprake van condicio sine qua non-verband 

tussen de niet-nakoming en de gemiste 

kans. Indien geen grond bestaat om op voorhand 

ervan uit te gaan dat die kans nihil of 

zeer klein is, dient de schade zo nodig bij wijze 

van schatting te worden bepaald. De 

omstandigheid dat, zoals het hof heeft overwogen, 

‘niet met voldoende mate van zekerheid 

valt vast te stellen’ dat de gemeenteraad 

en Gedeputeerde Staten in 1992 wel hun 

medewerking zouden hebben verleend aan 

de bestemming ‘woondoeleinden’, is een 

onzekerheid die aan een kans eigen is. Dit 

argument kan derhalve voor de rechter geen 

grond opleveren om zich te onttrekken aan 

een vaststelling van de grootte van die kans, 

zo nodig bij wijze van schatting. 

Volgt vernietiging en verwijzing. 

De plv. P-G concludeert tot verwerping. Zij 

meent dat de toezegging in beginsel wordt 

‘gedekt’ door de formele rechtskracht van het 

bestemmingsplan (16-18) en dat de ‘leer van 

de proportionele schade’ niet van toepassing 

in een geval als het onderhavige (21). 

1257 

19 juni 2015, nr. 14/02060 

(Mrs. W.A.M. van Schendel, H.A.G. Splintervan 

Kan, V. van den Brink; A-G mr. F.F. 

Langemeijer) 

ECLI:NL:HR:2015:1688 

Benadeelde partij. Vordering in strafzaak. 

Hoger beroep. HR: De strafrechter in eerste 

aanleg heeft de vordering van de benadeelde 

partij niet-ontvankelijk verklaard, omdat 

hij van oordeel was dat de vordering niet 

was gebaseerd op het aan de verdachte 

gemaakte strafrechtelijk verwijt. Tegen 

deze beslissing heeft de wet geen hoger 

beroep opengesteld. In een bijzondere 

appelmogelijkheid behoeft ook niet te worden 

voorzien. 

(Sv art. 361 lid 2 aanhef en sub b, art. 421 lid 

4) 

TRMI, adv. mr. P.J.Ph. Dietz de Loos, vs. Attero, 

adv. mr. B.T.M. van der Wiel. 


TRMI houdt zich bezig met bemiddeling bij de 

totstandkoming van overeenkomsten ter zake 


Rechtspraak 

van afvalverwerking. In 2005 heeft TRMI Attero 

benaderd om het afvalproduct PP2 in het 

buitenland te laten verwerken. Om te voorkomen 

dat Attero de buitenlandse verwerker 

rechtstreeks zou benaderen, heeft TRMI exclusiviteit 

bedongen. Vervolgens heeft TRMI Attero 

in contact gebracht met een Poolse verwerker. 

Attero is strafrechtelijk vervolgd wegens 

overtreding van afvalstoffenwetgeving. TRMI 

heeft zich in de strafzaak gevoegd als benadeelde 

partij met een vordering tot schadevergoeding 

van € 23,4 miljoen, met rente en kosten. 

De rechtbank heeft Attero een geldboete 

opgelegd wegens ‘medeplegen van een overtreding 

van het voorschrift gesteld bij artikel 

10.60, tweede lid, van de Wet milieubeheer, 

begaan door een rechtspersoon, meermalen 

gepleegd’ en TRMI niet-ontvankelijk verklaard 

in de vordering. De verdachte en de officier 

van justitie hebben geen hoger beroep ingesteld. 

TRMI heeft hoger beroep ingesteld bij 

het hof (kamer voor burgerlijke zaken) en de 

grondslag van de vordering aangevuld. Het 

hof heeft TRMI niet-ontvankelijk verklaard in 

het hoger beroep. 

Hoge Raad 

In art. 421 lid 4 Sv is voor het geval waarin 

de strafrechter in eerste aanleg een inhoudelijk 

afwijzend oordeel heeft gegeven over de 

vordering van de benadeelde partij en verdachte 

noch het openbaar ministerie hoger 

beroep heeft ingesteld tegen het strafvonnis, 

bepaald dat de benadeelde partij tegen het 

deel van het vonnis waarbij haar vordering is 

afgewezen in hoger beroep kan komen bij 

het gerechtshof. Op dat geding zijn de bepalingen 

van het Wetboek van Burgerlijke 

Rechtsvordering inzake het rechtsgeding in 

hoger beroep en cassatie van overeenkomstige 

toepassing. In de onderhavige zaak heeft 

de strafrechter in eerste aanleg de vordering 

van de benadeelde partij TRMI niet ten gronde 

afgewezen, maar TRMI – klaarblijkelijk op 

de voet van art. 361 lid 2, aanhef en onder b, 

Sv – niet-ontvankelijk verklaard in haar vordering, 

omdat de rechtbank van oordeel was 

dat de vordering tot schadevergoeding van 

TRMI niet was gebaseerd op het aan Attero 

gemaakte strafrechtelijk verwijt. Tegen deze 

beslissing tot niet-ontvankelijkverklaring 

heeft de wet geen hoger beroep opengesteld. 

In een bijzondere appelmogelijkheid zoals 

die van art. 421 lid 4 Sv behoeft ook niet te 

worden voorzien, nu zodanige niet-ontvankelijkverklaring 

de benadeelde partij niet 

berooft van de mogelijkheid haar vordering 

tot schadevergoeding aan de burgerlijke 

rechter voor te leggen. De bestreden beslissing 

van het hof is dus juist. 

Volgt verwerping, overeenkomstig de conclusie 

van de A-G. 

De A-G schetst het wettelijk kader onder 2.2- 

2.10. 

1258 

19 juni 2015, nr. 14/02113 

(Mrs. E.J. Numann, C.A. Streefkerk, A.H.T. 

Heisterkamp, C.E. Drion, G. de Groot; A-G 

mr. J. Wuisman) 

ECLI:NL:HR:2015:1693 

Schuldsanering. Teruggevorderde uitkering. 

Ten aanzien van iemand die een Wwb-uitkering 

geniet, wordt de wettelijke schuldsaneringsregeling 

van toepassing verklaard. Vervolgens 

vordert de gemeente een deel van de 

genoten uitkering terug. Daarna wordt de 

schone lei verleend. Valt de vordering tot 

terugbetaling van te veel genoten uitkering 

onder de schone lei-verklaring? HR: Indien 

het besluit tot terugvordering van bijstand 

die in de periode voorafgaand aan het van 

toepassing worden van de schuldsaneringsregeling 

ten onrechte is genoten, pas na het 

van toepassing worden van de schuldsaneringsregeling 

is genomen, valt de vordering 

tot terugbetaling onder de werking van de 

schuldsaneringsregeling. 

(Fw art. 299 lid 1 aanhef en onder b; Wwb art. 

54 lid 3, art. 58) 

A, adv. mr. M.E. Bruning, vs. gemeente Haarlem, 

adv. mr. S. Kousedghi. 


Sinds 2004 ontving A een uitkering op grond 

van de Wet werk en bijstand (hierna: Wwb) 

van de Gemeente. In 2006 is ten aanzien van 

A de wettelijke schuldsaneringsregeling van 

toepassing verklaard. In 2008 heeft de 

Gemeente € 34 335 van A teruggevorderd 

vanwege ten onrechte genoten Wwb-uitkeringen. 

Na bezwaar en beroep heeft de Gemeente 

het teruggevorderde bedrag verlaagd tot 

€ 8 632. Dit besluit is na beroep en hoger 

beroep in stand gebleven. In 2011 is de 

schuldsaneringsregeling tussentijds beëindigd 

zonder toekenning van de schone lei. In 

hoger beroep is alsnog geoordeeld dat de 

schone lei moest worden verleend, waarna 

dat is gebeurd. De Gemeente heeft ter incassering 

van de ten onrechte genoten Wwb-uitkeringen 

beslag gelegd. 

In dit kort geding heeft A opheffing van het 

beslag gevorderd, stellende dat de vordering 

van de Gemeente onder de werking van de 

schone lei-verklaring valt en dus niet meer 

afdwingbaar is. De voorzieningenrechter 

heeft de vordering afgewezen. Het hof heeft 

het vonnis van de rechtbank bekrachtigd. 

Hoge Raad 

Art. 58 Wwb, dat de terugvordering door de 

Gemeente van ten onrechte of tot een te 

hoog bedrag ontvangen bijstand regelt, sluit 

blijkens zijn redactie aan bij de regels van de 

onverschuldigde betaling. De onderhavige 

zaak stelt de vraag aan de orde of in dit geval 

van onverschuldigde betaling kan worden 

gesproken, en zo ja met ingang van welk tijdstip, 

nu het enkele genieten van bijstand zonder 

dat wordt voldaan aan de wettelijke vereisten 

voor het ontvangen daarvan, nog niet 

meebrengt dat die bijstand moet worden 

terugbetaald. Voor terugvordering is immers 

een besluit tot intrekking vereist (art. 54 lid 3 

Wwb). Voor zover het intrekkingsbesluit meebrengt 

dat aan het besluit tot toekenning 

werking wordt ontnomen met ingang van 

een tijdstip in het verleden, moet de vanaf 

dat tijdstip ten onrechte genoten bijstand 

worden aangemerkt als onverschuldigd 

betaald. Vervolgens rijst de vraag of de vordering 

tot terugbetaling van bijstand die in de 

periode voorafgaand aan het van toepassing 

worden van de schuldsaneringsregeling ten 

onrechte is genoten, valt onder de werking 

van de schuldsaneringsregeling, indien het 

terugvorderingsbesluit pas na het van toepassing 

worden van de schuldsaneringsregeling 

is genomen. Die vraag dient bevestigend 

te worden beantwoord. Art. 299 lid 1, aanhef 

en onder b, Fw bepaalt dat de schuldsaneringsregeling 

werkt ten aanzien van vorderingen 

op de schuldenaar die na de uitspraak 

tot de toepassing van de schuldsaneringsregeling 

ontstaan uit hoofde van – onder 

meer – vernietiging van een vóór die uitspraak 

met de schuldenaar gesloten overeenkomst. 

Een besluit tot intrekking van ten 

onrechte genoten bijstand met ingang van 

een in het verleden gelegen tijdstip dient, 

wat betreft de daaruit voortvloeiende verplichting 

tot terugbetaling, op één lijn te 

worden gesteld met de vernietiging van een 

overeenkomst met terugwerkende kracht. 

Daarom dient daarop de bepaling van art. 

299 lid 1 aanhef en onder b Fw overeenkomstig 

te worden toegepast. Het hof heeft dit 

miskend. 

Volgt vernietiging en verwijzing, overeenkomstig 

de conclusie van de A-G. 

De A-G bespreekt de toepasselijke regels onder 

2.4-2.6. 


Rechtspraak 

1259 

19 juni 2015, nr. 14/02484 

(Mrs. E.J. Numann, A.H.T. Heisterkamp, G. de 

Groot, M.V. Polak, T.H. Tanja-van den Broek; 

A-G mr. E.M. Wesseling-van Gent) 

ECLI:NL:HR:2015:1689 

Deelgeschil. Hoger beroep. HR: 1. Cassabiliteit. 

Tegen de uitspraak in het hoger beroep 

dat op de voet van art. 1019cc lid 3 Rv tegen 

een deelgeschilbeschikking is ingesteld, 

staat cassatieberoep open. 2. Tussentijds 

cassatieberoep. Een uitspraak in het hoger 

beroep tegen een deelgeschilbeschikking 

dat is ingesteld op de voet van art. 1019cc 

lid 3, aanhef en onder a, Rv, is een tussenuitspraak, 

tenzij het hof zelf de zaak heeft 

afgedaan. 3. Dagvaardingsprocedure. De 

procedure waarin op de voet van art. 1019cc 

lid 3 Rv (mede) wordt opgekomen tegen een 

beschikking in een deelgeschil, is een dagvaardingsprocedure. 

4. Proceskosten. De 

regeling van art. 1019aa Rv ter zake van 

proceskosten is niet van toepassing op de 

procedure waarin op de voet van art. 1019cc 

lid 3 Rv wordt opgekomen tegen de deelgeschilbeschikking. 

(Rv art. 69, 332, 355, 398, 401a lid 2, art. 

1019w, 1019aa lid 1, art. 1019bb, 1019cc lid 3) 

Achmea, adv. mr. M.E. Franke, vs. B, adv. mr. 

K. Aantjes. 


In 2007 is B gewond geraakt bij een ongeval. 

Achmea heeft als aansprakelijkheidsverzekeraar 

aansprakelijkheid erkend. Ten tijde van 

het ongeval was B verzekerd tegen arbeidsongeschiktheid 

bij De Amersfoortse. De Amersfoortse 

heeft uitkeringen gedaan. In een 

deelgeschil heeft de kantonrechter op verzoek 

van B voor recht verklaard dat de uitkeringen 

van De Amersfoortse niet in aanmerking 

komen voor verrekening (de 

deelgeschilbeschikking). 

In dit geding heeft Achmea gevorderd dat 

voor recht wordt verklaard dat zij de uitkeringen 

van De Amersfoortse mag verrekenen 

met de uitkeringen die Achmea is verschuldigd, 

zonder dat op dat verrekende voordeel 

de door B betaalde premies in mindering 

moeten worden gebracht. Zij heeft de rechtbank 

tevens op de voet van art. 1019cc lid 3, 

aanhef en onder a, Rv verzocht tussentijds 

hoger beroep open te stellen tegen de deelgeschilbeschikking. 

De rechtbank heeft het verzochte 

tussentijds hoger beroep opengesteld. 

Achmea heeft hoger beroep tegen de deelgeschilbeschikking 

ingesteld. Het hof heeft de 

deelgeschilbeschikking bekrachtigd. Achmea 

heeft cassatieberoep ingesteld en daarna 

bericht dat zij het cassatieberoep intrekt. B 

heeft verzocht om begroting van zijn kosten 

in cassatie op de voet van art. 1019aa Rv, 

althans volgens het liquidatietarief, en veroordeling 

van Achmea in die kosten. 

Hoge Raad 

De Hoge Raad ziet aanleiding eerst twee procedurele 

kwesties te behandelen. Het betreft 

allereerst de kwestie of in de onderhavige 

zaak cassatieberoep openstaat. Tegen de achtergrond 

van de parlementaire geschiedenis 

van de wettelijke regeling moet worden aangenomen 

dat cassatieberoep openstaat tegen 

de uitspraak in het hoger beroep dat op de 

voet van art. 1019cc lid 3 Rv tegen een deelgeschilbeschikking 

is ingesteld. Voor beroep 

in cassatie tegen een tussenuitspraak is verlof 

van het gerechtshof vereist. Een uitspraak 

in het hoger beroep tegen een deelgeschilbeschikking 

dat is ingesteld op de voet van art. 

1019cc lid 3 aanhef en onder a, Rv (met verlof 

van de rechter in eerste aanleg), is een 

tussenuitspraak, tenzij het hof zelf de zaak 

heeft afgedaan. De uitspraak van het hof in 

dit geding betrof een tussenuitspraak, aangezien 

hoger beroep was ingesteld op de voet 

van art. 1019cc lid 3 aanhef en onder a Rv. 

Achmea is dus, bij gebreke van een verlof, in 

haar cassatieberoep niet-ontvankelijk. 

Een volgende procedurele kwestie betreft de 

vraag of de procedure die op de voet van art. 

1019cc lid 3 Rv wordt ingeleid, wordt 

beheerst door de regels van de dagvaardingsprocedure 

dan wel de verzoekschriftprocedure. 

Blijkens de tekst en de strekking van art. 

1019cc lid 3 Rv is het geding waarin op de 

voet van die bepaling (mede) wordt opgekomen 

tegen een beschikking in een deelgeschil, 

een dagvaardingsprocedure. Indien de 

zaak verkeerd is ingeleid, kan de behandeling 

van de zaak met toepassing van art. 69 Rv 

worden voortgezet volgens de regels van de 

dagvaardingsprocedure. 

Het verzoek van B stelt de vraag aan de orde 

of in de dagvaardingsprocedure waarin op de 

voet van art. 1019cc lid 3 Rv wordt opgekomen 

tegen een deelgeschilbeschikking, de 

kosten van de benadeelde behoren te worden 

begroot op de voet van art. 1019aa Rv. Blijkens 

de totstandkomingsgeschiedenis is de 

regeling van art. 1019aa Rv voor de begroting 

van de kosten slechts gegeven voor de deelgeschilprocedure, 

en is die regeling niet van 

toepassing op de proceskosten van de dagvaardingsprocedure 

tussen dezelfde partijen 

waarin op de voet van art. 1019cc lid 3 Rv 

wordt opgekomen tegen de deelgeschilbeschikking. 

Uit het voorgaande volgt dat de 

kosten van B in cassatie niet dienen te worden 

begroot op de voet van art. 1019aa Rv. 

De kosten zullen op de in cassatie gebruikelijke 

wijze worden begroot. 

Volgt niet-ontvankelijkverklaring van 

Achmea in het cassatieberoep, overeenkomstig 


De A-G concludeert dat een uitspraak op de 

voet van art. 1019cc lid 3 Rv cassabel is (2.18- 

2.20), dat voor tussentijds cassatieberoep 

tegen een tussenuitspraak van het hof op de 

voet van art. 1019cc lid 3 Rv verlof van het 

hof nodig is (2.22-2.25) en dat de procedure 

op de voet van art. 1019cc lid 3 Rv een dagvaardingsprocedure 

is (2.14-2.16). 

1260 

19 juni 2015, nr. 14/03094 

(Mrs. F.B. Bakels, C.A. Streefkerk, A.H.T. 

Heisterkamp, G. Snijders, G. de Groot; A-G 

mr. J. Spier) 

ECLI:NL:HR:2015:1687 

Collectieve actie. Het Dr. Sarphatihuis in 

Amsterdam is een instelling voor onder 

meer demente personen. In 2013 werd daar 

een onaangekondigde actie gevoerd, waarbij 

leidinggevenden niet tot de instelling 

werden toegelaten. Was de actie onrechtmatig? 

HR: De Hoge Raad nuanceert de betekenis 

van zijn eerdere rechtspraak over de 

onrechtmatigheid van collectieve acties en 

geeft een aangepast beoordelingskader: zie 

hoofdtekst. Tegen deze achtergrond is de 

rechtsopvatting van het hof onjuist. 

(ESH art. 6 aanhef en onder 4 G; BW art. 

6:162) 

Abvakabo FNV, adv. mr. S.F. Sagel, vs. Amsta, 

adv. mr. R.A.A. Duk. 


Amsta exploiteert zorginstellingen op vijfendertig 

locaties. Tussen partijen heeft overleg 

plaatsgevonden over de arbeidsvoorwaarden 

van de bij Amsta werkzame personen. Op 

zaterdag 2 februari 2013 hebben personeelsleden 

van Amsta, onder wie leden van FNV, 

tezamen met anderen, actie gevoerd in het 

Dr. Sarphatihuis, een door Amsta geëxploiteerde 

instelling. Gedurende deze actie werden 

bestuurders en niet bij de actie betrokken 

leidinggevenden niet tot het 

Dr. Sarphatihuis toegelaten. 

In dit kort geding heeft Amsta diverse vorderingen 

ingediend en onder meer aangevoerd 

dat FNV betrokken is geweest bij de ‘onaangekondigde 

bedrijfsbezetting’ op 2 februari 

2013. De voorzieningenrechter heeft voorzieningen 

getroffen. Het hof heeft deels andere 

voorzieningen getroffen. 


Rechtspraak 

Hoge Raad 

Het middel betoogt dat het hof bij de beoordeling 

van de vraag of de onderhavige collectieve 

actie onder de bescherming van art. 6, 

aanhef en onder 4, ESH valt, ten onrechte 

beslissende betekenis heeft toegekend aan 

de in eerdere rechtspraak ontwikkelde zwaarwegende 

procedureregels (‘spelregels’). De 

door het hof genoemde ‘spelregels’ zijn a. dat 

een collectieve actie van werknemers, in verband 

met de daardoor (mogelijk) geschade 

belangen van de werkgever en derden, tijdig 

tevoren aan de werkgever behoort te worden 

aangezegd, en b. dat de actie een ultimum 

remedium dient te zijn, waarin ligt besloten 

dat zij mede dient te worden getoetst aan de 

beginselen van proportionaliteit en subsidiariteit. 

Bij de beoordeling stelt de Hoge Raad 

voorop dat in HR 31 oktober 2014, 

ECLI:NL:HR:2014:3077 (FNV c.s. vs. Enerco), 

over het stelsel van de art. 6 en G ESH en de 

verhouding tussen deze bepalingen ligt 

besloten dat de ‘spelregels’ niet langer een 

zelfstandige maatstaf zijn om te beoordelen 

of een collectieve actie rechtmatig is. De naleving 

daarvan is dus niet langer een zelfstandige 

voorwaarde voor die rechtmatigheid. Dit 

neemt niet weg dat die spelregels (niet alleen 

die welke in deze zaak door het hof zijn 

genoemd) nog steeds van belang zijn bij de 

beantwoording van de vraag of de uitoefening 

van het recht op collectief optreden in 

een concreet geval dient te worden beperkt 

of verboden langs de weg van art. G ESH. Zij 

zijn weliswaar niet langer als zodanig voorwaarden 

voor toelaatbaarheid van de actie, 

maar nog wél gezichtspunten bij de beoordeling 

of de actie moet worden beperkt of verboden. 

Het belang van de spelregels als 

gezichtspunten is echter niet steeds hetzelfde. 

In het geval van bijvoorbeeld een algehele 

werkstaking hebben zij groot gewicht, maar 

dit is in mindere mate het geval wanneer 

sprake is van een ‘prikactie’ van beperkte 

duur waardoor geen grote schade wordt aangericht. 

Met het voorgaande strookt dat niet 

langer in zijn algemeenheid als een zelfstandige 

voorwaarde voor toelaatbaarheid van 

een collectieve actie kan worden gesteld dat 

zij als uiterste middel wordt ingezet. Het 

vorenstaande betekent dat, indien de organisatoren 

van een collectieve actie aannemelijk 

maken dat de actie redelijkerwijze kan bijdragen 

aan doeltreffende uitoefening van het 

recht op collectief onderhandelen, deze actie 

onder het bereik valt van art. 6 aanhef en 

onder 4 ESH en dus in beginsel moet worden 

aangemerkt als een rechtmatige uitoefening 

van het sociale grondrecht op collectieve 

actie. Het ligt dan op de weg van de werkgever 

of de derde die eist dat de uitoefening 

van het recht op collectieve actie in het concrete 

geval wordt beperkt of uitgesloten, om 

aannemelijk te maken dat deze beperking of 

uitsluiting naar de maatstaf van art. G ESH 

gerechtvaardigd is. Dit laatste is slechts het 

geval indien beperkingen aan het recht op 

collectieve actie maatschappelijk gezien dringend 

noodzakelijk zijn. Bij de beoordeling óf 

een beperking of uitsluiting van de uitoefening 

van het recht op collectieve actie in het 

concrete geval, maatschappelijk gezien, dringend 

noodzakelijk is, dient de rechter alle 

omstandigheden mee te wegen. Daarbij kunnen 

onder meer van belang zijn de aard en 

duur van de actie, de verhouding tussen de 

actie en het daarmee nagestreefde doel, de 

daardoor veroorzaakte schade aan de belangen 

van de werkgever of derden, en de aard 

van die belangen en die schade. In dit verband 

kan ook (onder omstandigheden zelfs 

beslissende) betekenis toekomen aan het 

antwoord op de vraag of de spelregels zijn 

nageleefd. Opmerking verdient voorts nog 

dat als de actie mede personen treft met een 

bijzondere kwetsbaarheid zoals jeugdigen, 

gehandicapten, bejaarden, en anderen die in 

bijzondere mate zorg behoeven, in die zin 

dat zij afbreuk doet aan de mogelijkheid van 

hun verzorging waardoor die personen worden 

blootgesteld aan het gevaar dat hun 

geestelijke of lichamelijke gezondheid wordt 

geschaad, de actie op grond van art. G ESH al 

snel als onrechtmatig moet worden aangemerkt. 

Tegen deze achtergrond is de rechtsopvatting 

van het hof onjuist. Bevestigende 

beantwoording van de vraag of de in de 

rechtspraak ontwikkelde spelregels zijn nageleefd, 

is immers niet van belang voor bevestigende 

beantwoording van de vraag of de 

onderhavige actie valt onder de bescherming 

van art. 6, aanhef en onder 4, ESH; evenmin 

is dit zonder meer voldoende grond voor een 

beperking of verbod van de actie op de voet 

van art. G ESH. Ook onjuist is de in de overweging 

van het hof besloten liggende opvatting 

dat op de organiserende vakvereniging 

dienaangaande de stelplicht en bewijslast 

rusten. Het middel treft in zoverre doel en 

behoeft voor het overige geen behandeling. 

Het hof heeft in het midden gelaten of de 

onderhavige actie als bedrijfsbezetting is aan 

te merken. In verband met de behandeling 

van het geschil na verwijzing verdient 

opmerking dat de vraag of deze actievorm 

onder de bescherming van art. 6, aanhef en 

onder 4, ESH valt en zo ja, of zij niettemin 

– als onrechtmatig – op grond van art. G ESH 

dient te worden verboden, eveneens moet 

worden beantwoord met inachtneming van 

de hiervoor vermelde maatstaven en 

gezichtspunten. 

Volgt vernietiging en verwijzing. 

De A-G concludeert tot verwerping. Hij meent 

dat er niets te zeggen valt voor het standpunt 

dat de onderhavige actie niet onrechtmatig 

was (3.2) en dat het geen pas geeft dat een 

vakbond meent ‘de medische eindverantwoordelijkheid’ 

te kunnen overnemen (5.5). Op de 

juridische kant gaat hij in onder 4.1-4.13, met 

aandacht voor kritiek van het Europese Comité 

voor Sociale Rechten op Nederlandse rechtspraak 

over de onrechtmatigheid van collectieve 

acties. 

1261 

19 juni 2015, nr. 14/04304 

(Mrs. A.M.J. van Buchem-Spapens, 

G. Snijders, M.V. Polak; A-G mr. G.R.B. van 

Peursem) 

ECLI:NL:HR:2015:1690 

Incidenteel appel. HR: Het hof heeft miskend 

dat in het verweerschrift in hoger 

beroep een incidenteel appel besloten lag. 

(Rv art. 339 lid 3, art. 362) 

De vrouw, adv. mr. D.M. de Knijff, vs. de man, 

adv. mr. S. Kousedghi. 

Procesverloop 

In dit echtscheidingsgeding heeft de vrouw 

partneralimentatie van € 6 500 per maand 

verzocht. De rechtbank heeft de partneralimentatie 

bepaald op € 560 per maand. De 

man heeft hoger beroep ingesteld. Het hof 

heeft de beschikking van de rechtbank, voor 

zover betrekking hebbende op de partneralimentatie, 

bekrachtigd. 

Hoge Raad 

Gelet op hetgeen de vrouw in haar verweerschrift 

in hoger beroep heeft aangevoerd en 

gezien het partijdebat in hoger beroep, waaruit 

blijkt dat de man heeft begrepen dat de 

vrouw een hogere partneralimentatie wenste 

dan de rechtbank had vastgesteld, had het hof 

behoren te onderzoeken of de draagkracht 

van de man een hogere partneralimentatie 

toeliet dan het door de rechtbank vastgestelde 

bedrag. Het hof heeft miskend dat in het verweerschrift 

van de vrouw in hoger beroep een 

incidenteel appel met betrekking tot de draagkracht 

van de man besloten lag. Ook onderdeel 

2, dat opkomt tegen de overweging van 

het hof dat de vrouw geen incidenteel appel 

heeft ingesteld ter zake van haar aanvullende 

behoefte, is in het licht van het vorenstaande 

terecht voorgesteld. 

Volgt vernietiging en verwijzing, overeenkomstig 


De A-G spreekt van een verkapt, maar onmiskenbaar 

incidenteel appel (onder 10). 


Rechtspraak 

1262 

19 juni 2015, nr. 14/06504 

(Mrs. C.A. Streefkerk, A.H.T. Heisterkamp, 

C.E. Drion; A-G mr. E.M. Wesseling-van Gent) 

ECLI:NL:HR:2015:1684 

Toegang tot de rechter. Verplichte procesvertegenwoordiging. 

Het cassatieverzoekschrift 

is niet ondertekend door een advocaat 

bij de Hoge Raad. Dit gebrek is niet 

hersteld. HR: Het beroep dat verzoekers ter 

rechtvaardiging van dit gebrek hebben 

gedaan op art. 6 EVRM, faalt op de in de 

conclusie van de A-G vermelde gronden. 

(EVRM art. 6 lid 1en lid 3 onder c; Gw art. 94; 

Rv art. 407 lid 3, art. 426a lid 1) 

Verzoekers, geen advocaat, vs. Stichting de 

Alliantie, niet verschenen. 

Procesverloop 

In dit kort geding heeft Stichting gevorderd 

dat verzoekers wordt bevolen medewerking 

eraan te verlenen dat bepaalde werkzaamheden 

worden uitgevoerd in de door verzoekers 

gehuurde woning. De kantonrechter heeft de 

vordering deels toegewezen. Het hof heeft 

verzoekers niet-ontvankelijk verklaard in het 

hoger beroep, onder meer omdat in hoger 

beroep geen advocaat was gesteld. Verzoekers 

hebben cassatieberoep ingesteld bij een 

geschrift getiteld ‘cassatiedagvaarding huurrecht’. 

Hoge Raad 

Nu het geschrift getiteld ‘cassatiedagvaarding 

huurrecht’ geen exploot is in de zin van art. 

45 Rv en niet voldoet aan de eisen van de art. 

45 en 11 Rv, zal het aangemerkt worden als 

een verzoekschrift. Dit verzoekschrift voldoet 

niet aan de eisen van art. 426a lid 1 Rv, 

omdat het niet is ingediend noch is ondertekend 

door een advocaat bij de Hoge Raad. Dit 

gebrek in cassatie kan worden hersteld door 

datzelfde verzoekschrift binnen twee weken 

na binnenkomst ter griffie van de Hoge Raad 

opnieuw in te dienen, maar nu ondertekend 

door een advocaat bij de Hoge Raad. Hoewel 

verzoekers daarop door de griffie van de 

Hoge Raad zijn gewezen, is het gebrek in het 

oorspronkelijke verzoekschrift niet hersteld. 

Dit brengt mee dat verzoekers in hun beroep 

niet-ontvankelijk dienen te worden verklaard. 

Het beroep dat verzoekers ter rechtvaardiging 

van dit gebrek hebben gedaan op art. 6 

EVRM, faalt op de in de conclusie van de 

Advocaat-Generaal vermelde gronden. 

Volgt niet-ontvankelijkverklaring van verzoekers 

in het cassatieberoep, overeenkomstig 


De A-G zet onder 2.5-2.8 uiteen dat het vereiste 

van verplichte procesvertegenwoordiging 

niet in strijd is met het in art. 6 EVRM verankerde 

recht op toegang tot de rechter. 

Hoge Raad (strafkamer) 

Deze rubriek wordt verzorgd door prof. mr. 

P.H.P.H.M.C. van Kempen, hoogleraar 

straf(proces)recht Radboud Universiteit 

Nijmegen. 

1263 

16 juni 2015, nr. 14/00314 

(Mrs. A.J.A. van Dorst, N. Jörg, V. van den 

Brink) 

(Na conclusie van A-G mr. D.J.C. Aben, strekkende 

tot verwerping; adv. mr. J. Boksem, 

Leeuwarden) 

ECLI:NL:HR:2015:1654 

Valse aangifte, art. 188 Sr: deze bepaling 

ziet op het geval dat aangifte of klacht is 

gedaan van een strafbaar feit met de wetenschap 

dat dit feit in het geheel niet is 

gepleegd, met dien verstande dat voor toepassing 

van die bepaling voldoende is dat 

in de aangifte opzettelijk in strijd met de 

waarheid, feiten worden meegedeeld in 

zodanige bewoordingen dat degene aan wie 

de aangifte wordt gedaan, daaruit moet 

begrijpen dat op zekere tijd en plaats een 

bepaald strafbaar feit is gepleegd. In casu 

sprake van valse aangifte omdat hetgeen 

verdachte tijdens een gesprek met twee 

rechercheurs van de zedenafdeling van de 

politie heeft verklaard over haar vermeende 

slachtofferschap in een zedenzaak als 

een uitbreiding, versterking en verzwaring 

van een eerdere aangifte door de moeder 

van de verdachte werd beschouwd. 

(Sr art. 188) 

Inleiding: 

Verdachte is veroordeeld omdat zij – kort 

gezegd – ‘aangifte heeft gedaan dat een strafbaar 

feit was gepleegd, wetende dat dat feit 

niet was gepleegd, immers heeft verdachte in 

genoemde periode op meerdere tijdstippen, 

ten overstaan van rechercheurs van de 

zedenafdeling van de politie Doetinchem, 

opzettelijk en in strijd met de waarheid verklaringen 

afgelegd inhoudende dat zij, verdachte, 

op 16 mei 2011 en op 13 september 

2011 seksueel zou zijn misbruikt door haar 

zwemtrainer, [betrokkene 1]’. 

Het hof heeft daarover onder meer overwogen: 

‘Verdachte heeft op 27 mei 2011 een 

zogenaamd “informatief gesprek zeden” 

gevoerd bij de politie. Zij heeft toen aangegeven 

dat zij [betrokkene 1], al enkele jaren 

haar zwemcoach, in een kleedhokje van het 

zwembad heeft moeten aftrekken. Op 7 juni 

2011 heeft verdachte, destijds 17 jaar, een 

getuigenverklaring afgelegd. Op 9 juni 2011 

heeft de moeder van verdachte aangifte van 

aanranding van en ontucht met haar dochter 

gedaan tegen [betrokkene 1]. Op 27 oktober 

2011 heeft er wederom een gesprek plaatsgevonden 

met verdachte bij de politie. Verdachte 

heeft toen verteld dat zij op 16 mei 2011 

én op 13 september 2011 seks heeft gehad 

met [betrokkene 1], waarbij hij met zijn penis 

in haar vagina is gedrongen. Naar aanleiding 

van dit verhaal heeft de politie onderzoek 

gedaan in de woning van verdachte, met het 

doel om DNA-materiaal veilig te stellen. Dat 

is niet gelukt. Verdachte heeft op 24 mei 

2012 verklaard dat zij op 27 oktober 2011 bij 

de politie onwaarheden heeft verteld, omdat 

zij had gehoord dat de zaak tegen [betrokkene 

1] zou worden geseponeerd. Daarom had 

zij haar eerdere verhaal aangedikt en had zij 

feiten genoemd die helemaal niet zijn voorgevallen. 

Verdachte heeft dit ook ter zitting 

van het hof erkend. Het hof is van oordeel 

dat hetgeen verdachte op 27 oktober 2011 bij 

de politie heeft verteld een uitbreiding, versterking 

en verzwaring betrof van de eerdere 

door haar moeder op 9 juni 2011 gedane 

aangifte. Het hof ziet deze nadere verklaring 

van verdachte dan ook in samenhang met de 

aangifte die al in juni 2011 was gedaan. Naar 

het oordeel van het hof is er daarom wel 

sprake van een valse aangifte in de zin van 

artikel 188 [Sr].’ 

Inleiding eerste middel: 

Het middel klaagt over het oordeel van het 

hof dat te dezen sprake is van het doen van 

een valse aangifte in de zin van art. 188 Sr. 

Art. 188 Sr luidt: ‘hij die aangifte of klacht 

doet dat een strafbaar feit gepleegd is, wetende 

dat het niet gepleegd is, wordt gestraft 

met een gevangenisstraf van ten hoogste een 

jaar of geldboete van de derde categorie’. 

Hoge Raad, eerste middel 

onder meer: 

3.3. De tenlastelegging is toegesneden op 

deze bepaling. Daarom moeten de in de tenlastelegging 

en bewezenverklaring voorkomende 

woorden ‘aangifte heeft gedaan dat 

een strafbaar feit was gepleegd, wetende dat 

dat feit niet was gepleegd’ geacht worden 

aldaar te zijn gebezigd in dezelfde betekenis 

als toekomt aan dezelfde in die bepaling 

voorkomende bewoordingen. 

3.4. Art. 188 Sr heeft betrekking op het geval 

dat aangifte of klacht is gedaan van een 

strafbaar feit met de wetenschap dat dit feit 


Rechtspraak 

in het geheel niet is gepleegd (vgl. HR 2 

maart 1902, W. 7735) met dien verstande dat 

voor toepassing van die bepaling voldoende 

is dat in de aangifte opzettelijk in strijd met 

de waarheid, feiten worden meegedeeld in 

zodanige bewoordingen dat degene aan wie 

de aangifte wordt gedaan, daaruit moet 

begrijpen dat op zekere tijd en plaats een 

bepaald strafbaar feit is gepleegd (vgl. HR 13 

december 2011, ECLI:NL:HR:2011:BR2981, NJ 

2012/10). 

3.5. Uit ’s Hofs bewijsvoering volgt dat de verdachte 

op 27 oktober 2011 in een gesprek 

met twee rechercheurs van de zedenafdeling 

van de politie heeft verklaard dat zij op 16 

mei 2011 en 13 september 2011 in Groenlo 

tegen haar wil seks heeft gehad met [betrokkene 

1] waarbij hij met zijn penis in haar 

vagina is gedrongen. In zijn overweging dat 

hetgeen de verdachte tijdens dit gesprek 

heeft verklaard als een uitbreiding, versterking 

en verzwaring van een eerdere aangifte 

door de moeder van de verdachte werd 

beschouwd, heeft het Hof tot uitdrukking 

gebracht dat bedoelde rechercheurs uit de 

door de verdachte op 27 oktober 2011 afgelegde 

nadere verklaring hebben begrepen dat 

op zekere tijd en op een aangegeven plaats 

het door de verdachte in die verklaring vermelde 

strafbare feit was gepleegd. 

3.6. Gelet op het voorgaande geeft het oordeel 

van het Hof dat sprake is van een aangifte 

in de zin van art. 188 Sr niet blijk van 

een onjuiste rechtsopvatting. Dit oordeel is 

niet onbegrijpelijk. 

3.7. Het middel faalt. 

Inleiding tweede middel: 

Het middel klaagt dat de bewezenverklaring 

onvoldoende is gemotiveerd nu uit ‘s Hofs 

bewijsvoering niet kan volgen dat de aangifte 

ter zake van de op 16 mei 2011 gepleegde 

ontucht vals is. 

Hoge Raad, tweede middel 

onder meer: 

4.2. Gelet op de hiervoor onder 2.3 weergegeven 

bewijsvoering heeft het Hof bewezenverklaard 

het doen van een valse aangifte met 

betrekking tot het op 16 mei 2011 en 13 september 

2011 seksueel binnendringen van het 

lichaam van de verdachte. Het middel, dat 

ervan uitgaat dat door het Hof ook is bewezenverklaard 

dat de door de verdachte ter 

zake van de op 16 mei 2011 door [betrokkene 

1] gepleegde ontucht aangifte vals is, steunt 

op een verkeerde lezing van het bestreden 

arrest en kan bij gebrek aan feitelijke grondslag 

niet tot cassatie leiden. 

Volgt verwerping van het beroep. 

1264 

16 juni 2015, nr. 14/00645 

(Mrs. W.A.M. van Schendel, B.C. de Savornin 

Lohman, Y. Buruma) 

(Na conclusie van A-G mr. F.W. Bleichrodt, 

strekkende tot verwerping; adv. mr. A.A. 

Franken, Amsterdam) 

ECLI:NL:HR:2015:1662 

Fictieve informatie als geheim dat uit hoofde 

van ambt, beroep of wettelijk voorschrift 

moet worden bewaard, art. 272 Sr? In casu 

is dat het geval nu de (deels) gefingeerd/ 

verzonnen informatie bestemd was om niet 

verder te worden bekendgemaakt. 

(Sr art. 272) 

Inleiding: 

Verdachte is veroordeeld omdat hij – kort 

gezegd – ‘tezamen en in vereniging met 

[medeverdachte] een geheim, waarvan hij en 

zijn mededader [medeverdachte] wisten dat 

hij uit hoofde van zijn, verdachtes ambt, te 

weten als rechercheur van politie, verplicht 

was dat geheim te bewaren, opzettelijk heeft 

geschonden, immers hebben hij en zijn 

mededader [medeverdachte] in voornoemde 

periode informatie betreffende een ontmoeting 

tussen [betrokkene 1] en [betrokkene 2], 

verstrekt aan een persoon, te weten N.C.J. 

Meijering, niet zijnde een persoon die van 

die gegevens kennis mocht dragen’. 

Het gaat in deze zaak om het volgende. De 

verdachte, destijds werkzaam als rechercheur 

bij de politie, heeft vertrouwelijke politieinformatie 

doorgegeven aan de medeverdachte, 

die deze informatie weer heeft doorgegeven 

aan zijn raadsman. Het betrof 

(deels) gefingeerde/verzonnen informatie 

betreffende een op handen zijnde ontmoeting 

in het criminele milieu tussen [betrokkene 

1] en [betrokkene 2], die de verdachte 

ter hand werd gesteld in het kader van een 

strafrechtelijk onderzoek naar de vermoedelijke 

betrokkenheid van de verdachte en zijn 

medeverdachte bij het lekken van vertrouwelijke 

politie-informatie. 

Het middel klaagt dat het hof ten onrechte 

heeft geoordeeld dat fictieve informatie is 

aan te merken als een geheim in de zin van 

art. 272 Sr. 

Art. 272 lid 1 Sr luidt: ‘Hij die enig geheim, 

waarvan hij weet of redelijkerwijs moet vermoeden 

dat hij uit hoofde van ambt, beroep 

of wettelijk voorschrift dan wel van vroeger 

ambt of beroep verplicht is het te bewaren, 

opzettelijk schendt, wordt gestraft met 

gevangenisstraf van ten hoogste een jaar of 

een geldboete van de vierde categorie.’ 

Hoge Raad, onder meer: 

2.5. Het middel is gebaseerd op de opvatting 

dat de informatie betreffende een ontmoeting 

tussen [betrokkene 1] en [betrokkene 2] 

niet kan worden aangemerkt als een geheim 

dat bewaring verdient, aangezien die informatie 

(deels) gefingeerd/verzonnen was. Die 

opvatting is onjuist, nu deze naar het Hof 

heeft vastgesteld was bestemd om niet verder 

te worden bekendgemaakt. 

2.6. Het middel is tevergeefs voorgesteld. 

1265 

16 juni 2015, nr. 14/00103 

(Mrs. A.J.A. van Dorst, B.C. de Savornin 

Lohman, J. de Hullu, Y. Buruma, V. van den 

Brink) 

(Na conclusie van A-G mr. F.W. Bleichrodt, 

strekkende tot vernietiging en terugwijzing; 

OM-cassatie) 

ECLI:NL:HR:2015:1660 

Vraag of opzetheling tevens schuldheling 

omvat: opzettelijk handelen sluit op zichzelf 

niet uit dat bewezen kan worden verklaard 

dat de verdachte ‘redelijkerwijs 

moest vermoeden’ dat het geld uit misdrijf 

afkomstig was en dat het handelen van de 

verdachte daarom kan worden aangemerkt 

als schuldwitwassen, art. 420quater Sr. 

(Sr art. 420bis, 420quater) 

Inleiding: 

OM-cassatie. Verdachte is vrijgesproken van 

de tenlastegelegde schuldheling. De tenlastelegging 

houdt – kort gezegd – in dat hij ‘een 

voorwerp, te weten bankbiljetten (met een 

waarde van ongeveer € 39 520), heeft verworven, 

voorhanden heeft gehad, overgedragen 

en/of omgezet, althans van dat voorwerp 

gebruik heeft gemaakt, terwijl hij redelijkerwijs 

moest vermoeden dat bovenomschreven 

voorwerp – onmiddellijk of middellijk – 

afkomstig was uit enig misdrijf’. 

Het hof concludeert op grond van de feiten en 

omstandigheden dat in casu ‘met voldoende 

mate van zekerheid kan worden uitgesloten 

dat het hier aan de orde zijnde geld een legale 

herkomst heeft, zodat het niet anders kan dan 

dat het geld (on)middellijk van misdrijf 

afkomstig is, zodat de verdachte zich schuldig 

heeft gemaakt aan opzetwitwassen’. Het hof 

vervolgt dan met de volgende overwegingen: 

‘Opzetwitwassen is echter niet ten laste 

gelegd. Met betrekking tot de vraag of het dossier 

voldoende bewijs bevat om op grond 

daarvan vast te kunnen stellen dat verdachte 

zich schuldig heeft gemaakt aan het wel ten 

laste gelegde “schuldwitwassen”, oordeelt het 


Rechtspraak 

hof als volgt. Voor de bewezenverklaring van 

schuldwitwassen dient bij de pleger sprake te 

zijn geweest van “grove of aanmerkelijke 

onvoorzichtigheid” ten aanzien van de 

omstandigheden waaronder de gedragingen 

zijn gepleegd. Het hof is van oordeel dat uit 

het enkele aantreffen van een groot geldbedrag 

in een plastic boodschappentas en van 

een papiertje op de zool van de sandaal van 

de verdachte met daarop een aantekening van 

dat geldbedrag, niet valt af te leiden dat bij de 

verdachte sprake is geweest van “grove of aanmerkelijke 

onvoorzichtigheid” ten opzichte 

van de herkomst van dat geld, terwijl voorts 

de verklaringen van de verdachte om de hiervoor 

weergegeven redenen van het bewijs 

worden uitgesloten, zodat ook daaruit geen 

bewijs voor ‘schuldwitwassen’ kan worden 

geput. Het hof komt daarmee tot de conclusie 

dat niet wettig en overtuigend bewezen kan 

worden hetgeen de verdachte is ten laste 

gelegd, zodat de verdachte hiervan moet worden 

vrijgesproken.’ 

Het middel klaagt dat het hof bij zijn vrijspraak 

van het tenlastegelegde feit heeft miskend 

dat opzet schuld insluit, dan wel die 

vrijspraak onvoldoende met redenen heeft 

omkleed. 


