NJB-1526

Is er sprake van een ernstige procedurele fout, dan is
dat reden voor het Hof om verdragsschending aan te
nemen. 26 Van een procedurele tekortkoming is bijvoorbeeld
sprake indien onderzoek ontbreekt, dan wel geen of
onvoldoende zekerheid verschaft over de risico’s van een
gevaarlijke bedrijvigheid, zeker in het geval van mogelijk
onomkeerbare gevolgen voor de gezondheid van burgers.
Voor het EHRM was dit al eens reden het voorzorgbeginsel
toe te passen en de Staat op te dragen zijn riskante
activiteiten te staken. 27
4. Artikel 2 EVRM – het recht op leven
Een andere bepaling die in verband met de gaswinning
speelt, is artikel 2 EVRM. Het bevat het recht op leven, hieronder
mede begrepen het recht op fysieke integriteit als
meest absolute waarborg van veiligheid. Artikel 2 biedt
absolute bescherming aan burgers, in de zin dat er in de
besluitvorming geen enkele ruimte bestaat voor een belangenafweging;
de Staat dient maatregelen te treffen ter
beëindiging van de levensbedreigende situatie wanneer
vrees voor verlies van levens aan de orde is. Aan de Staat
komt slechts beoordelingsruimte toe bij het bepalen van de
manier waarop een einde wordt gemaakt aan die situatie. 28
Indien het gevaar wordt veroorzaakt door menselijk
handelen, dan dient de overheid ‘alles in het werk te stellen
dat binnen haar bevoegdheden en mogelijkheden ligt
om het recht op leven effectief te beschermen’. 29 Is de oorzaak
van het gevaar voor het leven gelegen in een eenmalig
of zeldzaam voorkomend natuurverschijnsel, dan stelt
het EHRM minder rigide eisen. 30
In de zaak Öneryildiz vs. Turkije was de overheid al
lange tijd op de hoogte van het risico op een methaangasexplosie
op een vuilstort, maar verzuimde zij effectieve
maatregelen te nemen om bewoners te beschermen. Toen
er een explosie plaatsvond en het afval massaal ging
schuiven, werden de omwonenden bedolven onder het
vuil, met als gevolg 39 doden. Het EHRM stelde verdragsschending
vast: de Turkse overheid verwaarloosde de veiligheid
van haar onderdanen bij het verlenen van een vergunning
en het houden van toezicht op een
vuilstortplaats. 31
Volgens het Hof dient de overheid in het geval van
een gevaarlijke industriële activiteit haar burgers proactief
en preventief te beschermen. Dit kan door middel van
adequate wetgeving en zorgvuldige bestuurlijke maatregelen.
Een goed functionerend vergunningstelsel stelt de
overheid in staat nauwlettend toe te zien op de activiteiten,
zodat de veiligheid van burgers gewaarborgd blijft. 32
Met het toezicht op risicovolle industriële activiteiten
belaste ambtenaren dienen strafrechtelijk te kunnen worden
vervolgd bij apert disfunctioneren. Niet zelden
beschikt de Staat immers als enige over alle relevante
informatie en kunnen alleen ambtenaren de volledige
complexiteit van activiteiten overzien en de gevolgen
voor veiligheid juist inschatten. 33
Het Hof benadrukt in verschillende uitspraken dat
de verplichtingen ter bescherming van het recht op leven
(artikel 2) en het recht op privé-, en gezinsleven (artikel 8)
elkaar grotendeels overlappen als het om gevaarlijke
industriële activiteiten gaat. 34
In 2012 werkt het EHRM in Kolyadenko e.a. vs. Rusland
nader uit wanneer iets een ‘gevaarlijke industriële
activiteit’ betreft. In deze zaak gaat het om een enorm
stuwmeer waaruit vanwege extreme regenval noodgedwongen
op grote schaal water moet worden geloosd. Dit
lozen loopt echter uit op een forse overstroming van het
nabijgelegen gebied met veel schade aan woningen. Wonderwel
vallen er geen doden. Niettemin doet Kolyadenko
succesvol een beroep op artikel 2 EVRM. 35
Het stuwmeer – a ‘man-made industrial facility’ – is
gelegen in een bewoond gebied dat regelmatig last heeft
van overvloedige regenval. Om die reden typeert het Hof
het stuwmeer als een ‘gevaarlijke industriële activiteit’.
