NJB-1526

Gaswinning Groningen
recht aan een belang een zeer bijzondere bescherming
meent te moeten verlenen. In de rechtspraak wordt deze
bijzondere bescherming veelal toegekend aan onroerende
goederen tegen de gevaren, voortspruitende uit werken
op naburige erven’. 26
Voor die lagere graad van waarschijnlijkheid bestaat
des te meer reden als men let op de wijze waarop de NAM
samen met de daartoe bevoegde bestuurders het veiligheidsaspect
van de burgers op structurele wijze negeerde.
Na de eerste zware beving in Huizinge in 2012 (3.6 op de
schaal van Richter) bracht het Staatstoezicht op de Mijnen
(hierna: SodM) aan de Minister van EZ&L advies uit. 27 Het
SodM drong aan op stopzetting dan wel vermindering van
de meeste riskante gasvelden. Achteraf is komen vast te
staan dat de minister – geheel tegen dat advies in – toeliet
dat de productie werd opgevoerd. 28 Als korte tijd later
de nietsvermoedende bewoners met hun woningen heen
en weer worden geschud en nadien langzaamaan scheuren
ontstaan en funderingen gaan zakken lijkt, mede
gelet op de frequentie van de schokken, aan elk facet van
het causaliteitsvereiste in dat epicentrum zowel wat fase
1 betreft als in fase 2 te zijn voldaan. Men bedenke dat de
leer van de redelijke toerekening in beide fases het debat
beheerst. Die ‘lagere graad van waarschijnlijkheid’ brengt
naar mijn oordeel in concreto mee, dat indien de rechter
dat wenselijk voorkomt hij in fase 1 desgewenst gebruik
kan maken van de zogenoemde omkeringsregel. Zo acht
ik het goed verdedigbaar dat in de specifiek aangewezen
aardbevingsgemeenten, 29 waartoe onder meer Huizinge
behoort, de rechter het vermoeden uitspreekt dat schade
aan onroerend goed ontstaan als gevolg van scheuren dan
wel als gevolg van verzakking van fundamenten in beginsel
heeft te gelden als te zijn veroorzaakt door de exploitatie
van de gaswinning, tenzij de exploitant, in casu de
NAM, het tegendeel aannemelijk maakt. Het gaat niet aan
dat de burger hieromtrent met het bewijs van het causaal
verband wordt belast. 30 Het moge duidelijk zijn dat wat
voor Huizinge geldt niet in dezelfde mate behoeft te gelden
voor bijvoorbeeld Buitenpost of Meppel. Voor hantering
van die omkeringsregel is aanpassing van hetzij de
Mijnbouwwet hetzij het Burgerlijk Wetboek in het geheel
niet nodig. 31 Men zou mij op dit punt kunnen tegenwerpen
dat bij de totstandkoming van de Mijnbouwwet 2003
er voor is gekozen om met betrekking tot de bewijslast
ingeval van aardbevingsschade geen gebruik te maken
van de omkeringsregel, althans een bepaling van die
strekking niet als een regel in de wet op te nemen. Er
werd immers in de Mijnbouwwet 2003 een andere route
gekozen om de in bewijsnood verkerende burger de helpende
hand te bieden, te weten de instelling van de Technische
Commissie Bodembeweging (Tcbb), die in voorkomende
gevallen een oordeel zou kunnen geven over het al
of niet bestaan van het causale verband. Ik meen dat het
gezag van de parlementaire geschiedenis ten aanzien van
deze bypass door de latere ontwikkelingen fors aan
belang heeft ingeboet. Ik volsta met verwijzing naar het
rapport Onderzoeksraad voor Veiligheid (voortaan: OVV)
in 2015 32 en het nadien in de Tweede Kamer aangenomen
amendement met betrekking tot het opnemen van de
omkeringsregel in artikel 6:177 BW. 33 Uit de schaarse
rechtspraak (2001!) waarin de al of niet hantering van de
omkeringsregel ter zake van aardbevingsschade aan de
orde kwam, oordeelde de rechter dat terughoudendheid
geboden is met toepassing van de omkeringsregel, daarbij
verwijzend naar de totstandkoming van de Mijnbouwwet
2003. 34 Er is inmiddels ná 2001 zo veel gebeurd, dat het
niet misstaat te concluderen dat de te beantwoorden
rechtsvraag anno 2015 in een compleet ander daglicht is
komen te staan.
Wat de omvang van de vast te stellen schadevergoeding
betreft wijs ik er nog op dat een tweetal factoren, te
weten het profijtbeginsel dat aan de exploitatie ten grondslag
ligt en het feit dat de veiligheid van de burgers (met
inbegrip van hun recht op veilig wonen) bij de door de
exploitant te nemen beslissingen geen enkele rol van
betekenis speelde, mede van invloed kunnen zijn bij het
bepalen van de omvang van de vast te stellen schadevergoeding
(fase 2). Artikel 6:98 BW biedt daarvoor een wettelijke
basis.
Voor hantering van die
omkeringsregel is aanpassing
van hetzij de Mijnbouwwet
hetzij het Burgerlijk Wetboek
in het geheel niet nodig
Ik laat in dit korte bestek buiten beschouwing of de
handelwijze van de minister – bewust ingaan tegen het
deskundige advies van de SodM in – tot civielrechtelijke
aansprakelijkheid van de Staat leidt. 35 Voorts blijft evenzeer
buiten bespreking of het structureel negeren door de
bevoegde bestuurders van de veiligheid van de betrokken
burgers in het zojuist aangeduide gebied aanleiding zal
zijn tot strafrechtelijke vervolging. Civielrechtelijk gezien
zal laakbaar gedrag van rechtspersonen en haar bestuurders
– ik beperk me nu tot de NAM – zonder twijfel zijn
weerslag hebben op de omvang van de te vergoeden schade.
36 In het privaatrecht betaal je daarvoor een prijs.
2.4. Exit ‘NAM-cultuur’ bij de afwikkeling van de schade
Vanuit de hiervoor uiteengezette centrale uitgangspunten
maak ik mij grote zorgen over de wijze waarop de meer
omvangrijke schades thans door de NAM worden afgewikkeld;
beter gezegd: niet worden afgewikkeld. Ik beperk me
in dit bestek tot de schadeafwikkeling binnen het epicentrum
van het aardbevingsgebied.
Stel dat uw huis in Huizinge een groot aantal scheuren
bevat. Vast staat dat de scheuren door de aardbeving
d.d. 16 augustus 2012 zijn veroorzaakt. Tevens blijkt dat de
fundamenten van uw huis verzakken. Vast staat dat de
fundering van de betrokken woning aan de lichte kant is,
maar dat deze fundamenten zonder aardbevingen de tand
des tijds glansrijk hadden kunnen doorstaan.
Nadat het causaal verband tussen gaswinning en aardbevingen
niet meer kon worden ontkend nam de NAM binnen
het aardbevingsgebied zélf het voortouw om de scha-
1728 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 03-07-2015 – AFL. 26