2.3.1. Indien het Hof tot uitdrukking heeft 

willen brengen dat niet kon worden bewezen 

dat de verdachte ‘redelijkerwijs moest vermoeden’ 

dat het geld uit misdrijf afkomstig 

was omdat sprake was van ‘opzettelijk’ handelen 

van de verdachte en van ‘opzetwitwassen’, 

getuigt zijn oordeel van een onjuiste 

rechtsopvatting, omdat de daaraan ten 

grondslag liggende redenering onjuist is. Dat 

de verdachte opzettelijk heeft gehandeld 

sluit op zichzelf niet uit dat, indien zulks is 

tenlastegelegd, bewezen kan worden verklaard 

dat de verdachte ‘redelijkerwijs moest 

vermoeden’ dat het geld uit misdrijf afkomstig 

was en dat het handelen van de verdachte 

daarom kan worden aangemerkt als 

schuldwitwassen als bedoeld in art. 420quater 

Sr. 

2.3.2. Indien het Hof niet van bovenstaande 

onjuiste opvatting is uitgegaan, is het oordeel 

dat niet kon worden bewezen dat de verdachte 

‘redelijkerwijs moest vermoeden’ dat 

het geld uit misdrijf afkomstig was, niet zonder 

meer begrijpelijk, in aanmerking genomen 

hetgeen het Hof heeft vastgesteld 

omtrent het aangetroffen geld en omtrent 

het ontbreken van een concrete, min of meer 

verifieerbare en niet op voorhand hoogst 

onwaarschijnlijke verklaring voor de herkomst 

van het geld. 

2.4. Het middel slaagt. 

Volgt vernietiging en terugwijzing. 

1266 

16 juni 2015, nr. 14/03230 

(Mrs. A.J.A. van Dorst, J. de Hullu, V. van den 

Brink) 

(Na conclusie van A-G mr. A.J. Machielse, 

strekkende tot vernietiging wat betreft de 

strafoplegging en de toewijzing van de vorderingen 

van de benadeelde partijen, tot 

strafvermindering, tot afwijzing van de 

door de benadeelde partijen gevorderde 

rechtsbijstandvergoeding, en tot verwerping 

voor het overige; adv. mr. S.J. van der 

Woude, Amsterdam; namens de benadeelde 

partijen adv. mr. J.S. Pen, Amstelveen) 

ECLI:NL:HR:2015:1656 

Roekeloosheid in filefuik-zaak, art. 6 jo. 175 

WVW 1994: in casu toereikende bewijsvoering 

voor roekeloosheid nu uit de bewijsvoering 

door het hof kan worden afgeleid dat 

het hof acht heeft geslagen op het samenstel 

van gedragingen van de verdachte, welk 

samenstel roekeloosheid impliceert. 

Vordering benadeelde partij van rechtsbijstandkosten, 

art. 592a Sv: zulke kosten gelden 

als proceskosten waaromtrent de rechter 

ingevolge art. 592a Sv in de daar 

bedoelde gevallen een afzonderlijke beslissing 

dient te geven. Daarbij mag de rechter 

in hoger beroep vrij een hoger bedrag in 

aanmerking nemen dan het bedrag van de 

in eerste aanleg toegewezen kosten. De wettelijke 

motiveringsvoorschriften strekken 

zich niet uit tot de daarin opgenomen 

beslissing omtrent het bedrag der kosten 

noch tot de vaststelling van wat tot die kosten 

moet worden gerekend. 

(WVW 1994 art. 6, 175; Sv art. 361, 592a) 

Inleiding: 

Filefuik-zaak. Verdachte is veroordeeld omdat 

hij – kort gezegd – (feit 2) op 22 oktober 2011 

‘als verkeersdeelnemer, namelijk als bestuurder 

van een motorrijtuig (personenauto) 

daarmee rijdende over de (snel)weg A2, zich 

zodanig heeft gedragen dat een aan zijn 

schuld te wijten verkeersongeval heeft plaatsgevonden 

door roekeloos terwijl hij niet in 

het bezit was van een rijbewijs; en terwijl hij 

verkeerde onder zodanige invloed van een 

stof (cannabinoïden) waarvan hij wist of redelijkerwijs 

moest vermoeden dat het gebruik 

daarvan de rijvaardigheid kan verminderen; 

en na een achtervolging op de snelweg door 

meerdere politieauto’s waarbij meerdere aanrijdingen 

hadden plaatsgevonden tussen de 

auto waarin verdachte reed en een aantal van 

de politievoertuigen; en met in ernstige mate 

overschrijding van de op dat moment ter 

plaatse geldende maximumsnelheid; en de 

door hem bestuurde personenauto niet tot 

stilstand te brengen binnen de afstand waarover 

hij de weg kon overzien en/of waarover 

deze vrij was, waardoor verdachte (hard) is 

ingereden op een aldaar langzaam rijdende, 

dan wel stilstaande auto, waardoor de inzittende 

van die auto, te weten [slachtoffer], is 

komen te overlijden; terwijl verdachte verkeerde 

in de toestand als bedoeld in artikel 8 

lid 1 [WVW 1994] (namelijk terwijl hij verkeerde 

onder zodanige invloed van een stof, 

te weten cannabinoiden, waarvan hij redelijkerwijs 

wist of moest vermoeden dat het 

gebruik daarvan de rijvaardigheid kan verminderen 

en het feit (mede) is veroorzaakt 

doordat verdachte een krachtens deze wet 

vastgestelde maximumsnelheid in ernstige 

mate heeft overschreden’. [opsommingstreepjes 

weggelaten, PHvK]. 

Het tweede middel ziet op schuld in de zin 

van roekeloosheid, het derde middel betreft 

de toewijzing aan de benadeelde partijen van 

gevorderde rechtsbijstandkosten. 

Inleiding tweede middel: 

Het hof heeft ten aanzien van deze bewezenverklaring 

onder meer overwogen: ‘Voor de 

beantwoording van de vraag of verdachte 

schuld heeft aan het verkeersongeval in de 

zin van artikel 6 [WVW 1994] en zo ja, of 

deze schuld bestaat in roekeloosheid, moet 

het gedrag van verdachte worden afgemeten 

aan dat wat van een automobilist in het algemeen 

en gemiddeld genomen mag worden 

verwacht. Het hof acht de wijze waarop verdachte 

over de A2 heeft gereden, met aanmerkelijke 

overschrijding van de maximaal 

toegestane snelheid, slingerend links en 

rechts inhalend, botsend met politieauto’s op 

zichzelf reeds zeer onvoorzichtig. Verdachte 

reed daarbij met snelheden tussen de 120 en 

160 km/u (na hectometerpaal 73,9 was tot de 

plaats van het ongeval de maximumsnelheid 

100 km/u of lager). Verdachte heeft hiermee 

de bijzondere zorgplicht om zich te houden 

aan de maximumsnelheid zeer veronachtzaamd. 

Met betrekking tot de ten laste gelegde 

roekeloosheid stelt het hof voorop dat 

met roekeloosheid wordt gedoeld op de 

zwaarste vorm van schuld, die volgens de wet 

aanleiding geeft voor strafverhoging. Het 

gaat dan in het algemeen om gevallen waarin 

sprake is van zeer onvoorzichtig gedrag 

waarbij welbewust onaanvaardbare risico’s 

zijn genomen. Roekeloosheid vereist een zeer 

ernstig gebrek aan zorgvuldigheid. Het hof 

acht bewezen dat verdachte over een afstand 

van ruim 25 kilometer heeft geprobeerd aan 

de politie te ontkomen. Daartoe heeft hij met 

hoge snelheden, variërend tussen de 120 en 

160 km/u gereden en verschillende politieauto’s 

geramd of aangereden. Verdachte wilde 


Rechtspraak 

kennelijk hoe dan ook niet voor de politie 

stoppen. Het kan niet anders dan dat hij 

daarmee zijn aandacht in het bijzonder 

gericht heeft gehad op de hem achtervolgende 

politieauto’s en onvoldoende op het overige, 

normaal aanwezige dan wel te verwachten 

verkeer. Dit getuigt van een zeer ernstig 

gebrek aan zorgvuldigheid bij het deelnemen 

aan het verkeer en het besturen van zijn 

voertuig. Daar komt bij dat verdachte geen 

rijbewijs had (en ook nooit heeft gehad) en 

naar eigen zeggen het zicht in één oog mist. 

Bovendien is bij een onderzoek gebleken dat 

verdachte verkeerde onder invloed van cannabis. 

Door onder deze omstandigheden en 

met deze beperkingen zo te rijden heeft verdachte 

bewust de verkeersveiligheid geheel 

veronachtzaamd en onaanvaardbare risico’s 

genomen voor andere weggebruikers. Die 

risico’s hebben zich ook verwezenlijkt doordat 

hij met hoge snelheid achterop de Volkswagen 

Golf, met daarin het slachtoffer, is 

aangereden. Het hof merkt dan ook het 

bewezenverklaarde rijgedrag van verdachte 

aan als roekeloos.’ 

Het tweede middel richt zich tegen de bewezenverklaring 

van feit 2, voor zover inhoudende 

dat sprake is van schuld in de zin van 

roekeloosheid. 


onder meer: 

2.3.1. De tenlastelegging is toegesneden op 

art. 6 in verbinding met art. 175 WVW 1994. 

De in de tenlastelegging en bewezenverklaring 

voorkomende term ‘roekeloos’ moet derhalve 

geacht worden aldaar te zijn gebezigd 

in dezelfde betekenis als daaraan toekomt in 

art. 175, tweede lid aanhef en onder a, WVW 

1994. 

2.3.2. Ingevolge bestendige rechtspraak kan 

in cassatie slechts worden onderzocht of de 

schuld aan een verkeersongeval in de zin van 

art. 6 WVW 1994 uit de gebezigde bewijsvoering 

kan worden afgeleid. Daarbij komt het 

aan op het geheel van de gedragingen van de 

verdachte, de aard en de ernst daarvan en de 

overige omstandigheden van het geval. 

Voorts verdient opmerking dat niet reeds uit 

de ernst van de gevolgen van verkeersgedrag 

dat in strijd is met één of meer wettelijke 

gedragsregels in het verkeer, kan worden 

afgeleid dat sprake is van schuld in vorenbedoelde 

zin. 

Voor de schuldvorm ‘roekeloosheid’ geldt op 

zichzelf hetzelfde, zij het dat daarbij moet 

worden betrokken dat deze roekeloosheid in 

de wetsgeschiedenis als ‘de zwaarste vorm 

van het culpose delict’ wordt aangemerkt die 

tot onder meer een verdubbeling van het 

maximum van de op te leggen vrijheidsstraf 

heeft geleid. Mede met het oog op het strafverhogende 

effect van dit bestanddeel moeten 

daarom aan de vaststelling dat sprake is 

van roekeloosheid, dus de zwaarste vorm van 

schuld, bepaaldelijk eisen worden gesteld en 

dient de rechter in voorkomende gevallen 

daaraan in zijn motivering van de bewezenverklaring 

nadere aandacht te geven. Dat 

geldt ook in de gevallen waarin de roekeloosheid 

in de kern bestaat uit de in art. 175, derde 

lid, WVW 1994 omschreven gedragingen, 

nu die gedragingen grond vormen voor een 

verdere verhoging van het ingevolge het 

tweede lid van dat artikel voor roekeloosheid 

geldende strafmaximum. 

Het voorgaande brengt mee dat de vraag of 

in een concreet geval sprake is van roekeloosheid 

in de zin van art. 175, tweede lid, 

WVW 1994 een beoordeling vergt van de specifieke 

omstandigheden van dat geval. Bij de 

toetsing in cassatie van beslissingen in concrete 

gevallen kan een rol spelen of de rechter 

zijn oordeel dat sprake is van roekeloosheid 

in de zin van art. 175, tweede lid, WVW 

1994, heeft voorzien van een nadere motivering 

die recht doet aan het bijzondere karakter 

van roekeloosheid. Van roekeloosheid als 

zwaarste, aan opzet grenzende, schuldvorm 

zal immers slechts in uitzonderlijke gevallen 

sprake zijn. Daarbij verdient opmerking dat 

‘roekeloosheid’ in de zin van de wet een specifieke 

betekenis heeft die niet noodzakelijkerwijs 

samenvalt met wat in het normale 

spraakgebruik onder ‘roekeloos’ – in de betekenis 

van ‘onberaden’ – wordt verstaan. 

Om tot het oordeel te kunnen komen dat in 

een concreet geval sprake is van roekeloosheid 

in de zin van art. 175, tweede lid, WVW 

1994, zal de rechter zodanige feiten en 

omstandigheden moeten vaststellen dat 

daaruit is af te leiden dat door de buitengewoon 

onvoorzichtige gedraging van de verdachte 

een zeer ernstig gevaar in het leven is 

geroepen, alsmede dat de verdachte zich 

daarvan bewust was, althans had moeten 

zijn. 

Uit hetgeen hiervoor is overwogen vloeit 

voort dat in dit verband doorgaans niet volstaat 

de enkele vaststelling dat de verdachte 

zich heeft schuldig gemaakt aan een of meer 

in art. 175, derde lid, WVW 1994 genoemde, 

zelfstandig tot verhoging van het wettelijk 

strafmaximum leidende gedragingen. (Vgl. 

HR 15 oktober 2013, ECLI:NL:HR:2013:960, NJ 

2014/25.) 

2.4.1. Het Hof heeft zijn oordeel dat te dezen 

sprake is van roekeloosheid voorzien van een 

motivering als hiervoor bedoeld. 

2.4.2. Voor zover het middel klaagt dat die 

motivering tekortschiet nu de door het Hof 

vastgestelde omstandigheden niet zonder 

meer toereikend zijn voor het oordeel dat de 

verdachte ‘roekeloos’ in de zin van art. 6 in 

verbinding met art. 175 WVW 1994 heeft 

gereden, faalt het. Daarbij neemt de Hoge 

Raad in aanmerking dat uit de bewijsvoering 

kan worden afgeleid dat het Hof acht heeft 

geslagen op het samenstel van gedragingen 

van de verdachte, welk samenstel eruit 

bestaat dat de verdachte, kort gezegd, als 

bestuurder van een motorrijtuig, terwijl hij 

aan verschillende achtervolgende politieauto’s 

probeerde te ontkomen, zonder voldoende 

aandacht voor het overige verkeer over 

een afstand van ruim 25 kilometer met snelheden 

variërend tussen 120 en 160 kilometer 

per uur en daarmee met aanmerkelijke overschrijding 

van de ter plaatse geldende maximumsnelheden 

heeft gereden, waarbij hij 

links en rechts slingerend andere weggebruikers 

heeft ingehaald, meerdere achtervolgende 

politieauto’s heeft geramd of aangereden 

en uiteindelijk met hoge snelheid tegen de 

auto van het slachtoffer is aangereden terwijl 

de verdachte niet beschikte (en ook nooit 

heeft beschikt) over een rijbewijs en hij verkeerde 

onder invloed van het gebruik van 

cannabis. Aldus heeft het Hof toereikend in 

zijn bewijsvoering tot uitdrukking gebracht 

dat zich hier een uitzonderlijk geval in de 

hiervoor onder 2.3 bedoelde zin voordoet. 

Inleiding derde middel: 

Het hof heeft vorderingen van de benadeelde 

partijen [betrokkenen 1, 2, 3, 4, 5 en 6] tot 

betaling van schadevergoeding toegewezen 

en schadevergoedingsmaatregelen opgelegd. 

Het hof overweegt daarover onder meer: ‘Met 

betrekking tot de gevorderde kosten van 

rechtsbijstand heeft de advocaat van de 

benadeelde partijen, mr Kubatsch, een hogere 

vergoeding gevorderd in verband met de 

behandeling in hoger beroep. Deze verhoging 

is niet weersproken en het hof acht de 

gevraagde verhoging redelijk en billijk, in die 

zin dat het hof een half punt extra van het 

puntentarief zal toekennen. Dat de kosten 

van rechtsbijstand op grond van een rechtspositionele 

regeling zijn voorgeschoten door 

het regiokorps, staat niet in de weg aan toewijzing 

van deze kosten aan de benadeelde 

partijen.’ 

Het middel klaagt onder meer over het oordeel 

van het hof dat de door de benadeelde 

partijen gevorderde kosten van rechtsbijstand 

toewijsbaar zijn. 

Hoge Raad, derde middel 

onder meer: 

3.3.1. Door een benadeelde partij gemaakte 

kosten voor rechtsbijstand zijn – anders dan 

door de benadeelde partij gevorderde vermogensschade 

als bedoeld in art. 51a Sv en art. 

6:96 BW – te rekenen tot de proceskosten 

waaromtrent de rechter ingevolge art. 592a 


Rechtspraak 

Sv in de daar bedoelde gevallen een afzonderlijke 

beslissing dient te geven, die ingevolge 

art. 361, vijfde lid, Sv in de uitspraak dient 

te worden opgenomen. 

3.3.2. Gelet op de aard van die kosten, staat 

het de rechter in hoger beroep vrij wat de 

verwijzing in die kosten betreft een hoger 

bedrag in aanmerking te nemen dan het 

bedrag van de in eerste aanleg toegewezen 

kosten (vgl. HR 18 april 2000, 

ECLI:NL:HR:2000:ZD1786, NJ 2000/413). 

3.3.3. De wettelijke voorschriften met betrekking 

tot de motivering van rechterlijke uitspraken 

strekken zich niet uit tot de daarin 

opgenomen beslissing omtrent het bedrag 

der kosten noch tot de vaststelling van wat 

tot die kosten moet worden gerekend (vgl. 

HR 22 mei 1935, NJ 1936/1064). 

3.4. Op het voorgaande stuit de klacht af. Het 

middel is in zoverre tevergeefs voorgesteld. 

Volgt vernietiging van de bestreden uitspraak 

uitsluitend wat betreft de duur van de 

opgelegde gevangenisstraf, vermindering 

daarvan en verwerping voor het overige. 

1267 

16 juni 2015, nr. 14/01900 

(Mrs. W.A.M. van Schendel, B.C. de Savornin 

Lohman, Y. Buruma) 

(Na conclusie van A-G mr. E.J. Hofstee, strekkende 

tot verwerping; adv. mr. W.J. Ausma, 

Utrecht) 

ECLI:NL:HR:2015:1664 

Horen als getuige van rechter-commissaris 

aangaande de aan een NN-getuige verleende 

status van bedreigde getuige: de beantwoording 

van de vraag of een getuige 

terecht als een bedreigde getuige in de zin 

van art. 226a Sv is aangemerkt, is onttrokken 

aan het oordeel van de zittingsrechter, 

tenzij bijzondere fundamentele gebreken in 

de zin van art. 6 EVRM kleven aan de wijze 

van totstandkoming of aan de inhoud van 

een door de rechter ingevolge de art. 226a 

en/of 226b Sv omtrent een getuige gegeven 

bevel; daarom in casu noodzakelijkheidscriterium 

van toepassing. 

Horen als getuige van rechter-commissaris 

aangaande betrouwbaarheid van verklaringen 

van NN-getuige: dit verzoek, dat in 

casu voor het eerst is gedaan ter terechtzitting 

in hoger beroep, is – via art. 415 Sv – 

een verzoek in de zin van art. 331 lid 1 Sv 

jo. art. 328 Sv om toepassing te geven aan 

art. 315 Sv; noodzakelijkheidscriterium van 

toepassing. 

(EVRM art. 6; Sv 226a, 226b, 315, 328, 331, 

415) 

Inleiding: 

Het tweede middel klaagt over de afwijzingen 

door het hof van de verzoeken tot het 

horen van de rechter-commissaris mr. Van 

Atteveld als getuige. In al het navolgende 

staat dit middel centraal. 

De daarvoor relevante procesgang komt op 

het volgende neer (zie nader de conclusie van 

A-G Hofstee onder 20 t/m 24, 

ECLI:NL:PHR:2015:909). R-C mr. Van Atteveld 

heeft tweemaal – de tweede maal na vernietiging 

in hoger beroep van de eerste beslissing 

– een vordering afgewezen van de officier 

van justitie om een zogenoemde 

NN-getuige de status van bedreigde getuige 

te geven. In hoger beroep heeft de raadkamer 

van de rechtbank ook de tweede beslissing 

van de R-C vernietigd en aan de NN-getuige 

de status van bedreigde getuige als bedoeld 

in art. 226a Sv verleend. Bij appelschriftuur 

en herhaald ter terechtzitting van het hof 

heeft de verdachte verzocht de R-C als getuige 

te doen horen. Na afwijzing van dat verzoek 

heeft de verdachte het verzoek in een 

volgende terechtzitting herhaald, waarna het 

verzoek wederom door het hof is afgewezen. 

Inleiding tweede middel (I): 

Bij de stukken van het geding bevindt zich 

de voornoemde appelschriftuur. Deze houdt 

in: ‘Ik ben voornemens de navolgende getuigen 

en/of getuige(n)-deskundige ter zitting 

te doen horen: (...) 7. Mr. Drs. J.M.A. van Atteveld, 

rechter-commissaris te ’s-Hertogenbosch; 

De reden dat de verdediging de rechter-commissaris 

nader wenst te horen is zijn 

opmerking ten overvloede in zijn beschikking 

van 11 oktober 2011 waarin hij stelt dat 

uit zijn onderzoek is gebleken dat er “voorts 

inhoudelijke redenen zijn” waarom hij van 

oordeel is dat de NN-getuige niet als 

bedreigde getuige moet worden gehoord, nu 

dit mogelijk een schending van het fair-trial 

beginsel met zich mee kan brengen. Voorts 

heeft de rechter-commissaris het verzoek 

gedaan, bij een eventueel nieuw hoger 

beroep aanwezig te kunnen zijn bij de 

behandeling van dit beroep in de raadkamer. 

Aan dit verzoek is kennelijk geen gehoor 

gegeven. Hieruit maakt de verdediging op 

dat de rechter-commissaris kennelijk zijn 

bedenkingen heeft bij het verlenen van de 

status van bedreigde getuige. De verdediging 

acht het van groot belang dat het hof kennis 

neemt van de visie van de rechter-commissaris 

in deze.’ 


onder meer (I): 

3.3.2. Het Hof heeft – niet onbegrijpelijk – 

het verzoek aldus opgevat dat de Rechter- 

Commissaris mr. Van Atteveld dient te worden 

gehoord ter toetsing van de aan de 

NN-getuige verleende status van bedreigde 

getuige. 

Inleiding tweede middel (II): 

Het hof heeft de afwijzing van dat verzoek 

als volgt verwoord: ‘2. NN-getuige[.] 7. Getuige 

Van Atteveld[.] De verdediging heeft verzocht 

om het horen van getuige Van Atteveld, 

rechter-commissaris in deze zaak. 

Getuige Atteveld heeft de vordering van de 

officier van justitie tot het toekennen van de 

status van bedreigde getuige aan de NNgetuige 

afgewezen. De officier van justitie is 

hiertegen in hoger beroep gegaan. De raadkamer 

van de rechtbank ‘s-Hertogenbosch heeft 

de beslissing van getuige Atteveld vervolgens 

vernietigd en heeft aan de NN-getuige alsnog 

de status van bedreigde getuige toegekend. 

(...) Het verzoek van de verdediging om getuige 

Van Atteveld te horen, komt feitelijk neer 

op het openbreken van de procedure tot het 

al dan niet toekennen van de status van 

bedreigde getuige aan een getuige. Dit is in 

strijd met het gesloten stelsel van rechtsmiddelen. 

De verdediging heeft geen feiten of 

omstandigheden aangevoerd die erop duiden 

dat in de procedure tot het toekennen van de 

status van bedreigde getuige aan de NNgetuige, 

sprake is geweest van schending van 

fundamentele beginselen van een behoorlijke 

procesorde op grond waarvan de procedure 

nietig zou moeten worden verklaard. Dat 

de raadkamer ervan heeft afgezien de rechter-commissaris 

te horen levert in elk geval 

niet een dergelijke schending op. Het staat 

ter discretie van de raadkamer om de rechter-commissaris 

al dan niet te horen over 

diens zienswijze omtrent de vraag of de status 

van bedreigde getuige al dan niet moet 

worden verleend. 

Het hof wijst het verzoek tot het horen van 

getuige Van Atteveld dan ook af. (...)’ 


onder meer (II): 

3.4. Bij de beoordeling van het middel dient 

te worden vooropgesteld dat de wetgever de 

beantwoording van de vraag of een getuige 

terecht als een bedreigde getuige in de zin 

van artikel 226a Sv is aangemerkt, heeft willen 

onttrekken aan het oordeel van de zittingsrechter, 

tenzij aan de wijze van totstandkoming 

of aan de inhoud van een door de 

rechter ingevolge de artikelen 226a en/of 

226b Sv ten aanzien van een getuige gegeven 

bevel dat ter gelegenheid van het verhoor 

van die getuige diens identiteit verborgen 

wordt gehouden, zodanige fundamentele 

gebreken kleven dat gebruikmaking door de 

zittingsrechter van de resultaten van het 

nadien op de voet van artikel 226d Sv afge- 


Rechtspraak 

nomen verhoor van deze getuige, zou indruisen 

tegen het recht van de verdachte op een 

eerlijk proces zoals gewaarborgd in artikel 6 

EVRM (vgl. HR 30 juni 1998, 

ECLI:NL:HR:1998:ZD1214, NJ 1999/88). 

3.5. In het licht van de onder 3.4 omschreven 

maatstaf gaat de klacht dat het Hof de maatstaf 

van het verdedigingsbelang had dienen 

toe te passen niet op. In aanmerking genomen 

hetgeen is aangevoerd tot onderbouwing 

van het in de appelschriftuur gedane verzoek 

heeft het Hof door te oordelen dat “het openbreken 

van de procedure tot het al dan niet 

toekennen van de status van bedreigde getuige 

aan een getuige” waarop het verzoek neerkomt, 

in strijd is “met het gesloten stelsel van 

rechtsmiddelen” deze maatstaf niet miskend. 

Dat oordeel is gelet op hetgeen is aangevoerd 

ook niet onbegrijpelijk. Het middel voor zover 

gericht tegen de eerste afwijzing van het 

getuigenverzoek faalt dus. 

Inleiding tweede middel (III): 

Ter terechtzitting in hoger beroep van 19 

maart 2014 heeft de verdediging verzocht de 

R-C mr. Van Atteveld als getuige te doen 

horen, behalve opnieuw over het toekennen 

van de status van bedreigde getuige aan NN, 

nu ook over de betrouwbaarheid van de door 

die getuige afgelegde verklaring. Ook dat verzoek 

heeft het hof afgewezen. Het middel 

richt zich ook tegen die afwijzing. 

Het hof heeft de afwijzing van het verzoek 

betrekking hebbend op de toetsing van de 

status van NN als bedreigde getuige verwoord 

als weergegeven in de conclusie van 

de advocaat-generaal onder 24 sub 3 ‘Over 

2(a)’. Daarbij heeft het dezelfde gronden 

gehanteerd als hiervoor onder 3.5 vermeld. 

De afwijzing van het verzoek voor zover het 

de betrouwbaarheid betreft van de door de 

bedreigde getuige NN afgelegde verklaring 

heeft het Hof als volgt verwoord: ‘Over 2(b)[.] 

Op grond van artikel 226e Sv onderzoekt de 

rechter-commissaris tijdens het verhoor de 

betrouwbaarheid van de bedreigde getuige 

en legt hij daaromtrent in het proces-verbaal 

rekenschap af. In de onderhavige zaak is dat 

onderzoek en de verantwoording daarvan 

– overeenkomstig de wettelijke regeling – 

opgedragen aan de rechter-commissaris mr. 

Van de Ven. Het in artikel 226e Sv voorgeschreven 

betrouwbaarheidsoordeel komt derhalve 

niet toe aan mr. Van Atteveld. Daarnaast 

dient het hof – bij zijn oordeel of de 

verklaring(en) van NN tot bewijs kunnen 

worden gebezigd – zich als zittingsrechter 

zelfstandig een oordeel te vormen over de 

betrouwbaarheid van die verklaring(en). Het 

hof acht het niet noodzakelijk mr. Van Atteveld 

in dat verband te horen of van hem een 

nadere schriftelijke motivering te vernemen. 

Daarbij neemt het hof in aanmerking dat, 

zoals hierna zal worden overwogen, het dossier 

voldoende informatie bevat waaraan het 

hof de verklaringen van NN op betrouwbaarheid 

kan toetsen. Ook onderdeel 2(b) van het 

verzoek noopt niet tot het horen van mr. Van 

Atteveld. Het herhaalde verzoek om mr. Van 

Atteveld te horen als getuige wordt daarom 

afgewezen.’ 


onder meer (III): 

3.6.4. Het verzoek tot het doen horen van de 

Rechter-Commissaris mr. Van Atteveld ‘in 

verband met het oordeel omtrent de 

betrouwbaarheid van de verklaring van NN’, 

dat voor eerst is gedaan ter terechtzitting in 

hoger beroep van 19 maart 2014 heeft het 

Hof afgewezen. Dit verzoek is een verzoek in 

de zin van art. 331, eerste lid, Sv in verbinding 

met art. 328 Sv om toepassing te geven 

aan art. 315 Sv. Die bepalingen zijn ingevolge 

art. 415 Sv ook in hoger beroep van toepassing. 

Het Hof heeft niet een onjuiste maatstaf 

toegepast. Zijn beslissing is bovendien, 

mede gelet op hetgeen door de verdediging 

is aangevoerd, niet onbegrijpelijk en is toereikend 

gemotiveerd. 

3.7. Ook in zoverre faalt het middel. 

Volgt verwerping van het beroep. 

Hoge Raad (belastingkamer) 

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. dr. 

M.R.T. Pauwels verbonden aan het Fiscaal 

Instituut Tilburg van de Tilburg University 

en werkzaam bij Rechtbank Zeeland-West- 

Brabant. 

1268 

29 mei 2015, nr. 13/04993 

(Feteris, Koopman, Schaap, Groeneveld, 

Wortel; na conclusie IJzerman tot vernietiging 

van ’s Hofs uitspraak en verwijzing) 

ECLI:NL:HR:2015:1360 

Bestuurlijke boeterecht. De vraag of een 

rechtspersoon opzet of grove schuld valt te 

verwijten, moet in het fiscale bestuurlijke 

boeterecht, evenals in het strafrecht, worden 

beantwoord met inachtneming van alle 

omstandigheden van het geval. De enkele 

omstandigheid dat de gedraging van een 

derde, zoals een personeelslid of een externe 

kracht, aan een rechtspersoon wordt toegerekend, 

kan niet rechtvaardigen dat het 

bij die derde aanwezige opzet of diens grove 

onzorgvuldigheid wordt aangemerkt als 

opzet of grove schuld van de rechtspersoon. 

(AWR art. 67f) 

Cassatieberoep staatssecretaris 


‘2.1. In cassatie kan van het volgende worden 

uitgegaan. 

2.1.5. Gedurende het tijdvak verzorgde een 

administratief medewerkster van belanghebbende 

voor haar de inhouding en afdracht 

van premies werknemersverzekeringen. De 

medewerkster, die bij belanghebbende in 

dienstbetrekking werkzaam was, heeft een 

HBO-opleiding en cursussen loonadministratie 

gevolgd. Zij was tevens in dienstbetrekking 

bij een accountantskantoor, welk kantoor 

belanghebbendes loonadministratie twee 

maal per jaar steekproefsgewijs controleerde. 

2.1.6. Als gevolg van fouten van deze werkneemster 

heeft belanghebbende voor het 

tijdvak te weinig premies werknemersverzekeringen 

ingehouden en afgedragen. De 

Inspecteur heeft het bedrag van deze te weinig 

afgedragen premies werknemersverzekeringen 

nageheven. Daarbij heeft hij een vergrijpboete 

van 25 percent opgelegd, omdat 

naar zijn oordeel bij belanghebbende sprake 

is geweest van grove schuld. 

(…) 

2.2.3. Voorts heeft het Hof – onder verwijzing 

naar onder meer het arrest van de Hoge Raad 

van 1 december 2006, nr. 40518, 

ECLI:NL:HR:2006:AZ3355, V-N 2006/62.4 – 

geoordeeld dat, hoewel de gedragingen van 

de administratief medewerkster aan belanghebbende 

kunnen worden toegerekend, de 

boetebeschikking moet worden vernietigd 

omdat de grove schuld van die medewerkster 

met betrekking tot het te weinig inhouden 

en afdragen van premies werknemersverzekeringen 

niet aan belanghebbende kan worden 

toegerekend. 

2.4. Het tweede middel keert zich tegen ’s 

Hofs onder 2.2.3 vermelde oordeel betreffende 

de boetebeschikking. 

2.4.1 De boetebeschikking is gebaseerd op 

artikel 67f, lid 1, AWR in verbinding met artikel 

59, lid 2, van de Wet financiering volksverzekeringen. 

Zij is opgelegd omdat naar het 

oordeel van de Inspecteur aan grove schuld 

van belanghebbende is te wijten dat zij over 

het tijdvak te weinig premies werknemersverzekeringen 

op aangifte heeft afgedragen. 

2.4.2. Bij de beoordeling van het middel moet 

worden vooropgesteld dat het Hof de vraag 

of de gedragingen van de hiervoor in 2.1.5 

genoemde administratief medewerkster kunnen 

worden aangemerkt als gedragingen van 

belanghebbende zelf, terecht heeft onderscheiden 

van de vraag of de ten aanzien van 

die medewerkster aangenomen grove onzorgvuldigheid 

tot het oordeel voert dat ook aan 


Rechtspraak 

belanghebbende de grove schuld bedoeld in 

artikel 67f, lid 1, AWR kan worden verweten. 

Dit onderscheid wordt ook gemaakt in het 

strafrecht (zie HR 21 oktober 2003, nr. 

02229/02E, ECLI:NL:HR:2003:AF7938, NJ 

2006/328, overweging 3.5). Er bestaat geen 

aanleiding voor een afwijkende opvatting 

met betrekking tot het fiscale bestuurlijke 

boeterecht. 

2.4.3. Wat de eerste vraag betreft is tussen 

partijen terecht niet in geschil dat de gedragingen 

waarop deze boete betrekking heeft 

– betalingen op aangifte van ontoereikende 

bedragen aan premies werknemersverzekeringen 

– zijn aan te merken als gedragingen 

van belanghebbende. Het gaat immers om 

premies die belanghebbende als inhoudingsplichtige 

op aangifte moest afdragen. 

2.4.4. In zijn overwegingen ligt besloten dat 

het Hof – evenzeer terecht – tot uitgangspunt 

heeft genomen dat de enkele omstandigheid 

dat de gedraging van een derde, 

zoals een personeelslid of een externe kracht, 

aan een rechtspersoon wordt toegerekend, 

niet kan rechtvaardigen dat het bij die derde 

aanwezige opzet of diens grove onzorgvuldigheid 

wordt aangemerkt als opzet of grove 

schuld van de rechtspersoon. De vraag of een 

rechtspersoon opzet of grove schuld valt te 

verwijten, moet in het fiscale bestuurlijke 

boeterecht, evenals in het strafrecht, worden 

beantwoord met inachtneming van alle 

omstandigheden van het geval (vgl. de parlementaire 

geschiedenis van artikel 51 Sr, geciteerd 

in de onderdelen 4.7. en 4.8 van de conclusie 

van de Advocaat-Generaal). 

2.4.5. Het Hof heeft overwogen dat voor de 

bepaling van bij belanghebbende aanwezige 

opzet of grove schuld belang toekomt aan, 

enerzijds, de zorg die belanghebbende bij het 

opdragen van de werkzaamheden aan haar 

werkneemster heeft betracht, en anderzijds, 

aan het ontbreken van redelijke gronden 

voor twijfel aan een behoorlijke taakvervulling 

door die werkneemster. Ook heeft het 

Hof meegewogen dat belanghebbende mocht 

verwachten dat eventuele tekortkomingen in 

de taakvervulling van de werkneemster tijdig 

aan het licht zouden komen bij de door de 

externe accountant periodiek uitgevoerde 

controles van de loonadministratie van 

belanghebbende. Daarmee heeft het Hof, 

gelet op hetgeen hiervoor in 2.4.4 is overwogen, 

geen blijk gegeven van een onjuiste 

rechtsopvatting. ’s Hofs daarop voortbouwende 

oordeel dat belanghebbende geen grove 

schuld kan worden verweten is verder niet 

onbegrijpelijk, mede gelet op hetgeen het 

Hof heeft vastgesteld omtrent de ervaring en 

deskundigheid van de werkneemster die 

belanghebbendes aangiftes verzorgde. Het 

tweede middel faalt daarom.’ 

1269 

29 mei 2015, nr. 14/05515 

(Mrs. Koopman, Schaap, Groeneveld) 

ECLI:NL:HR:2015:1352 

Eén dwangsom voor twee te laat gedane uitspraken 

op bezwaar betreffende twee afzonderlijke 

WOZ-beschikkingen. 

(Awb art. 4:17) 

Cassatieberoep belanghebbende 


‘2.1.1. Ten name van belanghebbende zijn 

met dagtekening 28 februari 2013 twee in 

één geschrift vervatte beschikkingen in de 

zin van de Wet WOZ genomen voor het jaar 

2013 ter zake van twee onder een kap gelegen 

woningen aan de [a-straat 1] en [2] te 

[Q]. 

2.1.2. Hiertegen heeft belanghebbende met 

dagtekening 3 april 2013 bij twee afzonderlijke 

geschriften bezwaar gemaakt (…). Belanghebbende 

heeft de heffingsambtenaar op 12 

februari 2014 bij één e-mailbericht in gebreke 

gesteld. De heffingsambtenaar heeft met 

dagtekening 11 maart 2014, in één geschrift 

vervat, uitspraken op bezwaar gedaan. Bij 

beschikking is aan belanghebbende éénmaal 

een dwangsom toegekend ten bedrage van 

€ 280. 

2.2. (…) De Rechtbank heeft geoordeeld dat 

de, niet tijdig genomen, uitspraken op 

bezwaar zozeer samenhangende besluiten 

zijn dat het verbeuren van een dwangsom 

niet per WOZ-object afzonderlijk moet worden 

beoordeeld. Dat betekent dat belanghebbende 

slechts recht heeft op één dwangsom, 

aldus de Rechtbank. 

2.3. De eerste twee middelen komen op tegen 

het hiervoor onder 2.2 weergegeven oordeel 

van de Rechtbank. In dit oordeel ligt besloten 

dat het gaat om twee aanvragen (bezwaarschriften) 

die gelijktijdig zijn gedaan en een 

zodanige samenhang vertonen dat slechts 

één dwangsom kan worden verbeurd. Dit oordeel 

geeft niet blijk van een onjuiste rechtsopvatting, 

behoefde geen nadere motivering 

en is ook niet onbegrijpelijk. 

(…)’ 

1270 

5 juni 2015, nr. 13/03931 

(Mrs. Koopman, Schaap, Fierstra, 

Groeneveld, Wortel; na conclusie IJzerman 

tot het stellen van prejudiciële vragen aan 

het Hof van Justitie van de Europese Unie) 

ECLI:NL:HR:2015:1467 

Prejudiciële vragen ter zake van de Dienstenrichtlijn. 

Leges ter zake verzoek om 

instemming (met graafwerkzaamheden) als 

bedoeld in de Telecommunicatiewet. Zijn 

leges bij de toepassing van het Unierecht 

aan te merken als belastingen, althans als 

belastingen in de zin van de Dienstenrichtlijn? 

Valt onder reikwijdte Dienstenrichtlijn 

ook een zuiver interne situatie? Valt 

instemmingsvereiste onder Dienstenrichtlijn? 

Juridische betekenis van een in een 

overweging in preambule vermelde begrenzing 

die niet in de bewoordingen van de 

Dienstenrichtlijn zelf tot uitdrukking lijkt 

te zijn gebracht? Leent art. 13 lid 2 Dienstenrichtlijn 

zich voor rechtstreekse toepassing? 

Verschillende vragen inzake de voorwaarde 

dat de kosten evenredig moeten 

zijn met de kosten van de vergunningprocedures. 

(Dienstenrichtlijn art. 2, 4, 13) 

Beroep in cassatie college van B&W gemeente 

Amersfoort 


‘2.1.1. Op grond van een in december 2009 

met de gemeente Amersfoort gesloten overeenkomst 

is belanghebbende belast met de 

aanleg van een glasvezelnetwerk in die 

gemeente (hierna: de overeenkomst). Voor de 

aanleg hiervan heeft belanghebbende aan 

het College, telkens voor een deel van het 

tracé, instemming verzocht als bedoeld in 

artikel 5.4, lid 1, aanhef en letter b, van de 

Telecommunicatiewet (hierna: de instemming). 

Ter zake van het in behandeling 

nemen van dit verzoek om instemming zijn 

aan belanghebbende de onderhavige legesnota’s 

opgelegd tot een totaalbedrag van 

€ 149 949. 

(…) 

2.1.5. In geschil is of de leges zijn geheven in 

strijd met artikel 13, lid 2, van de Dienstenrichtlijn 

dan wel (…). 

(…) 

4. Beoordeling van de in het incidentele 

beroep voorgestelde middelen 

(…) 

4.2. Het tweede middel van het incidentele 

beroep in cassatie klaagt erover dat het Hof 

ten onrechte artikel 13, lid 2, van de Dienstenrichtlijn 

niet heeft toegepast. De Hoge 

Raad overweegt dienaangaande als volgt. 

4.3.1. De legesnota’s die aan de orde zijn dateren 

uit de periode 5 maart 2010 tot en met 3 

januari 2011, derhalve na 27 december 2009, 

de uiterste datum waarop ingevolge artikel 

44, lid 1, van de Dienstenrichtlijn aan deze 

richtlijn moest worden voldaan. De legesnota’s 

vallen derhalve onder de temporele wer- 


Rechtspraak 

kingssfeer van de Dienstenrichtlijn. 

4.3.2. De dienst ter zake waarvan de onderhavige 

leges zijn geheven betreft het in behandeling 

nemen van een verzoek om instemming 

van burgemeester en wethouders met 

betrekking tot tijdstip, plaats en wijze van 

uitvoering van de werkzaamheden in verband 

met de aanleg van glasvezelkabels voor 

een openbaar elektronisch communicatienetwerk. 

4.3.3. Volgens artikel 2, lid 3, van de Dienstenrichtlijn 

is deze richtlijn niet van toepassing 

op het gebied van belastingen. Daarmee rijst 

de vraag of de onderhavige legesheffing valt 

binnen de materiële werkingssfeer van de 

Dienstenrichtlijn. 

4.3.4. Uit overweging 29 van de preambule 

van de Dienstenrichtlijn blijkt dat belastingmaatregelen 

zijn uitgezonderd van de werkingssfeer 

van deze richtlijn vanwege de 

omstandigheid dat het VWEU specifieke 

rechtsgrondslagen verschaft op belastinggebied 

en reeds Unierechtelijke instrumenten 

zijn aangenomen op dit gebied. 

4.3.5. De (nationale) wetgever gaat ervan uit 

dat burgemeester en wethouders door middel 

van het instemmingsbesluit uitvoering 

geven aan de coördinerende taak waarop 

wordt gedoeld in artikel 5.4 Tw. De wetgever 

beschouwt dit instemmingsbesluit als een 

dienst die wordt verleend aan de aanbieder 

van een openbaar elektronisch telecommunicatienetwerk. 

Hetzelfde geldt voor het in 

behandeling nemen van een aanvraag om 

een dergelijk besluit. Op grond van het nationale 

recht kunnen ter zake van dergelijke 

diensten leges worden geheven. 

4.3.6. De leges verschillen naar Nederlandse 

opvatting van belastingen doordat zij, anders 

dan belastingen, worden beschouwd als de 

tegenprestatie voor een individuele dienst. 

Zij worden niettemin geheven en geïnd op 

dezelfde wijze als belastingen. Ook vloeit de 

opbrengst van de legesheffing in de algemene 

middelen van de desbetreffende gemeente. 

Daartegenover staat dat de leges niet 

meer dan kostendekkend mogen zijn. Dit 

laatste uitgangspunt is aldus vormgegeven 

dat de in één gemeentelijke verordening 

opgenomen legestarieven ter zake van verschillende 

diensten niet zo hoog mogen worden 

vastgesteld dat het totaalbedrag van de 

geraamde baten op grond van die verordening 

uitgaat boven de geraamde lasten ter 

zake. 

4.3.7. De vraag rijst of deze volgens het 

Nederlandse recht geheven leges bij de toepassing 

van het recht van de Unie kunnen 

worden aangemerkt als belastingen, althans 

tenminste als belastingen in de zin van artikel 

2, lid 3, van de Dienstenrichtlijn. 

4.3.8. Voor een bevestigende beantwoording 

van deze vraag pleit dat het gaat om een verplichte 

afdracht aan de overheid om het bij 

de wet gegeven recht om kabels voor een 

openbaar elektronisch communicatienetwerk 

aan te leggen te kunnen effectueren (zie artikel 

5.2 Tw). Artikel 2, lid 3, van de Dienstenrichtlijn 

is bovendien gelet op de formulering 

veelomvattend. 

4.3.9. Daar staat tegenover dat de vormgeving 

van de leges meebrengt dat de heffing 

ervan slechts strekt tot compensatie van lasten 

die zijn verbonden aan de in de desbetreffende 

verordening genoemde overheidsactiviteiten. 

Indien artikel 2, lid 3, van de 

Dienstenrichtlijn aldus zou worden uitgelegd 

dat deze uitzondering mede betrekking heeft 

op bedragen die de (gemeentelijke) overheid 

verlangt in verband met de uitvoering van 

de op haar rustende taak inzake de coördinatie 

van werkzaamheden in verband met het 

leggen van kabels voor een openbaar elektronisch 

communicatienetwerk, zou die interpretatie 

consistent zijn met het bepaalde in 

artikel 13, lid 2, van de Dienstenrichtlijn. 

4.3.10. Aangezien de reikwijdte van artikel 2, 

lid 3, van de Dienstenrichtlijn, gelet op het 

voorgaande, niet zonder redelijke twijfel is en 

de uitleg van deze bepaling noodzakelijk is 

voor de beslechting van het geschil, zal de 

Hoge Raad het Hof van Justitie van de Europese 

Unie verzoeken ter zake een prejudiciële 

beslissing te geven. 

4.4.1. Indien uit het antwoord op de voorgaande 

vraag volgt dat artikel 2, lid 3, van de Dienstenrichtlijn 

in het onderhavige geval niet in 

de weg staat aan toepassing van deze richtlijn, 

komt de vraag aan de orde of de Dienstenrichtlijn 

van toepassing is op een situatie als 

de onderhavige, die zich daardoor kenmerkt 

dat een in Nederland gevestigde ondernemer 

een Nederlandse gemeente verzoekt in te 

stemmen met graafwerkzaamheden. 

