NJB-1526

Gaswinning Groningen
sprake van een dubbel causaal-verband-vereiste. Uitgangspunt
in het privaatrecht is dat ter zake van de bewijslast
als het er op aankomt het initiatief bij de gelaedeerde
berust (artikel 150 Rv).
2.2. Causaliteit in twee stappen: vestigingsfase en
schadeomvang
Het antwoord op de vraag of aan het causaliteitsvereiste
is voldaan wordt in het burgerlijk recht in twee fasen
onderscheiden. Fase 1 geeft antwoord op de vraag of er
causaal verband bestaat tussen de gebeurtenis (gaswinning
door de exploitant) en de uiteindelijk ontstane
rechtsinbreuk (scheurvorming en/of verzakking van het
gebouw). Fase 1 gaat over de vestiging van aansprakelijkheid.
Zoals hiervoor al uiteengezet, kan de vestigingsvraag
knap lastig te beantwoorden zijn. Dat geldt in het bijzonder
bij aardbevingszaken, waarbij sprake is van een dubbel
causaal verband.
Wij kunnen ons anno 2015 slechts
verbazen dat het door de NAM
primair gevoerde verweer zo lang
heeft kunnen standhouden
Vervolgens wordt in fase 2 onderzocht welke schadeposten
in causaal verband met de gebeurtenis staan. Fase
2 gaat over de omvang van de schade: de gedupeerde burger
moet bijvoorbeeld vanwege instortingsgevaar zijn
huis uit; naast de kosten van herstel van de woning,
maakt hij kosten in het kader van vervangende huisvesting;
denkbaar is dat ook het vee elders moet worden
gestald, enz.
Vroeger werd in de rechtswetenschap gedacht dat in fase
1 alleen ‘de natuurwetenschap’ antwoord kon geven op de
vraag of het causaal verband aanwezig was. Dat werd aangeduid
als de leer van de condicio sine qua non: de
natuurwetenschappelijke oorzakelijkheid, als aaneengesloten
reeks van gebeurtenissen. Als het oppompen van
gas natuurwetenschappelijk bezien niet tot aardbevingen
kan leiden, houdt het bij fase 1 al op en kom je aan ‘gebakkelei’
over hoe die scheuren in het gebouw zijn ontstaan
niet meer toe. Toegespitst op ons onderwerp:
De NAM nam decennia lang het standpunt in dat:
1. gaswinning geen aardbevingen kon veroorzaken; en
2. dat de bodemdaling juist vanwege het feit dat die
slechts gelijkmatig plaatsvond niet in verband gebracht
kon worden met de gaswinning. 14 Het werd natuurwetenschappelijk
onderbouwd door laboratorium onderzoek
(Shell) en werd voorts door overheidsinstellingen KNMI
en TNO bevestigd. 15 Maar wie weet dat zo zeker? Wetenschap
is veeleer zeker te weten niet alles te weten.
In 1995 gaf de NAM toe dat aardschokken door gaswinning
kunnen ontstaan, maar nooit zwaarder kunnen zijn
dan 3.3. op de schaal van Richter. 16 Twee jaar later vond in
Roswinkel (Drenthe) een beving plaats van 3.4 op de
schaal van Richter. 17 In 1997 maakte de NAM bekend dat
zij zal overgaan tot vergoeding van schade ten gevolge
van aardschokken, echter zonder aansprakelijkheid te
erkennen, omdat de causaliteit wetenschappelijk (!) niet
vaststaat. 18
Wij kunnen ons anno 2015 slechts verbazen dat het door
de NAM primair gevoerde verweer zo lang heeft kunnen
standhouden. Inmiddels is duidelijk geworden dat het
bevingsgebied zich over een enorm gebied uitstrekt dat
de grenzen van de provincies Groningen en Drenthe overstijgt.
19 Ik wijs er in dit verband op dat het tweede verweer
ter afwering van aansprakelijkheid, te weten dat schade
als gevolg van bodemdaling, vanwege het feit dat die
bodemdaling slechts gelijkmatig plaatsvindt en derhalve
niet in verband kan worden gebracht met exploitatie als
gevolg van gaswinning, nog steeds door de NAM wordt
gevoerd. 20
2.3. Juridisch causaal verband
Overziet men de rechtspraak van de Hoge Raad met
betrekking tot causaliteit over de afgelopen vijftig jaar
dan blijkt dat ‘fase 1’ niet (meer) beperkt is tot een puur
natuurwetmatige insteek, waarbij de jurist of scherper
gezegd de rechter aan de zijlijn staat. Hoezeer causaliteit
een juridisch vraagstuk is, komt bijvoorbeeld tot uitdrukking
in het feit dat de rechter reeds in ‘fase 1’ verder kijkt
dan de (niet-juridische) deskundige en soms ondanks dat
de deskundige op zijn vakgebied niet met zekerheid kan
oordelen dat de schade door het ongeval is ontstaan, toch
een schadevergoeding toewijst. 21
Uit de benamingen van de verschillende causaliteitsleren
in de loop van de laatste honderd jaar in de rechtswetenschap,
wordt die ‘omslag’ in het denken goed zichtbaar.
In het Strijthagen-arrest is al een begin van die
ontwikkeling te zien. Omstreeks 1930 werd dat leerstuk
aangeduid met adequatieleer of leer der redelijke voorzienbaarheid
(1927-1970). 22 Later ging Köster als eerste
van de leer van de redelijke toerekening spreken, 23 ook al
stond hem voor ogen deze leer alleen in fase 2 toe te passen.
Asser-Hartkamp & Sieburgh geeft scherp aan, dat uiteindelijk
de leer van de redelijke toerekening zowel in fase
1 als in fase 2 het debat moet beheersen. 24
Dat lijkt mij de eerste ‘piketpaal’ die we ter zake van gaswinning
en aansprakelijkheid moeten slaan. Niet de ingenieurs
en bouwkundigen, maar de rechter bepaalt de juridische
causaliteit. Of gaswinning als oorzaak van de
ontstane schade heeft te gelden, is uiteindelijk een juridisch
vraagstuk, waarbij het oordeel van de ingenieur en
geoloog weliswaar niet onbelangrijk zijn, maar waarin uiteindelijk
de juridische argumenten de doorslag geven. Dat
de NAM – de veroorzaker van de ‘schokschade’ – jegens
gedupeerden niet het laatste woord kan spreken als het
over de toekenning van schadevergoeding gaat, behoeft
naar mijn oordeel nauwelijks toelichting. Ik kom op dát
aspect hieronder terug.
De ‘multi-factorale’ 25 -benadering van het causaliteitsvraagstuk
heeft tot gevolg dat andere factoren dan de natuurwetenschappelijke
eveneens van belang zijn of dat kunnen
worden.
Het toedoen-beginsel is zo’n factor. Wie verhoogd gevaar
schept, brengt de kans dat schade ontstaat dichterbij. Het
exploiteren van een mijnbouwwerk vormt daar een illus-
1726 NEDERLANDS JURISTENBLAD – 03-07-2015 – AFL. 26