4.4.2. Hoofdstuk III van de Dienstenrichtlijn, 

betreffende de vrijheid van vestiging van 

dienstverrichters, bepaalt niet uitdrukkelijk 

dat de vestiging van de dienstverlener waar 

de richtlijn op van toepassing is, een vestiging 

in de zin van artikel 49 VWEU moet zijn. 

De bewoordingen van de Dienstenrichtlijn 

staan een interpretatie toe die meebrengt 

dat in zuiver interne situaties een beroep op 

die richtlijn kan worden gedaan. 

4.4.3. Anderzijds wordt in artikel 4 van de 

Dienstenrichtlijn ter bepaling van de begrippen 

‘dienst’, ‘dienstverrichter’, ‘afnemer’ en 

‘vestiging’ uitdrukkelijk verwezen naar de 

relevante bepalingen in het VWEU. Dit zou 

kunnen worden begrepen als incorporatie 

van het uit het primaire recht van de Unie 

voortvloeiende vereiste van een grensoverschrijdende 

economische activiteit als voorwaarde 

voor de toepasselijkheid van de Dienstenrichtlijn. 

Ook overwegingen 5 en 39 van 

de preambule van de Dienstenrichtlijn vormen 

een aanwijzing dat deze richtlijn betrekking 

heeft op de daadwerkelijke uitoefening 

van twee fundamentele vrijheden van het 

VWEU, te weten het dienstenverkeer en de 

vrijheid van vestiging en aldus geen betrekking 

heeft op zuiver interne situaties. 

4.4.4. Zoals ook blijkt uit de vragen die de 

Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad 

van State aan het Hof van Justitie heeft voorgelegd 

(ABRvS 9 juli 2014, 

ECLI:NL:ABRVS:2014:2488, geregistreerd bij 

het Hof van Justitie onder nummer C-340/14 

en ABRvS 9 juli 2014, 

ECLI:NL:ABRVS:2014:2495, geregistreerd bij 

het Hof van Justitie onder nummer 

C-341/14), is de reikwijdte van de Dienstenrichtlijn 

op dit punt niet buiten iedere redelijke 

twijfel. Om deze reden zal de Hoge Raad 

ook ter zake daarvan een prejudiciële beslissing 

verzoeken aan het Hof van Justitie. 

4.5.1. Indien uit het antwoord op de voorgaande 

vragen niet volgt dat de onderhavige 

legesheffing ligt buiten de werkingssfeer van 

de Dienstenrichtlijn, rijst de vraag of het 

instemmingsvereiste kan worden aangemerkt 

als een eis met betrekking tot de toegang 

tot of de uitoefening van een dienstenactiviteit 

waarop de Dienstenrichtlijn van 

toepassing is. Of moet dit instemmingsvereiste 

gerekend worden tot de eisen waarop 

de Dienstenrichtlijn blijkens overweging 9 

van de preambule van de Dienstenrichtlijn 

niet van toepassing is, zoals verkeersregels, 

regels betreffende de ontwikkeling of het 

gebruik van land, voorschriften inzake ruimtelijke 

ordening en stedenbouw? 

4.5.2. Het instemmingsvereiste houdt in dat 

het voornemen tot het verrichten van werkzaamheden 

in verband met de aanleg, 

instandhouding en opruiming van kabels 

voor een openbaar elektronisch telecommunicatienetwerk 

in of op openbare gronden 

moet worden gemeld bij burgemeester en 

wethouders. Deze melding moet worden 

gedaan door de aanbieder van een netwerk. 

Het instemmingsbesluit ziet op de plaats, het 

tijdstip en de wijze van uitvoering van de 

werkzaamheden. Voorschriften die aan de 

instemming worden verbonden kunnen 

slechts betrekking hebben op de plaats van 

de werkzaamheden, het tijdstip van de werkzaamheden, 

de wijze van uitvoering van de 

werkzaamheden, het bevorderen van medegebruik 

van voorzieningen en het afstemmen 

van de voorgenomen werkzaamheden 

met beheerders van overige in de grond aanwezige 

werken. Blijkens de parlementaire 

geschiedenis van de Telecommunicatiewet 

kunnen voorschriften in het instemmingsbesluit 

alleen worden gesteld met het oog op 


Rechtspraak 

de publieke belangen van de gemeente 

(Kamerstukken II 2004/05, 29834, 3, p. 52-53). 

Hierbij gaat het onder meer om de openbare 

orde en het waarborgen van de veiligheid. 

Daarbij kan worden gedacht aan de doorstroming 

van het verkeer en het openhouden 

van een verkeersweg voor ambulance, politie 

of brandweer. Ook kunnen voorwaarden worden 

gesteld ter beperking of voorkoming van 

overlast, bijvoorbeeld met betrekking tot het 

bereikbaar houden van de desbetreffende en 

omringende gronden. Voorts kunnen voorwaarden 

worden gesteld in het belang van de 

ondergrondse ordening. In zoverre lijkt het 

instemmingsrecht te behoren tot de in overweging 

9 van de preambule van de Dienstenrichtlijn 

genoemde voorschriften van ruimtelijke 

ordening waarop die richtlijn volgens 

deze overweging niet van toepassing is. De 

juistheid van deze interpretatie is echter niet 

buiten iedere redelijke twijfel omdat niet 

zeker is of kan worden gesproken van een 

verplichting die dienstverrichters bij de uitvoering 

van hun economische activiteiten op 

dezelfde wijze in acht dienen te nemen als 

particulieren (vergelijk het slot van overweging 

9 van de preambule van de Dienstenrichtlijn). 

4.5.3. De betekenis die op dit punt aan overweging 

9 van de preambule van de Dienstenrichtlijn 

moet worden gehecht is daarom 

niet buiten iedere redelijke twijfel. 

4.5.4. Bovendien rijst de vraag wat de juridische 

betekenis is van deze overweging in de 

preambule, omdat de daarin vermelde 

begrenzing niet in de bewoordingen van de 

Dienstenrichtlijn zelf tot uitdrukking lijkt te 

zijn gebracht. 

4.5.5. Gelet op het in 4.5.3 en 4.5.4 overwogene 

zal de Hoge Raad het Hof van Justitie ter 

zake eveneens een prejudiciële beslissing 

verzoeken. 

4.6. Verder rijst de vraag of de onderhavige 

nationale regeling, die instemming van burgemeester 

en wethouders verlangt, kan worden 

gekwalificeerd als een vergunningstelsel 

als bedoeld in artikel 4, aanhef en onder 6, 

van de Dienstenrichtlijn. Die vraag lijkt niet 

zonder meer bevestigend te kunnen worden 

beantwoord. Het instemmingsrecht betreft 

namelijk geen bevoegdheid waarmee het verrichten 

van graafwerkzaamheden wordt toegestaan 

of verboden. Het graafrecht vloeit 

immers rechtstreeks voort uit artikel 5.2 Tw. 

De instemming is slechts een instrument 

waarmee burgemeester en wethouders uitvoering 

geven aan hun coördinerende taak. 

Aangezien de uitleg van de Dienstenrichtlijn 

ook op dit punt niet zonder twijfel is, zal de 

Hoge Raad het Hof van Justitie ter zake eveneens 

een prejudiciële beslissing verzoeken. 

4.7.1. Indien de antwoorden op de voorgaande 

vragen meebrengen dat de Dienstenrichtlijn 

op de onderhavige legesheffing van toepassing 

is, komt de vraag aan de orde of 

artikel 13, lid 2, van die richtlijn zich leent 

voor rechtstreekse toepassing. 

4.7.2. Indien de hiervoor in 4.7.1. bedoelde 

vraag bevestigend moet worden beantwoord, 

is aan de orde de vraag of de kosten die aan 

belanghebbende in rekening zijn gebracht 

voor de aanvraag om een instemmingsbesluit 

voldoen aan de voorwaarden die artikel 

13, lid 2, van de Dienstenrichtlijn hieraan 

stelt. Ingevolge deze bepaling is het de lidstaten 

toegestaan kosten in verband met de 

aanvraag van een vergunning in rekening te 

brengen. De kosten die in rekening worden 

gebracht moeten aan drie voorwaarden voldoen: 

(i) zij moeten redelijk zijn, (ii) zij moeten 

evenredig zijn met de kosten van de vergunningprocedures 

in kwestie en (iii) zij 

mogen de kosten van die procedures niet 

overschrijden. De betekenis van met name de 

tweede voorwaarde is niet op voorhand duidelijk. 

Naar Nederlands nationaal recht 

mogen de in één gemeentelijke verordening 

opgenomen legestarieven ter zake van verschillende 

diensten niet zo hoog worden 

vastgesteld dat het totaalbedrag van de 

geraamde baten uitgaat boven de geraamde 

lasten ter zake. Denkbaar is dat deze nationaalrechtelijke 

norm aansluit bij de zojuist 

genoemde tweede voorwaarde. Maar ook is 

denkbaar dat alleen kosten in aanmerking 

mogen worden genomen die worden opgeroepen 

door de behandeling van verzoeken 

om instemming als de onderhavige. Een derde 

mogelijke lezing van die voorwaarde zou 

inhouden dat per instemmingsverzoek de 

kosten en baten tegen elkaar afgezet moeten 

worden. Ook rijst de vraag of vooraf opgestelde 

ramingen in dit verband beslissend zijn, 

dan wel achteraf vastgestelde werkelijke 

resultaten. En tot slot is onzeker volgens welke 

(bedrijfseconomische) methode de kostencalculatie 

moet plaatsvinden. In het bijzonder 

is onduidelijk of, en zo ja, naar welke 

maatstaf, indirecte en vaste kosten, zoals 

afschrijvingen, personeelskosten en overhead, 

in aanmerking mogen worden genomen. 

4.8.1. Het hiervoor in 4.3.2. tot en met 4.6 

overwogene brengt mee dat gerede twijfel 

bestaat over het antwoord op de vraag of de 

Dienstenrichtlijn in gevallen als het onderhavige 

van toepassing is. Zo deze vraag bevestigend 

moet worden beantwoord, brengt het 

in 4.7 overwogene mee dat geen duidelijkheid 

bestaat over het antwoord op de vraag 

hoe artikel 13, lid 2, van de Dienstenrichtlijn 

moet worden uitgelegd. 

4.8.2. In verband daarmee zal de Hoge Raad 

op de voet van artikel 267 VWEU vragen 

voorleggen aan het Hof van Justitie met 

betrekking tot de uitlegging van het recht 

van de EU. 

5. Beslissing 

De Hoge Raad verzoekt het Hof van Justitie 

van de Europese Unie uitspraak te doen over 

de volgende vragen: 

(1) Moet artikel 2, lid 3, van Richtlijn 

2006/123/EEG van het Europees Parlement 

en de Raad van 12 december 2006 betreffende 

diensten op de interne markt aldus worden 

geïnterpreteerd dat deze bepaling van 

toepassing is op een heffing van leges door 

een orgaan van een lidstaat ter zake van het 

in behandeling nemen van een aanvraag om 

instemming omtrent tijdstip, plaats en wijze 

van uitvoering van graafwerkzaamheden in 

verband met de aanleg van kabels voor een 

openbaar elektronisch communicatienetwerk? 

(2) Moet Hoofdstuk III van Richtlijn 



diensten op de interne markt aldus worden 

geïnterpreteerd dat zij ook van toepassing 

is in zuiver interne situaties? 

(3) Moet Richtlijn 2006/123/EEG van het 

Europees Parlement en de Raad van 12 

december 2006 betreffende diensten op de 

interne markt tegen de achtergrond van 

overweging 9 van de preambule zo worden 

uitgelegd dat deze richtlijn niet van toepassing 

is op een nationale regeling die vereist 

dat het voornemen tot het verrichten van 

graafwerkzaamheden in verband met de aanleg, 

instandhouding en opruiming van kabels 

voor een openbaar elektronisch telecommunicatienetwerk 

wordt gemeld bij burgemeester 

en wethouders en burgemeester en wethouders 

niet bevoegd zijn gemelde 

werkzaamheden te verbieden maar wel 

bevoegd zijn voorschriften te stellen met 

betrekking tot de plaats, tijdstip en wijze van 

uitvoering van de werkzaamheden en tot het 

bevorderen van het medegebruik van voorzieningen 

en het afstemmen van de werkzaamheden 

met beheerders van overige in de 

grond aanwezige werken? 

(4) Moet artikel 4, aanhef en onder 6, van 

Richtlijn 2006/123/EEG van het Europees Parlement 

en de Raad van 12 december 2006 

betreffende diensten op de interne markt 

aldus worden geïnterpreteerd dat deze bepaling 

van toepassing is op een besluit tot 

instemming dat ziet op de plaats, het tijdstip 

en de wijze van uitvoering van het verrichten 

van graafwerkzaamheden in verband 

met de aanleg van kabels voor een openbaar 

elektronisch communicatienetwerk, zonder 

dat het desbetreffende orgaan van een lidstaat 

bevoegd is tot het verbieden van deze 

werkzaamheden als zodanig? 


Rechtspraak 

(5) (A) Indien artikel 13, lid 2, van Richtlijn 



diensten op de interne markt, gelet op de 

beantwoording van de voorgaande vragen, in 

het onderhavige geval van toepassing is, 

heeft deze bepaling dan rechtstreekse werking? 

(B) Indien het antwoord op vraag 5 (A) bevestigend 

is, brengt artikel 13, lid 2, van Richtlijn 


en de Raad van 12 december 2006 

betreffende diensten op de interne markt 

dan mee dat de in rekening te brengen kosten 

mogen worden berekend op basis van de 

geraamde kosten voor alle aanvraagprocedures, 

of op basis van de kosten van alle aanvragen 

als de onderhavige, of op basis van de 

kosten van de individuele aanvragen? 

(C) Indien het antwoord op vraag 5 (A) bevestigend 

is, volgens welke criteria moeten indirecte 

en vaste kosten overeenkomstig artikel 

13, lid 2, van Richtlijn 2006/123/EEG van het 

Europees Parlement en de Raad van 12 

december 2006 betreffende diensten op de 

interne markt aan concrete vergunningaanvragen 

worden toegerekend? 

Raad van State 

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. B. 

Klein Nulent, mr. drs. J. de Vries en mw. mr. D. 

van Leeuwen, allen werkzaam bij de directie 

bestuursrechtspraak van de Raad van State. 

Volledige versies van deze uitspraken zijn te 

vinden op www.raadvanstate.nl. 

1271 

27 mei 2015, nr. 201405782/1/R1 

(Mrs. Van Buuren, Koeman, Minderhoud) 

ECLI:NL:RVS:2015:1652 

Proactieve aanwijzing kan ook worden 

gegeven als college van gedeputeerde staten 

geen gebruik heeft gemaakt van ter 

beschikking staande wettelijke middelen 

als het geven van een reactieve aanwijzing 

of het instellen van beroep. 

(WRO art. 3.8 lid 6, art. 4.2, lid 1) 

Uitspraak in het geding tussen: [appellant], 

wonend te Scherpenzeel, appellant, en het 

college van gedeputeerde staten van Overijssel 

(hierna: het college), verweerder. 

Procesverloop 

Bij besluit van 3 juni 2014 heeft het college 

besloten de raad van de gemeente Hardenberg 

(hierna: de raad) een aanwijzing te 

geven als bedoeld in artikel 4.2, eerste lid, 

van de Wet ruimtelijke ordening (hierna: 

Wro) om een nieuw bestemmingsplan vast te 

stellen voor het perceel [locatie] te Bergentheim 

overeenkomstig de bij de aanwijzing 

gegeven voorschriften. 

Tegen dit besluit heeft [appellant] beroep 

ingesteld. 

(…) 

Overwegingen 

1. Ingevolge artikel 4.2, eerste lid, van de Wro, 

kan, indien provinciale belangen dat met het 

oog op een goede ruimtelijke ordening noodzakelijk 

maken, het college aan de gemeenteraad 

een aanwijzing geven om binnen een 

daarbij te bepalen termijn een bestemmingsplan 

vast te stellen overeenkomstig daarbij 

gegeven voorschriften omtrent de inhoud 

van dat bestemmingsplan. 

(…) 

3. In het besluit heeft het college de aanwijzing 

gegeven dat de bestemming ‘Wonen’ 

voor het perceel [locatie] te Bergentheim, 

zoals toegekend in het bestemmingsplan 

‘Buitengebied Hardenberg’ dat door de raad 

op 1 oktober 2013 is vastgesteld, gewijzigd 

dient te worden in een recreatieve bestemming 

als bedoeld in artikel 34 van de planregels 

van dat bestemmingsplan. 

4. [appellant] betoogt dat hij, gelet op het bij 

besluit van 1 oktober 2013 vastgestelde 

bestemmingsplan ‘Buitengebied Hardenberg’ 

en een aantal ambtelijke brieven, er gerechtvaardigd 

op mocht vertrouwen dat zijn perceel 

een woonbestemming zou behouden. 

[appellant] betoogt voorts dat de proactieve 

aanwijzing is gegeven in strijd met de goede 

ruimtelijke ordening, nu omliggende percelen 

een woonbestemming hebben en een 

woonbestemming voor zijn perceel derhalve 

niet leidt tot versnippering van de groene 

omgeving. 

(…) 

4.3. Vast staat dat de raad in strijd met artikel 

2.12.4, eerste lid, van de Omgevingsverordening 

in het bestemmingsplan ‘Buitengebied 

Hardenberg’ aan het perceel een woonbestemming 

heeft toegekend. Daarmee heeft 

de raad ook in strijd met het provinciale 

beleid dat recreatiewoningen beschikbaar 

dienen te blijven voor recreatief gebruik 

gehandeld. Het college heeft daarin aanleiding 

kunnen zien de proactieve aanwijzing te 

geven. 

Naar aanleiding van het betoog van [appellant] 

dat hij na de vaststelling van het 

bestemmingsplan ‘Buitengebied Hardenberg’ 

erop mocht vertrouwen dat zijn perceel een 

woonbestemming zou behouden, ziet de 

Afdeling zich voor de vraag gesteld of het 

college korte tijd na vaststelling van dat 

bestemmingsplan de in geding zijnde proactieve 

aanwijzing kon geven. Het college had 

immers in beginsel ook de mogelijkheid de 

toegekende woonbestemming in het bestemmingsplan 

‘Buitengebied Hardenberg’ tegen 

te houden door het geven van een reactieve 

aanwijzing als bedoeld in artikel 3.8, zesde 

lid, van de Wro. In het onderhavige geval 

stond die mogelijkheid voor het college niet 

open, omdat niet aan de voorwaarde was voldaan 

dat door het college een zienswijze 

omtrent dit plandeel moest zijn ingediend 

en evenmin sprake was van een gewijzigde 

vaststelling van het bestemmingsplan op dit 

onderdeel. 

De Afdeling overweegt dat, indien de provinciale 

belangen dat noodzakelijk maken, artikel 

3.8, zesde lid, van de Wro noch het systeem 

van de Wro zich verzet tegen het geven 

van een proactieve aanwijzing nadat het college 

in een procedure omtrent de vaststelling 

van het bestemmingsplan geen gebruik heeft 

gemaakt van de tot haar beschikking staande 

wettelijke middelen als het geven van een 

reactieve aanwijzing of het instellen van 

beroep. 

Voor het oordeel of het college in redelijkheid 

van de mogelijkheid een proactieve aanwijzing 

te geven, gebruik heeft kunnen 

maken, acht de Afdeling in dit geval in de 

eerste plaats van belang dat [appellant] de 

recreatiewoning, zoals door hem ter zitting is 

bevestigd, sinds hij daarvan eigenaar is 

geworden in 2007, nooit gebruikt heeft voor 

permanente bewoning, ook niet na het van 

kracht worden van het bestemmingsplan 

‘Buitengebied Hardenberg’. 

(…) 

4.3.3. (…) Voor zover het betoog van [appellant]s 

ertoe strekt dat de raad in het bestemmingsplan 

‘Buitengebied Hardenberg’ bij 

hem verwachtingen heeft gewekt die in de 

weg staan aan de aanwijzing van het college, 

overweegt de Afdeling dat het inherent aan 

het instrument van de proactieve aanwijzing 

is, dat daarmee de aan de vaststelling van 

een bestemmingsplan te ontlenen verwachtingen 

niet worden gerespecteerd. Het 

besluit is derhalve niet in strijd met het vertrouwensbeginsel 

vastgesteld. De conclusie is 

dat het college in redelijkheid van de noodzaak 

van het geven van een proactieve aanwijzing 

heeft kunnen uitgaan en het bestreden 

besluit in redelijkheid heeft kunnen 

nemen en niet is voorbereid of genomen in 

strijd met het recht. Het betoog faalt. 

(…) 


Rechtspraak 

Centrale Raad van Beroep 

Deze rubriek wordt verzorgd door mr. A.B.J. 

van der Ham, vice-president van de Centrale 

Raad van Beroep, en mr. J.E. Jansen, hoofd 

Wetenschappelijk bureau van de Centrale 

Raad van Beroep. 

1272 

27 mei 2015, nr. 13/1481 WMO 

(Mr. De Mooij) 

ECLI:NL:CRVB:2015:1871 

Dwangsom bij niet tijdig beslissen. Van een 

prematuur beroep is geen sprake in het 

geval na de indiening van een ingebrekestelling 

de omstandigheden zodanig wijzigen 

dat van een aanvrager niet (meer) kan 

worden gevergd dat hij de resterende termijn 

van de ingebrekestelling afwacht alvorens 

hij beroep zou kunnen instellen. 

(Awb art. 4:17, 6:12) 

(…) 

Overwegingen 

4.1. Op grond van artikel 4:13 van de Algemene 

wet bestuursrecht (Awb) dient op een aanvraag 

binnen een redelijke termijn te worden 

beslist. De redelijke termijn is in ieder geval 

verstreken wanneer het bestuursorgaan binnen 

acht weken na ontvangst van de aanvraag 

geen beschikking heeft gegeven, noch 

een mededeling als bedoeld in artikel 4:14, 

derde lid, heeft gedaan. 

4.2. Artikel 6:12, eerste tot en met derde lid, 

van de Awb luidt als volgt: 

‘1. Indien het beroep is gericht tegen het niet 

tijdig nemen van een besluit dan wel het 

niet tijdig bekendmaken van een van rechtswege 

verleende beschikking, is het niet aan 

een termijn gebonden. 

2. Het beroepschrift kan worden ingediend 

zodra: 

a. het bestuursorgaan in gebreke is tijdig een 

besluit te nemen of een van rechtswege verleende 

beschikking bekend te maken, en 

b. twee weken zijn verstreken na de dag waarop 

belanghebbende het bestuursorgaan 

schriftelijk heeft meegedeeld dat het in 

gebreke is. 

3. Indien redelijkerwijs niet van de belanghebbende 

kan worden gevergd dat hij het 

bestuursorgaan in gebreke stelt, kan het 

beroepschrift worden ingediend zodra het 

bestuursorgaan in gebreke is tijdig een 

besluit te nemen.’ 

4.3. Bij het indienen van een beroep tegen 

het niet tijdig nemen van een besluit dient, 

gelet op artikel 6:12, tweede lid, van de Awb 

aan de beide daar genoemde voorwaarden te 

zijn voldaan. Is ten tijde van het indienen 

van het beroep het bestuursorgaan niet in 

gebreke tijdig een besluit te nemen, de voorwaarde 

genoemd onder a, dan is het beroep 

te vroeg ingesteld en daarmee niet-ontvankelijk. 

Is een bestuursorgaan niet in gebreke 

gesteld, terwijl dit redelijkerwijs wel van de 

belanghebbende kan worden gevergd, de 

voorwaarde onder b, dan is het beroep eveneens 

te vroeg ingesteld en daarmee niet-ontvankelijk. 

De Raad wijst in dit verband op 

Kamerstukken II 2005/06, 30435, 3, p. 16, de 

uitspraak van de Afdeling Bestuursrechtspraak 

van de Raad van State van 7 januari 

2010, 200909769/2/M1, en de uitspraak van 

de Raad van 8 mei 2012, 

ECLI:NL:CRVB:2012:BW5453. 

4.4. Appellanten hebben het college op 14 

februari 2013 in gebreke gesteld en op 20 

februari 2013 beroep ingesteld. Zij meenden 

dat de redelijke termijn om op de aanvraag 

te beslissen was verstreken en dat de tweewekentermijn 

van de ingebrekestelling niet 

meer kon worden afgewacht. 

4.5. Uit de toelichting bij artikel 6:12, derde 

lid, van de Awb is af te leiden dat de ingebrekestelling 

achterwege kan blijven als de zaak 

zozeer spoedeisend is, dat een ingebrekestelling 

niet kan worden afgewacht (Kamerstukken 

II 2005/06, 30435, 3, p. 17). Een redelijke 

uitleg van artikel 6:12, derde lid, van de Awb 

brengt mee dat evenmin sprake is van een 

prematuur beroep in het geval na de indiening 

van een ingebrekestelling de omstandigheden 

zodanig wijzigen dat van een aanvrager 

niet (meer) kan worden gevergd dat 

hij de resterende termijn van de ingebrekestelling 

afwacht alvorens hij beroep zou kunnen 

instellen. 

4.6. De aanvraag van appellanten strekt ertoe 

dat hen maatschappelijke opvang wordt 

geboden als bedoeld in artikel 1, eerste lid, 

aanhef en onder c, van de Wmo in verbinding 

met artikel 20, eerste lid, van de Wmo. 

Gelet op de leeftijd van appellant ten tijde 

van de aanvraag, van net 2 jaar, de omstandigheid 

dat appellanten overdag op straat 

leefden en in het ongewisse verkeerden waar 

zij de nacht moesten doorbrengen, was de 

situatie van appellanten dermate spoedeisend 

dat ten tijde van het indienen van het 

beroep op 20 februari 2013 de redelijke termijn 

om op de aanvraag te beslissen was verstreken 

en de tweewekentermijn van de ingebrekestelling 

niet meer kon worden 

afgewacht. De Raad neemt hierbij in aanmerking 

dat uit het verslag van het bij 1.5 

genoemde afstemmingsoverleg blijkt dat het 

college op de hoogte was van de zorgwekkende 

situatie waarin appellanten verkeerden en 

dat het in de rede had gelegen dat het college 

appellanten vanaf het moment dat zij op 

straat waren gezet (tijdelijk) maatschappelijke 

opvang had geboden om van daaruit naar 

een oplossing te zoeken. Dit betekent dat het 

beroep niet prematuur is ingesteld. Dit betekent 

tevens dat het college in gebreke was 

tijdig een besluit te nemen. De rechtbank 

heeft dit niet onderkend. Dit betekent dat de 

aangevallen uitspraak voor vernietiging in 

aanmerking komt. Doende hetgeen de rechtbank 

zou behoren te doen, zal de Raad het 

beroep gegrond verklaren. 

5.1. Ingevolge artikel 8:55c, tweede lid, van de 

Awb, in verbinding met artikel 8:108, eerste 

lid, van de Awb stelt de Raad, indien het 

beroep tegen het niet tijdig nemen van een 

besluit gegrond is, desgevraagd tevens de 

hoogte van de ingevolge artikel 4:17 van de 

Awb verbeurde dwangsom vast. 

5.2. Ingevolge artikel 4:17, eerste lid, eerste 

volzin, van de Awb verbeurt het bestuursorgaan, 

indien een beschikking op aanvraag 

niet tijdig wordt gegeven, aan de aanvrager 

een dwangsom voor elke dag dat het in 

gebreke is, doch voor ten hoogste 42 dagen. 

Ingevolge het tweede lid bedraagt de dwangsom 

de eerste veertien dagen € 20 per dag, 

de daaropvolgende veertien dagen € 30 per 

dag en de overige dagen € 40,- per dag. In het 

derde lid is bepaald dat de eerste dag waarover 

de dwangsom verschuldigd is, de dag is 

waarop twee weken zijn verstreken na de dag 

waarop de termijn voor het geven van de 

beschikking is verstreken en het bestuursorgaan 

van de aanvrager een schriftelijke ingebrekestelling 

heeft ontvangen. 

5.3. Het college heeft bij besluit van 15 

augustus 2013 beslist om appellanten (tijdelijk) 

tot de maatschappelijke opvang toe te 

laten. Een redelijke uitleg van artikel 4:17, 

derde lid, van de Awb brengt hier mee dat de 

dag waarop het beroep is ingesteld de eerste 

dag is waarover de dwangsom is verschuldigd. 

Dit betekent dat meer dan 42 dagen 

zijn verstreken nadat het college in gebreke 

was een besluit op de aanvraag te nemen, 

waarmee het college de maximale dwangsom 

heeft verbeurd, te weten € 1 260. Die dwangsom 

zal worden toegekend. 

1273 

2 juni 2015, nr. 14/1138 WWB, 

(Mrs. Van der Ham, Hoogendijk, 

Zimmerman) 


Partner stopt ten onrechte met opleiding, 

geen recht op verhoging bijstand. 

(WWB art. 13 lid 2 aanhef en onder c) 


Rechtspraak 

(…) 

Overwegingen 

4.1. De Raad ziet zich primair gesteld voor de 

vraag of het college het besluit tot afwijzing 

van de door appellant verzochte verhoging 

van de bijstand, welk besluit in het bestreden 

besluit is vervat, heeft kunnen baseren op 

artikel 13, tweede lid, aanhef en onder c, van 

de WWB. Op grond van die bepaling bestaat 

geen recht op algemene bijstand voor degene 

die jonger is dan 27 jaar en uit ’s Rijks kas 

bekostigd onderwijs kan volgen en: 

1°. in verband daarmee aanspraak heeft op 

studiefinanciering op grond van de Wsf 2000, 

dan wel 

2°. in verband daarmee geen aanspraak heeft 

op studiefinanciering en dit onderwijs niet 

volgt. 

4.2. In het bijzonder spitst het geschil zich 

toe op de vraag of de partner om gezondheidsredenen 

met de opleiding moest stoppen 

en of appellant redelijkerwijs kon 

beschikken over inkomsten uit studiefinanciering 

van de partner. 

4.3. Met betrekking tot de vraag of de partner 

uit ’s Rijks kas bekostigd onderwijs kon volgen 

is het volgende van belang. De partner volgde 

in 2012 een opleiding – verzorgende BOL – 

aan het Arcus college. Het betreft uit ’s Rijks 

kas bekostigd onderwijs. Appellant heeft aangevoerd 

dat de partner haar opleiding in verband 

met haar zwangerschap heeft moeten 

staken omdat zij de werkzaamheden behorende 

bij de met deze opleiding verbonden stage, 

niet meer mocht verrichten omdat dit bij 

haar tot vaginale bloedingen leidde. In verband 

daarmee heeft appellant verklaringen 

van de huisarts van de partner en een verklaring 

van haar verloskundige overgelegd. De 

opleiding zou in overleg met Ooms zijn 

gestaakt. Het college stelt zich op het standpunt 

dat de partner haar opleiding niet om 

medische redenen behoefde te staken. Indien 

de partner beperkt zou zijn in haar mogelijkheden 

om de stage te volgen dan had zij de 

opleiding kunnen verlengen met behoud van 

studiefinanciering dan wel had zij gebruik 

kunnen maken van een overbruggingsperiode 

van vier maanden als bedoeld in artikel 

2.7, derde lid, van de Wsf 2000. 

4.4. Deze in hoger beroep aangevoerde grond 

verschilt, evenmin als het daartegen gerichte 

verweer, niet wezenlijk van hetgeen in 

beroep naar voren is gebracht. De Raad 

onderschrijft de beoordeling van deze grond 

door de rechtbank en maakt die tot de zijne. 

Daaraan wordt toegevoegd dat uit de verklaringen 

van de huisarts en van de verloskundige 

niet blijkt dat de partner bepaalde werkzaamheden 

niet meer kon of mocht 

verrichten. Voorts heeft appellant niet aannemelijk 

gemaakt dat de opleiding niet kon 

worden opgeschort met behoud van studiefinanciering, 

of dat de partner na afloop van 

een eventuele opschorting niet weer tijdens 

het lopende schooljaar kon instromen. Dit 

klemt temeer in het licht van de e-mailwisseling 

tussen het college en mr. M. Thoonsen, 

lid examencommissie en vrijstellingsfunctionaris, 

waaruit blijkt dat afhankelijk van de 

omstandigheden tussentijds kan worden 

ingestroomd. Niet is gebleken van enige 

poging van de kant van de partner om een 

regeling te treffen met betrekking tot de 

door haar ervaren stagebeperkingen. Uit het 

vorenstaande volgt dat niet kan worden aangenomen 

dat de partner haar opleiding definitief 

moest staken. 

4.5. Bij de vervolgens te beantwoorden vraag 

of de partner aanspraak had op studiefinanciering 

gaat het erom of het volgen van de 

uit ’s Rijks kas bekostigde opleiding op zichzelf 

aanspraak geeft op studiefinanciering, 

niet of de partner in concreto die aanspraak 

geldend kan maken. Dit leidt de Raad af uit 

de wetsgeschiedenis van artikel 4, tweede lid, 

van de WWB, zoals dat gold tussen 1 januari 

2012 en 1 juli 2012. Daarin was als uitzondering 

op meerjarige kinderen bepaald het 

kind dat a. uit ’s Rijks kas bekostigd onderwijs 

volgt en b. aanspraak kan maken op studiefinanciering 

2000; of c. voor een tegemoetkoming 

op grond van hoofdstuk 4 van de Wet 

tegemoetkoming onderwijsbijdrage en 

schoolkosten in aanmerking komt. In de 

memorie van toelichting (Kamerstukken II 

2010/11, 32815, 3, p. 47) is over aanspraak 

kunnen maken het volgende opgemerkt. 

‘Daarnaast dient het kind uit ’s rijks kas 

bekostigd onderwijs te volgen, aanspraak te 

hebben op studiefinanciering, of voor een 

tegemoetkoming op grond van hoofdstuk 4 

van de Wet tegemoetkoming onderwijsbijdrage 

en schoolkosten (WTOS) in aanmerking te 

komen.(…) 

Onder deze uitzondering vallen ook personen 

die wel aanspraak hebben op studiefinanciering 

of een tegemoetkoming op grond 

van hoofdstuk 4 van de WTOS maar die dit 

niet ontvangen omdat ze zelf in hun inkomen 

voorzien doordat ze bijvoorbeeld een 

bijbaantje hebben’. 

Vaststaat dat het volgen van de opleiding 

– verzorgende BOL – aan het Arcus college 

aanspraak geeft op studiefinanciering. 

4.6. Uit 4.4 en 4.5 volgt dat de partner, gelet 

op de omstandigheden van het geval, onder 

de omschrijving van artikel 13, tweede lid, 

aanhef en onder c, sub 1° van de WWB valt, 

zodat zij terecht is uitgesloten van het recht 

op bijstand. Het college heeft dan ook op 

goede grond het verzoek tot verhoging van 

de bijstand tot het niveau van de gehuwdennorm 

afgewezen. 

1274 

10 juni 2015, nr. 13/4678 ZW-T, 

(Mrs. Rottier, Van Dun, Van der Kris) 

ECLI:NLK:CRVB:2015:1941 

Wanneer is er sprake van een aanzienlijk 

verhoogd risico op ernstige gezondheidsklachten? 

(ZW art. 29c) 

(…) 

Overwegingen 

7.1. In artikel 29c van de ZW is sinds 1 augustus 

2009 het volgende bepaald: 

‘Indien ten aanzien van een werknemer als 

bedoeld in de artikelen 29b en 90 van deze 

wet bij aanvang van het dienstverband wordt 

vastgesteld dat hij lijdt aan een ziekte of een 

gebrek die onderscheidenlijk dat maakt dat 

hij binnen de in artikel 29b, eerste en vierde 

lid, van deze wet bedoelde termijn van vijf 

jaren na aanvang van de dienstbetrekking 

respectievelijk na vaststelling van het recht 

op uitkering een aanzienlijk verhoogd risico 

heeft op ernstige gezondheidsklachten, 

wordt die termijn van vijf jaar voor afloop 

daarvan verlengd, indien op dat moment de 

ziekte of het gebrek dan wel het verhoogde 

risico op ernstige gezondheidsklachten naar 

het oordeel van het Uitvoeringsinstituut 

werknemersverzekeringen nog bestaat.’ 

7.2. Zoals de Raad reeds heeft overwogen in 

zijn uitspraak van 13 maart 2013 

(ECLI:NL:CRVB:2013:BZ4119) was de verlenging 

van de no-riskperiode voorheen in vrijwel 

gelijke bewoording geregeld in artikel 20 

van het Re-integratiebesluit (Besluit van 2 

december 2005, Stb. 2005, 622) en daarvoor 

in artikel 8 van het Arbeidsgehandicaptebesluit 

(Besluit van 20 juli 1998, Stb. 1998, 488). 

Uit de nota van toelichting bij het Arbeidsgehandicaptebesluit 

blijkt dat voor verlenging 

aanleiding bestaat indien sprake is van personen 

met een progressieve aandoening of 

een sterk wisselend ziektebeeld met een ook 

dan nog bestaand aanzienlijk verhoogd risico 

op ernstige gezondheidsklachten. 

7.3. Het geding tussen partijen beperkt zich 

tot de vraag of het Uwv terecht heeft geoordeeld 

dat bij werkneemster geen sprake was 

van een aanzienlijk verhoogd risico op ernstige 

gezondheidsklachten. De discussie tussen 

partijen heeft zich daarbij toegespitst op 

de problemen van werkneemster met haar 

zitvlak. Voor de overige aandoeningen van 

werkneemster geldt dat partijen het erover 


Rechtspraak 

eens zijn dat daaruit op zichzelf bezien geen 

in relevante mate verhoogd risico op ernstige 

gezondheidsklachten voortvloeit. 

7.4. Uit de stukken en het verhandelde ter 

zitting valt af te leiden dat werkneemster, die 

al vele jaren rolstoelgebonden is, gevoelig is 

voor het ontstaan van abcessen op haar zitvlak 

en bovenbenen. Deze abcessen genezen 

niet (altijd) spontaan en maken met een 

zekere regelmaat operatief ingrijpen noodzakelijk. 

Als operatief wordt ingegrepen gaat 

het niet om een kleine ingreep met minimaal 

verzuim, maar om een ingreep waarna 

werkneemster minstens enkele weken, maar 

doorgaans (beduidend) langer uitgeschakeld 

is. Zij is dan niet in staat te zitten en kan uitsluitend 

op haar zij liggen. Omdat werkneemster 

rolstoelgebonden is kan zij zich 

dan ook niet verplaatsen. Als perioden gedurende 

welke werkneemster uitgeschakeld is 

geweest door operaties aan haar zitvlak worden 

in de stukken genoemd: 12 juli 2004 tot 

16 augustus 2004, 7 september 2004 tot 8 

november 2004, 7 december 2004 tot 4 maart 

2005, 16 september 2005 tot 2 januari 2006, 

4 december 2009 tot 8 maart 2010 en 3 

december 2012 tot heden. 

7.5. Uit artikel 29c van de ZW volgt niet dat 

de vraag of sprake is van een aanzienlijk verhoogd 

risico op ernstige gezondheidsklachten 

is gebonden aan een bepaalde periode in 

het verleden. De tekst van artikel 29c van de 

ZW schrijft niet dwingend voor dat slechts de 

voorgaande no-riskperiode relevant is voor 

de beantwoording van de vraag of sprake is 

van een aanzienlijk verhoogd risico op ernstige 

gezondheidsklachten. Er kan dan ook 

niet worden volstaan met een beoordeling 

aan de hand van wat zich heeft voorgedaan 

gedurende de laatste no-riskperiode. Op de 

datum waarop het al dan niet verlengen aan 

de orde is, in deze zaak 24 februari 2010, 

dient een inschatting te worden gemaakt van 

het te verwachten risico. Daartoe dient zorgvuldig 

te worden onderzocht wat de precieze 

aard is van de klachten van de betrokken 

werknemer, wat de ernst is van de aandoening 

waaruit deze klachten voortvloeien, hoe 

deze aandoening zich, gelet op algemeen 

aanvaarde medische inzichten, pleegt te ontwikkelen 

en of bij deze werknemer bepaalde 

factoren een rol spelen die maken dat de verwachting 

ten aanzien van deze werknemer 

afwijkt van de verwachting in het algemeen. 

In dat kader dient zo nodig informatie te 

worden ingewonnen bij de behandelend sector. 

Bij het maken van een inschatting van de 

toekomstige ontwikkelingen – een prognose 

– kan wat bekend is uit het verleden uiteraard 

een rol spelen, maar zoals hiervoor werd 

geoordeeld, is er geen aanleiding om daarbij 

alleen of specifiek te kijken naar wat in de 

laatste no-riskperiode is gebeurd en daaraan 

doorslaggevende betekenis toe te kennen. 

Voor een volledig beeld kunnen ook de 

dááraan voorafgaande periodes van belang 

zijn. Voorts kan het ook zo zijn dat de situatie 

aan het einde van de laatste no-riskperiode 

anders is dan die gedurende de rest van 

die periode. Er kan zich bijvoorbeeld tegen 

het einde van die periode een verslechtering 

hebben voorgedaan, die zich naar het zich 

laat aanzien zal voortzetten. 

7.6. Het Uwv heeft ter zitting desgevraagd 

toegelicht dat, zoals ook uit het rapport van 

de verzekeringsarts bezwaar en beroep van 

16 maart 2013 lijkt te volgen, voor de beantwoording 

van de vraag wanneer sprake is 

van een aanzienlijk verhoogd risico een 

grens van 30% wordt gehanteerd. Het Uwv 

heeft gesteld bij de bepaling van deze grens 

aansluiting te hebben gezocht bij wat in het 

kader van de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling 

wordt gezien als excessief verzuim. 

7.7. De in 7.6 beschreven benadering van het 

Uwv wordt niet gevolgd. De vraag of sprake is 

van excessief ziekteverzuim komt in de 

rechtspraak onder meer aan de orde bij de 

beoordeling van de mate van arbeidsongeschiktheid 

in het kader van de arbeidsongeschiktheidswetten, 

meer specifiek bij de vaststelling 

van de voor de berekening van de 

resterende verdiencapaciteit in aanmerking 

te nemen arbeid, op de voet van artikel 9 van 

het Schattingsbesluit arbeidsongeschiktheidswetten. 

Bij de berekening van de resterende 

verdiencapaciteit blijft arbeid waarin 

een zodanig – excessief – ziekteverzuim is te 

verwachten dat van een werkgever in redelijkheid 

niet kan worden verlangd dat hij de 

betrokkene in deze arbeid te werk stelt buiten 

beschouwing. Dit is een geheel ander 

kader dan het kader van artikel 29c van de 

ZW. Zoals overwogen in de uitspraak van 4 

maart 2009 (ECLI:NL:CRVB:2009:BH4910) 

komt uit de wetgeschiedenis naar voren dat 

met de no-riskpolis is beoogd om de kansen 

van bepaalde groepen werknemers om terug 

te keren in het arbeidsproces te verbeteren 

en om in dat kader de bereidheid te bevorderen 

van werkgevers om hen in dienst te 

nemen (Kamerstukken II 1990/91, 22228, 3, p. 

42-43). De Raad heeft dit herhaald in zijn uitspraak 

van 6 maart 2013 

(ECLI:NL:CRVB:2013:BZ3475). Met dit doel 

valt niet te rijmen dat (een verlenging van) 

de no risk-polis uitsluitend aan de orde zou 

zijn bij een te verwachten verzuim van 30% 

of meer. 

7.8. Bij het voorgaande wordt nog aangetekend 

dat, anders dan door het Uwv kennelijk 

voorondersteld, in het kader van de arbeidsongeschiktheidsbeoordeling 

voor de beantwoording 

van de vraag of sprake is van 

excessief verzuim niet alleen het te verwachten 

verzuimpercentage relevant is – nog 

daargelaten of de grens ligt bij 30% –, maar 

dat ook relevant is wat de aard van de werkzaamheden 

is, of bij uitval vervanging op 

bezwaren zal stuiten en wat het financiële 

risico van de werkgever is. Over dit laatste 

heeft de Raad in zijn uitspraak van 7 april 

1999 (ECLI:NL:CRVB:1999:ZB8410) uitdrukkelijk 

de toepasselijkheid van artikel 29b van 

de ZW meegewogen. Ook hiermee valt niet te 

rijmen dat (verlenging van) de no-riskpolis 

pas aan de orde zou kunnen zijn bij een te 

verwachten verzuimpercentage als door het 

Uwv gehanteerd. 

7.9. Uit hetgeen in 7.5 tot en met 7.8 is overwogen 

volgt dat het Uwv een onjuiste invulling 

heeft gegeven aan het in artikel 29c van 

de ZW neergelegde criterium van een aanzienlijk 

verhoogd risico op ernstige gezondheidsklachten. 

Voorts heeft het Uwv zich 

geen voldoende beeld gevormd van de 

omstandigheden van werkneemster. Dit betekent 

dat aan het bestreden besluit voor zover 

dat ziet op de no-riskpolis zowel zorgvuldigheids- 

als motiveringsgebreken kleven, zodat 

het in rechte geen stand kan houden. Gelet 

op onderlinge verwevenheid heeft hetzelfde 

te gelden voor zover het bestreden besluit 

ziet op het recht op ziekengeld van werkneemster 

per 3 februari 2011. De Raad ziet 

aanleiding om, met toepassing van artikel 

8:51d van de Algemene wet bestuursrecht, 

het Uwv op te dragen deze gebreken te herstellen. 

1275 

11 juni 2015, nr. 14/1761 AW 


(Mrs. Kraan, Kooijman, Van Brussel) 


Expliciete waarschuwing dat ontslag zal 

worden verleend. 

(ARAR art. 34e) 

(…) 

Overwegingen 

4.3.1. In artikel 34e, eerste lid, van het ARAR 

is bepaald dat de ambtenaar, die na afloop 

van een hem verleend buitengewoon verlof 

van lange duur en zonder dat is verlengd, 

zijn dienst niet tijdig hervat, voor de toepassing 

van dit reglement geacht wordt een aanvraag 

tot ontslag te hebben ingediend. Ingevolge 

het tweede lid van dit artikel is het 

eerste lid niet van toepassing indien de ambtenaar 

binnen een redelijke termijn ten 


Rechtspraak 

genoegen van Onze Minister aannemelijk 

maakt dat hij geldige redenen had zijn dienst 

niet te hervatten, in welk geval het verlof 

geacht wordt te zijn verlengd tot het tijdstip, 

waarop bedoelde geldige redenen hebben 

opgehouden te bestaan. 

4.3.2. De minister voert in geval van buitengewoon 

verlof van een ambtenaar binnen 

zijn gezagsbereik in verband met het vervullen 

van een functie bij een internationale 

volkenrechtelijke organisatie het in de circulaire 

verwoorde beleid. In punt 11 van de circulaire 

is vermeld dat het in de rede ligt artikel 

34e van het ARAR pas toe te passen nadat 

de ambtenaar is gewaarschuwd dat ontslag 

zal worden verleend indien hij volhardt in 

het niet terugkeren van het verlof. 

4.4. Appellant heeft er terecht op gewezen 

dat punt 11 van de circulaire geen eisen stelt 

aan de vorm van de aldaar bedoelde waarschuwing. 

Punt 11 van de circulaire stelt echter 

wel eisen aan de inhoud van de waarschuwing. 

Het moet gaan om een 

waarschuwing dat ontslag zal worden verleend 

indien de ambtenaar volhardt in het 

niet terugkeren van het verlof. Anders dan 

appellant heeft aangevoerd, heeft hij een 

waarschuwing met een dergelijke inhoud 

niet aan betrokkene gegeven. Uit het verslag 

van het op 7 juli 2011 gehouden gesprek tussen 

C en betrokkene komt naar voren dat C 

betrokkene heeft gewezen op de mogelijke 

gevolgen van het weigeren van een passende 

functie en van het zonder toestemming met 

onbezoldigd verlof gaan na buitengewoon 

verlof. Op welke mogelijke gevolgen betrokkene 

is gewezen, komt in het verslag niet 

naar voren. In het e-mailbericht van 10 

augustus 2011 maakt B betrokkene duidelijk 

dat de mogelijke gevolgen van het zonder 

toestemming vooraf opnemen van verlof aan 

de orde zullen komen in een op 11 augustus 

2011 gepland gesprek. Dit gesprek op 

11 augustus 2011 heeft niet plaatsgevonden. 

In de brief van 24 november 2011 deelt B 

betrokkene mee dat hij zich op het standpunt 

stelt dat betrokkene in strijd met haar 

verplichtingen haar dienst niet heeft hervat 

na afloop van het haar verleende buitengewoon 

verlof en dat zij daardoor volgens artikel 

34e, eerste lid, van het ARAR geacht wordt 

een aanvraag tot ontslag te hebben ingediend 

en dat betrokkene tot nog toe geen 

redenen als bedoeld in het tweede lid, van 

dat artikel heeft aangevoerd. B stelt betrokkene 

in de gelegenheid om hem alsnog een 

afdoende verklaring voor haar nalaten om de 

werkzaamheden te hervatten te verschaffen 

en nodigt haar daartoe uit voor een gesprek 

op 9 (lees: 8) december 2011. Ook in deze 

brief, die appellant in zijn beroepschrift 

omschrijft als een uitnodiging aan betrokkene 

om haar zienswijze te geven op het voorgenomen 

ontslag, wordt betrokkene niet 

expliciet gewaarschuwd dat ontslag zal worden 

verleend indien zij volhardt in het niet 

terugkeren van het verlof. Voor het gesprek 

op 8 december 2011 heeft betrokkene zich 

overigens bij brief van 7 december 2011 afgemeld 

op de grond dat zij nog niet hersteld is. 

Onder verwijzing naar haar ziekmelding acht 

zij het onbegrijpelijk dat B aanneemt dat zij 

een verzoek om ontslag heeft ingediend. 

4.5. Voor zover appellant heeft aangevoerd 

dat de situatie dat betrokkene zich voldoende 

heeft kunnen realiseren wat de gevolgen 

kunnen zijn van het volharden in het niet 

terugkeren van verlof, op één lijn moet worden 

gesteld met een waarschuwing als 

bedoeld in punt 11 van de circulaire, wordt 

hij niet gevolgd. Gelet op het ingrijpende 

karakter van het ontslag dat wordt verleend 

op grond van een fictieve aanvraag als 

bedoeld in artikel 34e, eerste lid, van het 

ARAR en de strekking van het beleid om de 

ambtenaar daartegen bescherming te bieden, 

is voor een dergelijke extensieve interpretatie 

geen plaats. 

4.6. Ter zitting van de Raad heeft appellant 

nog naar voren gebracht dat in het geval van 

betrokkene een keiharde waarschuwing niet 

nodig was. Men is er altijd van uitgegaan dat 

betrokkene de dienst zou hervatten, de verhoudingen 

zijn tot 1 juli 2011 steeds goed 

geweest en hoe het allemaal sindsdien gelopen 

is heeft veel verbazing opgeroepen. 

Anders dan appellant heeft aangevoerd kunnen 

deze omstandigheden niet worden aangemerkt 

als bijzondere omstandigheden op 

grond waarvan appellant ten nadele van 

betrokkene van het in punt 11 van de circulaire 

vastgelegde beleid had mogen afwijken. 

4.7. Gelet op wat onder 4.3.1 tot en met 4.6 is 

overwogen is het oordeel van de rechtbank 

dat appellant heeft gehandeld in strijd met 

punt 11 van de circulaire juist. Nu reeds dit 

oordeel van de rechtbank haar beslissing kan 

dragen, behoeft wat appellant voor het overige 

tegen de aangevallen uitspraak heeft aangevoerd 

en wat betrokkene daartegen heeft 

ingebracht geen bespreking. Dit betekent dat 

het hoger beroep niet slaagt en de aangevallen 

uitspraak voor bevestiging in aanmerking 

komt. 

Deskundige bijstand in civiele cassaties en prejudiciële procedures 

Lawyers’ Specialist 

Menno Bruning | 06 - 48 71 67 42 | bruning@lawyers-specialist.nl | www.lawyers-specialist.nl 


Boeken 1276 

Nederlanders in de heilige 

oorlog: zoeaven, brigadisten 

en jihadisten 

Dit boek vergelijkt de 

Nederlandse moslims 

die als jihadist naar 

Syrië en ISIS afreizen 

met de honderden 

Nederlandse strijders 

die tussen 1860 en 

1870 afreisden naar 

Italië om de paus te helpen met de 

verdediging van zijn Pauselijke Staat, 

en met de Nederlandse strijders die 

zich voegden bij de Internationale 

Brigades in de Spaanse Burgeroorlog 

van 1936-1939. De overeenkomsten 

gaan niet altijd op, maar zijn wel 

treffend: min of meer naïeve en 

ongetrainde jongeren reizen af naar 

een onbekend oord, aangetrokken tot 

een strijd die zij zien in het teken 

van een hoger doel. En in alle drie de 

gevallen speelt ook een belangrijke 

rol dat de Nederlandse samenleving 

weinig van deze katholieken, communisten 

en moslims moest hebben, 

en dat de Nederlandse overheid zich 

niet goed raad wist wat te doen met 

degenen die terugkeerden. 

Maurits S. Berger (red.) 

Boom Juridische uitgevers 2015, 135 p., € 27,50 

ISBN 978 94 6290 091 2 

Netherlands Yearbook of 

International Law 2014 

Between Pragmatism and 

Predictability: Temporariness in 

International Law 

One of the key functions or purposes 

of international law (and law in general 

for that matter) is to provide 

long-term stability and legal certainty. 

Yet, international legal rules may 

also function as tools to deal with 

non-permanent or constantly changing 

issues, and rather than stable, 

international law may have to be 

flexible or adaptive. Prima facie, one 

could think of two main types of 

temporary aspects relevant from the 

perspective of international law. First, 

the nature of the object addressed by 

international law or the ‘problem’ 

that international law aims to 

address may be inherently temporary 

(temporary objects). Second, a subject 

of international law may be created 

for a specific period of time, after 

the elapse of which this entity ceases 

to exist (temporary subjects). These 

types of temporariness raise several 

questions from the perspective of 

international law, which are hardly 

addressed from a more conceptual 

perspective. This volume of the 

Netherlands Yearbook of International 

Law aims to do exactly that by 

asking the question of how international 

law reacts to various types of 

temporary issues. Put differently, 

where does international law stand 

on the continuum of predictability 

and pragmatism when it comes to 

temporary issues or institutions? 

Mónika Ambrus, Ramses A. Wessel 

(Eds.) 

Netherlands Yearbook of International Law 2014, Vol. 45 

T.M.C. Asser Press 2015, 413 p., € 137, 79 

ISBN 978 94 6265 059 6 

De spoedvoorziening van 

artikel 223 Rv 

Over een onbekende voorlopige 

voorziening in verhouding tot het 

bekende kort geding 

Omdat partijen in 

spoedeisende situaties 

vaak niet jarenlang op 

een rechterlijk oordeel 

kunnen wachten, voorziet 

de wet in de mogelijkheid 

van een voorlopige 

voorziening. Dat 

kan via het populaire kort geding. 

Een veel minder bekend alternatief 

voor het kort geding is de voorlopige 

voorziening die de rechter kan treffen 

voor de duur van het geding op 

grond van artikel 223 Rv. Beide partijen 

kunnen deze 223-voorziening 

tijdens een aanhangig geding vorderen, 

onder voorwaarde dat de voorziening 

samenhangt met de hoofdzaak. 

De voorziening heeft nooit 

echt de aandacht van de praktijk 

getrokken. In dit boek tracht de 

auteur de vraag te beantwoorden of 

de 223-voorziening een goed alternatief 

vormt voor het kort geding, en 

of deze voorziening eventueel moet 

worden aangepast om de voorziening 

interessanter te maken voor de 

civiele procespraktijk. Achtereenvolgens 

behandelt zij de historische 

ontwikkeling van de voorlopige 

voorzieningen, een aantal internationaalrechtelijke 

regelingen waarin 

bepalingen omtrent voorlopige voorzieningen 

zijn opgenomen en het 

juridische kader van de 223-voorziening. 

Hierin komen de voorwaarden 

en beperkingen aan de orde die uit 

de wet en rechtspraak voortvloeien 

voor het verkrijgen van een 

223-voorziening, en de rechtsmiddelen 

die openstaan tegen een 223- 

voorziening. Verder gaat de auteur 

uitgebreid in op het relevante Chipshol-arrest 

(2010). Tot slot vergelijkt 

de auteur het kort geding met de 

223-voorziening, en adviseert welke 

voorziening het meest geschikt is. 

Renske de Groot 

Celsus juridische uitgeverij 2015, 164 p., € 29,50 

ISBN 978 90 8863 164 1 

Een theorie van het 

privaatrecht 

Monografieën Privaatrecht 

Het privaatrecht bestaat uit twee 

delen: het burgerlijk recht en het 

burgerlijk procesrecht. Deze monografie 

gaat over de inhoud van en 

verhouding tussen die beide rechtsgebieden. 

Veelal worden het burgerlijk 

recht en het burgerlijk procesrecht 

beschouwd als de materiële 

respectievelijk formele kant van het 

privaatrecht. Dit is een onjuiste 

zienswijze, omdat daarin een plaats 

voor het zogenoemde actiënrecht, 

het materiële procesrecht, ontbreekt. 

Krijgt het actiënrecht wel de 

plaats die daaraan in het privaatrecht 

moet worden toegekend, dan 

blijkt dat in het burgerlijk procesrecht, 

net als in het burgerlijk recht, 

onderscheid moet worden gemaakt 

tussen de materiële en formele kant 

ervan en dat het privaatrecht daarom 

twee dimensies kent. Wat zijn de 

implica ties hiervan? Om daarop 

zicht te krijgen is het zaak te differentiëren. 

Dit boek confronteert het 

burgerlijk recht en het burgerlijk 

procesrecht in een aantal opzichten. 

Die confrontatie vindt allereerst 

plaats op het niveau van waarden, 

rechtsbeginselen en regels, vervolgens 

op het niveau van rechtsbegrippen 

en algemene leerstukken en 

ten slotte op het niveau van de status 

van rechtsbetrekkingen. 

Dick van der Kwaak 

Wolters Kluwer 2015, 241 p., € 55 

ISBN 978 90 1313 181 9 


Tijdschriften 

1277 

Algemeen 

Ars Aequi KwartaalSignaal 

Bijlage bij Ars Aequi juni 2015 

– KwartaalSignaal is een kwartaalbijlage 

bij Ars Aequi in maart, juni, september 

en december. KwartaalSignaal 

biedt de lezer informatie op 

hoofdpunten over ontwikkelingen 

van een aantal rechtsgebieden in de 

daarvoor liggende periode. 

Tijdschrift over Cultuur & 

Criminaliteit 

5e jrg., nr. 1, 2015 

Themanummer: Academische 

cultuur en wetenschappelijk 

wangedrag 

K. Beyens, R. van Swaaningen 

Academische cultuur en wetenschappelijk 

wangedrag – en wat de 

relatie daartussen is 

– Wetenschappelijk 

wangedrag wordt niet 

zelden geweten aan 

de ‘bezetting’ van de 

universiteit door een 

nieuwe stijl bestuurders, 

die vooral over 

wetenschap denken 

in termen van productie en verantwoording 

en die in de inhoud ervan 

niet bijster geïnteresseerd lijken te 

zijn. Als je prestige en zelfs je existentie 

als wetenschapper zo zeer 

afhankelijk worden gemaakt van de 

hoeveelheid publicaties (en het 

bovendien eenvoudig is dat volume 

te manipuleren), dan gaan veel mensen 

als echte homini economici hun 

knopen tellen en het nut maximaliseren. 

Deze bijdrage onderzoekt de 

vraag waarom wetenschappelijk wangedrag 

onderwerp is geworden van 

criminologisch onderzoek en hoe 

wetenschappelijk wangedrag zich 

verhoudt tot een productie-georiënteerde 

academische cultuur. 

P. Verhaeghe, J. Willemsen 

Concurreren voor de waarheid: 

neoliberalisme en wetenschapsfraude 

– Het fenomeen van wetenschappelijke 

fraude moet worden bestudeerd 

in de context van de neoliberale 

meritocratie. In dit organisatorische 

systeem, wordt de positie van het 

individu binnen een groep (de maatschappij, 

universiteit, enz.) bepaald 

door zijn of haar verdiensten op het 

gebied van (economische) productiviteit. 

Hoewel dit eerlijk klinkt, leidt 

neoliberale meritocratie tot sociale 

ongelijkheid, ongelimiteerde concurrentie 

tussen individuen, egoïsme, 

voorrang van kwantiteit boven kwaliteit, 

en de irrelevantie van de ethiek. 

Binnen de wereld van het wetenschappelijk 

onderzoek, neoliberale 

meritocratie leidt dit tot slordige of 

zelfs frauduleuze wetenschap, omdat 

het onderzoekers aanzet aan publicatie 

criteria prioriteit te geven boven 

kwalitatief onderzoek. 

R. Faria 

Scientific misconduct: how organizational 

culture plays it part 

– Scientific misconduct takes place 

at the heart of higher education 

organizations. Organizational culture 

(meso level) shapes scholars’ behaviors 

and perceptions (micro level) 

about what should be problematized 

while conducting research and teaching. 

In this paper it is argued that 

there are organizational mechanisms 

at place by which organizational 

goals (funding) and professional 

goals (recognition) become indistinguishable. 

The mechanisms are: pressure, 

loose social control, scarce 

resources and lack of alternatives. 

Scholars may strategically react to 

these mechanisms by accepting, fitting 

in, resisting or giving up. It is at 

the heart of these mechanisms and 

strategies that problematic behaviors 

may emerge. 

H. van de Bunt 

Ethische dilemma’s bij 

criminologisch onderzoek 

– De afgelopen jaren is een groeiende 

interesse in wetenschappelijke 

wanpraktijken te zien. In Nederland 

zijn een aantal ernstige gevallen van 

plagiaat, fabricage van data en vervalsing 

van de bevindingen aan het 

licht gekomen. Als gevolg van deze 

schandalen, hebben universiteiten in 

de afgelopen jaren hun inspanningen 

verhoogd om de integriteit van 

het wetenschappelijk onderzoek 

beter te waarborgen. In dit proces 

wordt soms echter over het hoofd 

gezien dat de wetenschappelijke integriteit 

niet een duidelijk concept is. 

Door middel van het bestuderen van 

drie ethische dilemma’s relevant aan 

criminologisch onderzoek, illustreert 

dit artikel dat de beoordeling van 

integriteit een ingewikkelde zaak is. 

S. Gutwirth, J. Christiaens 

Reageren op problematisch 

wetenschappelijk gedrag voorbij de 

moralisering: een ander 

wetenschapsbeleid is mogelijk! 

– In deze bijdrage wordt ingegaan op 

een aantal vragen die rijzen bij het 

reageren op wetenschapsfraude. In 

een eerdere bijdrage hebben de 

auteurs reeds aandacht besteed aan 

wetenschapsfraude, en meer bepaald 

aan de wijze waarop die ten aanzien 

van de praktijk van de wetenschap 

en in wisselwerking met haar milieu 

kan worden begrepen. Omdat nadenken 

over de reactie(s) op wetenschapsfraude 

afhankelijk is van hoe 

wetenschappen worden geconcipieerd, 

vormen de bevindingen van 

deze eerdere bijdrage het vetrekpunt 

van de huidige bijdrage: in het eerste 

deel zijn de conceptuele krachtlijnen 

van hergenomen. In het tweede deel 

wordt het vizier gericht op de 

reactie(s) op problematisch wetenschappelijk 

gedrag. Hierbij spitsen de 

auteurs zich toe op het juridisch 

kader waarbinnen gevallen van 

wetenschapsfraude zouden kunnen 

worden gevat. In het derde deel 

wordt ingegaan op de vaststelling dat 

het bekend worden van wetenschappelijke 

fraude telkens zorgt voor het 

oplaaien van het debat ove de regulering 

van wetenschappelijke praktijken 

en dat er steeds meer regels en 

procedures komen. Het is in dit 

kader dat ethische commissies, 

agentschappen wetenschappelijke 

integriteit, gedragscodes, al dan niet 

door de overheid gestuurd, het licht 

zien. In de conclusie wordt het reageren 

op problematisch wetenschappelijk 

gedrag in het licht van de afgelegde 

weg in perspectief geplaatst. 

1278 

Burgerlijk (proces)recht 

Advocatenblad 

Kronieken juli/augustus 2015 

– In de Kroniek Aansprakelijkheidsrecht 

worden onder meer arresten 

besproken op het gebied van overheidsaansprakelijkheid, 

mededingingsrecht 

en bestuurdersaansprakelijkheid. 

De Kroniek Burgerlijk 

Procesrecht bevat een selectie van 

uitspraken die in 2014 zijn gewezen 


Tijdschriften 

en van oudere uitspraken die niet in 

de vorige kronieken zijn vermeld. 

Letsel & Schade 

nr. 2, 2015 

J.M. Tromp 

Overlijdensschade 2.0: een 

juridische analyse 

– Deze bijdrage geeft een schets van 

het juridisch kader rondom overlijdensschaden. 

De auteur vergelijkt de 

oude methode voor het berekenen 

van de schade met de nieuwe methode 

van de Denktank. Het rekenen is 

eenvoudiger geworden. De rol van de 

belangenbehartiger is toegenomen. 

De auteur stelt voor om de schade 

van het hele gezin uit te keren aan 

de verzorgende ouder en formuleert 

een praktische oplossing. Ten slotte 

bepleit hij een dogmatisch gelijke 

behandeling van letsel- en overlijdensschadezaken, 

waardoor het 

behoeftigheidscriterium kan worden 

afgeschaft. 

L. Charlier, J. Wade 

Een case study naar de behandeling 

van mesothelioomzaken in 

Nederland: Kan het beter? 

– Doen we het wel zo goed met de 

schadevergoeding van mesothelioomslachtoffers 

in Nederland? 

Slechts 47 % van de Nederlandse 

gevallen ontvangt in de omvang 

beperkte Convenantvergoeding. In 

53 % van die gevallen wordt slechts 

€ 19 417 betaald op grond van de 

Regeling TAS/TNS. Verjaringsblokkades, 

bewijsperikelen en de vrijwillige 

deelname aan de bemiddeling van 

het IAS door de aansprakelijke partij 

zijn daaraan debet. In dit artikel 

wordt het alternatief in New South 

Wales besproken. De rechtsgang in 

NSW leidt binnen enkele weken tot 

een volledige schadevergoeding voor 

zo’n 95% van de slachtoffers. Het artikel 

bevat belangrijke aanbevelingen 

om het Nederlandse systeem te veranderen. 

R.J.P. Kottenhagen 

Vergoeding van shockschade: een 

update 

– Na het Vilt-arrest biedt de lagere 

rechtspraak – in het bijzonder waar 

het gaat om de toepassing van het 

confrontatie-vereiste – nog steeds 

een diffuus beeld: enkele instanties 

houden zich aan het vereiste in enge 

zin zoals geformuleerd door de Hoge 

Raad, andere instanties rekken het 

vereiste echter steeds verder op. In 

deze bijdrage worden recente ontwikkelingen 

op dit terrein beschreven 

en wordt kort nader ingegaan op de 

samenloop van shock- en affectieschade. 

De auteur vindt het opmerkelijk 

dat de wetgever in het Wetsvoorstel 

zorgen affectieschade hier 

geen enkele aandacht aan besteed. 

Bedrijfsjuridische berichten 

nr. 11, 9 juni 2015 

G.J. Boeve, Bb 2015/33 

Onder Weens Koopverdrag draagt 

koper eigen schade als hij niet 

aantoont dat non-conformiteit ten 

tijde van risico-overgang bestond 

–Art. 36 lid 1 van het Weens Koopverdrag 

bepaalt dat een verkoper aansprakelijk 

is als de goederen niet aan 

de overeenkomst beantwoorden op 

het tijdstip waarop het risico van die 

zaken op de koper overgaat, ook al 

blijkt die ‘non-conformiteit’ pas na 

dat moment van ‘risico-overgang’. 

Recentelijk wees de Hoge Raad een 

arrest waarin deze samenhang van 

non-conformiteit en risico-overgang 

centraal stond. Aan de hand van een 

bespreking van dit arrest wordt in 

deze bijdrage inzicht gegeven in voornoemde 

samenhang en wat partijen 

dienaangaande moeten aanvoeren. 

K. Deutz, L.E.J. Korsten, Y de Vries, Bb 

2015/35 

Het civiele verschoningsrecht van 

de advocaat op de tocht? 

– In de Vestia-zaak is een beroep op 

het verschoningsrecht in relatie tot 

een door advocaten opgesteld onderzoeksrapport 

door de rechter afgewezen. 

Deze bijdrage richt zich op de 

vraag of de feiten deze afwijzing kunnen 

dragen. 

ANWB Verkeersrecht 

63e jrg., nr. 6, 2015 

P. Oskam, J.S. Overes 

De juridische status en het gebruik 

van CROW-richtlijnen bij wegbeheerdersaansprakelijkheidszaken 

– Deelname aan het 

wegverkeer bergt een 

veelkleurig palet aan 

risico’s op ongevallen 

in zich. Niet alleen 

medeweggebruikers 

berokkenen elkaar 

schade, ook de staat 

van de weg zelf leidt regelmatig tot 

(eenzijdige) ongevallen en schade. De 

benadeelde kan zijn schade dan 

mogelijk verhalen op de partij die 

verantwoordelijk is voor (de staat 

van) de weg, meestal de gemeente of 

provincie. Art. 6:174 BW biedt daarvoor 

een belangrijke grondslag: het 

overheidslichaam dat belast is met 

het beheer van de openbare weg is 

aansprakelijk voor de personen- en 

zaakschade wanneer die weg moet 

worden beschouwd als een gebrekkige 

opstal. Art. 6:174 BW bepaalt dat 

van dit laatste sprake is wanneer de 

opstal (de weg) ‘niet voldoet aan de 

eisen die men daaraan in de gegeven 

omstandigheden mag stellen en 

daardoor een gevaar voor personen 

of zaken oplevert’. Deze open formulering 

biedt op zichzelf weinig houvast. 

Partijen zoeken dan ook naar 

handvatten om deze norm in te vullen 

en komen daarbij niet zelden uit 

op de inhoud van publicaties van de 

organisatie CROW. In deze publicaties 

wordt ingegaan op onder meer de 

vraag wanneer een weg gebreken vertoont 

en op het creëren van veilige 

verkeerssituaties. Maar wat is de juridische 

status van deze publicaties en 

de daarin vervatte maatstaven voor 

de aansprakelijkheid van de wegbeheerder, 

en hoe worden de CROWrichtlijnen 

toegepast in de rechtspraak? 

Op onder andere deze vragen 

wordt in dit artikel ingegaan. 

Caribisch Juristenblad 

nr. 1, 2015 

C. Bollen 

Het Arubaanse voorstel met 

betrekking tot de koop van een 

onroerende zaak: weg met de 

bedenktijd, schakel de notaris in! 

– In Aruba ligt het ontwerp van de 

Landsverordening aanvulling Burgerlijk 

Wetboek van Aruba bij de Staten. 

In dit ontwerp is artikel 7:2 opgenomen, 

dat voor de koop van een 

woning door een particulier een 

schriftelijke overeenkomst voorschrijft, 

met daaraan gekoppeld een 

bedenktijd van drie dagen. Doel hiervan 

is bescherming van de koper. Dit 

is in lijn met de wetgeving hierover 

in Nederland en Curaçao. De schrijver 

betoogt dat op deze manier deze 

bescherming niet wordt gerealiseerd. 

Volgens hem moet de bedenktijd 

worden geschrapt en, mede gelet op 

de praktijk in Aruba, de notaris verplicht 

worden ingeschakeld bij het 

sluiten van de koopovereenkomst. Zo 

kan de beoogde bescherming wel 

worden geboden. 


Tijdschriften 

Rechtsgeleerd Magazijn 

Themis 

nr. 3, 2015 

E.G.D. van Dongen, I. Visser 

De (on)mogelijkheid van beslag na 

gunning bij de executoriale verkoop 

van onroerende zaken. Een heroverweging 

van het rechtshistorische 

argument 

– Bij koop van een onroerend goed 

kan tussen koop en levering nog 

beslag worden gelegd. Bij de executoriale 

verkoop van onroerende zaken 

is de positie van de beslaglegger echter 

onduidelijk. Auteur onderzoekt 

het rechtshistorisch argument dat 

‘een beslag gelegd na gunning niet 

kleeft’. Artikel 536 Rv (oud) en het 

Romeinse recht bieden onvoldoende 

steun voor de stelling dat slechts de 

schuldeiser die vóór gunning beslag 

legt, meedeelt in de executieopbrengst. 

Het antwoord op de vraag of 

een schuldeiser die ná de gunning 

beslag legt op een onroerende zaak, 

meedeelt in de executieopbrengst 

kan alleen beantwoord worden aan 

de hand van hedendaags recht. Op 

grond van dit recht menen auteurs 

dat ook ná gunning beslag kan worden 

gelegd en dat de beslaglegger die 

na gunning, maar vóór inschrijving 

van het proces-verbaal van toewijzing 

beslag legt, meedeelt in de executieopbrengst. 

Dit heeft volgens 

auteurs voor de praktijk onwenselijke 

gevolgen die door het opnemen 

van een met artikel 457 Rv vergelijkbare 

bepaling zouden kunnen worden 

weggenomen. 

1279 

Europees recht 

Nederlands tijdschrift voor 


21e jrg., nr. 4, juni 2015 

J. Morijn, A. Pahladsingh, H. Palm 

Vijf jaar bindend Handvest van de 

Grondrechten: wat heeft het de 

rechtzoekende opgeleverd? 

– Levert het Handvest van de Grondrechten 

de rechtzoekende iets op? 

Om dit te beantwoorden wordt allereerst 

geanalyseerd welke procesmatige 

en inhoudelijke voordelen het 

inroepen van het Handvest kan hebben 

ten opzichte van andere mensenrechtenbronnen. 

Daarna wordt de 

eerste Nederlandse en Luxemburgse 

praktijk aangaande het recht op een 

eerlijk proces en het recht op privéleven 

en gegevensbescherming bekeken. 

Ook wordt de wisselwerking in 

kaart gebracht tussen de rechterlijke 

bescherming gebaseerd op het Handvest 

en het EVRM. De auteurs concluderen 

dat er eerste tekenen van 

meerwaarde van het Handvest zijn 

voor de rechtszoekende, maar ook 

mogelijkheden bestaan zijn potentie 

nog beter te benutten. 

T. van den Brink, H. van Meerten 

EU-bestuurlijke regelgeving in de 

praktijk: het IORP II Richtlijnvoorstel 

als voorbeeld 

–Het onderscheid tussen wetgeving 

en bestuurlijke regelgeving en tussen 

delegatie en uitvoering uit het 

EU-Verdrag bepaalt het wetgevingssysteem 

van de Europese Unie. Aan 

de hand van de herziening van de 

IORP-Richtlijn wordt de uitwerking 

van dit systeem in de praktijk geanalyseerd. 

Niet alleen geven beide 

onderscheiden aanleiding tot conflicten 

tussen vooral nationale en 

EU-wetgevers, maar ook worden 

geschillen over de inhoud van EUregelgeving 

uitgevochten. Ook biedt 

het artikel nader inzicht in de rol 

van EIOPA, het EU-agentschap op het 

terrein van pensioenen. 

1280 

Fiscaal recht 

Weekblad fiscaal recht 

143e jrg., nr. 7102, 18 juni 2015 

L. Koot, Q.W.J.C.H. Kok 

Een nieuwe regeling voor valutaresultaten 

bij buitenlandse 

ondernemingen 

– Voor internationaal opererende 

ondernemingen zijn (de fiscale 

aspecten van) valutaresultaten van 

groot belang. Een van die aspecten 

betreft de behandeling van valutaresultaten 

bij winst uit buitenlandse 

ondernemingen. Valuta(vertaal)resultaten 

zijn in dat kader belastbaar. 

Vanuit vestigingsplaatsoogpunt is 

die behandeling aan heroverweging 

toe. Ook is er een verschil met de 

regeling van de deelnemingsvrijstelling 

te onderkennen, hetgeen niet 

bijdraagt aan een neutraal belastingstelsel. 

De auteurs van deze bijdrage 

onderzoeken – mede in het licht van 

het EU-recht – hoe een nieuwe regeling 

voor valutaresultaten bij buitenlandse 

ondernemingen er uit zou 

kunnen zien en komen met een 

voorstel voor een nieuwe regeling. 

B. Dieleman 

Vrijval voorziening werkgever door 

nieuw herstelplan pensioenfonds 

– Als gevolg van de inwerkingtreding 

van de Wet aanpassing financieel 

toetsingskader voor pensioenfondsen 

per 1 januari 2015, is de systematiek 

voor herstelplannen van pensioenfondsen 

vervallen en is 

vervangen door één herstelplan van 

maximaal tien jaar. Deze maatregel 

heeft niet alleen gevolgen voor pensioenfondsen, 

maar ook voor werkgevers. 

De voor werkgevers relevante 

fiscale gevolgen van de gewijzigde 

systematiek voor herstelplannen 

staan in deze bijdrage centraal. 

Recht der Werkelijkheid 

36e jrg., nr. 1, 2015 

E. Ketelaars 

Opting-in in de relaxbranche, een 

legitieme oplossing? 

– Eind november 2014 

presenteerde de Staatssecretaris 

van Financien 

de Tweede Kamer de 

resultaten van de door 

de Belastingdienst 

gehouden evaluatie van 

de opting-in-regeling in 

de prostitutiebranche. In 2009 verklaarde 

de Belastingdienst deze regeling 

van toepassing op de relaxbranche 

(privéhuizen en clubs) teneinde 

een slepend conflict tussen de Belastingdienst 

en bordeelhouders over de 

arbeidsverhoudingen in deze sector 

te beslechten. Op basis van interviews 

met partijen die betrokken 

waren bij het onderhandelingsproces 

dat in deze regeling resulteerde en 

met Nederlandse sekswerkers die 

met deze regeling werken, wordt in 

deze bijdrage de legitimiteit van deze 

regeling onderzocht waarbij de 

acceptatie en effectiviteit als maatstaven 

gehanteerd worden. Uit deze 

toets blijkt dat er een discrepantie 

bestaat tussen de mate van acceptatie 

van deze regeling en de effectiviteit 

ervan. Met behulp van de theorie 

van de Noorse socioloog Aubert over 

de invloed van maatschappelijke factoren 

op de naleving van wetten 

wordt getracht een verklaring te 


Tijdschriften 

geven voor de relatief hoge mate van 

acceptatie van deze regeling onder 

sekswerkers, terwijl deze regeling 

betrekkelijk weinig heeft bijgedragen 

aan de positieverbetering van sekswerkers. 

1281 

Gezondheidsrecht 

Tijdschrift voor 

Gezondheidsrecht 

39e jrg., nr. 4, 2015 

Themanummer: gedwongen zorg 

J. Legemaate, H.B. Winter 

Wetgeving gedwongen zorg 

geëvalueerd: enkele algemene 

observaties 

– Gedwongen zorg 

richt zich in de kern 

op de noodzaak en 

wenselijkheid van 

harmonisatie van 

wettelijke regelingen 

op drie terreinen: 

de geestelijke 

gezondheidszorg (waaronder begrepen 

de zorg voor verstandelijk 

gehandicapten en de psychogeriatrie), 

de forensische zorg voor volwassenen 

en de zorg voor jeugdigen (de 

gesloten jeugdhulp en het jeugdstrafrecht). 

In een onderzoek is de vraag 

behandeld: ‘Hoe is de rechtspositie 

van jeugdigen en volwassenen aan 

wie gedwongen zorg is opgelegd 

geregeld in de relevante huidige en 

voorgenomen wetgeving? Welke verschillen 

zijn er en zijn die verklaarbaar 

en te rechtvaardigen?’. De 

auteurs bespreken de eventuele 

noodzaak om wetgeving op dit terrein 

te harmoniseren. Er zijn vijf 

punten die volgens de auteurs centraal 

gesteld moeten worden. 

M.C. Ploem, J.K.M. Gevers 

Wetgeving in de psychiatrie, 

psychogeriatrie en verstandelijk 

gehandicaptenzorg 

– In deze bijdrage wordt een wetsevaluatie 

gedaan ter zake van de psychiatrie, 

de psychogeriatrie (PG) en 

de verstandelijk gehandicaptenzorg 

(VG). Het gaat dan om zorg voor jeugdigen 

en volwassenen met een psychische 

stoornis. Gedwongen interventies 

en/of vrijheidsbeperkende 

maatregelen zijn soms onvermijdelijk. 

Uitgangspunt in de PG/VG-sector 

is dat zo veel mogelijk rekening 

wordt gehouden met voorkeuren, 

wensen en zelfontplooiingsmogelijkheden 

van betrokkenen. De auteurs 

gaan in op de uitkomsten van het 

evaluatieonderzoek die betrekking 

hebben op de wetgeving die gedwongen 

zorg in deze drie sectoren legitimeert. 

Bij de huidige wetgeving gaat 

het voor alle sectoren om de Wet bijzondere 

opnemingen in psychiatrische 

ziekenhuizen (Wet Bopz). De 

regering is voornemens deze wet te 

vervangen door twee verschillende 

wetten: de Wet verplichte geestelijke 

gezondheidszorg (Wvggz) die ziet op 

de psychiatrie, en de Wet zorg en 

dwang psychogeriatrische en verstandelijk 

gehandicapte cliënten (WZD) 

die betrekking heeft op de PG/VGsector. 

Auteurs richten zich op de 

toekomstige wetgeving. 

P.A.M. Mevis, M.J.F. van der Wolf 

Gedwongen forensische zorg voor 

volwassenen 

– In deze bijdrage worden de bevindingen 

uit de thematische wetsevaluatie 

gedwongen zorg betreffende volwassenen 

die op strafrechtelijke titel 

aan dergelijke zorg zijn onderworpen 

behandeld. Er wordt ingegaan op de 

drie deelgebieden van ‘forensische 

zorg’: het gevangeniswezen, de TBS 

en de (forensische) GGZ. Er is ten 

aanzien van de deelgebieden sprake 

van een grote dynamiek van in-, 

door-, en uitstroom. Het wetsvoorstel 

Wfz beoogt daaraan meer impuls te 

geven op basis van het uitgangspunt 

dat elke justitiabele (door)geplaatst 

moet kunnen worden naar het juiste 

‘bed’: de optimale combinatie van 

zorg, behandeling en beveiliging. Het 

systeem van de Wvggz, waarbij de 

rechter in de zorgmachtiging per 

individu ook aspecten van de interne 

rechtspositie regelt, sluit veel minder 

dan de Wet Bopz aan bij het karakter 

van strafrechtelijke beslissingen. Als 

gevangenisstraf of TBS is opgelegd 

door de rechter (externe rechtspositie) 

bepalen beginselenwetten vervolgens 

voor een ieder de invulling 

daarvan (interne rechtspositie). De 

auteurs schetsen op hoofdlijnen de 

bevindingen ten aanzien van de 

externe rechtspositie, het grensverkeer 

en de interne rechtspositie, 

vooral met het oog op mogelijke en 

wenselijke harmonisatie van de 

betreffende regelingen. 

L.A.P. Arends 

Niet over één kam. Psychogeriatrie, 

verstandelijk gehandicaptenzorg en 

psychiatrie hebben hun eigen 

kaders nodig 

– De thematische wetsevaluatie 

gedwongen zorg ziet op het samenvoegen 

van de voorstellen voor de 

Wet zorg en dwang psychogeriatrische 

en verstandelijk gehandicapte 

cliënten (WZD) en de Wet verplichte 

geestelijke gezondheidszorg (Wvggz) 

tot één nieuwe wet waarvan de 

Wvggz het uitgangspunt zou moeten 

zijn. In de conclusies naar aanleiding 

van hun onderzoek, stellen de onderzoekers 

dat de WZD en de Wvggz 

aanzienlijk van elkaar verschillen. De 

auteur geeft aan dat het twijfelachtig 

is of de regels goed zullen aansluiten. 

Uitgangspunt is dat de wettelijke 

kaders rechtsbescherming moeten 

bieden op een wijze die recht doet 

aan de cliënten op wie zij betrekking 

hebben. Er moet oog zijn voor diversiteit 

en de kwetsbare cliëntengroepen 

in WZD-sectoren moeten een 

wettelijke regeling krijgen die aan 

dat uitgangspunt beantwoordt. De 

auteur geeft aan waar de belangrijkste 

knelpunten liggen. 

B.J.M. Frederiks 

Voortschrijdend inzicht. 

Gedwongen zorg in psychogeriatrie 

en verstandelijk gehandicaptenzorg 

in één wettelijke regeling met 

psychiatrie 

–De thematische wetsevaluatie 

gedwongen zorg heeft de focus voornamelijk 

gehad op jeugdigen, psychiatrische 

patiënten en justitiabelen. 

De verstandelijk gehandicaptenzorg 

en psychogeriatrie zijn, in het bijzonder 

als het gaat om gedwongen zorg, 

sinds 2002 niet meer meegenomen 

in een wetsevaluatie. Een van de vragen 

waarop de onderzoekers een antwoord 

moesten geven was ‘in hoeverre 

vormt de Wet bopz een geschikt 

kader om de rechtspositie te waarborgen 

van bewoners van instellingen 

voor verstandelijk gehandicaptenzorg 

en van verpleeghuizen en verzorgingshuizen?’ 

De onderzoekers hebben 

geoordeeld dat de Wet Bopz geen 

geschikt kader voor zowel de verstandelijk 

gehandicaptenzorg als de psychogeriatrie 

gaf. Een nieuwe wet zou 

beter aansluiten bij de aard van de 

zorg, de soort voorzieningen en de 

ontwikkelingen in de zorg aan mensen 

met een verstandelijke beperking 

of psychogeriatrische aandoening. De 


Tijdschriften 

staatssecretaris van VWS heeft in 

2005 de Tweede Kamer geïnformeerd 

over de contouren van de beloofde 

nieuwe wettelijke regeling. In dit artikel 

wordt ingegaan op de uitkomsten 

van de thematische wetsevaluatie 

gedwongen zorg waar het gaat om de 

sectoren verstandelijk gehandicaptenzorg 

en psychogeriatrie. 

T.P. Widdershoven 

Forensische zorg en GGZ: graag 

harmonisatie zonder integratie. 

Een reactie op de Thematische 

wetsevaluatie gedwongen zorg 

– Een omvangrijk deel van de thematische 

wetsevaluatie gedwongen zorg 

betreft de gedwongen zorg in strafrechtelijk 

verband. Het evaluatierapport 

biedt een verkenning van de 

zorg in relatie tot de GGZ. In het verlengde 

van het huidige beleid opperen 

de onderzoekers een verdergaande 

aansluiting van de forensische 

zorg op de GGZ. Dat leidt tot een 

‘voorzieningenmatrix’, waarbij patienten 

die strafrechtelijk zijn gedetineerd 

en patiënten die dat niet zijn, 

over en weer in zowel justitiële als 

niet-justitiële settingen kunnen worden 

geplaatst. En in contrast daarmee 

wordt voor de normering van 

dwangbehandeling in een justitiële 

setting, een andere vorm van rechtsbescherming 

voorzien dan voor 

dwangbehandeling elders. De onderzoekers 

geven zich volgens auteur 

weinig rekenschap van de neveneffecten 

van verdere integratie van 

forensische zorg en GGZ. De auteur 

geeft enkele alternatieve aanbevelingen 

voor beleid en oppert een systematische 

scheiding voor de forensische 

zorg en de reguliere GGZ, een 

scheiding gecombineerd met een 

juridische harmonisering van 

gedwongen zorg. 

V.E.T. Dörenberg 

Thematische wetsevaluatie 

gedwongen zorg: reflectie op 

onderdeel jeugd 

– De thematische wetsevaluatie 

gedwongen zorg levert een belangrijke 

bijdrage in de discussie over drang 

en dwang. Op het onderdeel jeugd 

bestaat die bijdrage vooral erin dat 

de weten regelgeving in de onderscheiden 

sectoren voor de jeugd weer 

is geëvalueerd. De wetsevaluatie 

heeft op het onderdeel jeugd een 

overwegend formalistische insteek, 

die in het algemeen kenmerkend is 

voor het jeugdstrafrecht. De wetsevaluatie 

richt zich in het onderdeel 

jeugd op twee sectoren, jeugdstrafrecht 

en de (gesloten) jeugdhulp. De 

derde jeugdsector die in de wetsevaluatie 

centraal staat is de geestelijke 

gezondheidszorg voor jeugdigen. De 

auteur staat bij deze laatste sector 

langer stil. Met name het hulpverleningsperspectief 

en de veelal dunne 

vertrouwensband tussen hulpverleners 

en jeugdigen in de zorg krijgen 

aandacht. Ontwikkelingsgerelateerde 

vraagstukken verdienen volgens de 

auteur in het vervolg op deze wetsevaluatie 

bijzondere aandacht. Ten 

aanzien van opvoedkundig handelen 

wordt wel een juridisch terughoudende 

opstelling voorgesteld. 

V.E.T. Dörenberg 

Kroniek rechtspraak Wet Bopz 

2013-2014 

– Deze kroniek bevat een selectie 

van rechtspraak die is gewezen in de 

periode van 1 januari 2013 tot en 

met 31 januari 2015. Besproken worden 

de relevante uitspraken van de 

Hoge Raad en de uitspraken van 

lagere rechters die een afwijking ten 

aanzien van vaste rechtspraak laten 

zien of vanwege de inhoud van het 

onderwerp het vermelden waard zijn, 

waarbij de opzet van de Wet Bopz 

wordt gevolgd, beginnend met een 

bespreking van de inhoudelijke vereisten 

(criteria) voor gedwongen 

opneming, gevolgd door de procedurele 

vereisten, vereisten rondom bijzondere 

machtigingen en vereisten 

rondom gedwongen verblijf. In afwijking 

van de eerdere kronieken wordt 

hierin ook een aantal tuchtrechtelijke 

uitspraken betrokken. Met name 

is er aandacht van de rechters 

gevraagd over de geneeskundige verklaring 

en de procedurele vereisten 

rondom gedwongen opneming. 

Tijdschrift voor Klachtrecht 

nr. 2, 2015 

B. Marseille 

Klachtbehandeling bij samenwerking 

tussen gemeenten en 

zorgaanbieders 

– Vanaf 1 januari 2015 zijn aan 

gemeenten verschillende zorgtaken 

toebedeeld. In verband hiermee hebben 

gemeenten de samenwerking 

met zorginstellingen gestart of geïntensiveerd. 

Auteur onderzoekt de wijze 

waarop gemeente en zorgaanbieder 

het best een geïntegreerde 

klachtenafhandeling kunnen organiseren. 

Hierbij spelen twee problemen 

een rol; niet altijd is duidelijk hoe 

het handelen waarover ongenoegen 

bestaat juridisch gekwalificeerd moet 

worden en wie, gemeente of zorgaanbieder, 

voor de handeling verantwoordelijk 

is. Uitgangspunt bij het 

zoeken naar een geïntegreerde 

klachtafhandeling is dat de klager zo 

min mogelijk last heeft van het feit 

dat niet altijd duidelijk is wie verantwoordelijk 

is en dat klachten zo veel 

mogelijk informeel worden afgehandeld. 

Auteur concludeert dat bij een 

grotere vervlechting tussen zorgtaken 

van gemeente en zorgaanbieder 

er meer behoefte bestaat aan een 

geïntegreerde klachtbehandeling. 

Hierbij staat, naar de mening van 

auteur, het feit dat de zorgaanbieder 

(Wkcz) valt onder een andere wettelijke 

regeling dan de gemeente (Awb), 

een gezamenlijke klachtbehandeling 

niet in de weg. 

1282 

Handels- & economisch recht 

Financieel Recht 

17e jrg., nr. 5, mei 2015 

S.E. Machiels, T.M. Penninks 

Private lease 

– Momenteel is private 

lease niet gereguleerd 

in de financiële 

weten regelgeving. 

De AFM noemt private 

lease echter een alternatieve 

vorm van 

financiering en doet 

thans (in overleg met het Ministerie 

van Financiën) onderzoek naar de 

ontwikkelingen op het gebied van 

private lease. In dit artikel wordt 

nader ingegaan op het (wettelijk) 

kader toepasselijk op lease, de voorwaarden 

waaronder private lease 

wordt aangeboden op de markt, of 

eenduidig kan worden vastgesteld of 

private lease al dan niet noodzaakt 

tot (zelf)regulering en hoe deze (zelf) 

regulering zou kunnen plaatsvinden. 

W.A.K. Rank, S. Uiterwijk 

Bankieren zonder vergunning door 

uitgifte van effecten? 

– Het uitoefenen van het bankbedrijf 

is in beginsel verboden zonder 

bankvergunning. Voor concernfinancieringsmaatschappijen 

geldt onder 


Tijdschriften 

bepaalde voorwaarden een uitzondering 

op de vergunningplicht. De wetgever 

heeft die voorwaarden via de 

Wijzigingswet financiële markten 

2015 recentelijk enigszins aangescherpt. 

Diezelfde wet voorziet echter 

ook in een nieuwe uitzonderingsbepaling. 

Als gevolg van deze bepaling 

worden concernfinancieringsmaatschappijen, 

zonder aan nadere voorwaarden 

te hoeven voldoen, uitgezonderd 

van het bankverbod als zij 

opvorderbare gelden aantrekken van 

het publiek door de uitgifte van 

effecten. Onmiskenbaar betreft het 

hier een vergissing van de wetgever. 

B.P.M. Joosten 

De definitie van kredietinstelling in 

het Europese Single Rule Book 

– De doelstelling van het Europese 

Single Rule Book is te komen tot volledig 

geharmoniseerde regels voor 

de financiële markten en uniforme 

toepassing daarvan in de Europese 

Unie. Het gevolg hiervan kan zijn 

dat sommige uit de oorspronkelijke 

Europese regelgeving afkomstige 

begrippen opnieuw of anders worden 

geïnterpreteerd dan vóór de 

introductie van het Single Rule 

Book. Dat lijkt ook het gevolg te zijn 

van een opinie van de European 

Banking Authority van oktober 2014 

over het begrip ‘kredietinstelling’. 

Voor de Nederlandse wetgever, toezichthouder 

en praktijk betekent dit 

dat toepassing van de regels betreffende 

de reikwijdte van het toezicht 

op banken en de reikwijdte van de 

in art. 3:5 en 4:3 Wft opgenomen 

verboden van (bemiddeling bij het) 

aantrekken van opvorderbare gelden 

moet worden veranderd. 

C.H.D.W. van den Borne-Verheijen 

Klantbelang Centraal bij 

consumentenkrediet 

– Per 1 januari 2014 is in art. 24a 

van de Wet op het financieel toezicht 

(hierna: Wft) een generieke zorgplicht 

vastgelegd. Daarmee is in de 

Wft verankerd dat het klantbelang 

bij financiële dienstverlening centraal 

moet staan. De concrete normstelling 

ter invulling van de algemene 

zorgplicht vindt in beginsel plaats 

door de toezichthouder. De AFM 

heeft dit onderwerp als één van de 

speerpunten in haar toezicht aangemerkt. 

In dit artikel wordt ingegaan 

op ‘klantbelang centraal’ bij consumentenkrediet. 

Nagegaan wordt op 

welke wijze de AFM daar momenteel 

invulling aan geeft en in hoeverre dit 

strookt met de huidige (Europese) 

wetgeving. Is de consument die een 

krediet aangaat de uitstekend geïnformeerde 

homo economicus die 

vanzelfsprekend de juiste besluiten 

neemt, of is dit een illusie en moet 

de consument intensief begeleid 

worden bij het maken van zijn keuzes? 

Kortom, hoe ver moet de invulling 

van de open norm ‘klantbelang 

centraal’ bij consumentenkrediet 

gaan en wat zijn de effecten daarvan. 

E.P. Roelofsen 

Een kritische beschouwing van de 

huidige stand van zaken met 

betrekking tot de jurisprudentie 

aangaande rentederivaten en het 

MKB 

– Het gebruik van rentederivaten 

door het MKB staat ter discussie. 

Onder druk van de politiek en de 

AFM moeten zes betrokken banken 

alle uitstaande rentederivaten herbeoordelen 

om te zien of de dienstverlening 

passend en zorgvuldig is 

geweest. De MKB-ers zouden door de 

banken gedupeerd zijn. Deze generalisering 

is niet terecht. Uit de jurisprudentie 

blijkt namelijk geenszins 

dat rentederivaten a priori ‘verkeerd’ 

zouden zijn voor het MKB. In dit artikel 

wordt een overzicht gegeven van 

de recente uitspraken aangaande 

rentederivaten. In totaal gaat het om 

ongeveer een dertigtal uitspraken 

van rechtbanken en een van een hof. 

Er wordt ingegaan op de volgende 

thema’s uit de jurisprudentie: a) aard 

van de relatie, b) beroep op dwaling, 

c) zorgplicht en d) omvang van schade. 

De auteur heeft kritiek op het feit 

dat in een groot aantal uitspraken 

onvoldoende aandacht wordt gegeven 

aan de vraag of er een passend 

financieel product is geadviseerd 

door de bank. 

Letsel & Schade 

nr. 2, 2015 

S. de Lang, R.A. Hebly 

De (on)verzekerbaarheid van 

terrorisme 

– Door de aanslagen van 11 september 

2001 kwam de verzekeringswereld 

in een wereldwijde crisis terecht. 

Terrorisme werd namelijk niet langer 

verzekerbaar geacht. Om in Nederland 

het terrorismerisico toch 

(beperkt) verzekerbaar te houden 

werd de Nederlandse Herverzekeringsmaatschappij 

voor Terrorismeschade 

N.V. opgericht. Omdat de laatste 

jaren de dreiging van een 

terroristische aanslag (weer) is toegenomen, 

beschrijven de auteurs in dit 

artikel de totstandkoming en werking 

van de NHT, waarbij zij tevens 

ingaan op het belang van de NHT 

voor de letselschadepraktijk. 

Advocatenblad 

nr. 7/8, juli/augustus 2015 

M. Jongkind, M. Boender-Lamers 

Schikken met de curator in bestuurdersaansprakelijkheidszaken 

– Bij faillissementen 

van rechtspersonen 

onderzoekt een curator 

of bestuurders aansprakelijk 

zijn voor het 

faillissement. De curator 

kan vervolgens een 

minnelijke regeling 

met finale kwijting overeenkomen 

met (de aansprakelijkheidsverzekeraar 

van) de bestuurders. Maar de 

bestuurders lopen dan nog steeds 

het risico geconfronteerd te worden 

met een vordering tot schadevergoeding 

uit hoofde van bestuurdersaansprakelijkheid. 

Deze bijdrage geeft 

tips om het (rest)risico van de 

bestuurders te verkleinen. 

Nederlands tijdschrift voor 


21e jrg., nr. 4, juni 2015 

J.D. Mathis 

Het Europees ‘Betaalpakket’ – 

Gevolgen voor de interne markt en 

het betalingsverkeer in Nederland 

– Het ‘Betaalpakket’ zal de nodige 

harmonisatie en rechtszekerheid bieden 

voor de verwezenlijking van een 

ware ‘interne betaalmarkt’ voor girale 

transacties binnen de EU. Door de 

invoering van ‘caps’ van 0,2 procent 

en 0,3 procent op interbancaire vergoedingen 

voor debit- en creditcardtransacties 

zullen de kosten van 

acceptatie op Europees niveau dalen. 

Deze ‘caps’ en aanvullende maatregelen 

in de herziene Betaaldienstenrichtlijn 

zullen op Europees niveau 

onder andere een gelijk speelveld 

creëren voor betaaldienstaanbieders 

en de toetreding van nieuwe spelers 

bevorderen. Naar verwachting zal de 

efficiëntie van het Europees betalingsverkeer 

als gevolg daarvan toenemen 

ten voordele van de consument 

en de handel. 

F.J.L. Pennings 


Tijdschriften 

Exceptie van de mededingingsbepalingen 

voor (schijn)zelfstandigen: 

de zaak FNV Kiem 

– Volgens het Albany-arrest zijn caobepalingen 

die op werknemers 

betrekking hebben onder bepaalde 

voorwaarden uitgesloten van de werking 

van de mededingingsbepalingen 

van het VWEU (art. 101). In het 

arrest FNV Kiem is de vraag aan de 

orde of een bepaling die in een cao is 

opgenomen reeds om die reden buiten 

de mededingingsbepalingen valt. 

Als het antwoord hierop ontkennend 

is dan is de vraag of de omstandigheid 

dat de bepaling betrekking 

heeft op zelfstandigen, maar (ook) 

bedoeld is ter verbetering van 

arbeidsvoorwaarden of werkgelegenheid 

van werknemers tot gevolg 

heeft dat de mededingingsbepalingen 

dergelijke cao-bepalingen niet 

verbieden. Het Hof van Justitie antwoordde 

dat bepalingen die betrekking 

hebben op zelfstandigen niet 

buiten de werkingssfeer van artikel 

101 VWEU vallen. Dit is echter 

anders wanneer het om schijnzelfstandigen 

gaat. Vervolgens gaf het 

Hof van Justitie een ruime definitie 

van ‘schijnzelfstandigen’, zodat het 

arrest meer mogelijkheden geeft om 

cao-bepalingen die betrekking hebben 

op ‘zelfstandigen’ te maken dan 

op het eerste gezicht lijkt. 

C.T. Dekker 

Eventech: Hoe busbanen leiden tot 

een leerstuk van ‘inherent voordeel’ 

in het staatssteunrecht 

–In deze zaak staat centraal de vraag 

of het feit dat de klassieke zwarte 

taxi’s in Londen niet behoeven te 

betalen voor het gebruik van busbanen 

in Londen terwijl vooraf geboekte 

zogenoemde HMC’s beboet worden 

als zij van die banen gebruikmaken, 

een steunmaatregel vormt. Het Hof 

van Justitie gaat bij de beantwoording 

van de hierover gestelde prejudiciële 

vragen in op de criteria ‘bekostiging 

met staatsmiddelen’, ‘voordeel’ en 

‘beïnvloeding van de tussenstaatse 

handel’ uit het begrip ‘steunmaatregel’ 

van artikel 107 lid 1 VWEU. In dat 

kader introduceert het Hof van Justitie 

een ‘inherent voordeel’ doctrine 

die de effects based doctrine doorkruist 

of in elk geval nuanceert. 

Rechtskundig Weekblad 

78e jrg., nr. 41, 13 juni 2015 

I. Verougstraete 

Wetboek Economisch Recht: een 

aanbouwwetboek 

– (België) Het Parlement heeft geen 

kennis gekregen van een volledig 

ontwerp Wetboek Economisch Recht, 

maar heeft de delen één voor één 

ontvangen in een discretionaire volgorde, 

bepaald door urgentie, politieke 

opportuniteit en staat van afwerking. 

De regering bleef in feite de ultieme 

behoeder van de coherentie van het 

concept. Het wetboek is meer geworden 

dan een coördinatie en aggiornamento 

maar is, mede door de gevolgde 

aanbouwmethode, nog geen 

volwaardig wetboek. Om het te worden, 

moet het wetboek inzonderheid 

gecentreerd worden op een uniek 

aanknopingspunt, de onderneming; 

het aanknopingspunt ‘koopman’ 

heeft geen bestaansreden meer, de 

regering-Michel wil dit verwezenlijken. 

In deze bijdrage wordt nagegaan 

of de gevoglde aanbouwtechniek van 

aard was de weg te effenen naar het 

gewenste resultaat. 

SEW Tijdschrift voor 

Europees en economisch 

recht 

63e jrg., nr. 6, juni 2015 

G. Straetmans 

Piramideverkoop, 4finance en de 

toekomst van multi-level marketing 

– Sneeuwbalverkoop, kettingverkoop 

en piramideverkoop zijn in Europa 

reeds geruime tijd het voorwerp van 

verboden. Het zijn benamingen voor 

verkoopsystemen met een aaneenschakeling 

van distributeurs, vaak op 

meerdere verkoopniveaus. Indien 

deze verkoopsystemen niet zijn gebaseerd 

op een werkelijke economische 

activiteit, ontstaat er een meetkundige 

rij die al snel tot marktverzadiging 

leidt. De laatst toegetreden consumenten 

kunnen de goederen niet 

meer kwijt aan de markt. Tegen deze 

uitwas van verkoopsystemen wordt 

de consument beschermd sinds het 

begin van de 20e eeuw. In deze bijdrage 

bespreekt de auteur oneerlijke 

handelspraktijken en in het licht 

daarvan de uitspraak van het Europees 

Hof van Justitie in de zaak 

4finance. 

K. Bourgeois 

Kroniek – Toepassing van de 

mededingingswet door de Belgische 

Mededingingsautoriteit van 

september 2013 tot december 2014 

– Deze kroniek bespreekt de toepassing 

van de nieuwe Belgische mededingingswet 

door de Belgische Mededingingsautoriteit 

(hierna: BMA) in 

de periode van september 2013, toen 

de BMA werd opgericht, tot en met 

december 2014. De belangrijkste 

beslissingen van de BMA komen in 

deze kroniek aan bod, evenals enkele 

belangrijke arresten die het Hof van 

beroep van Brussel in beroepen ingesteld 

tegen beslissingen van de BMA 

heeft gewezen. 

Rechtsgeleerd Magazijn 

Themis 

nr. 3, 2015 

G.J. Meijer, P.E. Ernste 

De Arbitragewet 2015, bezien in het 

licht van dwingend recht en 

regelend recht 

– De arbitragewet 

2015 is per 1 januari 

2015 in werking getreden. 

Auteur bespreekt 

enkele belangrijke wijzigingen 

ten opzicht 

van de Arbitragewet 

1986. Hierbij wordt 

onderzocht of in deze nieuwe wet het 

in de literatuur gemaakte onderscheid 

tussen super-dwingend recht 

(van openbare orde), gewoon-dwingend 

recht (niet van openbare orde) 

en regelend recht is opgenomen en 

welke praktische gevolgen dit heeft. 

In de Arbitragewet 2015 is ten 

opzichte van de Arbitragewet 1986 

sprake van een verschuiving van 

dwingend recht naar regelend recht. 

Het onderscheid tussen super-dwingend 

recht, gewoon-dwingend recht 

en regelend recht kan ook onder de 

nieuwe Arbitragewet worden 

gemaakt. Volgens auteurs is het bij 

arbitrage voor partijen van belang 

dat zij zich bewust zijn van dit 

onderscheid. Onder meer vanwege 

het feit dat een onjuiste of onterechte 

toepassing van bepalingen van 

super-dwingend, gewoon-dwingend 

en regelend arbitragerecht gevolgen 

kan hebben voor de mogelijkheden 

tot vernietiging van een arbitraal 

vonnis. 


nr. 10, 29 mei 2015 

A.C.M. Kusters, W.J.W. Engelhart, Bb 

2015/30 

Prejudiciële vragen-facultatieve 

uitsluitingsgronden in overeenstemming 

met het unierecht? 


Tijdschriften 

– In 2012 organiseerde het ministerie 

van VWS een Europese openbare 

aanbestedingsprocedure voor 

‘dienstverlening sociaalrecreatief 

bovenregionaal vervoer voor mensen 

met een mobiliteitsbeperking’ 

(hierna: de opdracht). Het product is 

beter bekend onder de naam ‘Valys’ 

en houdt in dat personen binnen de 

doelgroep een reisbudget aan taxikilometers 

krijgen waarmee zij gedurende 

het jaar vrij kunnen reizen. 

De opdracht heeft een minimale 

looptijd van drie jaar en negen 

maanden en vertegenwoordigt een 

waarde van ongeveer € 60 000 000 

per jaar. De opdracht is voorlopig 

gegund aan een combinatie van drie 

vervoersbedrijven: Transvision BV, 

Rotterdamse Mobiliteit Centrale 

RMC BV en Zorgvervoercentrale 

Nederland BV. Connexxion Taxi services 

BV kan zich met deze gunning 

niet verenigen en vecht deze aan. 

Uiteindelijk is het geschil voorgelegd 

aan de Hoge Raad, die zich op 

27 maart 2015 heeft uitgesproken 

over deze kwestie. De Hoge Raad 

heeft drie prejudiciële vragen aan 

het Hof van Justitie gesteld. De discussie 

spitste zich toe op het stelsel 

van facultatieve uitsluitingsgronden. 

H. Koster, Bb 2015/31 

Faillissement VOF en de positie van 

de vennoten 

– Recentelijk heeft de Hoge Raad 

zich uitgesproken over de vraag of 

het faillissement van een vennootschap 

onder firma ook het faillissement 

van de vennoten tot gevolg 

heeft. De heersende leer was (laatstelijk 

HR 22 december 2009, 

ECLI:NL:HR:2009:BK3574) dat het 

faillissement van een vof steeds en 

noodzakelijkerwijs ook tot het faillissement 

van de vennoten leidt. 

Met het arrest van 6 februari 2015, 

ECLI:NL:HR:2015:251 komt de Hoge 

Raad terug van deze leer. In dit artikel 

bespreekt en analyseert auteur 

het laatstgenoemde arrest. 

R.A. Veldman, Bb 2015/32 

Afwijkende bedingen in 

huurcontracten: een juridisch 

wespennest 

– Op 3 april 2015 heeft de Hoge 

Raad uitspraak gedaan over de goedkeuring 

van afwijkende bedingen op 

het gebied van de huur van bedrijfsruimte. 

De conclusie is, dat een verzoek 

om goedkeuring in beginsel 

mogelijk blijft, ook nadat er over 

een afwijkend beding een geschil 

ontstaat, of als vernietiging van dat 

beding op de voet van art. 7:291 BW 

aan de orde is. 


nr. 11, 9 juni 2015 

G.H. Lankhorst, Bb 2015/36 

Actualiteiten bewindvoering bij 

schuldsanering 

– Deze bijdrage richt zich op de 

vraag wat de rol is van een bewindvoerder 

in een schuldsanering en 

welke recente ontwikkelingen daarbij 

van belang zijn. 


nr. 12, 23 juni 2015 

J. Tegelaar, L. Janssen, Bb 2015/38 

De onteigening van SNS Reaal 

ontrafeld: uitgangspunten schadeloosstelling 

en 403-verklaring 

– Op 20 maart 2015 

deed de Hoge Raad 

uitspraak in de zaak 

tussen de Minister 

van Financiën en onteigende 

SNS Reaal 

beleggers. De Hoge 

Raad formuleerde uitgangspunten 

voor de aan beleggers 

te betalen schadeloosstelling en gaf 

aldus voor de eerste maal belangrijke 

aanwijzingen voor toepassing van 

de Interventiewet. Bovendien nam 

de Hoge Raad een belangrijke beslissing 

ten aanzien van de doorwerking 

van een contractuele achterstelling 

van een 403 verklaring. In deze bijdrage 

wordt nader op de uitspraak 

ingegaan. 

E. Noordover, Bb 2015/40 

Baat het niet, dan schaadt het 

(mogelijk) wel 

– Een gefailleerde kan in beroep 

gaan tegen een overheidsbesluit, 

maar de curator kan deze procedure 

overnemen. Op welke wijze kan dit 

en welke gevolgen zijn hieraan verbonden? 

Deze bijdrage bespreekt een 

uitspraak van de hoogste bestuursrechter 

waaruit blijkt dat de curator 

een zekere ruimte heeft bij het 

maken van een keuze om de procedure 

over te nemen. Een bekwaam 

en redelijk handelend curator zal de 

procedure alleen overnemen als te 

voorzien is dat de uitkomst van een 

procedure batig is voor de failliete 

boedel. 

Juridisch up to Date 

nr. 12, 11 juni 2015 

G.C.L. van Leeuwen 

Wijzigingen in de Wet op het 

financieel Toezicht op de rit 

– De Minister van Financiën heeft 

onlangs de Wijzigingswet financiële 

markten 2016 bij de Tweede Kamer 

ingediend. In deze wet is een aantal 

wijzigingen opgenomen dat betrekking 

heeft op het financieel toezicht 

en de financiële infrastructuur. Hiervan 

behandelt auteur achtereenvolgens 

de bescherming van derivatenbezitters, 

wijzigingen van de 

interventiewet (opgenomen in deel 3 

van de Wet op het financieel toezicht 

(Wft)) en de centrale effectenbewaarinstellingen. 

Afsluitend bespreekt 

auteur kort dat de voorgenomen 

Aanwijzing waarschijnlijk niet voldoen 

aan de eisengeschiktheid of 

betrouwbaarheid. Deze is niet opgenomen 

in het wetsvoorstel. 

CA.G. Krüger, F.F.A. Smetsers 

Curator gaat over tot inning van stil 

verpande debiteuren: 

onrechtmatig? 

– Op 25 maart deed de Rechtbank 

Midden-Nederland uitspraak in een 

procedure waarin het ging om een 

pandhouder die zijn vordering op de 

debiteur wilde innen en geconfronteerd 

werd met het feit dat de curator 

van de debiteur de verpande vorderingen 

actief inde. Waarop de 

pandhouder de curator van zijn debiteur 

aansprakelijk stelde. Auteur 

bespreekt deze casus en aan de hand 

van jurisprudentie de geldende 

regels ten aanzien van de uitoefening 

van een stil pand op vorderingen 

in geval van faillissement. Met 

de uitspraak van 25 maart 2015 

bevestigt de rechtbank de geldende 

regels. Volgens auteur dat de uitoefening 

van een stil pandrecht op vorderingen 

in een faillissementssituatie 

geen sinecure is. Wanneer een 

pandhouder van een stilpand niet op 

voldoende wijze zijn pandrecht 

mededeelt, loopt hij het risico dat 

het pandrecht blijft bestaan en de 

curator inningsbevoegd blijft. Zijn 

tussen curator en pandhouder geen 

nadere afspraken gemaakt dan kan 

het zijn dat de pandhouder met lege 

handen achter blijft. 

C.A.R. van Wulfften 

Handelsverdrag TTIP houdt de 

gemoederen bezig 

– Transatlantic Trade & Investment 


Tijdschriften 

Partnership (TTIP) is een handelsovereenkomst 

tussen de Europese 

Unie en de Verenigde staten. Momenteel 

wordt druk onderhandeld over 

deze overeenkomst die als doel heeft 

de handel tussen beide handelsblokken 

te vereenvoudigen. TTIP kent 

veel kritiek binnen Europa. Auteur 

bespreekt de ontwikkelingen en de 

kritiek. De kritiek komt neer op twee 

punten. Het eerste richt zich op het 

bevorderen van compatibliliteit van 

regelgeving. Dit leidt binnen Europa 

tot veel onrust omdat verlaging van 

Europese normen gevreesd wordt. 

Het tweede punt betreft het investeerder-staatsarbitragebeding. 

Hierdoor 

kunnen multinationals regeringen 

aansprakelijk stellen wanneer 

hun winst of investering door politieke 

besluitvorming minder waard 

wordt. Volgens auteur is de weerstand 

tegen TTIP niet groot genoeg 

om het tegen te houden, maar het is 

ook nog te vroeg om deze punten 

van kritiek op juiste waarde te schatten. 

De onderhandelingen zijn nog in 

volle gang. Of er dit jaar al een 

akkoord zal worden bereikt is volgens 

auteur nog maar zeer de vraag. 

A.C.D. Evers 

Geen ongeoorloofde dividenduitkering 

volgens artikel 2:216 BW 

(Wet Flex-BV) 

– In een uitspraak van de rechtbank 

Gelderland van 17 februari 2014 

werd ingegaan op de vraag wanneer 

dividenduitkeringen mogen plaatsvinden. 

Voor iedere dividenduitkering 

moet een balanstest (art. 2:216 

BW: eigen vermogen groter dan 

reserves?) en een uitkeringstest 

(betaling opeisbare schulden mogelijk?) 

worden gedaan. Na een korte 

weergave van de feiten bespreekt 

auteur het oordeel van de voorzieningenrechter 

over de toepassing 

van artikel 2:216 BW (Flex-NV). De 

voorzieningenrechter kwam op 

grond van de balanstest en de uitkeringstest 

(art. 2:216 BW) tot het oordeel 

dat er in dit geval géén sprake 

was van een ongeoorloofde dividenduitkering. 

Volgens auteur is van deze 

uitspraak van belang dat de rechtbank 

geen hoge eisen stelt aan de 

uitkeringstest. Daarnaast wordt door 

de rechtbank geen formeel besluit 

van de AV geëist. Auteur is van 

mening dat artikel 2:216 BW formeel 

een effectief middel is, maar in materieel 

opzicht in veel mindere mate. 

Voor het doen van een uitkering 

raadt auteur BV’s die de oude balanstest 

niet halen aan de statuten te 

wijzigen naar het nieuwe BV-recht. 

M. de Koning 

Het kartelverbod: een vernieuwde 

groepsvrijstelling voor technologieoverdracht 

– De nieuwe groepsvrijstellingsverordening 

voor overeenkomsten inzake 

technologieoverdracht die door de 

Europese Commissie (GVTO) eind 

2014 is aangenomen, heeft belangrijke 

gevolgen voor met name de ictsector. 

Auteur bespreekt na eerst een 

schets van het algemeen kader een 

aantal belangrijke wijzigingen van de 

GVTO. Voor ICT bedrijven is het van 

belang te controleren of zij in aanmerking 

komen voor de groepsvrijstelling. 

Als een licentieovereenkomst 

niet onder de GVTO valt hoeft 

niet direct sprake te zijn van strijdigheid 

met de GVTO. Onderzocht moet 

worden of de overeenkomst onder 

een andere groepsvrijstelling valt of 

voor een zogenaamde individuele 

vrijstelling in aanmerking komt. 

Voor dat laatste moet aan een aantal 

criteria worden voldaan. De beoordeling 

hiervan moet plaatsvinden op 

basis van de feitelijke gevolgen van 

de overeenkomst voor de relevante 

markt. Hierbij moeten voor- en 

nadelen tegen elkaar worden afgewogen. 

R.G.J. Gehring, G.J. van Midden 

Europese Commissie neemt Google 

onder vuur 

– De Europese Commissie vermoedt 

dat Google haar machtspositie op de 

markt van economische zoekdiensten 

misbruikt. In verband hiermee 

heeft de Commissie op 15 april jl. 

aan Google een ‘Statements of Objections’ 

gezonden. Auteurs bespreken 

na een schets van de achtergronden 

het verwijt dat Google wordt 

gemaakt en onderzoekt of Google 

een machtspositie heeft en of er 

daarbij sprake is van misbruik. De 

conclusie is dat het volgens auteur 

nog helemaal niet zeker is of Google 

beboet gaat worden wegens misbruik 

van machtspositie en als dat wel het 

geval is is het maar de vraag of het 

boetebesluit stand houdt voor de 

rechter. Er moeten nog veel hordes 

worden genomen. Bij de marktafbakening, 

dat nog voor veel discussie 

zal gaan zorgen, moeten volgens 

auteur met name de belangen van de 

consument worden meegenomen. 

Onderzocht moet worden of het 

gedrag van Google consumenten 

raakt omdat hen bijgevolg een beter 

aanbod wordt onthouden. 

WPNR 

146e jrg., nr. 7068, 20 juni 2015 

Chr.M. Stokkermans 

De CV komt weer tot bloei! 

– Zij leek ten dode 

opgeschreven. Naar 

aanleiding van het 

Erik Schaaper arrest 

waarin aan de CV met 

één beherend vennoot 

een afgescheiden vermogen 

werd ontzegd, 

schreef Wolfsbergen in 1937 al een 

overlijdensbericht. Korter geleden, in 

2008, schreef Schwarz defaitistisch 

over het einde van de Nederlandse 

CV. Dit naar aanleiding van de bepaling 

in het toen voorliggende wetsvoorstel 

voor titel 7.13 BW, waarin 

een zeer ruime opvatting van het 

beheersverbod werd gecodificeerd. 

De CV heeft het allemaal overleefd. 

Nieuwe jurisprudentie en nieuwe 

inzichten kondigen volgens de 

auteur van deze bijdrage een nieuwe 

bloeiperiode voor deze oude rechtsvorm 

aan. 

G.J. Boeve 

Het niet afgescheiden vermogen 

van de stille maatschap 

– Na beschrijving van en reactie op 

rechtswetenschappelijke visies op de 

vraag of de stille maatschap een 

afgescheiden vermogen heeft, concludeert 

de auteur dat die maatschap 

geen afgescheiden vermogen zou 

moeten hebben. 

1283 

Intellectuele eigendom, 

mediarecht & informatierecht 

Intellectuele Eigendom & 

Reclamerecht 

31e jrg., nr. 3, juni 2015 

D.J.G. Visser, J.A. Schaap, IE 2015/22 

Het nieuwe filmauteurscontractenrecht 

– Op 12 februari 2015 is het wetsvoorstel 

Auteurscontractenrecht aangenomen 

door de Tweede Kamer. Het 

wetsvoorstel is inmiddels in behandeling 

bij de Eerste Kamer. Het wets- 


Tijdschriften 

voorstel treedt mogelijk op 1 juli 

2015 in werking en als dat niet 

gehaald wordt op 1 januari 2016. Het 

recht op een proportionele billijke 

vergoeding voor de ‘belangrijke 

makers’ van filmwerken was het 

heetste hangijzer van het nieuwe 

auteurscontractenrecht. Het heeft 

een ingewikkelde totstandkomingsgeschiedenis 

en zal in de praktijk de 

nodige vragen oproepen. In deze bijdrage 

wordt getracht een en ander in 

kaart te brengen. 

Berichten industriële 

eigendom 

6e jrg., nr. 5, mei 2015 

P. de Lange, K. Bijvank 

De Grote Kamer van Beroep kiest 

voor een beperkte toepassing van 

Art. 84 EOV in oppositie 

– Op 24 maart 2015 heeft de Grote 

Kamer van Beroep uitspraak gedaan 

in de zaak G3/14 tussen Freedom 

Innovations en Otto Bock Healthcare. 

Deze zaak was verwezen naar de Grote 

Kamer door de Technische Kamer 

van Beroep in T372/12. De vragen die 

de Technische Kamer aan de Grote 

Kamer stelde hebben betrekking op 

de toepassing van art. 84 EOV wanneer 

een octrooi wordt gewijzigd in 

oppositie. Art. 84 EOV vereist dat de 

conclusies van een octrooi duidelijk 

en beknopt zijn, en steun vinden in 

de beschrijving. In deze bijdrage 

wordt de uitspraak en de gevolgen 

hiervan voor de praktijk besproken. 


nr. 12, 23 juni 2015 

N. Wolters Ruckert, Bb 2015/39 

Aangepast cookieregime eindelijk 

wet 

– Het bedrijfsleven slaakt een diepe 

zucht. Eindelijk is op 11 maart jl. het 

versoepeld cookieregime van kracht 

geworden. In dit artikel worden de 

belangrijkste wijzigingen op een rij 

gezet. De wijzigingen geven aan 

waarom het bedrijfsleven opgelucht 

is. Ook wordt stilgestaan bij een aantal 

belangrijke vragen die de tekst 

van de cookiebepaling, art. 11.7a 

Telecommunicatiewet, onbeantwoord 

laat maar waarop de Autoriteit 

Consument en Markt in haar 

recent gepubliceerde FAQ een antwoord 

biedt. 

1284 

Internationaal publiekrecht 

Rechtskundig Weekblad 

78e jrg., nr. 42, 20 juni 2015 

J. Wouters 

Zeventig jaar Verenigde Naties: 

welke bijdrage aan de 

internationale rechtsorde? 

–(België) Dit artikel biedt een overzicht, 

in vogelvlucht, van de diverse 

bijdragen die de Verenigde Naties in 

de loop van hun zeventigjarige 

bestaan aan de ontwikkeling van het 

internationaal recht hebben geleverd. 

Achtereenvolgens wordt ingegaan op 

het werk van de Algemene Vergadering, 

de Veiligheidsraad, het Internationaal 

Gerechtshof en de verschillende 

internationale rechtscolleges die met 

de VN verbonden zijn, alsook van drie 

VN-hulporganen die belangrijke bijdragen 

tot de codificatie en progressieve 

ontwikkeling van het internationaal 

recht leveren: de Commissie voor 

Internationaal Recht, de Commissie 

voor Internationaal Handelsrecht en 

het Comité voor het Vreedzaam 

Gebruik van de Kosmische Ruimte. 

1285 

Jeugd-, relatie- & erfrecht 

Tijdschrift Erfrecht 

16e jrg., nr. 3, 2015 

P.C. van Es 

Inbreng van giften, de legitieme en 

de langstlevende echtgenoot. 

– Deze bijdrage ziet op 

de regeling van de 

inbreng van giften, 

waarbij in het bijzonder 

aandacht wordt 

besteed aan: (1) de 

regel van artikel 4:233 

lid 2 BW dat inbreng 

niet verplicht is voor zover de waarde 

van de gift groter is dan het aandeel 

van de erfgenaam; (2) de wijze waarop 

de regeling van de inbreng en die van 

inkorting van giften (in het kader van 

de legitieme) elkaar wederzijds kunnen 

beïnvloeden; en (3) de (on)mogelijkheid 

om kinderen door middel van 

de inbreng van giften gelijk te behandelen 

bij het van toepassing zijn van 

de wettelijke verdeling. 

L.A.G.M. van der Geld 

Erfrecht in de onderwereld (deel 2) 

– Erfgenamen kunnen worden 

geconfronteerd met door erflater 

gepleegde fraude, zoals bijstandsfraude 

en belastingfraude. Wat betekent 

dat voor de nalatenschap? Erfgenamen 

kunnen ook zelf fraude plegen 

door bijvoorbeeld vermogen te blijven 

verzwijgen en daarover geen 

aangifte te doen. Deze bijdrage is 

deel 2 van een drieluik over erfrecht 

in de onderwereld. 

1286 

Rechtsfilosofie & -theorie 

Recht der Werkelijkheid 

36e jrg., nr. 1, 2015 

V. Ferrari 

Sociology of law in European civil 

law countries 

– In continental Europe, post-war 

sociology of law passed through diverse 

phases, swinging between grand 

theorizing and empirical research. In 

the last two decades, socio-legal studies 

have shown a more balanced 

approach with respect to these 

models. Through an overview of the 

recent editorial policy of three influential 

journals in France, Germany 

and Italy, the author highlights that 

middle range socio-legal theory has 

successfully dealt with some relevant 

aspects of legal change of the last 

decades, in such fields as criminal justice, 

migrations, or family law. Yet, it 

has left aside other and no less important 

aspects, such as commerce and 

property laws, common goods, environment, 

and other crucial questions 

of our times. Thus, there is a risk for 

sociology of law not to perform its 

critical and pioneering task that 

belongs to its own tradition. 

H. Sommerland 

Developments in socio-legal 

studies: subjects and methodologies: 

the Anglo-Saxon model 

– In the course of it short existence, 

Socio-legal studies (SLS) in the Anglo- 

Saxon world has burgeoned into a 

rich and variegated field. Reviewing 

it is therefore a challenging task. 

This article begins with some general 

reflections and an outline of recent 

developments. Although these indicate 

an extremely vibrant field, con- 


Tijdschriften 

cerns have been expressed for the 

future. In the authors discussion of 

these, she argues that our analysis of 

SLS needs to be historicised since the 

emergence of SLS is connected to 

processes of social modernization 

and democratization. The erosion of 

these processes by neo-liberal discourses 

and policies is the background 

to a discussion of her own 

research into the impact of the cuts 

to civil legal aid in England and 

Wales. This leads her to conclude that 

the fundamental dissonance 

between neo-liberal rationality and 

social science may portend a difficult 

future, in particular for empirical 

work; however, she notes too that 

other developments such as the 

ongoing juridification of society and 

new social media may make continued 

SL engagement irresistible. 

K. van Aeken 

Sociology of law in search of a 

distinct identity 

– At the core of this contribution is 

an attempt to enable self-understanding 

by means of an identification 

of the main traits of legal sociology 

and law and society scholarship. The 

author focuses on common characteristics, 

refraining from becoming 

overly involved in issues where 

divergence is most obvious. Instead 

of pigeonholding the various approaches 

in exclusive categories, he 

would rather adopt the image of 

multiple continua, on which the 

various perspectives take divergent 

positions. Such continua include the 

generality of theory construction 

and the receptiveness for policy 

demands. The identification that the 

author proposes touches foremost a 

center position on the continua. 

First, he suggests five features that 

are essential to the identity of sociolegal 

studies. Next, he applies this 

set of features to past forms of legal 

sociology. He concludes by relating 

the characteristics to the future of 

law and society studies. 

M. Hertogh 

Cracks in the mirror. Does European 

law and society research still reflect 

European society? 

– What’s the significance of sociology 

of law in Europe? What’s the significance 

of Europe in sociology of law? 

European sociology of law has been 

very productive, but it has also become 

increasingly out of touch. Unlike 

the early years of the discipline, contemporary 

European law and society 

research is no longer a mirror of 

European society. There are three 

main reasons for this development. 

First, there’s a strong pull of the policy 

audience. Second, some of the 

most important studies in European 

sociology of law borrow their theories 

and concepts from previous 

work in the United States. And finally, 

most researchers are concerned 

with studying law and society in 

their own country, but only very few 

studies look at law and society from 

a transnational perspective. The author 

argues that, to fix these cracks in 

the mirror, we need more ‘Europe’ in 

European sociology of law. Similar to 

the work of the founding fathers of 

the discipline, sociology of law 

should once again become a reflection 

of society. Not for reasons of nostalgia, 

but because this will secure 

the future of European law and society 

research. 

1287 

Sociaal Recht 


nr. 12, 23 juni 2015 

S.M. van der Meer, Bb 2015/41 

Eenzijdig wijzigen van arbeidsvoorwaarden: 

geen goed idee van V&D 

– Bij het aangaan van een arbeidsovereenkomst 

komen wergever en 

werknemer overeen tegen werlke 

arbeidsvoorwaarden de werknemer 

arbeid voor de werkgever verricht. 

Een interessante vraag is of deze 

arbeidsvoorwaarden gedurende de 

looptijd van de arbeidsovereenkomst 

steeds gelijk moeten blijven of dat 

deze op een bepaald moment kunnen 

worden gewijzigd. De Kantonrechter 

Amsterdam boog zich 

onlangs over deze vraag toen V&D de 

arbeidsvoorwaarden van haar werknemers 

eenzig wilde wijzigen. In 

deze bijdrage wordt de uitspraak in 

deze zaak besproken. 

Tijdschrift Recht en Arbeid 

7e jrg., nr. 6/7, juni/juli 2015 

S.F. Sagel, TRA 2015/56 

Het ontslag op staande voet en de 

WWZ (II) 

– In deze bijdrage, die in twee delen 

uiteen valt, wordt een aantal van de 

effecten die in het WWZ-ontslagrecht 

op het ontslag op staande voet heeft, 

in kaart gebracht. 

M. Rojer, TRA 2015/57 

Cao of geen cao, dat is de vraag 

– Begin 2015 werd in de media het 

einde van de cao aangekondigd. Wat 

zeggen de feiten en cijfers over de 

ontwikkeling van aantallen cao’s en 

cao-werknemers hierover? Is dit een 

tijdelijke rimpeling in de altijd rustige 

vijver van Nederlandse arbeidsverhoudingen, 

of wordt de trend van 

arbeidsrust door cao’s met een groot 

bereik definitief verstoord? Deze en 

andere vragen worden in deze bijdrage 

behandeld. 

R.A. Heida, TRA 2015/58 

Arbeidsomstandigheden en deskundigenoordelen, 

onderbelicht in de 

WWZ discussie 

– In de discussie over de WWZ blijven 

de zorg voor arbeidsomstandigheden 

en de wettelijk vastgelegde 

deskundigenoordelen onderbelicht. 

De criteria voor voldoende zorg voor 

arbeidsomstandigheden, hetgeen een 

toetsnorm wordt voor de rechter bij 

bepaalde ontslaggronden, worden 

beschreven aan de hand van wetgeving 

en jurisprudentie. Gecontateerd 

wordt dat veel bedrijven momenteel 

niet voldoen aan hun zorgplicht. Dat 

kan gevolgen hebben voor ontbindingsverzoeken 

en voor toekennen 

van een billijke vergoeding. In dit 

artikel worden suggesties ter verbetering 

gegeven. 

1288 

Staats- & bestuursrecht 

Tijdschrift voor Klachtrecht 

nr. 2, 2015 

K.J.E. Sleeking, C.M. Consalves 

Rechtszekerheid met ruimte voor 

verschillen 

– Per 1 januari 2015 zijn veel taken 

in het sociale domein overgegaan 

naar gemeenten. Voor wat betreft de 

uitvoering van deze nieuwe taken is 

niet altijd duidelijk welke positie de 

gemeente inneemt bij klachten over 

de uitvoering hiervan. Auteurs 

bespreken de visie van de VNG te 

dezen. De wijze waarop wordt omgegaan 

met klachten van bewoners, 

omgaan met klachten tegen aanbie- 


Tijdschriften 

ders, de rol van de ombudsman en 

eerste ervaringen sinds 1 januari 

2015. De conclusie is dat bij de uitoefening 

van hun nieuwe taken het van 

belang is dat gemeenten beleidsvrijheid 

hebben bij het nemen van 

besluiten. Dit om zo goed mogelijk 

aan te kunnen aansluiten bij de situatie 

van de burger en diens omgeving. 

Deze beleidsvrijheid is echter 

begrensd. In het nieuwe stelsel mag 

geen sprake zijn van willekeur en 

moet de burger voldoende rechtsbescherming 

krijgen rechtszekerheid 

hebben. Hoewel de ombudsman een 

bemiddelende rol kan spelen blijft 

een formele rechtsgang nodig. 

J.P. Wolfswinkel, R. Mansvelder 

De A’damse 3D-praktijk 

– In Amsterdam werd in 2014 ter 

voorbereiding op de uitvoering van 

de op 1 januari 2015 gedecentraliseerde 

wetten begonnen met het project 

Klachtbehandeling in de 3D. Hiermee 

zette de gemeente in op een integrale 

en uniforme werkwijze bij de behandeling 

van klachten. Uitgangspunt 

hierbij is het boven water krijgen van 

het concreet punt waar het de klager 

in wezen om gaat. Na ontvangst van 

een klacht wordt de klager gebeld 

waarbij wordt gevraagd welke oplossing 

gewenst is. Hierop wordt vervolgens 

ingezet. Doorverwijzing van 

klachten naar een ander gemeentelijk 

onderdeel is uit den boze. Om een 

gezamenlijke oplossingsgerichte 

klachtbehandeling te realiseren is een 

gemeentebreed dekkend netwerk van 

klachtencoördinatoren opgezet. 

Auteurs bespreken de praktijk van 

deze Amsterdamse 3D klachtbehandeling. 

Zij concluderen dat hetgeen tot 

nu toe is gerealiseerd een basis vormt 

voor een adequate klachtbehandeling. 

Maar er moet nog wel veel gebeuren. 


nr. 1, 2015 

R.R. Santos do Nascimento 

Autonomie: geen recht zonder 

verantwoordelijkheid 

– In de 21ste eeuw blijkt meer dan 

ooit dat verzorging van het algemeen 

welzijn een verantwoordelijkheid is 

die staten niet onafhankelijk kunnen 

dragen. Dit brengt de noodzaak van 

steeds meer onderlinge afstemming 

en samenwerking met zich. Tegen 

deze achtergrond onderzoekt de 

auteur hoe de autonomie van de 

Caribische Landen binnen het 

Koninkrijk moet worden opgevat, 

waarbij hij tot de conclusie komt dat 

de belangen van burger en Koninkrijk 

met zich brengen dat autonomie 

begrepen moet worden als meer dan 

enkel een recht dat Nederland dient 

te eerbiedigen: autonomie is ook en 

vooral een plicht met de daaraan 

noodzakelijk gekoppelde verantwoordelijkheden. 

1289 

Straf (proces)recht, 

penitentiair recht & 

criminologie 


nr. 1, 2015 

A.C. Alberto 

Doorvoer counterfeit strafbaar; 

koerswijziging van het strafrecht 

– Curaçao en Aruba 

spelen een belangrijke 

rol als spil voor doorvoer 

van goederen 

tussen Europa, Azië en 

de Verenigde Staten. 

Derhalve is het van 

belang dat er goede 

handhaving plaatsvindt op de havens 

van Curaçao en Aruba. De vele voorvallen 

van doorvoer van counterfeit 

heeft geresulteerd in een intensief 

onderzoek welke geleid heeft tot de 

ontdekking van de wijziging van het 

Wetboek van Strafrecht. Deze zorgt 

ervoor dat de merkhouders meer 

bescherming toekomt op Curaçao en 

Aruba dan voorheen. Met alleen de 

wijziging alleen zijn we er nog niet 

maar het opent wel mogelijkheden. 

Sancties 

nr. 3, juni 2015 

G.J. Schutte, Sancties 2015/19 

De begroting Veiligheid en Justitie 

2015 

– Deze bijdrage bespreekt de begroting 

van het Ministerie van Veiligheid 

en Justitie voor 2015, die anders dan 

gebruikelijk ook formeel in de Eerste 

Kamer is behandeld. Aan de orde 

komen het Actieprogramma Integrale 

Aanpak Jihadisme, criminaliteitsbestrijding, 

de effectiviteit van het strafrecht 

en de afnemende vraag naar 

detentiecapaciteit. 

J.S. Nan, Sancties 2015/20 

De betekenis van artikel 7, eerste 

lid EVRM voor het Nederlandse 

sanctierecht 

– Uit het legaliteitsbeginsel, zoals 

verwoord in art. 7 eerste lid EVRM en 

uitgelegd door het EHRM volgen 

voor het sanctierecht verschillende 

regels. Hoewel het EHRM de lidstaten 

de vrijheid geeft hun eigen criminaliteits- 

en sanctiebeleid te voeren, 

moet de burger wel beschermd worden 

tegen een arbitraire bestraffing. 

Het beleid moet dus voldoen aan de 

regels die uit art. 7 lid 1 EVRM voortvloeien. 

Nan geeft een overzicht van 

deze regels, met een koppeling naar 

onderdelen van de Nederlandse 

rechtspraktijk. Aan bod komen het 

centrale begrip ‘penalty’, de verschillende 

eisen die het EHRM uit art. 7 

eerste lid EVRM heeft gedestilleerd, 

het verschil tussen strafoplegging en 

de tenuitvoerlegging daarvan, het 

Wetsvoorstel langdurig toezicht, 

gedragsbeïnvloeding en vrijheidsbeperking 

en de wenselijkheid van helder 

(bijzonder) overgangsrecht. 

F. Lemmers, Sancties 2015/21 

Het onderwijs aan buitenlandse 

gedetineerden blijft onder de 

Europese maat 

– Deze bijdrage bespreekt de uitslagen 

van een Europese enquête waarin 

is nagegaan of ten aanzien van 

buitenlandse gedetineerden de aanbevelingen 

van de Raad van Europa 

over onderwijs worden uitgevoerd. 

De auteur concludeert dat het voor 

gevangenissen onuitvoerbaar is om 

passende onderwijsprogramma’s 

voor alle categorieën buitenlandse 

gedetineerden zelf te verzorgen; 

daarvoor is de verscheidenheid aan 

nationaliteiten en talen te groot. 

Daarom is een andere aanpak volgens 

hem dringend nodig. Het lijkt 

zinvol om – op EU-niveau – een 

internationaal samenwerkingsverband 

te creëren dat bewerkstelligt 

dat gedetineerden toegang krijgen 

tot onderwijsprogramma’s die 

beschikbaar komen uit hun land 

van herkomst en bij voorkeur in 

hun eigen taal: een organisatie met 

een steunpunt in elk EU-land dat de 

onderwijsvraag van buitenlandse 

gedetineerden en het aanbod uit 

hun thuisland aan elkaar kan koppelen. 

Nederland kan daarin een 

nuttige rol vervullen gelet op de 

ervaringen met onderwijs vanuit 

ons land aan in het buitenland 

gedetineerde Nederlanders. 


Wetgeving 

Een overzicht van aanhangige wetsvoorstellen 

en gepubliceerde staatsbladen 

met links naar de integrale 

Kamerstukken is opgenomen op de 

NJB-site www.njb.nl 

Staatsblad 

Ontvreemde cultuurgoederen 

1290 - Wet tot wijziging van het Burgerlijk 

Wetboek en enige andere wetten 

ter implementatie van Richtlijn 

2014/60/EU betreffende teruggave 

van cultuurgoederen die op onrechtmatige 

wijze buiten het grondgebied 

van een lidstaat zijn gebracht en 

houdende wijziging van Verordening 

(EU) nr. 1024/2012 (herschikking) 

(PbEU 2014, L 159) 

– Richtlijn 2014/60/EU beoogt een 

wijziging en herschikking van richtlijn 

93/7/EEG teneinde de mogelijkheid 

voor de lidstaten te verbeteren 

om teruggave te verkrijgen van als 

nationaal beschermd bezit aangemerkte 

cultuurgoederen die sinds 

1993 op onrechtmatige wijze buiten 

hun grondgebied zijn gebracht, 

waardoor een betere bescherming 

van het erfgoed van de lidstaten 

wordt bevorderd. 

Het toepassingsgebied is uitgebreid 

tot alle cultuurgoederen die uit hoofde 

van nationale wetgeving of van 

nationale administratieve procedures 

door een lidstaat zijn aangemerkt of 

omschreven als nationaal artistiek, 

historisch of archeologisch bezit in 

de zin van artikel 36 van het VwEU. 

Ter bevordering van een meer doeltreffende 

en uniforme toepassing 

van de richtlijn moet de administratieve 

samenwerking tussen de lidstaten 

worden versterkt. Hiertoe wordt 

het informatiesysteem interne markt 

(IMI) ingezet dat de uitwisseling tussen 

centrale autoriteiten van lidstaten 

zal vergemakkelijken. De termijn 

dat binnen 2 maanden moet worden 

nagegaan of het in een andere lidstaat 

ontdekte cultuurgoed inderdaad 

een cultuurgoed is in de zin 

van de richtlijn, is verlengd tot 6 

maanden. De verjaringstermijn van 

een rechtsvordering tot teruggave 

van een cultuurgoed wordt verlengd 

van 1 naar 3 jaren. De bezitter van 

het cultuurgoed heeft verder recht 

op een naar omstandigheden van het 

geval vast te stellen billijke vergoeding, 

mits hij bij de verkrijging van 

de zaak de nodige zorgvuldigheid 

heeft betracht. Om een uniforme 

interpretatie van het begrip ‘de nodige 

zorgvuldigheid’ te vergemakkelijken 

is ten slotte een niet-limitatieve 

lijst van criteria opgenomen. 

Inwerkingtreding op een bij kb te 

bepalen tijdstip. 

Wet van 04-06-2015, Stb. 2015, 225 (Kamerstukken 

34 097) 

Goedkeuring Protocol 15 

EVRM 

1291 - Rijkswet houdende goedkeuring 

van het op 24 juni 2013 te 

Straatsburg tot stand gekomen Protocol 

nr. 15 tot wijziging van het Verdrag 

tot bescherming van de rechten 

van de mens en de fundamentele 

vrijheden (Trb. 2013, 130) 

– Het Protocol brengt een aantal wijzigingen 

van procedurele aard aan in 

het EVRM. Deze wijzigingen zijn 

bedoeld om de autoriteit van het 

Europees Hof voor de Rechten van de 

Mens te garanderen, de effectiviteit 

van zijn uitspraken te vergroten en 

de klachtprocedure verder te stroomlijnen. 

De voornaamste maatregelen 

opgenomen in Protocol nr. 15 zijn: 

Margin of appreciation en het beginsel 

van subsidiariteit 

De doctrine van de margin of appreciation 

en het beginsel van subsidiariteit 

worden vastgelegd in de 

preambule van het EVRM. Uit de 

jurisprudentie van het EHRM blijkt 

dat Verdragsstaten in de wijze waarop 

zij het verdrag toepassen een 

margin of appreciation toekomt, 

afhankelijk van de omstandigheden 

van het geval en de rechten en vrijheden 

die in geding zijn. Het verdragssysteem 

heeft daarmee een 

subsidiaire rol bij het waarborgen 

van mensenrechten op nationaal 

niveau omdat nationale autoriteiten 

in beginsel beter in staat zijn lokale 

omstandigheden te beoordelen dan 

een internationaal hof. De rol van 

het Hof is er op gericht te beoordelen 

of de beslissingen van nationale 

autoriteiten verenigbaar zijn met 

het verdrag, rekening houdend met 

de margin of appreciation van verdragsstaten. 

Leeftijdsgrens voor rechters 

De maximale leeftijdsgrens van 

zeventig jaar voor het functioneren 

als rechter in het Hof wordt losgelaten. 

In plaats daarvan wordt bij aanvang 

van de procedure tot verkiezing 

van een nieuwe rechter een datum 

aangewezen waarop kandidaten voor 

de functie van rechter de leeftijd van 

vijfenzestig jaar niet mogen hebben 

bereikt. Hiermee wordt beoogd te 

garanderen dat alle rechters de volledige 

termijn van negen jaar kunnen 

uitdienen en dus te voorkomen dat 

ervaren rechters tussentijds moeten 

opstappen. 

Verwijzing naar de Grote Kamer 

De bevoegdheid van de Kamer van 

het Hof om afstand te doen van 

rechtsmacht ten gunste van de Grote 

Kamer wordt gewijzigd in die zin, dat 

partijen niet langer het recht hebben 

daartegen bezwaar te maken. Deze 

wijziging moet de centrale rol die de 

Grote Kamer van het Hof speelt bij 

het realiseren van consistentie in de 

jurisprudentie van het Hof verder 

versterken. De rechtsgang naar de 

Grote Kamer zou niet gehinderd 

mogen worden door het aantekenen 

van bezwaar, gezien het belang van 

het verzekeren van de consistentie 

van de jurisprudentie van het Hof. 

Ontvankelijkheidsdrempel ‘indienen 

verzoekschrift binnen vier maanden’ 

Art. 35 EVRM specificeert een aantal 

ontvankelijkheidsvoorwaarden. In 

het eerste lid staat vermeld: ‘Het Hof 

kan een zaak pas in behandeling 

nemen [...] binnen een termijn van 

zes maanden na de datum van de 

definitieve nationale beslissing’. Op 

suggestie van het Hof is besloten 

deze termijn te verkorten naar vier 

maanden. Dat is in dit Protocol uitgewerkt, 

nu gezien de huidige snellere 

communicatietechnologie een dergelijke 

termijn geschikter werd geacht. 

Ontvankelijkheidsdrempel ‘geen 

wezenlijk nadeel’ 

De met Protocol nr. 14 geïntroduceerde 

ontvankelijkheidsdrempel 

inzake het als klager ‘geen wezenlijk 

nadeel’ hebben ondervonden van de 

beweerde schending van het Verdrag 

wordt gewijzigd. Met deze nieuwe 

ontvankelijkheidsdrempel kan het 

Hof klachten waarbij de klager een 

gering nadeel heeft geleden, buiten 

behandeling laten. Bij de invoering 


Wetgeving 

van Protocol nr. 14 was bepaald dat 

de toepassing van de bepaling onderhevig 

was aan twee uitzonderingen. 

Ten eerste kunnen geen klachten 

buiten toepassing worden gelaten 

indien de eerbiediging van de mensenrechten 

noopt tot onderzoek van 

het verzoekschrift en de gegrondheid 

ervan. Daarnaast kunnen op deze 

grond geen zaken worden afgewezen 

die niet naar behoren zijn behandeld 

door een nationaal gerecht. Laatstgenoemde 

uitzondering wordt door 

Protocol nr. 15 verwijderd. 

Inwerkingtreding m.i.v. 20-06-2015. 

Rijkswet van 20-05-2015, Stb. 2015, 228 (Kamerstukken 

33 873 (R2026)) 

Meldplicht datalekken en 

uitbreiding boetebevoegdheid 

Cbp 

1292 - Wet tot wijziging van de Wet 

bescherming persoonsgegevens en 

enige andere wetten in verband met 

de invoering van een meldplicht bij 

de doorbreking van maatregelen 

voor de beveiliging van persoonsgegevens 

alsmede uitbreiding van de 

bevoegdheid van het College bescherming 

persoonsgegevens om bij 

overtreding van het bepaalde bij of 

krachtens de Wet bescherming persoonsgegevens 

een bestuurlijke boete 

op te leggen (meldplicht datalekken 

en uitbreiding bestuurlijke 

boetebevoegdheid Cbp) 

– In deze wet wordt in de eerste 

plaats een meldplicht geïntroduceerd 

in de Wet bescherming persoonsgegevens 

(Wbp) voor verantwoordelijken 

voor de verwerking van 

persoonsgegevens in geval van gebleken 

doorbrekingen van de getroffen 

maatregelen ter beveiliging van persoonsgegevens. 

De verantwoordelijke 

moet op grond van het voorgestelde 

artikel 34a van de Wbp inbreuken die 

leiden tot de aanzienlijke kans op 

ernstige nadelige gevolgen dan wel 

ernstige nadelige gevolgen hebben 

voor de bescherming van persoonsgegeven 

melden bij de toezichthouder, 

het College bescherming persoonsgegevens 

(Cbp). Een inbreuk 

met (een aanzienlijke kans op) ernstige 

nadelige gevolgen voor de 

bescherming van de verwerkte persoonsgegevens, 

moet daarnaast ook 

aan de betrokkene worden gemeld, 

indien de inbreuk waarschijnlijk 

ongunstige gevolgen zal hebben voor 

diens persoonlijke levenssfeer (tweede 

lid). 

De meldplicht rust op alle verantwoordelijken 

voor de verwerking, 

zowel in de private als publieke sector. 

Het nalaten aan deze verplichtingen 

te voldoen kan worden gesanctioneerd 

met een bestuurlijke boete, 

op te leggen door het Cbp. Het doel 

van de meldplicht is het voorkomen 

van datalekken ten gevolge van doorbreking 

van beveiligingsmaatregelen 

en als deze zich toch voordoen, de 

gevolgen ervan voor de betrokkenen 

zoveel mogelijk te beperken. Met de 

meldplicht wordt beoogd bij te dragen 

aan het behoud en herstel van 

vertrouwen in de omgang met persoonsgegevens. 

De meldplicht heeft uitsluitend 

betrekking op doorbrekingen van de 

maatregelen voor de beveiliging van 

persoonsgegevens. De meldplicht ziet 

dus niet op situaties als die rond 

DigiNotar waarin fouten werden 

gemaakt in de beveiliging van 

certificaten waardoor deze onbetrouwbaar 

waren, of op andere 

meldplichten met een min of meer 

verwant karakter (cybersecurityincidenten). 

De meldplicht voor datalekken staat 

in nauw verband met de beveiligingsverplichting 

van artikel 13 van 

de Wbp. Die bepaling verplicht de 

verantwoordelijke om passende technische 

en organisatorische maatregelen 

ten uitvoer te leggen om persoonsgegevens 

te beveiligen tegen 

verlies of enige vorm van onrechtmatige 

verwerking. Het Cbp heeft op 19 

februari 2013 richtsnoeren gepubliceerd 

voor de beveiliging van persoonsgegevens 

(Stcrt. 2013, nr. 5174). 

Deze richtsnoeren leggen uit hoe het 

Cbp bij het onderzoeken en beoordelen 

van beveiliging van persoonsgegevens 

in individuele gevallen de 

beveiligingsnormen uit de Wbp toepast. 

De richtsnoeren vormen de verbindende 

schakel tussen het juridische 

domein, met daarbinnen de 

eisen uit de Wbp, en anderzijds het 

domein van de informatiebeveiliging, 

waarin de noodzakelijke kennis en 

kunde aanwezig is om daadwerkelijk 

aan die eisen te voldoen. 

Naast de meldplicht breidt de wet de 

bevoegdheid van het Cbp uit om bij 

overtreding van de normen van de 

Wet bescherming persoonsgegevens 

een bestuurlijke boete op te leggen. 

Met de versterking van de sanctiemogelijkheden 

van de toezicht- en 

handhavende autoriteit beoogt het 

kabinet de naleving van de Wbp, door 

zowel bedrijven als overheden, te 

bevorderen. In verband met het algemeen-abstracte 

karakter van de normen 

van de Wbp en het lex certabeginsel, 

is voorts een bepaling 

opgenomen die inhoudt dat het Cbp 

bij een vermoeden van overtreding 

van deze open normen in de regel 

niet zonder meer een bestuurlijke 

boete kan opleggen, maar dat het 

eerst een bindende aanwijzing moet 

geven. In de bindende aanwijzing zal 

de toezichthouder ter concretisering 

van de wettelijke norm moeten aangeven 

welke gedraging op grond van 

de Wbp van de verantwoordelijke 

wordt verwacht en hem zo mogelijk 

moeten opdragen om de overtreding 

geheel of gedeeltelijk te herstellen. 

Bij amendement is hierop de uitzondering 

gecreëerd dat het Cbp geen 

bindende aanwijzing hoeft te geven 

aan de overtreder alvorens het een 

bestuurlijke boete kan opleggen 

waarvoor de hoogste wettelijke, aan 

artikel 23, vierde en zevende lid, van 

het Wetboek van Strafrecht ontleende 

boetemaximumbedragen gelden, 

indien de overtreding het gevolg is 

van ernstig verwijtbare nalatigheid, 

dat wil zeggen het gevolg is van grof, 

aanzienlijk onzorgvuldig, onachtzaam 

dan wel onoordeelkundig handelen. 

Tot slot kan het Cbp in het maatschappelijke 

verkeer een naam 

gebruiken die meer aansluit bij Europese 

ontwikkelingen en die tegelijkertijd 

een einde maakt aan de verwarring 

met het Centraal Planbureau 

(CPB). De benaming ‘Autoriteit persoonsgegevens’ 

maakt aan de verwarring 

een einde en markeert zowel 

voor het Cbp als voor de verantwoordelijken 

waarop het toezicht houdt 

dat er een fase is ingetreden waarin 

we toegroeien naar een in Europees 

verband verdergaand geharmoniseerd 

systeem van bescherming van 

persoonsgegevens, aldus de memorie 

van toelichting. 




33 662) 


Wetgeving 

Herziening Woningwet: 

Woningcoporaties / Novelle 

kerntaken volkshuisvesting 

Inwerkingtreding 

1293 - Besluit houdende vaststelling 

van de tijdstippen van inwerkingtreding 

van de Herzieningswet toegelaten 

instellingen volkshuisvesting, de 

wet van 20 maart 2015 (Stb. 2015, 

146) tot wijziging van de Herzieningswet 

toegelaten instellingen 

volkshuisvesting en het Besluit toegelaten 

instellingen volkshuisvesting 

2015, alsmede vaststelling van 

het tijdstip, bedoeld in artikel Ibis 

van de Herzieningswet toegelaten 

instellingen volkshuisvesting 

– De in de aanhef genoemde wetten 

treden m.i.v. 01-07-2015 in werking, 

met uitzondering van de in artikel I, 

onderdeel B, van de Herzieningswet 

toegelaten instellingen volkshuisvesting 

opgenomen artikelen 41b, 41c, 

41d (01-01-2016) en 44, vierde, vijfde 

en zesde lid (01-07-2016) van de 

Woningwet. 

Het tijdstip, bedoeld in artikel Ibis, 

aanhef, van de Herzieningswet toegelaten 

instellingen volkshuisvesting, is 

01-01-2017. 

Inwerkingtredingsbesluit van 16-06-2015, Stb. 2015, 232 

Aanpak schijnconstructies 


minimumloon en minimumvakantiebijslag, 

Boek 7 van het Burgerlijk 

Wetboek en enige andere wetten ter 

verbetering van de naleving en handhaving 

van arbeidsrechtelijke wetgeving 

in verband met de aanpak van 

schijnconstructies door werkgevers 

(Wet aanpak schijnconstructies) 

– De regering heeft met de Wet aanpak 

schijnconstructies tot doel bij te 

dragen aan het voorkomen van 

oneerlijke concurrentie tussen bedrijven, 

het versterken van de rechtspositie 

van werknemers en aan een 

beloning voor werknemers, conform 

weten regelgeving, cao of afspraken 

bij individuele arbeidsovereenkomst. 

Misbruik van de bereidheid van 

arbeidskrachten, bijvoorbeeld uit 

andere lidstaten van de Europese 

Unie (EU), Europese Economische 

Ruimte (EER) en Zwitserland, om 

voor een lager loon te werken dan 

het toepasselijk minimumloon, leidt 

tot ongewenste concurrentie. De wet 

bestaat uit de volgende onderdelen: 

• Het wijzigen van de Wet minimumloon 

en minimumvakantiebijslag 

(WML) en het Burgerlijk Wetboek 

(BW), namelijk: 

- Het verduidelijken van de eisen die 

aan de loonstrook worden gesteld, 

waaronder het verplichten van werkgevers 

tot het specificeren van 

onkostenvergoedingen; 

- Het beter verankeren in de wetgeving 

van het recht op het wettelijk 

minimumloon en de uitbetaling 

daarvan; 

- Het verplichten van werkgevers om 

het wettelijk minimumloon giraal 

uit te betalen; 

- Het in principe niet meer toestaan 

van verrekeningen met en inhoudingen 

op het minimumloon; 

• Het mogelijk maken van openbaarmaking 

van inspectiegegevens; 

• De invoering van een ketenaansprakelijkheid 

voor het aan de werknemer 

verschuldigde loon; 

• Het verbeteren van de cao-naleving 

en -handhaving. Dit gebeurt door de 

algemeen verbindend verklaring van 

een cao eenmalig voor dezelfde duur 

maar maximaal een jaar te verlengen 

indien cao-partijen daar gezamenlijk 

om verzoeken en door reeds aanwezige 

inspectiegegevens door de 

Inspectie SZW te laten gebruiken 

voor een onderzoek zoals genoemd 

in artikel 10 van de Wet op het algemeen 

verbindend en het onverbindend 

verklaren van bepalingen van 

collectieve arbeidsovereenkomsten; 

• Het verbeteren van de publiekprivate 

informatie-uitwisseling door vermoedens 

van de Inspectie SZW van 

niet-naleving van cao’s door te geven 

aan (handhavingsinstanties van) 

caopartijen; 

• Het verbeteren van de handhaafbaarheid 

van de Wet arbeid vreemdelingen 

door expliciet in de wet op te 

nemen dat de werkgever moet meewerken 

aan de vaststelling van de 

identiteit van de werknemer. 

Inwerkingtreding m.i.v. 01-07-2015, 

m.u.v. de artikelen I, onderdelen B, D, 

I, voor zover het betreft artikel 18b, 

eerste en tweede lid, onderdeel a, en 

J, en II, onderdelen B, onder 1 en 2, C 

en D, die m.i.v. 01-01-2016 in werking 

treden, en de artikelen V, VI, en VIII. 


34 108) en inwerkingtredingsbesluit van 16-06-2015, 

Stb. 2015, 234 

Warenwetswijzigingen 

1295 - Wet tot wijziging van de 

Warenwet in verband met het verhogen 

van het maximum bedrag van 

de bestuurlijke boete en enkele andere 

wijzigingen waaronder regels inzake 

het aanprijzen van het aanbrengen 

van een tatoeage of piercing en 

wijziging van de Warenwet BES in 

verband met het eenduidig regelen 

van de bevoegdheden van de toezichthouders 

en de eilandbesturen 

– Deze wet strekt tot een wijziging 

van de Warenwet en de Warenwet 

BES. De belangrijkste wijzigingen 

voor de Warenwet zijn: – verhoging 

van het maximale bedrag dat op 

grond van de Warenwet voor een 

bestuurlijke boete kan worden opgelegd; 

– wijzigingen in een aantal 

bevoegdheden; en – regels voor het 

aanprijzen van het aanbrengen van 

een tatoeage of piercing. Daarnaast 

bevat de wet enkele andere, meer 

technische, wijzigingen. 

De wijzigingen van de Warenwet BES 

zijn bedoeld om de bevoegdheden 

van de toezichthouders en de 

eilandsbesturen eenduidig te regelen. 

Met betrekking tot waren, niet 

zijnde eet- en drinkwaren, is het toezicht 

op de naleving op Bonaire, Sint 

Eustatius en Saba anders onvoldoende 

gewaarborgd. 


bepalen tijdstip, m.u.v. artikel I, 

onderdelen J en K, die in werking treden 

m.i.v. 24-06-2015. 


33 775) 

Uitbreiding Lijst I Opiumwet 

1296 - Besluit houdende wijziging 

van lijst I, behorende bij de Opiumwet, 

in verband met plaatsing op 

deze lijst van de middelen 25I- NBO- 

Me, 4,4’-DMAR, 5-IT, AH-7921, MDPV, 

methoxetamine en MT-45 

– Het Europees Waarnemingscentrum 

voor Drugs en Drugverslaving 

heeft ten aanzien van de zeven in de 

aanhef genoemde stoffen een riskassessment 

uitgevoerd. Bij alle stoffen 

hebben zich in lidstaten fatale 

incidenten voorgedaan en zijn er 

serieuze risico’s voor de volksgezondheid, 

vandaar de keuze voor Lijst I. 

Daarnaast heeft een aantal stoffen 

een werking die vergelijkbaar is met 


Wetgeving 

verboden middelen en kunnen deze 

dus als alternatief dienen. 

25I-NBOMe is voor wat betreft de 

werking gerelateerd aan 2C-I, een 

verboden middel op lijst I van de 

Opiumwet. 4,4’-DMAR is voor wat 

betreft de werkzame stoffen en effecten 

gerelateerd aan de verboden stoffen 

4-methylaminorex (4-MAR) en 

aminorex. 5-IT is een stimulerend 

middel vergelijkbaar met amfetamine. 

AH-7921 heeft grote risico’s op 

verslaving, omdat de werking vergelijkbaar 

is met morfine. Methoxetamine 

heeft een werking vergelijkbaar 

met het verboden middel fencyclidine. 

MDPV heeft een werking die vergelijkbaar 

is met cocaïne, maar een 

heviger en langduriger werking 

heeft. MT-45 valt binnen de groep 

opioïden en lijkt, net als AH-7921, 

voor wat betreft de werking op morfine. 


Besluit van 04-06-2015, Stb. 2015, 237 

Sociale veiligheid scholen 

1297 - Wet tot wijziging van enige 

onderwijswetten in verband met het 

invoeren van de verplichting voor 

scholen zorg te dragen voor de veiligheid 

op school 

– Met deze wet worden schoolbesturen 

in het funderend onderwijs, dus 

in het basisonderwijs, het voortgezet 

onderwijs en het (voortgezet) speciaal 

onderwijs, verplicht om zorg te 

dragen voor een veilige schoolomgeving 

waarbij aandacht wordt besteed 

aan pesten. Hiertoe regelt het wetsvoorstel 

drie concrete verplichtingen: 

• het voeren van veiligheidsbeleid 

dat naast de sociale veiligheid ook de 

psychische en de fysieke veiligheid 

omvat; 

• het beleggen van de taken: coördineren 

van het beleid ten aanzien van 

pesten en fungeren als aanspreekpunt 

in het kader van pesten bij een 

persoon; 

• de monitoring van de sociale veiligheid 

van leerlingen, zodanig dat het 

een actueel en representatief beeld 

geeft. Hieronder valt ook het welbevinden 

van leerlingen. 

Schoolbesturen worden verplicht om 

zorg te dragen voor de veiligheid op 

al hun scholen voor al hun leerlingen 

en om pesten actief tegen te 

gaan. Het gaat hierbij om een vergaande 

inspanningsverplichting voor 

scholen om zorg te dragen voor de 

veiligheid van leerlingen en een veilig 

schoolklimaat op hun scholen. 

Voor veel schoolbesturen betekent 

een wettelijke explicitering van de 

verantwoordelijkheid voor veiligheid 

niets nieuws. Zij voeren al een veiligheidsbeleid 

met hun scholen. Volgens 

het kabinet beperken deze 

afspraken zich echter vaak tot een 

verzameling van protocollen en verworden 

ze tot een papieren tijger. De 

plannen gaan onvoldoende in op de 

implementatie van veiligheidsbeleid. 

Monitoring van de veiligheidsbeleving 

van leerlingen is essentieel bij 

de beoordeling van het veiligheidsbeleid. 

Een school kan alleen beleid 

voeren als zij inzicht heeft in de feitelijke 

en ervaren veiligheidsbeleving 

en het welbevinden van leerlingen. 

Mede door de verplichte monitoring 

komen de (geanonimiseerde en geaggregeerde) 

gegevens ter beschikking 

van de inspectie. Door wettelijke verankering 

komt de inspectie in de 

positie om effectief toezicht te houden 

op de sociale veiligheid op scholen, 

en indien daar aanleiding toe is, 

kan zij handhavend optreden. 




34 130) 

Wijziging Politiewet 2012 


1298 - Besluit tot vaststelling van het 

tijdstip van inwerkingtreding van 

artikel I, onderdeel D, van de Wet van 

20 december 2012 tot wijziging van 

de Politiewet 2012 in verband met de 

positie van de korpschef en van de 

regioburgemeester alsmede enkele 

andere verbeteringen (Stb. 2012, 660) 

– Het genoemde onderdeel treedt in 

werking op 01-01-2015. 


Ongevallenmelding medisch 

onderzoek 


medisch-wetenschappelijk onderzoek 

met mensen in verband met een uitbreiding 

van de meldingsplicht van 

ernstige ongewenste voorvallen 

– De Wet medisch-wetenschappelijk 

onderzoek met mensen (WMO) 

wordt gewijzigd ten einde de eisen 

voor het melden van ernstige ongewenste 

voorvallen voor geneesmiddelenonderzoek 

en ander medischwetenschappelijk 

onderzoek gelijk te 

trekken. Volgens het kabinet is er wat 

betreft risico’s geen verschil tussen 

geneesmiddelenonderzoek en onderzoek 

waarbij sprake is van andere 

interventies zoals onderzoek met 

voedingsmiddelen, medische hulpmiddelen, 

bestraling of chirurgisch 

ingrijpen. In beide gevallen kunnen 

er hoge en lage risico’s zijn. Er is dan 

ook geen reden om in de wet onderscheid 

te maken. Daarom wordt de 

meldingsplicht van ernstige ongewenste 

voorvallen verbreed naar al 

het medisch-wetenschappelijk onderzoek. 




33 646) 

Participatiewet 


1300 - Besluit tot wijziging van het 

besluit van 4 juli 2014 tot vaststelling 

van het tijdstip van inwerkingtreding 

van de Wet maatregelen Wet 

werk en bijstand en enkele andere 

wetten, de Wet hervorming kindregelingen 

en de Invoeringswet Participatiewet 

(Stb. 2014, 271) en het Besluit 

van 10 december 2014 tot vaststelling 

van het tijdstip van inwerkingtreding 

van de Verzamelwet SZW 

2015 (Stb. 2014, 516) 

– De artikelen II, onderdelen A tot en 

met E, H en I, III, onderdelen A, D en 

E, en V, onderdelen A, B, C en F, van 

de Wet maatregelen Wet werk en bijstand 

en enkele andere wetten treden 

in werking m.i.v. 1 juli 2015. 


Enkele-feitconstructie 



tijdstip van inwerkingtreding van de 

Wet van 21 mei 2015 tot wijziging 

van de Algemene wet gelijke behandeling 

in verband met het annuleren 

van de enkele-feitconstructie in de 

Algemene wet gelijke behandeling 

(Stb. 2015, 200) 


Wetgeving 

– De wet treedt in werking m.i.v. 

01-07-2015. 


Belastingplan 2015 


1302 - Besluit tot inwerkingtreding 

van artikel XV, onderdelen Fa, Ga, Gb, 

Gc, Gd, Ia, Ib en Id, van het Belastingplan 

2015 

– De genoemde onderdelen treden in 

werking m.i.v. 01-07-2015. 


Wet flexibel werken 


aanpassing arbeidsduur ten einde 

flexibel werken te bevorderen 

– Met deze wet willen de initiatiefnemers 

de combinatie van arbeid en 

privé effectief ondersteunen. Zij stellen 

voor om de Wet aanpassing 

arbeidsduur om te vormen tot een 

Wet flexibel werken (hierna Wfw). 

Werknemers krijgen het recht hun 

werkgever te verzoeken om een wijziging 

in arbeidsuren, werktijden en 

werkplek. 

Voor de samenleving worden grote 

arbeidsmarkttekorten verwacht. Om 

de kosten van de vergrijzing te kunnen 

opvangen is het van belang dat 

iedereen die kan werken, naar vermogen 

bijdraagt. De arbeidsparticipatie 

van vrouwen in Nederland is met 

60% relatief hoog. Daar staat tegenover 

dat vrouwen relatief gemiddeld 

weinig uren werken. Als de overheid 

de arbeidsparticipatie van met name 

vrouwen verder wil bevorderen, dan 

zal dat gepaard moeten gaan met 

betere mogelijkheden (voor beide 

partners) om werk en zorg te combineren. 

Er bestaat een grote behoefte onder 

werkenden om flexibel te kunnen 

werken. De initiatiefnemers wijzen 

op onderzoeken. Hoewel ook sociale 

partners de noodzaak van meer flexibiliteit 

onderkennen, vertaalt dit zich 

nog maar in beperkte mate in CAOafspraken. 

De initiatiefnemers willen 

met de Wfw een bijdrage leveren aan 

de cultuuromslag, die ook de SER 

bepleit. Door aanpassing van de wet 

zullen werknemers en werkgevers 

vaker in CAO’s aanvullende afspraken 

maken over flexibel werken en nader 

invulling geven aan de mogelijkheden 

die de Wfw biedt. 

De belangrijkste wijziging betreft de 

uitbreiding van de Waa, waarmee 

wordt beoogd dat werknemers een 

verzoek in kunnen dienen voor iedere 

vorm van flexibel werk. Werknemers 

krijgen het recht hun werkgever 

te verzoeken om een wijziging in 

arbeidsuren, -tijden en -plaats. Door 

toevoeging van de begrippen 

‘arbeidstijden’ en ‘plaats’ wordt ieder 

verzoek tot flexibel werk mogelijk als 

dit voldoet aan de definitie van 

arbeidsvoorwaarden. De Waa beperkt 

zich daardoor niet meer tot alleen 

een aanpassing van de arbeidsuren. 

Voor tijdonafhankelijk werken geldt 

dat de werkgever een verzoek om 

flexibel te mogen werken moet inwilligen, 

tenzij zwaarwegende bedrijfsof 

dienstbelangen zich daartegen 

verzetten. Voor plaatsonafhankelijk 

werken geldt een lichter regiem, 

waardoor er meer sprake is van een 

‘right to ask, duty to consider’. De wet 

is overigens alleen van toepassing op 

werkgevers met meer dan tien werknemers. 



32 889) en inwerkingtredingsbesluit van 18-06-2015, 

Stb. 2015, 246 

Onderzoek in het lichaam 



tijdstip van inwerkingtreding van de 

artikelen Ia en II van de Wet van 8 

april 2015 tot wijziging van de Politiewet 

2012 (onderzoek in lichaam) 

(Stb. 2015, 142) 

– De genoemde artikelen treden in 

werking m.i.v. 01-07-2015. 


Nieuwe 

wetsvoorstellen 

Vrijlating lijfrenteopbouw en 

vrijwillige voortzetting pensioenopbouw 

1305 - Wetsvoorstel (15-06-2015) tot 

wijziging van de Participatiewet in 

verband met de bescherming van lijfrenteopbouw 

en de vrijlating van 

inkomsten uit arbeid en wijziging 

van de Pensioenwet en de Wet verplichte 

beroepspensioenregeling in 

verband met de bevordering van vrijwillige 

voortzetting van pensioenopbouw 

(Wet vrijlating lijfrenteopbouw 

en inkomsten uit arbeid en bevordering 

vrijwillige voortzetting pensioenopbouw) 

– Om het voor zelfstandigen – evenals 

voor werknemers voor wie geen of 

een beperkte arbeidsvoorwaardelijke 

pensioenregeling beschikbaar is – 

aantrekkelijker te maken een pensioen 

op te bouwen is in het Witteveenakkoord 

opgenomen dat opgebouwd 

pensioen in de derde pijler - onder 

bepaalde voorwaarden en binnen 

zekere grenzen – beschermd is voor 

de vermogenstoets in de Participatiewet. 

Bij de pensioenvoorziening voor 

werknemers – de tweede pijler - is 

geen sprake van een opgebouwd vermogen 

waarvan kan worden verlangd 

dat dit te gelde wordt gemaakt alvorens 

beroep op bijstand wordt gedaan. 

Door de pensioenvoorziening in de 

derde pijler evenmin voorwerp te 

laten zijn van de vermogenstoets in 

de Participatiewet wordt op dit punt 

een grotere gelijkheid tussen zelfstandigen 

en werknemers bereikt. Het 

kabinet heeft daarnaast bovendien 

aangekondigd dat, om de mogelijkheid 

van vrijwillige voortzetting van 

de tweedepijlerpensioenregeling door 

zelfstandigen te vergemakkelijken 

waaraan zij daaraan voorafgaand als 

werknemer deelnamen, er in de Pensioenwet 

een termijn van negen maanden 

zal worden geïntroduceerd waarin 

zij die beslissing kunnen nemen. 

Momenteel moeten gewezen werknemers 

bij sommige pensioenuitvoerders 

al binnen drie maanden hierover 

een besluit nemen. Met deze maatregel 

is het niet langer mogelijk dat de 

pensioenuitvoerder een kortere termijn 

aanhoudt dan deze wettelijke 

termijn. In onderhavig wetsvoorstel 

zijn beide maatregelen opgenomen. 

De bescherming van het pensioenvermogen 

voor de vermogenstoets wordt 

gerealiseerd door een wijziging van 

de Participatiewet. De verlenging van 

de beslistermijn voor de vrijwillige 

voortzetting van deelname aan een 

pensioenregeling houdt een wijziging 

in van de Pensioenwet en de Wet verplichte 

beroepspensioenregeling. 

Onderhavig wetsvoorstel voorziet 


Wetgeving 

tevens in een wijziging van de vrijlating 

voor inkomsten uit arbeid in de 

Participatiewet, de Wet inkomensvoorziening 

oudere en gedeeltelijk 

arbeidsongeschikte werkloze werknemers 

(IOAW) en de Wet inkomensvoorziening 

oudere en gedeeltelijk 

arbeidsongeschikte gewezen zelfstandigen 

(IOAZ). 

Kamerstukken II 2014/15, 34 227, nrs. 1-4 

Energieprestatievergoeding 

huurwoningen 


wijziging van Boek 7 van het Burgerlijk 

Wetboek en de Uitvoeringswet 

huurprijzen woonruimte in verband 

met de mogelijkheid voor verhuurder 

en huurder een energieprestatievergoeding 

overeen te komen 

– Dit wetsvoorstel strekt tot wijziging 

van het Burgerlijk wetboek en de Uitvoeringswet 

huurprijzen woonruimte. 

Het wetsvoorstel maakt het voor 

verhuurder en huurder mogelijk om 

in het kader van het energiezuinig 

maken van de woonruimte een energieprestatievergoeding 

aan de verhuurder 

overeen te komen voor een 

gegarandeerde energieprestatie van 

de woning. Enerzijds wordt hiermee 

de verhuurder meer zekerheid gegeven 

over hetgeen hij bij een huurder 

in redelijkheid in rekening mag brengen. 

Anderzijds wordt de huurder 

beschermd tegen een te hoge vergoeding 

die hij voor de geleverde energie 

aan zijn verhuurder moet betalen. 

Door middel van dit wetsvoorstel 

wordt tevens gestimuleerd om vooruit 

te lopen op Europees en Nederlands 

beleid om de energieprestatie 

van nieuwbouwwoningen per 2020 

op het niveau van bijna-energieneutrale 

nieuwbouw te brengen. 

Voorgesteld wordt in het BW de 

mogelijkheid op te nemen dat de 

verhuurder en de huurder in de zich 

daartoe lenende gevallen een 

energieprestatievergoeding overeen 

komen, waardoor in die gevallen 

voor die vergoeding eigen regels 

gaan gelden, terwijl de regels voor de 

huurprijs, de vergoeding voor nutsvoorzieningen 

en de servicekosten 

hier toepassing missen, voor zover 

de wet niet naar die regels verwijst. 

De energieprestatievergoeding is een 

vergoeding voor de kosten van de 

energielevering aan de huurder 

waarvoor een van de regeling voor 

de kosten van een nutsvoorziening 

of servicekosten afwijkende berekeningsmethodiek 

kan worden gehanteerd. 

De huurder en verhuurder zijn in 

beginsel vrij om de hoogte van de 

energieprestatievergoeding te bepalen. 

Ter bescherming van de huurder 

en om duidelijkheid te geven of de in 

rekening te brengen energieprestatievergoeding 

redelijk zou kunnen 

zijn, zullen evenwel bij algemene 

maatregel van bestuur nadere regels 

worden gesteld met betrekking tot 

de gevallen waarin sprake is van een 

energieprestatievergoeding. Ook zal 

met deze algemene maatregel van 

bestuur een maximaal vast te stellen 

bedrag worden bepaald voor de energieprestatievergoeding. 


Herziening partneralimentatie 

1307 - Initiatiefwetsvoorstel (19-06- 

2015) tot wijziging van Boek 1 van 

het Burgerlijk Wetboek en van enige 

andere wetten in verband met de 

herziening van het stelsel van partneralimentatie 

(Wet herziening partneralimentatie) 

– In dit initiatiefwetsvoorstel van de 

leden Van Oosten, Recourt en Berndsen-Jansen 

wordt ten eerste de toegang 

tot partneralimentatie beperkt 

tot degenen die daadwerkelijk als 

gevolg van de tijdens het huwelijk 

gemaakte keuzes een extra steun in 

de rug nodig hebben om weer terug 

te kunnen keren op de arbeidsmarkt, 

dan wel degenen die deze steun 

nodig hebben als gevolg van de keuzes 

die partijen hebben gemaakt ten 

aanzien van de zorgverdeling voor de 

kinderen. Ten slotte zijn initiatiefnemers 

ervan overtuigd dat de 

bestaande praktijk, waarbij de onderhoudsgerechtigde 

anders dan voorzien 

zich vaak niet voorbereid op de 

terugkeer op de arbeidsmarkt door 

bijvoorbeeld scholing of (vrijwilligers)werk, 

niet meer (zo lang) voor 

rekening van de onderhoudsplichtige 

dient te komen. Uitgangspunt is 

immers dat een ieder in zijn eigen 

levensonderhoud dient te voorzien. 

Initiatiefnemers maken een uitzondering 

voor zeer langdurige huwelijken 

waarbij een van de partners op 

latere leeftijd niet (meer) werkt en 

huwelijken waaruit kinderen geboren 

zijn die de leeftijd van 12 jaar bij de 

scheiding nog niet hebben bereikt. 

Initiatiefnemers achten het redelijk 

dat voor deze categorieën in beginsel 

een uitzondering wordt opgenomen 

omdat dit in het belang van de kinderen 

of in het belang van de onderhoudsgerechtigde 

zelf is. Met name 

bij de langdurige huwelijken, in de 

visie van de initiatiefnemers een 

huwelijk dat langer heeft geduurd 

dan 15 jaar, kan de leeftijd van de 

onderhoudsgerechtigde 

een belemmering zijn om snel terug 

te keren tot de arbeidsmarkt. Zij gaan 

er hierbij van uit dat in de ‘traditionele’ 

huwelijken een van de partners 

nagenoeg geheel aan het arbeidsproces 

werd onttrokken. 

Voor kortdurende huwelijken waaruit 

geen kinderen geboren zijn, menen 

initiatiefnemers dat er geen reden is 

om een verplichting tot het betalen 

van partneralimentatie wettelijk te 

waarborgen. Partijen mogen daar, 

zoals dat ten aanzien van de gehele 

wettelijke regeling geldt, andersluidende 

afspraken over maken bij 

huwelijkse voorwaarden of echtscheidingsconvenant. 

Initiatiefnemers zijn van mening dat 

er geen maatschappelijk draagvlak 

meer bestaat voor de huidige duur 

van de partneralimentatie van 12 

jaar als het huwelijk langer heeft 

geduurd dan 5 jaar. Initiatiefnemers 

kiezen ervoor de duur van 5 jaar als 

uitgangspunt te nemen met een 

tweetal uitzonderingen. Voor huwelijken 

die korter geduurd hebben dan 

drie jaar ontstaat, zoals gezegd, geen 

recht op partneralimentatie. En de 

alimentatieplicht eindigt in ieder 

geval indien de alimentatieplichtige 

de AOW gerechtigde leeftijd 

bereikt. 

Daarmee komen initiatiefnemers tot 

het volgende schema, voor wat 

betreft de duur van partneralimentatie: 

– Geen kinderen jonger dan 12 jaar: 

• 0–3 jaar: geen recht op partneralimentatie. 

• 3-verder: de helft van het huwelijk 

met een maximum van 5 jaar. 

– Wel kinderen jonger dan 12 jaar: 

Partneralimentatie voor de helft van 

het huwelijk met een maximum van 

5 jaar maar in ieder geval totdat het 

jongste kind 12 jaar is. 


Wetgeving 

– Huwelijken langer dan 15 jaar en 

alimentatiegerechtigde ten hoogste 

10 jaar jonger dan AOW-leeftijd: 

5 jaar maar in ieder geval minimaal 

tot de alimentatiegerechtigde de 

AOW-gerechtigde leeftijd bereikt. 

– Alimentatieplichtige bereikt AOW 

gerechtigde leeftijd: 

In alle gevallen eindigt de alimentatieplicht 

indien de alimentatieplichtige 

de AOW gerechtigde leeftijd 

bereikt. 

Ten slotte wordt de berekeningssystematiek 

vereenvoudigd. De stappen 

om te komen tot de te betalen partneralimentatie 

zijn: 

– van beide echtgenoten wordt het 

alimentatie-inkomen na scheiding 

bepaald (artikel 400a) 

– op basis van dit inkomen wordt 

forfaitair de draagkracht van beiden 

bepaald 

– op de beschikbare draagkracht 

komen de door ieder voor een kind 

op grond van artikel 404 en 395a te 

dragen kosten van zorg en opvoeding 

en levensonderhoud en studie en bijkomende 

kosten van studie in 

mindering 

– van de resterende draagkracht 

behoudt ieder 40% (eigen luxe) 

– de partneralimentatie bedraagt de 

helft van het verschil van de draagkracht 

die na de voorgaande stappen 

resteert. 

Conform de doelstelling van de wet 

hebben nieuwe partners en kinderen 

van nieuwe partners geen invloed op 

de berekening. 


Implementatiewet wijziging 

richtlijn transparantie 


wijziging van de Wet op het financieel 

toezicht, het Burgerlijk Wetboek en 

enige andere wetten ter implementatie 

van richtlijn nr. 2013/50/EU tot 

wijziging van Richtlijn 2004/109/EG 

betreffende de transparantievereisten 

die gelden voor informatie over uitgevende 

instellingen waarvan effecten 

tot de handel op een gereglementeerde 

markt zijn toegelaten, Richtlijn 

2003/71/EG betreffende het prospectus 

dat gepubliceerd moet worden 

wanneer effecten aan het publiek 

worden aangeboden of tot de handel 

worden toegelaten en Richtlijn 

2007/14/EG tot vaststelling van concrete 

uitvoeringsvoorschriften van 

een aantal bepalingen van Richtlijn 

2004/109/EG (PbEU 2013, L 294) 

(Implementatiewet wijziging richtlijn 

transparantie) 

– De richtlijn transparantie bevat uiteenlopende 

verplichtingen voor het 

openbaar maken van gereglementeerde 

informatie door uitgevende 

instellingen waarvan effecten zijn 

toegelaten tot de handel op een gereglementeerde 

markt. Doel hiervan is 

de verspreiding van periodieke en 

doorlopende informatie binnen Europa 

te verbeteren om een hoog niveau 

van beleggersbescherming te realiseren 

en de marktefficiëntie te waarborgen. 

De wijzigingsrichtlijn beoogt 

de toepassing van de richtlijn transparantie 

voor met name kleine en 

middelgrote ondernemingen te vereenvoudigen 

en de effectiviteit ervan 

te verbeteren met name als het gaat 

om transparantie van de zeggenschap 

in uitgevende instellingen. De 

wijzigingsrichtlijn vloeit voort uit de 

evaluatie van de werking van de 

richtlijn transparantie die de Europese 

Commissie heeft uitgevoerd. Uit 

het evaluatieverslag van de Commissie 

volgt dat de transparantievoorschriften 

op onderdelen verbetering 

behoeven. In het bijzonder werd het 

nodig geacht de verplichtingen van 

uitgevende instellingen te vereenvoudigen 

om de gereglementeerde 

markten aantrekkelijker te maken 

voor kleine en middelgrote uitgevende 

instellingen die kapitaal aantrekken 

in Europa. 

Zoals hiervoor is opgemerkt, strekt 

de wijzigingsrichtlijn er met name 

toe de richtlijn transparantie op die 

onderdelen aan te passen. 

Onderdeel van de wijzigingsrichtlijn 

en daarmee onderdeel van dit wetsvoorstel 

is het afschaffen van de 

verplichting voor uitgevende instellingen 

om tweemaal per jaar tussentijdse 

verklaringen (of kwartaalberichten) 

algemeen verkrijgbaar te 

stellen. Ook bevat dit wetsvoorstel 

een verplichting voor uitgevende 

instellingen om een verslag algemeen 

verkrijgbaar te stellen over 

betalingen aan overheden. Uitgevende 

instellingen die actief zijn in de 

winningsindustrie (olie, gas en mijnbouw) 

of in de houtkap van oerbossen 

en waarvan de effecten zijn 

toegelaten tot de handel op een gereglementeerde 

markt dienen jaarlijks 

te rapporteren over de betalingen die 

zij in het kader van de winningsactiviteiten 

doen aan de overheden van 

de landen waarin zij actief zijn. 

De wijzigingsrichtlijn introduceert 

voorts een aantal handhavingsbevoegdheden 

die in ieder geval door 

alle nationale toezichthouders in de 

lidstaten voor in de richtlijn opgesomde 

overtredingen gebruikt kunnen 

worden. Dit omdat binnen de 

Europese Unie nationale rechtsstelsels 

met betrekking tot de sanctionerende 

bevoegdheden van toezichthouders 

sterk verschillen. Bovendien 

hanteren verschillende toezichthouders 

verschillende maatstaven bij het 

opleggen van sancties. Daarnaast 

bevat de wijzigingsrichtlijn bepalingen 

met betrekking tot het bekendmaken 

van sancties en het melden 

van overtredingen. De hiervoor benodigde 

aanpassing van de Wft betreft 

met name de nieuwe bevoegdheid in 

de voorgestelde wijziging van artikel 

1:81 Wft, die een verhoging betreft 

van de maximaal door de toezichthouder 

op te leggen bestuurlijke boete 

voor een afzonderlijke zware overtreding 

door een rechtspersoon (naar 

€ 10 miljoen of 5% van de totale jaaromzet, 

waar nu het maximum is 

gesteld op € 4 miljoen). 

Een ander aspect uit dit wetsvoorstel 

is de voorgestelde verduidelijking 

van de definitie van lidstaat van herkomst. 

Verder bevat dit wetsvoorstel 

bepalingen die onder meer strekken 

tot verlenging van de uiterste termijn 

voor (i) het voor het publiek 

beschikbaar houden van het jaar- en 

halfjaarverslag door uitgevende 

instellingen (van vijf jaar naar tien 

jaar) (artikelen 5:25c en 5:25d) en (ii) 

het publiceren van het halfjaarverslag 

(van twee naar drie maanden na 

afloop van de eerste zes maanden 

van het boekjaar) (artikel 5:25d). Ook 

wordt in dit wetsvoorstel onder meer 

voorgesteld de verplichtingen met 

betrekking tot de bekendmaking van 

nieuwe emissies van leningen en het 

melden van een ontwerp van een 

voorgenomen statutenwijziging af te 

schaffen. 


PGB in Zorgverzekeringswet 

1309 - Wetsvoorstel (19- 06-2015) tot 

wijziging van de Zorgverzekeringswet 


Wetgeving 

met het oog op het opnemen van 

regels betreffende een Zvw-pgb 

– Met het verwerpen door de Eerste 

Kamer van het wetsvoorstel wijziging 

van de Wet marktordening gezondheidszorg 

en enkele andere wetten, 

teneinde te voorkomen dat zorgverzekeraars 

zelf zorg verlenen of zorg 

laten aanbieden door zorgaanbieders 

waarin zij zelf zeggenschap hebben 

(33 362) is ook het voorstel voor een 

wettelijke grondslag voor het Zvwpgb 

verworpen. De verwerping van 

het wetsvoorstel 33 362 betekent 

echter dat er zonder het voorgestelde 

artikel 13a van de Zorgverzekeringswet 

(Zvw) geen opdracht is voor de 

verzekeraars om het Zvw-pgb in alle 

polissen op te nemen. Evenmin is er 

een grondslag om bij algemene 

maatregel van bestuur nadere regels 

te stellen over de voorwaarden waaronder 

de verzekerde in aanmerking 

komt voor een Zvw-pgb of het Zvwpgb 

kan besteden. Ook over de hoogte 

van het budget en de vergoeding 

van de met een Zvw-pgb vergoede 

zorg kunnen zonder grondslag geen 

regels worden gesteld. Om deze 

reden is het wenselijk dat de grondslag 

voor een Zvw-pgb alsnog zo 

spoedig mogelijk wettelijk verankerd 

wordt. Met het onderhavige wetsvoorstel 

wordt daarom beoogd het 

Zvw-pgb alsnog wettelijk te verankeren. 

Het met dit wetsvoorstel voorgestelde 

artikel 13a van de Zvw komt 

inhoudelijk grotendeels overeen met 

bepaling over het Zvw-pgb zoals deze 

was opgenomen in wetsvoorstel 

33 362. De Zvw kent een natura- en 

een restitutiepolis. Een verzekerde 

met een restitutiepolis heeft, op 

basis van de tussen hem en zijn zorgverzekeraar 

geldende polisvoorwaarden, 

de mogelijkheid om zelf te kiezen 

bij welke zorgaanbieder hij zijn 

zorg inkoopt. Een verzekerde met een 

naturapolis kan in principe kiezen 

voor het door zijn zorgverzekeraar 

gecontracteerde aanbod. Met de verankering 

van het Zvw-pgb in de Zvw 

krijgen zorgverzekeraars de opdracht 

om in iedere zorgpolis een mogelijkheid 

van restitutie voor verpleging 

en verzorging die niet gepaard gaat 

met verblijf in verband met geneeskundige 

zorg (wijkverpleging) aan te 

bieden (artikel 13a, eerste lid, Zvw). 

Keuzevrijheid voor de verzekerde 

met een aanspraak op wijkverpleging 

wordt daarmee zowel voor verzekerden 

met een naturapolis, als die met 

een restitutiepolis wettelijk vastgelegd. 

Voor de begripsomschrijving 

van het Zvw-pgb is aangesloten bij de 

terminologie die gehanteerd wordt 

bij restitutie. Het Zvw-pgb is dus een 

vergoeding aan de verzekerde. Het 

gaat echter om een vergoeding die is 

gemaximeerd, zodat het een budget 

betreft. Het kan bijvoorbeeld om een 

bepaald bedrag voor een bepaalde 

periode gaan of om een aantal uren 

tegen een toereikend tarief. De wijze 

waarop het Zvw-pgb wettelijk wordt 

vastgelegd, sluit aan bij de systematiek 

van de Zvw. Naast de opdracht 

aan zorgverzekeraars om het Zvwpgb 

in iedere zorgpolis op te nemen, 

voorziet artikel 13a Zvw met het derde 

lid in een grondslag om bij of 

krachtens algemene maatregel van 

bestuur nadere regels te stellen. Het 

gaat daarbij in de eerste plaats om de 

voorwaarden waaronder de verzekerde 

in aanmerking komt voor een 

Zvw-pgb. Ook kunnen bij amvb regels 

worden gesteld over de hoogte van 

de vergoeding aan de verzekerde van 

de met een Zvw-pgb verkregen zorg. 


Implementatie 

Tabaksrichtlijn 

1310 - Wetsvoorstel (19- 06-2015) tot 

wijziging van de Tabakswet ter implementatie 

van Richtlijn 2014/40/EU, 

inzake de productie, 

de presentatie en de verkoop van 

tabaks- en aanverwante producten 

– De Tabaksproductenrichtlijn 

beoogt de onderlinge aanpassing van 

de wettelijke en bestuursrechtelijke 

bepalingen van de lidstaten inzake 

de productie, presentatie en verkoop 

van tabaksproducten en aanverwante 

producten teneinde de interne markt 

voor tabaksproducten en aanverwante 

producten beter te doen functioneren 

– waarbij wordt uitgegaan van 

een hoog niveau van bescherming 

van de volksgezondheid, met name 

voor jongeren – en teneinde te voldoen 

aan de verplichtingen van de 

Europese Unie die voortvloeien uit 

het WHO-Kaderverdrag inzake 

tabaksontmoediging (ook bekend als 

het FCTC-verdrag). De Tabaksproductenrichtlijn 

moet uiterlijk op 20 mei 

2016 in nationaal recht zijn omgezet. 

Op hoofdlijnen bepaalt de Tabaksproductenrichtlijn 

het volgende: 

• uitbreiding van de werkingssfeer 

van de richtlijn tot meer producten. 

• etikettering en verpakking: op alle 

verpakkingen van voor roken 

bestemde tabaksproducten moet een 

gecombineerde gezondheidswaarschuwing 

bestaande uit een afbeelding 

en een tekst zijn aangebracht 

die 65% van de voor- en de achterkant 

van de verpakking beslaat, 

inclusief informatie over diensten 

die helpen om te stoppen met roken. 

• ingrediënten: de Tabaksproductenrichtlijn 

regelt een verbod op sigaretten 

en shagtabak met kenmerkende 

aroma’s. 

• rookloze tabak: alle rookloze 

tabaksproducten moeten op beide 

zijden zijn voorzien van gezondheidswaarschuwingen. 

• nieuwsoortige tabaksproducten: 

deze producten moeten aan de 

Tabaksproductenrichtlijn voldoen en 

er is een voorafgaande kennisgeving 

nodig voordat zij in de handel 

worden gebracht. 

• grensoverschrijdende verkoop op 

afstand (internetverkoop): 

lidstaten mogen grensoverschrijdende 

verkoop van tabaksproducten, 

elektronische sigaretten en navulverpakkingen 

verbieden. 

• illegale handel: alle verpakkingseenheden 

van tabaksproducten 

dienen, na een overgangstermijn, 

voorzien te zijn van een unieke identificatiemarkering 

(volgen traceersysteem) 

en veiligheidskenmerken, 

om de illegale handel in tabaksproducten 

tegen te gaan. 

Met dit voorstel van wet voldoet 

Nederland niet alleen aan de implementatieplicht 

van de richtlijn, maar 

wordt ook uitvoering gegeven aan de 

bepalingen van het Kaderverdrag om 

burgers te beschermen tegen blootstelling 

aan tabaksrook en om 

tabaksontmoediging te bereiken. 



Wetgeving 

1311 

Vervolgstukken 

Wet flexibel werken 

Brief van de Minister van SZW 

(19-06-2015) over het initiatiefwetsvoorstel 

tot wijziging van de Wet 

aanpassing arbeidsduur ten einde 

flexibel werken te bevorderen. 

– Brief van de minister over de 

bekrachtiging van het inititatiefwetsvoorstel. 

Kamerstukken I 2014/15, 32 889, G 

Auteurscontractenrecht 

Verslag (24-06-2015) over het wetsvoorstel 

tot wijziging van de Auteurswet 

en de Wet op de naburige rechten 

in verband met de versterking 

van de positie van de auteur en de 

uitvoerend kunstenaar bij overeenkomsten 

betreffende het auteursrecht 

en het naburig recht (Wet 

auteurscontractenrecht). 

Kamerstukken I 2014/15, 33 308, D 

Wet Natuurbescherming 

Brieven van de Staatssecretaris van 

EZ (23-06-2015 en 24-06-2015) over 

het wetsvoorstel houdende regels ter 

bescherming van de natuur (Wet 

natuurbescherming). 

– Brieven waarin de staatssecretaris 

een reactie geeft op de amendementen 

waarover zij tijdens het wetgevingsoverleg 

nog geen oordeel had 

gegeven. 

Kamerstukken II 2014/15, 33 348, nrs. 95 en 111 

Wanbetalers zorgverzekering 

Verslag van een schriftelijk overleg 

(22-06-2015) en brief van de Minister 

van VWS (24-06-2015) over het wetsvoorstel 

tot wijziging van de Zorgverzekeringswet 

in verband met verbetering 

van de maatregelen bij 

niet-betalen van de premie en de 

bestuursrechtelijke premie en enkele 

andere wijzigingen (verbetering wanbetalersmaatregelen). 

– Brief waarin de minister reageert 

op de vraag waarom niet eerder is 

gemeld dat het aangenomen amendement 

Leijten/Van Gerven (Kamerstuk 

33 683, nr. 41), dat eist dat zorgverzekeraars 

die reserves in kas 

hebben, deze ook na 2016 niet 

mogen uitkeren als winst, nader 

moet worden onderzocht op juridische 

houdbaarheid en andere consequenties. 

De minister geeft aan dat 

zij meent de Kamer al te hebben 

gewezen op de consequenties van dit 

amendement en dat nu de Kamer dit 

amendement heeft aangenomen, een 

verdergaande analyse van de boodschap 

is geboden en dat thans wordt 

onderzocht welke consequenties uitvoering 

van dit amendement met 

zich kan brengen. 

Kamerstukken I 2014/15, 33 683, E 

Kamerstukken II 2014/15, 33 683, nr. 55 

Onderwijstoezicht 

Tweede nota van wijziging (24-06- 

2015) bij het wetsvoorstel tot wijziging 

van de Wet op het primair 

onderwijs, de Wet primair onderwijs 

BES, de Wet op de expertisecentra, de 

Wet op het voortgezet onderwijs, de 

Wet voortgezet onderwijs BES en de 

Wet op het onderwijstoezicht in verband 

met een doeltreffender regeling 

van het onderwijstoezicht. 


Omgevingswet 

Brief van de Minister van IenM (18- 

06-2015) en verslag van een wetgevingsoverleg 

(19-06-2015) over het 

wetsvoorstel houdende regels over 

het beschermen en benutten van de 

fysieke leefomgeving (Omgevingswet). 

– Brief waarin de minister haar waardering 

van de ingediende amendementen 

op het wetsvoorstel Omgevingswet 

geeft. 


Opzegging sociaal 

zekerheidsverdrag met 

Marokko 

Brief van de Minister van BZK (18-06- 

2015) en brieven van de Minister van 

SZW (18-06-2015) over het wetsvoorstel 

houdende goedkeuring van het 

voornemen tot opzegging van het op 

14 februari 1971 te Rabat tot stand 

gekomen Algemeen Verdrag inzake 

sociale zekerheid tussen het Koninkrijk 

der Nederlanden en het Koninkrijk 

Marokko (Trb. 1972, 34), en het op 

3 november 1972 te Rabat tot stand 

gekomen Administratief Akkoord 

betreffende de wijze van toepassing 

van het Algemeen Verdrag inzake 

sociale zekerheid tussen het Koninkrijk 

der Nederlanden en het Koninkrijk 

Marokko (Trb. 1973, 130). 

– Brief van de Minister van BZK over 

de betrekkingen tussen Nederland 

en Marokko en de eventuele schade 

als gevolg van de discussie rondom 

het bilaterale socialezekerheidsverdrag. 

Ook gaat hij in op de samenwerking 

met Marokko op het gebied 

van Veiligheid en Justitie. 

De brieven van de Minister van SZW 

geven een nadere toelichting op de 

stand van zaken ten aanzien van 

onderhandelingen met Marokko over 

het bilaterale socialezekerheidsverdrag. 

Omdat de minister verwacht 

dat er overeenstemming kan worden 

bereikt, verzoekt hij de voorzitter om 

de opschorting van de behandeling 

van het wetsvoorstel te handhaven. 

Kamerstukken II 2014/15, 34 052, nrs. 9, 10 en 11 

Jeugdverblijven 

Brieven van de Minister van SZW (24- 

06-2015) over het wetsvoorstel tot 

vaststelling van bepalingen op het 

gebied van jeugdverblijven (Wet op 

de jeugdverblijven). 

– Brieven van de minister waarin hij 

een reactie geeft en in gaat op de 

technische aspecten van het amendement 

dat regelt dat burgerschap 

en integratie expliciet onderdeel uitmaken 

van de kwaliteitsvoorschriften. 


Valsemunterij 

Eindverslag (23-06-2015) over het 

wetsvoorstel tot implementatie van 

de richtlijn 2014/62/EU van het Europees 

parlement en de Raad van 15 

mei 2014 betreffende de strafrechtelijke 

bescherming van de euro en 

andere munten tegen valsemunterij 

en ter vervanging van Kaderbesluit 

2000/383/JBZ van de Raad (PbEU L 

151/1). 

Kamerstukken I 2014/15, 34 081, A 

Implementatie Procedure- en 

Opvangrichtlijn 

Voorlopig verslag (22-06-2015) en 

memorie van antwoord (22-06-2015) 

over en bij het wetsvoorstel tot wijziging 

van de Vreemdelingenwet 2000 

ter implementatie van Richtlijn 

2013/32/EU van het Europees parlement 

en de Raad van 26 juni 2013 

betreffende gemeenschappelijke procedures 

voor de toekenning en 

intrekking van de internationale 

bescherming (PbEU 2013, L 180) en 

Richtlijn 2013/33/EU van het Euro- 


Wetgeving 

pees parlement en de Raad van 26 

juni 2013 tot vaststelling van normen 

voor de opvang van verzoekers 

om internationale bescherming. 

Kamerstukken I 2014/15, 34 088, B en C 

Wijziging Wet Huis voor 

klokkenluiders 

Brief van lid/fractie (25-06-2015) over 

het initiatiefwetsvoorstel tot wijziging 

van de Wet Huis voor klokkenluiders. 

– Brief waarin de leden een nadere 

toelichting geven op enkele vragen 

die in de schriftelijke voorbereiding 

door de leden van de fractie van de 

VVD zijn gesteld betreffende de onafhankelijkheid 

van het Huis voor klokkenluiders 

en de benoeming van de 

voorzitter en de leden van het Huis 

voor klokkenluiders. 


Erfgoedwet 

Gewijzigd voorstel van wet (18-06- 

2015) houdende bundeling en aanpassing 

van regels op het terrein van 

cultureel erfgoed. 


Algemeen pensioenfonds 

Brief van de Staatssecretaris van SZW 

(17-06-2015) en aanvulling op deze 

brief (18-06-2015) over het wetsvoorstel 

tot wijziging van de Pensioenwet 

en enige andere wetten in verband 

met de invoering van een algemeen 

pensioenfonds (Wet algemeen pensioenfonds) 

en gewijzigd voorstel van 

wet (18-06-2015). 

– Brief waarin de staatssecretaris 

aangeeft dat zij zich goed kan vinden 

in het doel van het amendement 

Lodders/Vermeij (Handelingen II 

2014/15, nr . 96) welke gescheiden 

vermogens bij een fusie van verplichtgestelde 

bedrijfstakpensioenfondsen 

mogelijk maakt, maar dat zij 

het van belang acht om zorgvuldig te 

kijken naar de precieze juridische 

consequenties van het amendement, 

met name op het vlak van de houdbaarheid 

van de verplichtstelling. In 

de aanvulling op de brief tracht de 

staatssecretaris duidelijkheid te verschaffen 

over de verdere route van 

het wetsvoorstel. 



De politieacademie 

Nota n.a.v. het verslag (24-06-2015) 

bij het wetsvoorstel tot wijziging van 

de Politiewet 2012 in verband met de 

inbedding van de Politieacademie in 

het nieuwe politiebestel. 


Vormerkung en beslag 


en nota van wijziging (25-06-2015) 


het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering 

teneinde de werking van 

de inschrijving van de koop van een 

registergoed in de openbare registers 

te verbeteren. 


Richtlijn jaarrekening 



Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek 

ter uitvoering van Richtlijn 2013/34/ 

EU van 26 juni 2013 betreffende de 

jaarlijkse financiële overzichten, 

geconsolideerde financiële overzichten 

en aanverwante verslagen van 

bepaalde ondernemingsvormen, tot 

wijziging van Richtlijn 2006/43/EG 

en tot intrekking van Richtlijnen 

78/660/EEG en 83/349/EEG (PbEU 

2013, L 182) (Uitvoeringswet richtlijn 

jaarrekening). 


Personenregister 

kinderopvang 

Nota van wijziging (23-06-2015), verslag 

(23-06-2015), nota n.a.v. het verslag 

(23-06-2015) en tweede nota van 

wijziging (24-06-2015) bij en over het 

wetsvoorstel tot wijziging van de Wet 

kinderopvang en kwaliteitseisen peuterspeelzalen 

in verband met de 

totstandkoming van het personenregister 

kinderopvang en peuterspeelzaalwerk. 

Kamerstukken II 2014/15, 34 195, nrs. 5, 6, 7 en 8 

Exploitatie Schiphol 

Nader verslag (25-06-2015) over het 

wetsvoorstel tot wijziging van de Wet 

luchtvaart in verband met de evaluatie 

van de Wet van 29 juni 2006 tot 

wijziging van de Wet luchtvaart inzake 

de exploitatie van de luchthaven 

Schiphol. 


Financiële markten 2016 


tot wijziging van de Wet op 

het financieel toezicht en enige 

andere wetten op het terrein van de 

financiële markten (Wijzigingswet 

financiële markten 2016). 


Taken van Zorginstituut 

naar CAK 

Brief van de Minister van VWS (23- 

06-2015) en nota van wijziging (23- 

06-2015) over en bij het wetsvoorstel 

tot wijziging van de Zorgverzekeringswet 

en andere wetten in verband 

met de overgang van een aantal 

taken van het Zorginstituut 

Nederland naar het CAK. 

– Aanbiedingsbrief bij nota van 

wijziging. 


Effectenbewaarinstellingen 


tot wijziging van de Wet op 

het financieel toezicht ter uitvoering 

van verordening (EU) nr. 909/2014 

van het Europees parlement en de 

Raad van 23 juli 2014 betreffende de 

verbetering van de effectenafwikkeling 

in de Europese Unie, betreffende 

centrale effectenbewaarinstellingen 

en tot wijziging van Richtlijnen 

98/26/EG en 2014/65/EU en Verordening 

(EU) nr. 236/2012 (PbEU 2014, L 

257) (Wet uitvoering verordening 

centrale effectenbewaarinstellingen). 


1312 

Nota’s, 

rapporten & 

verslagen 

Toegang maatschappelijke 

opvang o.b.v. Wmo / opvang 

illegalen 

Brief van de Staatssecretaris van 

VWS (15-06-2015) bij de aanbieding 

van de resolutie in de ESH-zaak 

Feantsa vs. Nederland (klacht nr. 

86/2012). 

– Het rapport van het Europees 

Comité voor Sociale Rechten (ECSR) 

naar aanleiding van de collectieve 

klacht van FEANTSA tegen Nederland 

(klacht nr. 86/2012) in het licht van 

het Europees Sociaal Handvest (ESH) 


Wetgeving 

ziet op de toegang, capaciteit en kwaliteit 

van de maatschappelijke 

opvang op basis van de Wmo. Bijgaand 

wordt de Kamer de resolutie 

van het Comité van Ministers 

gestuurd. Met deze resolutie is de 

collectieve klachtprocedure afgerond. 

Het kabinet zal als gevraagd het 

Comité van Ministers in kennis stellen 

van verdere ontwikkelingen. In 

zijn rapport concludeert het ECSR dat 

de relevante wetgeving en praktijk 

van opvang van dak- en thuislozen in 

strijd zijn met bepaalde artikelen van 

het ESH. Het gaat specifiek om art. 

13 (recht op sociale en geneeskundige 

bijstand), art. 19 (recht op bescherming 

en bijstand van arbeidsmigranten 

en hun gezin), art. 30 (recht op 

bescherming tegen armoede en sociale 

uitsluiting) en art. 31 (recht op 

huisvesting). De resolutie van het 

Comité van Ministers heeft de volgende 

strekking: 

• het Comité van Ministers neemt 

kennis van het rapport van het ECSR 

en de zorgen van de Nederlandse 

regering daarover; 

• het Comité van Ministers herinnert 

eraan dat de bevoegdheden van het 

ECSR gebaseerd zijn op het ESH en 

dat de beslissing van het ECSR in dit 

opzicht complexe vragen opwerpt; 

• het Comité van Ministers wijst op 

de beperking in de personele reikwijdte 

van het Europees Sociaal 

Handvest (ESH); 

• het Comité van Ministers doet de 

aanbeveling aan Nederland om te 

rapporteren over mogelijke verdere 

ontwikkelingen op het terrein van 

de daklozenopvang. 

Materieel zijn de bevindingen van 

het ECSR in te delen in drie categorieën: 

1. De wetgeving met betrekking tot 

de toegang in Nederland tot de maatschappelijke 

opvang is, volgens het 

ECSR, in strijd met het ESH, omdat 

op grond van de Wmo alleen toegang 

voor rechtmatig in Nederland verblijvende 

vreemdelingen is geregeld; 

2. Het ECSR is van oordeel dat het 

kader voor de maatschappelijke 

opvang (Wmo 2015 en de gemeentelijke 

verordeningen) een te beperkte 

doelgroep kent vanwege de wettelijke 

verplichting voor gemeenten om 

opvang te bieden aan personen die 

de thuissituatie hebben verlaten en 

zich niet zelfstandig of met behulp 

van hun netwerk, kunnen handhaven 

in de maatschappij; 

3. De uitvoeringspraktijk van de 

maatschappelijke opvang, zoals deze 

door de gemeenten in samenwerking 

met de opvanginstelling wordt vormgegeven, 

voldoet niet aan sommige 

bepalingen in het ESH. De landelijke 

toegankelijkheid van de maatschappelijke 

opvang is niet geborgd en het 

ECSR heeft niet kunnen vaststellen 

dat er voldoende opvangcapaciteit is 

voor alle doelgroepen en hoe de kwaliteit 

van de geboden opvang is. 

Vreemdelingen die rechtmatig in 

Nederland verblijven kunnen, net als 

ieder ander, gebruik maken van algemene 

voorzieningen. Een vreemdeling 

die in aanmerking wil komen 

voor een maatwerkvoorziening 

moet rechtmatig verblijf hebben. 

Specifiek voor opvang is hierop een 

uitzondering gemaakt voor vreemdelingen 

die korter dan drie maanden 

in Nederland zijn, of nog werkzoekend. 

Uit het rapport van het ECSR 

blijkt dat het ECSR deze uitzondering 

ook als proportioneel beschouwt, 

maar tegelijkertijd van mening is dat 

op basis van het ESH opvang zou 

moeten geboden, ongeacht verblijfsstatus. 

Het Comité van Ministers 

wijst echter op de beperking van de 

reikwijdte van het handvest. In de 

collectieve-klachtprocedure is het 

laatste woord toevertrouwd aan 

laatstgenoemde Comité. Vervolgens 

wordt ingegaan op de materiële 

bevindingen van het ECSR voor zover 

ze geen betrekking hebben op de 

opvang van mensen die onrechtmatig 

in Nederland verblijven. 


Casemanager in de 

vreemdelingenketen 

Brief van de Staatssecretaris van VenJ 

(17-06-2015) bij de aanbieding van 

een onderzoek naar de voor- en 

nadelen van de invoering van een 

onafhankelijke casemanager in de 

vreemdelingenketen. 

– Met het onderzoek, dat als bijlage 

is bijgevoegd, is beoogd om zicht te 

krijgen op voor- en nadelen van de 

inzet van onafhankelijke casemanagers 

in de vreemdelingenketen, 

specifiek de asielketen. Casemanagement 

is gedefinieerd als het bieden 

van onafhankelijke ondersteuning 

aan vreemdelingen, vanaf binnenkomst 

tot aan inburgering of eventuele 

terugkeer naar het land van herkomst. 

Hierbij is zowel oog voor de 

belangen van de overheid, als voor 

de belangen van de asielzoeker dan 

wel de vertrekplichtige vreemdeling. 

De cruciale randvoorwaarden zijn 

onderzocht die casemanagement 

succesvol laten zijn. Succesvol is 

opgevat als bevorderlijk voor de asielzoeker 

dan wel de vertrekplichtige 

vreemdeling, de overheid of voor beide. 

Het onderzoek is uitgevoerd door 

bestudering van vijf praktijkvoorbeelden 

in het buitenland. De onderzoekers 

concluderen dat de voor- en 

nadelen afhankelijk zijn van de context 

waarin het casemanagement 

wordt uitgevoerd. De vijf mogelijke 

voordelen van casemanagement die 

naar voren kwamen zijn: verbetering 

leefsituatie van de asielzoeker, minder 

onzekerheid en stress bij de asielzoeker, 

een meer zorgvuldige asielprocedure, 

lagere kosten dan bij 

detentie en mogelijk verhoogde 

bereidheid tot terugkeer. Mogelijke 

nadelen zijn een toegenomen oriëntatie 

op het land van vestiging en het 

risico van een afhankelijke positie 

van de casemanager. Volgens het 

kabinet zijn de te behalen voordelen 

al adequaat geborgd in de Nederlandse 

vreemdelingenketen en het 

ziet dan ook vooralsnog geen toegevoegde 

waarde in de introductie 

van een extra, onafhankelijke casemanager. 


Kostendelersnorm en de 

berekening beslagvrije voet 


(09-06-2015) over de uitkomsten van 

de specifieke uitvoeringstoets die het 

kabinet heeft laten uitvoeren met 

betrekking tot invoering van de kostendelersnorm 

in de berekening van 

de beslagvrije voet. 

– Aanleiding voor deze specifieke 

uitvoeringstoets waren signalen over 

de toenemende complexiteit en het 

voornemen van het kabinet om de 

regels voor het bepalen van de 

beslagvrije voet te vereenvoudigen. 

Op basis van alle informatie die 

thans ter beschikking staat besluit 

het kabinet nu af te zien van invoering 

van de kostendelersnorm in de 

berekening van de beslagvrije voet 

met ingang van 1 juli 2015. Een 

definitief besluit zal worden genomen 

op het moment dat duidelijkheid 

bestaat over de nieuwe regels 


Wetgeving 

voor de berekening van de beslagvrije 

voet. Zowel de KBvG als de 

Belastingdienst constateren dat bij 

invoering van de kostendelersnorm 

de complexiteit in de uitvoering verder 

zal toenemen. Voor een juiste 

vaststelling van de beslagvrije voet is 

beduidend meer informatie nodig 

dan waarover gerechtsdeurwaarders 

en de Belastingdienst beschikken. 

Meer specifiek gaat het om informatie 

over: 

• De woonsituatie van de schuldenaar: 

is er sprake van een commerciele 

huurders- of kostgangersrelatie? 

• De eventuele medewoner(s): wat is 

de leeftijd van de medebewoner(s) 

en zijn zij aan te merken als personen 

die aan te merken zijn als personen 

die onderwijs of een beroepsopleiding 

volgen? 

Deze informatie kan niet ontsloten 

worden via systemen. De informatie 

moet dus van de schuldenaar worden 

verkregen. De ervaring van de KBvG 

en de Belastingdienst is dat door 

schuldenaren op informatieverzoeken 

nagenoeg niet (goed) wordt 

gereageerd met als gevolg dat de 

beslagvrije voet niet goed wordt vastgesteld. 

Dit heeft voor een betrokkene 

grote gevolgen. De Belastingdienst 

heeft in haar uitvoeringstoets berekend 

dat dit een tot € 350 te laag 

vastgestelde beslagvrije voet kan 

opleveren. De staatssecretaris zal de 

betrokken organisaties met spoed 

informeren over het besluit om 

af te zien van invoering van de kostendelersnorm 

in de beslagvrije voet 

per 1 juli 2015. 


Langer werken en preventie 

beroepsziekten 

Brief van de Minister van SZW (11- 

06-2015) bij de aanbieding van de 

rapporten ‘Doorwerken en gezondheid’ 

en ‘Preventie van beroepsziekten’. 

– Beide rapporten zijn als bijlage bij 

deze brief meegezonden. De Raad 

voor de Volksgezondheid en Zorg 

stelt in zijn advies dat vanuit gezondheidsoogpunt 

veel kan worden 

gedaan om langer doorwerken te 

stimuleren. Volgens de Raad dient 

duurzame inzetbaarheid expliciet op 

de agenda te staan in het overleg of 

contact tussen werkgever, werknemer 

en ondersteunende zorgverleners. 

Binnen het bedrijf kan het overleg 

bijvoorbeeld gekoppeld worden aan 

de HR-cyclus. De Raad wijst in het bijzonder 

op het belang van levensloopbeleid. 

De Raad acht het voorts van 

belang dat de reguliere zorg meer 

rekening houdt met (behoud van) 

arbeidsparticipatie. Om dit te 

bewerkstelligen is een goede samenwerking 

tussen de reguliere zorg en 

de arbeidsgerelateerde zorg van 

belang. De Raad constateert verder 

dat zelfstandigen maar moeilijk toegang 

hebben tot arbeidsgerelateerde 

zorg. Het tweede onderzoek brengt in 

kaart hoe werkgevers en werknemers 

meer aandacht kunnen geven aan 

het voorkomen van beroepsziekten. 

De factoren die aangrijpingspunten 

vormen voor versterking van preventief 

beleid op het terrein van 

beroepsziekten zijn vooral gelegen in 

de relatie tussen werkgever en werknemer 

op de werkvloer en de intrinsieke 

motivatie voor gezond en veilig 

werken. Bepalend hierbij zijn de 

betrokkenheid van de werkgever en 

werknemer, eigen verantwoordelijkheid, 

sociale steun en de geldende 

normen binnen een bedrijf. 


Wegwijzer mensenhandel 

Brief van de Minister van VenJ (18- 

06-2015) over de ontwikkeling van 

een Wegwijzer Mensenhandel. 

– De Wegwijzer Mensenhandel is een 

online toegankelijk overzicht van het 

ondersteuningsaanbod voor slachtoffers 

van mensenhandel, waarin het 

slachtoffer centraal staat en op basis 

van de concrete ondersteuningsbehoeften 

de betrokken partijen en 

relevante regelingen in beeld worden 

gebracht. De Wegwijzer vormt hiermee 

een basiselement van het 

verwijsmechanisme. De Wegwijzer is 

op 18 juni 2015 online beschikbaar 

gesteld via wegwijzer-mensenhandel. 

nl. en heeft als belangrijkste doelgroep 

de professionals die met 

slachtoffers van mensenhandel in 

aanraking komen en behoefte hebben 

aan informatie. Bijvoorbeeld 

over de aspecten waarmee rekening 

moet worden gehouden bij deze 

slachtoffers, over welke rechten en 

voorzieningen er zijn en over welke 

instanties een rol spelen bij de 

ondersteuning. Maar ondersteuning 

van slachtoffers is uiteindelijk altijd 

maatwerk, waarbij doorverwijzing 

naar experts wenselijk is. Dat is dan 

ook de kernfunctie van de Wegwijzer: 

de professional doorgeleiden naar de 

instantie die bij een specifieke ondersteuningsbehoefte 

van een slachtoffer 

kan helpen. Naast professionals 

kunnen ook (mogelijke) slachtoffers 

en bezorgde burgers op de wegwijzer 

terecht. 


Discriminatie door de politie 


06-2015) over het aantal klachten 

over discriminatie door de politie en 

de afhandeling hiervan, het aantal 

interne klachten over discriminatie 

binnen het korps en de afhandeling 

hiervan en de uitwerking van het 

diversiteitsbeleid van politie. 

– In 2014 zijn 73 klachten bij de politie 

ingediend over discriminatie door 

de politie. In 2013 waren dat er 65. 

Een deel van de klachten over discriminatie 

door de politie wordt direct 

afgehandeld bij de intake. In 2014 

ging het om 21 klachten, in 2013 om 

8. Dat wil zeggen dat de klager tevreden 

is na contact met de klachtbehandelaar 

over de kernpunten van 

zijn klacht en het klachtenproces. De 

klachtbehandeling stopt dan en de 

klacht is afgehandeld. De beklaagde 

politiemedewerker en zijn chef worden 

geïnformeerd. Een ander deel 

van de klachten over discriminatie 

wordt in de eerste fase van klachtbehandeling 

afgehandeld. In 2014 ging 

het om 33 klachten, in 2013 om 31. 

Aan de hand van de kernpunten 

wordt een klachtonderzoek ingesteld, 

de beklaagde medewerker wordt om 

een reactie gevraagd en er wordt een 

gesprek met de beklaagde medewerker 

georganiseerd. Als de klager hierna 

tevreden is, wordt de klacht afgesloten. 

Wanneer de klager niet 

tevreden is, belandt de klachtbehandeling 

in de tweede fase. In 2014 

ging het om 19 klachten, in 2013 om 

13 klachten. In deze fase wordt de 

klacht voor advies voorgelegd aan 

een externe klachtencommissie die 

de klager en de beklaagde hoort. De 

politiechef geeft vervolgens een oordeel 

op basis van dit advies. In 2013 

zijn er geen klachten over discriminatie 

door de politie gegrond verklaard. 

In 2014 betrof dit 1 klacht 

(van de in totaal 73 ingediende 

klachten). 

Medewerkers met klachten over 

grensoverschrijdende omgangsvor- 


Wetgeving 

men en grensoverschrijdend gedrag 

binnen de eigen organisatie kunnen 

bij hun leidinggevende en bij vertrouwenspersonen 

terecht. Een dergelijke 

klacht wordt in een formeel 

traject behandeld door een specifiek 

hiervoor ingestelde klachtencommissie. 

Ook kunnen medewerkers een 

informele melding maken van grensoverschrijdende 

omgangsvormen c.q. 

gedrag bij het vertrouwenswerk. Meldingen 

worden via een informeel traject 

vertrouwelijk behandeld. In 2014 

zijn er bij het vertrouwenswerk geen 

formele klachten ontvangen over 

ervaren grensoverschrijdende 

omgangsvormen binnen het thema 

intimidatie (vormen van discriminatie). 

Er zijn wel informele meldingen 

over intimidatie bij het vertrouwenswerk 

geweest. In 2014 is 30 keer een 

melding over intimidatie door het 

vertrouwenswerk opgepakt. 

De politie stuurt inmiddels actief op 

het verhogen van de instroom van 

medewerkers met kennis van etnische 

groepen en culturen om zo de 

diversiteit binnen de politie te verbeteren. 


Nederlandse gedetineerden 

in het buitenland 

Brief van de Minister van BuZa (08- 

06-2015) bij de aanbieding van de 

vijfde jaarlijkse rapportage over 

Nederlandse gedetineerden in het 

buitenland. 

– In de bijlagen wordt een overzicht 

gegeven van het totaal aantal Nederlandse 

gedetineerden in het buitenland 

met 1 april 2015 als peildatum 

van het desbetreffende jaar en een 

overzicht van het totaal aantal 

Nederlandse gedetineerden per land 

op 1 april 2015. Op de peildatum van 

1 april 2015 verbleven 2266 Nederlanders 

en niet-Nederlanders die in 

aanmerking komen voor consulaire 

bijstand (personen met een vreemdelingenstatus 

of verblijfsvergunning 

voor Nederland) in detentie in het 

buitenland. De opbouw van dit aantal 

is als volgt: vrouwen: 248, mannen: 

2001 en (nog) onbekend: 17. Van 

deze 2266 gedetineerden hadden er 

562 naast de Nederlandse nationaliteit 

nog een andere nationaliteit. 

Het merendeel van de gedetineerden 

(1482) verblijft in Europa, waarvan 

499 in Duitsland, 161 in het Verenigd 

Koninkrijk, 229 in Spanje, 203 in 

Frankrijk en 121 in België. Daarnaast 

verblijven relatief veel gedetineerden 

in Turkije (94), de Verenigde Staten 

(76), Peru (71) en Marokko (50). Van 

de 2266 Nederlandse gedetineerden 

bevonden er zich op de peildatum 

317 in voorarrest, 41 waren op borgtocht 

vrij, 10 hadden huisarrest en 66 

waren voorwaardelijk vrij. 56% van 

de Nederlandse gedetineerden zaten 

vast vanwege een drugsdelict. De overige 

44% is gearresteerd om verschillende 

redenen, waaronder diefstal, 

moord, geweldpleging, mensenhandel, 

zedendelicten en oplichting. Met 

ingang van 1 januari 2015 is een 

nieuw gedetineerdenbeleid in werking 

getreden dat beschreven is in 

Kamerstuk 30 010, nr. 21. 


Kostendelersnorm en AOW 


(18-06-2015) bij de aanbieding van 

een SCP onderzoek naar de mogelijke 

effecten zijn van de kostendelersnorm 

in de Algemene Ouderdomswet 

(AOW) op de keuzes van mensen 

rond het verlenen van mantelzorg. 

– Uit het onderzoek komt geen sluitend 

beeld van de effecten naar 

voren, maar wordt wel geconcludeerd 

dat de kostendelersnorm voor een 

deel van de doelgroep een negatieve 

invloed kan hebben op de keuze 

rond mantelzorg. Gezien deze onzekerheid 

en het belang van de ondersteuning 

van mantelzorgers heeft 

het kabinet besloten de invoering 

van de kostendelersnorm in de AOW 

uit te stellen van 1 juli 2016 naar 1 

januari 2018. Dit uitstel betekent dat 

(toekomstige) AOW-gerechtigden die 

onder de kostendelersnorm zouden 

gaan vallen, niet te maken gaan krijgen 

met een verlaging van de AOWuitkering 

met 5% van het netto wettelijk 

minimumloon in 2016 en 10% 

van het netto wettelijk minimumloon 

in 2017. 


Detentie en ondervragingsprogramma 

van de CIA 

Brief van de Minister van BZK (08-06- 

2015) met een reactie op de ‘Committee 

Study of the CIA’s detention and 

interrogation program’ van het Select 

Committee on Intelligence van de VS 

Senaat (SSCI). 

– Het rapport geeft een uitgebreid 

overzicht van het detentie en ondervragingsprogramma 

van de CIA en 

van de ondervragingspraktijken die 

daarbij gebruikt zijn. Dit programma 

liep van september 2001 tot begin 

2009. In reactie op het rapport stelde 

president Obama dat ‘... the report 

documents a troubling program 

involving enhanced interrogation 

techniques on terrorism suspects in 

secret facilities outside the United 

States, and it reinforces my longheld 

view that these harsh methods were 

not only inconsistent with our 

values as a nation, they did not serve 

our broader counterterrorism efforts 

or our national security interests... 

That is why I will continue to use my 

authority as President to make sure 

we never resort to those methods 

again’. Het rapport en de reactie van 

de Amerikaanse regering laten zien 

dat een democratie in staat is onder 

ogen te zien dat beleid in strijd is 

met kernwaarden van de democratie 

en dit te corrigeren. Aangezien de 

strijd tegen het terrorisme altijd binnen 

de kaders van de wet en in overeenstemming 

met afspraken over 

internationale mensenrechten dient 

plaats te vinden, is het belangrijk te 

weten in hoeverre en op welke wijze 

Nederland betrokken is geweest bij 

dit programma. De AIVD en de MIVD 

hebben daarom een onderzoek uitgevoerd 

naar de aanwezigheid en/of 

het gebruik van gegevens over personen, 

waarvan in het rapport gemeld 

wordt dat zij onderworpen zijn 

geweest aan de ‘enhanced interrogation 

techniques’. Er zijn geen aanwijzingen 

gevonden dat door de AIVD 

en MIVD gegevens zijn verstrekt die 

hebben bijgedragen aan het ‘enhanced 

interrogation programme’. Er is 

dus geen reden om aan te nemen dat 

door de diensten actief dan wel 

bewust is meegewerkt aan het programma. 

Er is wel informatie verkregen 

van de VS over een aantal van de 

op deze lijst genoemde personen. De 

AIVD en MIVD hebben op basis van 

deze informatie echter geen operationele 

activiteiten ontplooid richting 

deze personen. Volledige duidelijkheid 

over de vraag of van de VS niet 

andere informatie is verkregen die 

wellicht mede met behulp van het 

programma is vergaard, valt evenwel 

niet met zekerheid te geven. 



Wetgeving 

Belastingdienst en beslagvrije 

voet 

Brief van de Staatssecretaris van 

Financiën (09-06-2015) met een reactie 

op de aanbevelingen van de Nationale 

ombudsman met betrekking 

tot de beslagvrije voet. 

– In deze brief wordt aangegeven 

welke aanbevelingen van de Nationale 

ombudsman met betrekking tot de 

beslagvrije voet wel zijn of worden 

overgenomen en welke aanbevelingen 

indruisen tegen de goede rechtsorde, 

dan wel tegen een goede afhandeling. 

Bij brief van 20 maart 2015 

heeft de Nationale ombudsman zijn 

zorgen geuit over de dwangverrekening 

van toeslagen. Hij verzoekt het 

beleid, waarbij achteraf en op verzoek 

van de schuldenaar rekening 

wordt gehouden met de beslagvrije 

voet, te herzien. Daartoe heeft hij een 

aantal suggesties gedaan: pas geen 

dwangverrekening toe als de schuldenaar 

een toetsingsinkomen onder 

een bepaalde grens heeft, ontwikkel 

een risicoprofiel van burgers die wel 

willen maar niet kunnen betalen en 

vrijwaar deze risicogroep van dwangverrekening, 

bereken de beslagvrije 

voet vóórdat Toeslagen overgaat tot 

dwangverrekening, in ieder geval als 

het gaat om gezinnen met een laag 

inkomen, als de beslagvrije voet door 

de dwangverrekening is aangetast en 

de schuldenaar pas na enige tijd de 

bescherming van de beslagvrije voet 

inroept, wees dan bereid om het 

teveel verrekende bedrag terug te 

betalen. 

Hoe wenselijk de eerste drie suggesties 

van de Nationale ombudsman 

ook zijn voor schuldenaren, de systemen 

zijn er niet op ingericht om 

deze suggestie toe te kunnen passen. 

Deze suggesties gaan er namelijk van 

uit dat de Belastingdienst binnen het 

verrekeningsproces onderscheid kan 

maken op basis van het actuele inkomen 

van schuldenaren, en dat is 

helaas niet het geval. In het verrekeningsproces 

van de Belastingdienst 

worden opeisbare vorderingen waarvoor 

geen betalingsregeling is getroffen 

of anderszins uitstel van betaling 

is verleend, maar waarvoor ten minste 

(wel) een aanmaning is verstuurd, 

vergeleken met uit te betalen bedragen 

aan dezelfde persoon. De verrekeningsapplicatie 

kan helaas geen 

rekening houden met de persoonlijke 

financiële omstandigheden van 

betrokkenen. De laatste suggestie van 

de Nationale ombudsman wordt 

deels gevolgd. Schuldenaren worden 

door de Belastingdienst direct na de 

verrekening actief geïnformeerd hierover. 

Daarbij wordt er met nadruk op 

gewezen dat als gevolg van de verrekening 

mogelijk de beslagvrije voet 

is aangetast. 


Franchise Code 

Brief van de Minister van EZ (19-06- 

2015) over de voortgang in het proces 

naar versterking van zelfregulering 

in de franchisesector. 

– Een commissie van franchisegevers 

en -nemers heeft de afgelopen maanden 

intensief gewerkt aan een consultatieversie 

van een nieuwe Nederlandse 

Franchise Code. Daarnaast 

heeft de commissie onderzoek 

gedaan naar een geschikte vorm van 

onafhankelijke geschilbeslechting. 

Het eerste concept van de Nederlandse 

Franchise Code (NFC) ligt 

gedurende 6 weken, van 16 juni tot 

en met 28 juli, ter consultatie voor 

bij de gehele franchise sector (www. 

nederlandsefranchisecode.nl). De 

ontvangen reacties worden gebundeld 

en ter verwerking teruggeven 

aan de commissie. Het eindresultaat 

wordt op 3 september aan de sector 

gepresenteerd. De verwachting is dat 

de code zal leiden tot heldere 

omgangsvormen, meer vertrouwen 

tussen partijen, en - waar nodig - tot 

concrete aanpassing van franchisecontracten. 

Het streven van de 

commissie is voorts om in september 

te komen tot een gedragen ontwerp 

voor de organisatie van geschilbeslechting. 


Slachtofferhulp BES-eilanden 


06-2015) over de voortgang van de 

verbetering van slachtofferhulp op 

de BES-eilanden en over de mogelijkheden 

van een uitbreiding van de 

reikwijdte van het Schadefonds 

Geweldsmisdrijven naar de BESeilanden. 

– Het Nederlandse model voor 

slachtofferhulp is niet zonder meer 

passend op de BES-eilanden. Een 

andere vorm van slachtofferhulp is 

nodig, waarbij rekening wordt gehouden 

met de kleinschaligheid, de cultuur 

en de geldende weten regelgeving 

op de BES-eilanden. 

Slachtofferhulp is op de BES-eilanden 

belegd bij het Bureau Slachtofferhulp. 

Dit bureau is onderdeel van 

het Korps Politie Caribisch 

Nederland. Het Bureau Slachtofferhulp 

wordt bemensd door een 

coördinator en een medewerker in 

dienst van het Korps en een aantal 

vrijwilligers verspreid over de eilanden. 

Naar aanleiding van een rapport 

van de Raad voor de Rechtshandhaving 

heeft het Korps flinke stappen 

gezet. Zo zijn, in navolging van de 

aanbevelingen van de Raad voor de 

Rechtshandhaving, een aantal maatregelen 

getroffen om slachtofferhulp 

op de BES-eilanden te verbeteren 

welke in de brief worden beschreven. 

Slachtoffers en nabestaanden van 

geweldsmisdrijven die op de BESeilanden 

zijn gepleegd kunnen thans 

geen aanspraak maken op een tegemoetkoming 

van het Schadefonds 

Geweldsmisdrijven. Inmiddels is een 

eerste verkenning verricht naar de 

mogelijkheden van uitbreiding van 

het Schadefonds Geweldsmisdrijven 

naar de BES-eilanden. Op basis van 

deze inventarisatie is de bewindsman 

positief ben over de mogelijkheden 

van een uitbreiding van de werking 

van het Schadefonds naar de 

BES eilanden. Gezien de kleinschaligheid 

op de BES-eilanden acht hij het 

vooralsnog niet wenselijk aldaar een 

apart Schadefonds op te richten. Eerder 

wordt gedacht aan een variant 

waarbij aanvragen worden behandeld 

door het Schadefonds in Nederland 

en een medewerker op de BES-eilanden 

kan fungeren als liaison. Deze 

variant zal nader worden uitgewerkt 

zodat eind dit jaar definitief kan worden 

besloten over een uitbreiding. 

Een dergelijke uitbreiding vergt hoe 

dan ook wetswijziging. 


Mensenrechtenbeleid 

Brief van de Minister van BuZa (12- 

06-2015) bij de aanbieding van het 

rapport ‘Navigating a sea of interests 

– Policy evaluation of Dutch foreign 

human rights policy (2008–2013)’ 

en de beleidsreactie daarop. 

– Het rapport, dat als bijlage is bijgevoegd, 

betreft een beleidsdoorlichting 

van het buitenlandse mensenrechtenbeleid 

van Nederland in de 

periode 2008–2013, uitgevoerd door 

de Inspectie Ontwikkelingssamen- 


Wetgeving 

werking en Beleidsevaluatie (IOB) 

van het Ministerie van BuZa. In de 

betreffende periode van zes jaar hebben 

drie regeringen elkaar opgevolgd 

met allen een eigen mensenrechtenbeleidsnotitie 

(2008: Naar een menswaardig 

bestaan, 2011: Verantwoordelijk 

voor vrijheid, 2013: Respect en 

Recht voor Ieder Mens). Het doel van 

deze beleidsdoorlichting is tweeledig: 

het afleggen van verantwoording 

over de uitvoering van het beleid en 

het identificeren van aandachtspunten 

voor toekomstige beleidsvorming. 

Kernvraag is in hoeverre de 

Nederlandse inzet heeft bijgedragen 

aan de promotie en bescherming van 

mensenrechten. De evaluatie richt 

zich in het bijzonder op vijf thema’s 

(mensenrechtenverdedigers, gelijke 

rechten voor vrouwen, gelijke rechten 

voor LHBT, vrijheid van meningsuiting 

inclusief internetvrijheid, en 

bedrijfsleven en mensenrechten) en 

negen landen (Colombia, Guatemala, 

Kazakhstan, Marokko, Nigeria, Palestijnse 

Gebieden, Rusland, Sri Lanka 

en Zimbabwe). De beleidsdoorlichting 

geeft een goed beeld van de 

Nederlandse inspanningen en resultaten 

op genoemde thema’s in multilaterale 

fora (met name VN en EU) en 

op bilateraal niveau in de betrokken 

negen landen. De hoofdconclusie van 

IOB is dat Nederland heeft bijgedragen 

aan de bevordering van mensenrechten. 

In de brief wordt nader op 

verschillende bevindingen en aanbevelingen 

ingegaan. 


Ratificatie mensenrechtenprotocollen 

Verslag van een schriftelijk overleg 

(vastgesteld 19-06-2015) met de 

Ministers van BuZa en VenJ over de 

uitvoering van een motie waarin 

wordt verzocht haast te maken met 

de ratificatie van een drietal protocollen 

over inidividueel klachtrecht 

bij respectievelijk de VN-verdragen 

over economische, sociale en culturele 

rechten, de rechten van het kind 

en de rechten van mensen met een 

beperking. 

– De bewindslieden laten weten dat 

het niet mogelijk is de motie binnen 

de gestelde termijn uit te voeren. 

De reden hiervoor is dat ratificatie 

van de drie protocollen, genoemd in 

de motie, nog voorwerp van overleg 

is in het kabinet. Ratificatie van de 

protocollen brengt complexe vraagstukken 

met zich mee die een zorgvuldige 

besluitvorming vergen. Een 

tijdpad voor deze besluitvorming 

kan op dit moment niet worden 

gegeven. 

Kamerstukken I 2014/15, 34 000 VI, AF 

Vermiste personen 


06-2015) bij de aanbieding van het 

rapport ‘Zoekmiddelen bij urgente 

persoonsvermissingen’. 

– Jaarlijks ontvangt de politie enkele 

tienduizenden meldingen van persoonsvermissingen. 

Een deel daarvan 

wordt als urgent beschouwd en leidt 

tot een onderzoek naar de verblijfplaats 

van de vermiste persoon. In 

rapporten van onder andere de Landelijke 

Werkgroep Vermiste Personen 

en de Nationale ombudsman is aangegeven 

dat de huidige bevoegdheden 

van de politie bij het zoeken 

naar vermiste personen niet in alle 

gevallen toereikend is. In het bijzonder 

gaat het om situaties waarbij 

sprake is van een urgente vermissing, 

maar waarbij er geen concrete 

aanwijzingen zijn dat dit in verband 

staat met een strafbaar feit. Het 

zoeken valt in dergelijke gevallen 

onder de hulpverleningstaak van de 

politie, waarbij de politie geen bijzondere 

bevoegdheden heeft om 

informatie over de verblijfplaats van 

de vermiste persoon te verzamelen 

zoals bij strafrechtelijke onderzoeken. 

Naar aanleiding van deze rapporten 

is het Wetenschappelijk 

Onderzoek- en Documentatiecentrum 

gevraagd onderzoek hiernaar te 

laten doen met als doel het in kaart 

brengen van de juridische belemmeringen 

bij het uitoefenen van de 

bevoegdheden om urgent vermiste 

personen te kunnen traceren en van 

mogelijkheden om die belemmeringen 

op te lossen. 

In het huidige werkproces van de 

politie wordt onder een vermist persoon 

verstaan iedere persoon: 

• die tegen redelijke verwachtingen 

in afwezig is uit de voor die persoon 

gebruikelijke of veilige omgeving; 

• van wie de verblijfsplaats onbekend 

is; 

• in wiens belang het kan worden 

geacht dat de verblijfsplaats wordt 

vastgesteld. 

Er zijn twee categorieën persoonsvermissingen: 

urgente persoonsvermissingen 

en overige persoonsvermissingen. 

Persoonsvermissingen zijn 

urgent bij substantiële aanwijzingen 

dat de persoon in gevaar is (doordat 

de vermissing in complete tegenstelling 

tot het normale gedrag van de 

persoon is), bij substantiële aanwijzingen 

dat er rond de vermiste persoon 

een gevaar voor de samenleving 

en/of anderen is of bij aanwijzingen 

dat de vermiste persoon slachtoffer 

is van een misdrijf. 

Het rapport ‘Zoekmiddelen bij urgente 

persoonsvermissingen’ bevestigt 

dat er zich knelpunten voordoen bij 

urgente persoonsvermissingen waarbij 

geen sprake is van een verdenking 

van een strafbaar feit. In die 

gevallen worden wettelijke bevoegdheden 

gemist voor het opvragen en 

gebruiken van gegevens over telefoongebruik 

(plaatsbepaling en overzicht 

recente gesprekken), bankgegevens 

(met name pintransacties), 

verkeersgegevens (OV-transacties en 

incheckgegevens luchtvaart) en daarbij 

horende camerabeelden alsmede 

computergebruik. In de praktijk zijn 

er grote verschillen in de bereidheid 

van bedrijven om gegevens te verstrekken. 

Dit hangt samen met de 

afweging die zij moeten maken binnen 

de kaders van de Wet bescherming 

persoonsgegevens. In het 

rapport worden als oplossingen voorgesteld 

om de medewerking van 

bedrijven en instellingen te stimuleren 

(eventueel met een wettelijke 

vrijwaring voor de gevolgen van de 

levering van gegevens voor bepaalde 

hulpverleningsonderzoeken naar vermiste 

personen) of om de bevoegdheden 

wettelijk te regelen. Tezamen 

met onder meer de politie en het 

Openbaar Ministerie wordt bekeken 

hoe het opvragen en gebruiken van 

voornoemde gegevens niet afhankelijk 

kan worden gemaakt van de afweging 

per geval door een particulier 

bedrijf dat, of instelling die de gegevens 

onder zich heeft. Voor een oplossing 

zal wetgeving noodzakelijk zijn. 

Kamerstukken II 2014/15, 34 000 VI, nr. 96 


Nieuws 

1313 

Staat moet uitstoot broeikasgassen 

verder beperken 

De rechtbank in Den Haag heeft op 

24 juni 2015 beslist dat de Staat 

meer moet doen om de uitstoot van 

broeikasgassen in Nederland te verminderen. 

De Staat moet ervoor zorgen 

dat de uitstoot in Nederland in 

2020 ten minste 25% lager is dan in 

1990. De stichting Urgenda had de 

rechtbank om een uitspraak verzocht. 

Partijen zijn het erover eens dat 

de ernst en omvang van het 

klimaatprobleem het noodzakelijk 

maken om maatregelen te 

nemen ter vermindering van de uitstoot 

van broeikasgassen. Op basis 

van het huidige beleid van de Staat 

zal Nederland in 2020 een vermindering 

van ten hoogste 17% bereiken. 

Dat is onder de norm van 25 tot 40% 

die in de klimaatwetenschap en het 

internationale klimaatbeleid noodzakelijk 

wordt geacht voor de geïndustrialiseerde 

landen. 

Staat moet beschermen 

De Staat moet meer doen om het 

dreigende gevaar veroorzaakt door 

de klimaatverandering te keren, 

gegeven ook zijn zorgplicht voor de 

bescherming en verbetering van het 

leefmilieu. De effectieve controle op 

het Nederlandse emissieniveau is 

een taak van de Staat. Daarnaast zijn 

de kosten van de door de rechtbank 

bevolen maatregelen niet onaanvaardbaar 

hoog. De Staat kan zich 

niet verschuilen achter het argument 

dat de oplossing van het wereldwijde 

klimaatprobleem niet alleen afhangt 

van Nederlandse inspanningen. Elke 

vermindering van uitstoot draagt 

namelijk bij aan het voorkomen van 

een gevaarlijke klimaatverandering. 

Nederland zou als geïndustrialiseerd 

land hierin voorop moeten lopen. 

De rechtbank betreedt met dit bevel 

niet het terrein van de politiek. De 

rechtbank moet rechtsbescherming 

bieden, ook in zaken tegen de overheid. 

Tegelijkertijd moet zij de vrije 

beleidsruimte van de overheid respecteren. 

Daarom past de rechter 

terughoudendheid. Dat is een reden 

om het bevel te beperken tot 25%, de 

ondergrens van de norm. 

ECLI:NL:RBDHA:2015:7145 

1314 

Crisisheffing 2013 deels in strijd met 

eigendomsrecht volgens AG 

De crisisheffing 2013, die werkgevers 

liet meebetalen aan het verkleinen 

van het begrotingstekort, 

was deels onrechtmatig. Dat stelt de 

advocaat-generaal bij de Hoge Raad 

P.J. Wattel in zijn advies van 18 juni 

aan de Hoge Raad. De werkgeversheffing 

werd met terugwerkende 

kracht geheven over lonen die in 

2012 waren uitgekeerd. Dat is in 

strijd met het internationaal verankerde 

eigendomsgrondrecht, stelt 

de AG. 

De crisisheffing was bedoeld 

om werkgevers van werknemers 

met een hoog loon 

(meer dan € 150.000) eenmalig mee 

te laten betalen aan het verkleinen 

van het begrotingstekort. De heffing 

(16%) moest door werkgevers worden 

betaald in 2013, maar werd berekend 

over het loon in 2012. 

Terugwerkende kracht 

De wetswijziging werd pas in mei 

2012 aangekondigd en trad in juli 

2012 in werking en had daardoor 

terugwerkende kracht, niet alleen ten 

opzichte van de inwerkingtreding, 

maar ook ten opzichte van de aankondiging. 

Veel werkgevers hebben 

bezwaar gemaakt. Toen zij hun loonafspraken 

maakten én toen zij de 

afgesproken lonen over januari t/m 

april 2012 uitbetaalden, was volgens 

hen niet voorzienbaar dat zij in 2013 

onderworpen zouden worden aan 

een extra heffing over begin 2012 

uitbetaald loon, die de toen geldende 

wet niet toeliet. 

Volgens de AG is de terugwerkende 

kracht voorbij het moment van voorzienbaarheid 

(voorbij de aankondigingsdatum) 

inderdaad in strijd met 

het eigendomsgrondrecht zoals vastgelegd 

in art. 1 van het Eerste Protocol 

bij het EVRM. Die terugwerkende 

kracht beschadigt gerechtvaardigde, 

op de toen geldende wet gebaseerde 

verwachtingen zonder voldoende 

reden. Uit de rechtspraak van het 

EHRM maakt de AG op dat belastingheffing 

met terugwerkende kracht 

alleen is toegestaan als deze voorzienbaar 

is en er specifieke en dringende 

redenen voor zijn. 


Nieuws 

Tijdens het wetgevingsproces is de 

terugwerkende kracht van de crisisheffing 

pas aan de orde gesteld in de 

Eerste Kamer. Daar stelde de regering 

dat de heffing geen terugwerkende 

kracht zou hebben. Als gevolg van 

dat onjuiste antwoord is nooit een 

reden voor de terugwerkende kracht 

gegeven. Daarom moet verondersteld 

worden dat het louter budgettaire 

doel van de crisisheffing ook het enige 

doel van de terugwerkende kracht 

was. De AG overweegt dat de terugwerkende 

kracht: 

(i) zeer ver gaat, waardoor hij onvoorzienbaar 

was voor het loon uitbetaald 

tot mei 2012; 

(ii) slechts een minuscule bijdrage 

leverde aan verkleining van het 

begrotingstekort en behoud van de 

Nederlandse AAA-credit rating; 

(iii) een grote impact had op de 

financiële en contractuele posities 

van de getroffen werkgevers; 

(iv) de ontkenning van de terugwerkende 

kracht impliceert dat geen 

belangenafweging heeft plaatsgevonden. 

Op basis daarvan meent de AG dat 

de terugwerkende kracht het eigendomsgrondrecht 

schendt. 

ECLI:NL:PHR:2015:947 

1315 

Hof had onvoldoende oog voor 

zelfstandige positie gemeenteraad 

De zaak tussen de gemeente Hof 

van Twente en de VOF Landgoed 

Hof van Twente moet over. Dat 

heeft de Hoge Raad op 26 juni jl. 

besloten. Volgens de Hoge Raad 

hield het hof onvoldoende rekening 

met de zelfstandige positie van de 

gemeenteraad van Hof van Twente. 

In de periode 2003-2009 is met 

de gemeente Hof van Twente 

onderhandeld over de aanleg 

van een grootschalig recreatiepark 

met golfbaan. Pas in het allerlaatste 

stadium, in een vergadering van de 

gemeenteraad van november 2009, is 

het project gestrand omdat de 

gemeenteraad permanente bewoning 

van bungalows vreesde en een verbod 

op verkoop aan particulieren 

vastgelegd wilde zien. Voor de exploitant 

van het park was de mogelijkheid 

van verkoop juist een essentieel 

onderdeel van het project en zij stelde 

de gemeente aansprakelijk op de 

grond dat de gemeente in een eerder 

stadium het vertrouwen had gewekt 

dat verkoop aan particulieren zou 

zijn toegestaan. Het hof heeft de 

exploitant gelijk gegeven. 

Hoge Raad 

Maar volgens de Hoge Raad heeft het 

hof zijn oordeel over het door de 

gemeente gewekte vertrouwen voor 

een groot deel gebaseerd op gebeurtenissen 

waarbij de gemeenteraad 

niet betrokken is geweest. Het heeft 

daarbij miskend dat de gemeenteraad 

bij de besluitvorming een zelfstandige 

positie inneemt ten opzichte 

van het college van B&W. Een 

ander hof moet nu de zaak opnieuw 

beoordelen. 

ECLI:NL:HR:2015:1737 

1316 

Matters of Principle 

Er is een nieuwe, geactualiseerde 

versie van ‘Matters of Principle, 

Codes on the independence and 

impartiality of the judiciary’ uitgebracht. 

‘Matters of Principle’ is een 

initiatief van de stichting Rechters 

voor Rechters en bundelt de belangrijkste 

internationale, Europese en 

Nederlandse rechterscodes. De eerste 

Matters of Principle verscheen 

in juni 2012. Het boekje is gratis te 

downloaden op de site van de stichting. 

Bij rechterscodes gaat het enerzijds 

om codes die randvoorwaarden 

omschrijven voor het 

goed kunnen functioneren van de 

Rechtspraak, anderzijds zijn het 

gedragscodes voor rechters. 

Het boekje met de kernwaarden van 

rechtspraak beoogt verschillende doelen. 

Het is een praktisch en inspirerend 

boekje voor rechters in Nederland 

doordat het de voornaamste 

codes op een rij zet. Verder laat ‘Matters 

of Principle’ de samenleving zien 

wat van de Rechtspraak verwacht mag 

worden en waar rechters voor staan. 

Ook bevat het verplichtingen voor staten 

om een goed functionerende rechterlijke 

macht te garanderen. Met het 

boekje wordt geprobeerd ook rechters 

in buitenlanden die het moeilijk hebben 

een hart onder de riem te steken.’ 

Rechters voor Rechters zet zich in voor 

rechters in het buitenland die in 

moeilijkheden zijn gekomen of dreigen 

te komen vanwege hun beroepsuitoefening. 

www.rechtersvoorrechters.nl 


Universitair Nieuws 

1317 

Wilt u dat uw (juridische) proefschrift 

of dat van iemand die u kent 

aangekondigd wordt in deze rubriek 

dan kunt u het proefschrift en een 

samenvatting sturen naar het redactiebureau; 

zie colofon. 

Promoties 

Voorlopig getuigenverhoor 

Het voorlopig getuigenverhoor 

is een 

onmisbaar en waardevol 

middel, dat 

naadloos aansluit bij 

het uitgangspunt om 

in een zo vroeg 

mogelijk stadium de 

feiten vast te stellen en daarmee bij 

de uitgangspunten van waarheidsvinding 

en (tot op een bepaalde 

hoogte) efficiëntie. Het voorlopig 

getuigenverhoor is echter ook een 

tijdrovend en kostbaar middel en de 

rechter is in het algemeen niet 

bereidwillig om getuigen te horen. 

De vraag die in dit proefschrift van 

Evelyne Groot centraal staat is onder 

welke voorwaarden het middel van 

het voorlopig getuigenverhoor zijn 

nuttige functie in het kader van de 

waarheidsvinding kan vervullen en 

op een efficiënte wijze kan worden 

ingezet. 

In het eerste deel van het boek komen 

de historie en de vergelijking van het 

voorlopig getuigenverhoor met de 

mogelijkheden om in Duitsland, 

Engeland en Frankrijk getuigen te 

horen voorafgaand aan het moment 

waarop bewijs dient te worden geleverd, 

aan de orde. Uit deze hoofdstukken 

blijkt welke plaats het voorlopig 

getuigenverhoor inneemt ten opzichte 

van het verleden en ten opzichte 

van andere Europese landen nu. 

In het tweede deel worden de drie 

klassieke bevoegdheidsvragen beantwoord: 

naar de internationale, absolute 

en relatieve bevoegdheid van de 

rechter. Bovendien wordt een aantal 

situaties behandeld waarin zowel 

civielrechtelijke als bestuurs- en 

strafrechtelijke aspecten een rol 

(kunnen) spelen en derhalve de 

beantwoording van de vraag naar de 

bevoegdheidsverdeling van de civiele 

rechter aan de ene kant en de 

bestuurs- en strafrechter aan de 

andere kant van belang is. 

Daarna volgt een beschrijving en uitleg 

van de expliciet en impliciet uit 

de wet en uit de jurisprudentie 

voortvloeiende vereisten die gelden 

voor de procedure van het voorlopig 

getuigenverhoor. In deze beschrijving 

komen de aspecten die van 

belang zijn voor de gehele procedure 

van het voorlopig getuigenverhoor 

aan de orde. Daarbij wordt aandacht 

geschonken aan de wettelijke regeling 

van de verzoekschriftprocedure 

in het algemeen en van het voorlopig 

getuigenverhoor in het bijzonder, 

alsmede in de jurisprudentie ontwikkelde 

regels en vereisten. 

Een verzoek tot het doen houden van 

een voorlopig getuigenverhoor dat 

voldoet aan de in het tweede deel 

behandelde vereisten kan alsnog 

worden afgewezen als de rechter een 

beroep op één of meer van de vier 

door de Hoge Raad geformuleerde 

afwijzingsgronden aanvaardt. De 

vraag is hoe de grenzen van de vier 

gronden waarop een (aan de vereisten 

voldoend) verzoek kan worden 

afgewezen door de rechter – onvoldoende 

belang, misbruik van 

bevoegdheid, strijd met de goede 

procesorde en een ander, zwaarwichtig 

bezwaar – dienen te worden 

getrokken. Alle vier afwijzingsgronden 

zijn immers open normen met 

vage grenzen. In het derde deel worden 

de vier afwijzingsgronden onderzocht. 

Eerst wordt een grof onderscheid 

gemaakt tussen de vier 

afwijzingsgronden, waarna de afwijzingsgronden 

afzonderlijk aan de 

orde komen. Per afwijzingsgrond 

worden de grenzen, met inachtneming 

van de uitgangspunten van 

waarheidsvinding en efficiency, 

zoveel mogelijk bepaald. Hiertoe 

wordt steeds eerst een theoretisch 

kader geschetst, dat wordt gevolgd 

door een catalogus van gevallen die 

naar de mening van de auteur onder 

de betreffende afwijzingsgrond thuishoren. 

In het laatste deel van het proefschrift 

wordt een antwoord gegeven 

op de onderzoeksvraag. Ook is in dit 

deel ruimte voor slotoverwegingen, 

waarin onder andere alternatieven 

voor het voorlopig getuigenverhoor 

worden uitgewerkt en maatregelen 

om het rendement van het voorlopig 

getuigenverhoor te verhogen aan 

bod komen. Afgesloten wordt met 

samenvattingen in de Nederlandse 

en Engelse taal. 

Evelyne Groot promoveerde op 8 

april 2015 aan de Vrije Universiteit. 

Haar promotor was prof. mr. C.J.J.C. 

van Nispen. 

Mr. E.F. Groot 

Het voorlopig getuigenverhoor 

Burgerlijk Proces & Praktijk deel XVII 

Wolters Kluwer 2015, 476 p., € 77,50 

ISBN 978 90 1312 986 1 

Verklaring voor recht 

In art. 3:302 BW is de 

mogelijkheid opgenomen 

om een verklaring 

voor recht te vorderen. 

Toewijzing van die vordering 

leidt ertoe dat de 

rechtsverhouding tussen 

partijen wordt vastgesteld. 

Dat gebeurt ook als een vordering 

die strekt tot veroordeling tot 

een prestatie wordt toegewezen. Een 

verschil tussen beide is dat een veroordeling 

tot prestatie vatbaar is 

voor tenuitvoerlegging en een verklaring 

voor recht niet. Aangezien de 

rechtsverhouding in beide gevallen 

wordt vastgesteld, lijkt het niet zinvol 

om naast een veroordeling tot 

een prestatie een verklaring voor 

recht te vorderen. Toch blijkt de verklaring 

voor recht vaak in combinatie 

met een veroordeling tot prestatie 

te worden gevorderd. Zouden partijen 

met de verklaring voor recht dan 

toch iets anders bewerkstelligen dan 

met de veroordeling tot prestatie? Op 

die vraag geeft Nadine Groeneveld- 

Tijssens in dit boek antwoord. Daarnaast 

bespreekt zij wanneer een partij 

is aangewezen op een verklaring 

voor recht omdat geen veroordeling 

tot prestatie kan worden gevorderd. 

Het antwoord op die vragen is wetenschappelijk 

relevant en zeer van 

belang voor de praktijkjurist met een 

civiele procespraktijk. Onduidelijkheid 

over de vraag wanneer het zinvol 

(of juist zinloos) is om een verklaring 

voor recht te vorderen, kan ertoe 

leiden dat een partij onnodig een 

verklaring voor recht vordert of de 

vordering instelt terwijl er een beter 

alternatief voor handen was. Groeneveld-Tijssens 

komt in haar onderzoek 

onder andere tot de conclusie dat de 

rechtspraktijk de verklaring voor 

recht niet vaak nodig heeft en de 

eiser in de meeste gevallen een ster- 


Universitair Nieuws 

ker alternatief tot zijn beschikking 

heeft. 

De verklaring voor recht heeft in de 

Nederlandse literatuur nauwelijks 

aandacht gehad. De wetgever heeft 

evenmin veel aandacht besteed aan 

de verklaring voor recht. De toelichting 

op art. 3:302 en 3:303 BW 

beslaat gezamenlijk één pagina. 

Regels over de toepassing van art. 

3:302 en art. 3:303 BW zijn vooral te 

herleiden uit arresten van de Hoge 

Raad. In dit boek wordt dan ook veel 

rechtspraak van de Hoge Raad 

besproken. Daarnaast komt regelmatig 

het Duitse recht aan de orde. Het 

Duitse recht is relevant omdat het 

erop lijkt dat de wetgever zich bij de 

codificatie van de verklaring voor 

recht in art. 3:302 BW heeft laten 

inspireren door de Duitse Feststellungsklage 

ex § 256 ZPO. 

Nadine Groeneveld-Tijssens is op 29 

juni 2015 gepromoveerd aan Tilburg 

University. Haar promotoren waren 

prof. mr. A.C. van Schaick en prof. mr. 

J.B.M. Vranken. 

Mr. N.E. Groeneveld-Tijssens 

De verklaring voor recht 

Burgerlijk Proces & Praktijk deel XVIII 

Wolters Kluwer 2015, 236 p., € 69,50 

ISBN 978 90 1313 158 1 

Scripties 

De keerzijde van de Nieuwe 

Zaaksbehandeling 

De bestuursrechter is nogal eens de 

gebeten hond. Ingeklemd tussen het 

bestuur en de burger krijgt hij het 

verwijt dat de procedures te lang 

duren en dat de burger er altijd 

bekaaid vanaf komt, waarbij hij 

wordt vergeleken met een ondoorgrondelijke 

sfinx. Met de invoering 

van de Nieuwe Zaaksbehandeling 

trachtten bestuursrechters tegemoet 

te komen aan deze storm van kritieken 

op de oude behandeling van 

zaken in het bestuursrecht. Het centraal 

stellen van het ‘echte conflict’, 

snelheid en maatwerk zou leiden tot 

procedurele rechtvaardigheid en 

tegelijkertijd een finale beslechting 

van het geschil. Echter, de Nieuwe 

Zaaksbehandeling is geen wondermiddel 

en deze masterscriptie van 

Rinske Bosch biedt derhalve vernieuwende 

inzichten in de keerzijde van 

de medaille door in te gaan op het 

spanningsveld tussen het nastreven 

van finale geschilbeslechting en de 

ervaren procedurele rechtvaardigheid. 

De druk op finaliteit blijkt 

namelijk sterk zijn tol te eisen op de 

mate waarin partijen een procedure 

als rechtvaardig beschouwen. Zo leidt 

de nieuwe, sturende rol van de 

bestuursrechter onder andere tot een 

toenemende druk op een alternatieve 

oplossing van het geschil en 

wordt de aandacht tussen partijen 

inadequaat verdeeld. Er vindt dan 

nog wel finale geschilbeslechting 

plaats, maar op deze wijze heeft de 

druk op finaliteit juist een negatief 

effect op de ervaren procedurele 

rechtvaardigheid. Om dit evenwicht 

te behouden zijn verbeteringen 

noodzakelijk, waartoe in deze scriptie 

enkele aanbevelingen zijn gedaan. 

H.B. Bosch 

De bestuursrechter als sfinx: passé?! 

Hoe de bestuursrechter met de 

Nieuwe Zaaksbehandeling een 

cultuuromslag ondergaat en welke 

gevolgen dit heeft voor procedurele 

rechtvaardigheid en finale 

geschilbeslechting 

Masterscriptie Staats- en Bestuursrecht, Universiteit 

Leiden) 

Beoordeling: 8 

Begeleider: prof. mr. T. Barkhuysen 

De gehele scriptie is te lezen op ons blog: www.njblog.nl 

Stille bewindvoering 

Op 22 mei jongstleden heeft de 

ministerraad ingestemd met de 

indiening van een wetsvoorstel dat 

mogelijk zal maken dat een curator 

al vóór de faillietverklaring betrokken 

kan worden bij de onderneming,. 

Dit fenomeen, dat ook wel bekend is 

onder de term ‘pre-pack’ of ‘stille 

bewindvoering’, wordt al sinds 2011 

door de meeste rechtbanken toegepast. 

Het is de vraag in hoeverre er 

bij de totstandkoming van het wetsvoorstel 

lering is getrokken uit de 

praktijk. Doortastende praktijkonderzoeken 

zijn er vooralsnog immers 

nauwelijks. In deze scriptie van Lieke 

Knaapen is aan de hand van de tijdlijn 

van de stille bewindvoering een 

vergelijking gemaakt tussen het 

Voorontwerp Wet Continuïteit 

Ondernemingen I, de literatuur hieromtrent 

en de huidige praktijk. De 

praktijk is onderzocht door middel 

van eenentwintig interviews met 

curatoren, adviseurs, bankjuristen en 

rechter-commissarissen. Op diverse 

onderdelen blijkt er onduidelijkheid 

en of verschil van inzicht te bestaan. 

Zo is bijvoorbeeld de rol van de 

beoogd curator omstreden en blijkt 

er voor een belangrijk onderdeel van 

het Voorontwerp, de verklaringen 

van de beoogd curator, weinig draagvlak 

te zijn. Ook de financiering van 

de stille periode en de betrokkenheid 

van gelieerde partijen blijkt controversieel. 

Of het wetsvoorstel de 

onduidelijkheden die blijken uit deze 

scriptie weg zal nemen, is sterk de 

vraag. 

Lieke Knaapen 

Stille bewindvoering 

Een analyse van de praktijk, het 

Voorontwerp en de literatuur 

Masterscriptie Recht & Onderneming, Universiteit Utrecht 

Beoordeling: 8,5 

Begeleider: prof. mr. A.F.M. Dorresteijn 

De gehele scriptie is te lezen op ons blog: www.njblog.nl 

Scripties 

De redactie biedt aan studenten de 

mogelijkheid om met een korte 

samenvatting van hun masterscriptie 

in dit tijdschrift te komen. Hiernaast 

wordt de gehele versie van 

het document op het blog van het 

NJB geplaatst (www.njblog.nl). De 

redactie wil graag een podium bieden 

voor de vele mooie juridische 

teksten en innovatieve opvattingen 

van studenten die tot nu toe nog te 

weinig onder de aandacht komen 

van de vele juristen die in ons land 

werkzaam zijn. Heb je belangstelling 

om te worden geselecteerd 

voor opname van een samenvatting 

van je masterscriptie in het 

NJB? Stuur dan je scriptie, voorzien 

van een samenvatting van maximaal 

200 woorden, het eindcijfer 

(minimaal een acht) dat je voor de 

scriptie hebt ontvangen en ook je 

afstudeerrichting en de naam van 

je scriptiebegeleider, naar het 

redactiebureau van het NJB, postbus 

30104, 2500 GC Den Haag of 

e-mail: njb-NL@wolterskluwer.com. 


Personalia 

1318 

Hoogleraar 

Met ingang van 

1 juni 2015 is Ybo 

Buruma voor twee 

jaar benoemd tot 

CPO-hoogleraar aan 

de Radboud Universiteit 

Nijmegen met de leeropdracht 

Rechtsstaat, rechtsvorming en democratie. 

Buruma levert een bijdrage 

aan de ontwikkeling van opleidingsen 

cursusprogramma’s van het CPO 

(Centrum voor Postacademisch Juridisch 

Onderwijs, Radboud Universiteit), 

verzorgt onderwijs en adviseert 

het CPO over aspecten aangaande 

zijn leeropdracht die relevant zijn 

voor de juridische praktijk. Buruma 

is sinds 2011 Raadsheer in de Hoge 

Raad. Daarvoor was hij 16 jaar als 

hoogleraar Straf- en strafprocesrecht 

verbonden aan de Radboud Universiteit. 

Daar bekleedt hij nu dus de leeropdracht 

Rechtsstaat, rechtsvorming 

en democratie. Deze leeropdracht 

weerspiegelt het belang van het 

onderwijs in en het onderzoek naar 

de rechtsstaat, de rechterlijke oordeelsvorming 

en de democratie in 

ruime zin voor de rechtspraktijk en 

voor de samenleving. Een veranderende 

samenleving en een daarop 

betrokken effectieve overheid vergen 

rechtsvorming die recht doet aan de 

Rule of Law en aan democratische 

verantwoordingsmechanismen. Die 

rechtsvorming is de taak van professionele 

juristen. Zij geven met behulp 

van de hun eigen, overigens zeer 

diverse technieken van wetgeving, 

rechtspraak, contracten en andere 

manieren, vorm aan de maatschappelijke 

afspraken waarmee de grenzen 

en mogelijkheden van technologische, 

culturele en economische 

ontwikkelingen worden bepaald. 

Advocatuur 

Per 1 juli 2015 komt 

Pieter den Haan als 

advocaat-partner het 

Transport & Energy 

team van AKD versterken. 

Den Haan is een specialist op het 

gebied van maritieme ongevallen, 

met bijzondere expertise op het 

gebied van aanvaringen, berging en 

wrakopruiming en maritieme verzekeringsdisputen. 

Den Haan staat ook 

scheepswerven, rederijen en particulieren 

bij op het gebied van scheepsbouw- 

en reparatiecontracten. Daarnaast 

houdt hij zich bezig met 

scheepsbeslagen. Den Haan komt 

over van Van Traa Advocaten. 

Voor het plaatsen van berichten 

in deze rubriek kunt u uw tips 

en informatie sturen naar 

njb-NL@wolterskluwer.com. 

Manish Bahl treedt 

per 1 juli 2015 toe als 

partner bij Eversheds 

in de praktijkgroep 

Mededinging en Economisch 

Ordeningsrecht. 

Bahl is sinds 2012 werkzaam 

bij Eversheds en werkte eerder onder 

meer bij Clifford Chance in Amsterdam. 

Hij heeft uitgebreide ervaring 

in verschillende marktsectoren en 

industrieën, waaronder consumer 

goods, industrial/chemicals en pharma 

& life sciences. Bahl voert daarnaast 

een internationale praktijk met 

een focus op India. 

Harry Honée prijs 

Op 24 juni 2015 

heeft de Stichting 

Harry Honée Fonds 

voor de derde maal 

een proefschriftprijs 

uitgereikt. De stichting 

stelt zich de bevordering van de 

wetenschappelijke beoefening van 

het ondernemingsrecht in brede zin 

ten doel. De Harry Honée Proefschriftprijs 

voor het beste proefschrift 

in de periode van 1 juli 2011 

tot en met 30 juni 2014 is toegekend 

aan mr. dr. J.M. de Jongh voor 

zijn proefschrift ‘Tussen societas en 

universitas. De beursvennootschap 

en haar aandeelhouders in historisch 

perspectief’ (Erasmus Universiteit 

Rotterdam, 2014). De prijs 

bestaat uit het beeld ‘De Kofferman’ 

van Ronald Tolman, een oorkonde 

en een bedrag van € 5000. 

Agenda 

1319 

07 09 2015 

GIS-bijeenkomst 

Tijdens deze bijeenkomst zal Pieter 

Verrest (raadadviseur bij de sector 

straf- en sanctierecht van het Ministerie 

van Veiligheid en Justitie) een 

lezing houden over het thema: 

De herziening van het wettelijk kader 

voor de internationale rechtshulp in 

strafzaken. André Klip (Universiteit 

Maastricht, co-voorzitter van het GIS) 

treedt hierbij op als referent. 

Tijd: maandag 7 september van 19:00 tot 21:00 

Plaats: Campus Den Haag van de Universiteit Leiden, 

Schouwburgstraat 2, te Den Haag 

Inlichtingen en aanmelding: Enkel toegankelijk voor 

leden van het Gezelschap voor Internationaal Strafrecht 

(GIS), de Nederlandse tak van L’Association Internationale 

de Droit Pénal (AIDP). Meer informatie over lid worden 

en aanmelden: gis.secretariaat@gmail.com. Het is mogelijk 

om als bewijs van deelname aan deze bijeenkomst een 

certificaat te ontvangen. Als u daar prijs op stelt, wordt u 

verzocht dit bij uw aanmelding te vermelden. 

05 10 2015 

9e Gronings 

Letselschadecongres 

In de letselschadepraktijk ligt de 

focus begrijpelijkerwijs meestal op 

het Nederlandse rechtsstelsel. De 

laatste jaren is echter meer en meer 

rechtspraak van het Europees Hof 

voor de Rechten van de Mens 

(EHRM) verschenen, waarvan de uitkomst 

onmiskenbaar van belang kan 

zijn bij de beoordeling van letselscha- 


Agenda 

de zaken. Uitspraken gebaseerd op 

het Europees Verdrag tot bescherming 

van de rechten van de mens en 

de fundamentele vrijheden (EVRM) 

lijken nog maar beperkt hun weg te 

vinden naar de dagelijkse praktijk. 

De Rijksuniversiteit Groningen 

besteedt tijdens het 9e Gronings 

Letselschadecongres aandacht aan de 

‘internationalisering’ van de Nederlandse 

letselschadepraktijk. Naast de 

invloed van het EVRM wordt tijdens 

het congres ook ruim aandacht 

besteed aan grensoverschrijdende 

ongevallen. Veel voorkomende vragen 

en praktische problemen op het 

gebied van (de inhoud van) het toepasselijke 

recht en de bevoegde rechter 

zullen aan de orde komen. Zoals 

te doen gebruikelijk staat op het 

Gronings Letselschadecongres één 

actueel thema centraal. Ook dit jaar 

verlenen prominente sprekers vanuit 

de wetenschap, rechterlijke macht en 

advocatuur hun medewerking. 

Tijd: maandag 5 oktober van 10:00 tot 16:15 uur 

Plaats: Rijksuniversiteit Groningen, Aula Academiegebouw, 

Broerstraat 5, te Groningen 

Inlichtingen en aanmelding: De kosten van het congres 

bedragen: € 250,- (Voor studenten geldt een gereduceerd 

tarief van € 45,- zonder toezending van de na het congres 

te verschijnen congresbundel). Studiepunten NOvA: 

4 PO-punten, RM: 4 PE-uren, NIVRE: 4 PE-punten. Meer 

informatie en inschrijven via: http://www.rug.nl/rechten/ 

education/contractonderwijs/postacademisch-onderwijs/ 

letselschade-congres 

06 10 2015 

Het Medisch Specialistisch 

Bedrijf in juridisch 

perspectief 

Al vele jaren probeert het Rijk de 

medisch specialist te motiveren om 

in dienst van het ziekenhuis te treden. 

Met de (dreigende) afschaffing 

van het fiscaal ondernemerschap is 

een nieuwe stap gezet. Om hun positie 

te behouden hebben medisch specialisten 

complexe juridische constructies 

opgetuigd. Het Medisch 

Specialistisch Bedrijf (MSB) is het 

recentste voorbeeld. Georganiseerd 

als maatschap of als coöperatie – het 

MSB heeft conform de dienstverleningsovereenkomst 

met het ziekenhuis 

de plicht goede zorg te leveren. 

Daarbij speelt ook de zorgverzekeraar 

een rol. Maar wat als de dienstverleningsovereenkomst 

onduidelijk is 

over wat ‘goede zorg’ is? Wie is verantwoordelijk 

voor de kwaliteit? En 

wat als het ziekenhuis, de maatschap 

of de coöperatie toch niet meer verder 

wil met een collega-specialist of 

werknemer? De komst van het MSB 

begin 2015 roept een veelheid aan 

juridische vragen op, waarvan de eerste 

al worden uitgevochten in de 

rechtszaal. MSB ’s zijn op zoek naar 

juristen die hen verder helpen met 

hun positie ten opzichte van het ziekenhuis, 

de relatie met hun leden, 

hun positie als werkgever, de relatie 

met derden en het implementeren 

van de weten regelgeving rondom 

het bewaken van de kwaliteit en continuïteit 

van zorg. Deze studiedag 

wordt verzorgd door Ruud van der 

Mark en Mascha Bots, beiden advocaat 

en partner bij KBS Advocaten. 

Tijd: dinsdag 6 oktober van 9:30 tot 16:15 uur 

Plaats: Grand Hotel Karel V, Geertebolwerk 1 te Utrecht 

Inlichtingen en aanmelding: Er zijn 5 PO punten te behalen. 

Meer informatie en inschrijven via: www.avgr.nl 

Agenda kort 

01 t/m 03 07 2015 

The Third Hague Peace 

Conference 

NJB 2015/1245, afl. 25, p. 1703 

Vanaf 28 09 2015 

Beroepsopleiding 

gemeentejuristen 


05 10 2015 

9e Gronings 

Letselschadecongres 


02 t/m 09 07 2015 

Leuvense Wetsdagen 


06 07 t/m 04 09 2015 

Haagse Academie voor 

Internationaal Recht 2015 


07 09 2015 

GIS-bijeenkomst 


01 10 2015 

The ‘Utrecht School’: Past, Present 

and Future 


01 en 02 10 2015 

Congres European 

Association for Health Law 


06 10 2015 

Het Medisch Specialistisch Bedrijf in 

juridisch perspectief 


Een uitgebreide versie van deze agenda is te raadplegen op www.njb.nl. 


Wetgeving toezicht financiële Markten 2015 

Nu met gratis E-book & 

gratis update na de zomer! 

-Actueel op tablet en telefoon- 

Onder redactie van: 

Prof. mr. drs. C.M. Grundmann-van de Krol 

Prof. mr. E.P.M. Joosen 

Mr. C.W.M. Lieverse 

NU MET 

GRATIS 

E-BOOK 

Ga voor meer informatie of bestellen naar 

www.wolterskluwer.nl/wtfm 

Bij dit boek ontvangt u 

gratis een code om de 

e-bookversie te downloaden. 

Als u het e-book heeft 

gedownload, ontvangt u 

bovendien een e-mail zodra 

de 1 juli- wijzigingen in de 

Wft en andere regelingen in 

de pocket verwerkt zijn. 

U kunt dan het volledig 

geactualiseerde e-book 

downloaden. Eenvoudiger 

kunt u niet bijblijven. 

In dit boek zijn weten regelgeving bijeengebracht 

die van belang zijn voor diegenen die zich in de praktijk 

of in hun studie bezighouden met het toezicht op de 

financiële markten. 

Wetgeving toezicht financiële markten bevat een zo 

compleet mogelijke verzameling van het per 1 januari 

2015 geldende recht. In de pocket zijn onder andere 

opgenomen: Europese verordeningen, Europese toezichtregels, 

Wet op het financieel toezicht en de daar 

bij behorende uitvoeringsregelingen, toezichthouderregels 

en beleidsregels. 

Inclusief: 

• leeswijzer met toelichting op de Europese 

o ntwikkelingen; 

• schematisch overzicht van de hoofdstukken 

en afdelingen waaruit de Wft bestaat; 

• alfabetisch overzicht van de daarbij behorende 

lagere regelgeving en beleidsregels.

NJB-1526

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?