Hoewel een regenbui als deze niet was voorspeld en in
deze mate van hevigheid ook nog niet eerder was voorgekomen,
kan het gebrek aan voorzorgsmaatregelen de
Staat toch worden aangerekend. De overheid was er
namelijk van op de hoogte dat het waterniveau in het
stuwmeer zich al enige tijd in een kritieke toestand
bevond en dat op korte termijn moest worden geloosd.
20. Bijv. Dubetska vs. Oekraïne, § 105-106.
72-73.
127, 216; Hadzhiyska vs. Bulgarije: ‘Becau-
51 Sr aan te passen. Een voorstel van wet
21. EHRM 26 februari 2008, 37664/04
27. EHRM 27 januari 2009, 67021/01
se of the fundamental importance of the
tot ‘Opheffing strafrechtelijke immuniteiten
(Fägerskiöld vs. Zweden); Dées vs. Honga-
(Tatar vs. Roemenië), § 109, 111-112,120-
right to life, the positive obligations under
publiekrechtelijke rechtspersonen en hun
rije, § 23-24.
122; Over de toepassing van het voorzorgs-
[that norm] include a duty to do everything
leidinggevers’ ligt al weer lang ter goedkeu-
22. EHRM 9 december 1994, 16798/90
beginsel in het kader van Groningen zie: R.
within the authorities’ power in the sphere
ring bij de Eerste Kamer (Kamerstukken I,
(López Ostra vs. Spanje), § 51.
van der Velden, ‘Voorzorg in het Bestuurs-
of disaster relief for the protection of that
30.538, A). Die wet moet het mogelijk
23. López Ostra vs. Spanje, § 51.
recht: Over Zoogdieren, Zoönosen, en wat
right’.
maken ambtenaren en zelfs ministers straf-
24. EHRM 24 juli 2014, 60904/11 (Brincat
als Groningen op Antarctica zou liggen’,
30. Budayeva vs. Rusland, § 134-135, 137.
rechtelijk ter verantwoording te roepen
e.a. vs. Malta) over het moment van
NJB 2015/351, afl. 7, p. 435-441.
31. Öneryildiz vs. Turkije, § 89-110.
voor laakbaar gedrag.
bekend raken van gevaren van asbest; AB
28. M.M.E. Hesselman, ‘Establishing a Full
32. Öneryildiz vs. Turkije, § 89-90: ‘[…] in
34. Brincat vs. Malta, § 102: […] in the
2015/37, m.nt. T. Barkhuysen en M.L
“Cycle of Protection”for Disaster Victims:
the particular context of dangerous activi-
context of dangerous activities, the scopes
Emmerik.
Preparedness, Response and Recovery
ties[…] special emphasis must be placed on
of the positive obligations under Articles 2
25. EHRM 19 februari 1998, 14967/89
according to Regional and International
regulations geared to the special features of
and 8 of the Convention largely overlap
(Guerra e.a vs. Italië); EHRM 9 juli 1998,
Human Rights Supervisory Bodies’, Tilburg
the activity in question. […] They must
[…] the positive obligation under Article 8
21825/93 (McGinley en Egan vs. Verenigd
Law Review 2013/18, afl. 2, p. 106-132.
govern the licensing, setting up, operation,
requires the national authorities to take the
Koninkrijk), § 101; EHRM 5 december
29. EHRM 30 november 2004, 48939/99
security and supervision of the activity and
same practical measures as […] under Arti-
2013, 52806/09 (Vilnes e.a. vs. Noorwe-
(Öneryildiz vs. Turkije), § 109; EHRM 20
must make it compulsory for all those con-
cle 2 of the Convention […]’.
gen); Dubetska t vs. Oekraïne, §140-145.
maart 2008, 15339/02 (Budayeva e.a. vs.
cerned to take practical measures to ensure
35. Kolyadenko vs. Rusland, § 157-203.
26. Zie bijv. EHRM 21 juli 2012,
Rusland), § 175; EHRM 28 februari 2012,
the effective protection of citizens […].
38182/03 (Grimskovskaya vs. Oekraïne), §
17423/05 (Kolyadenko e.a. vs. Rusland), §
33. Op basis hiervan dient Nederland art.
NEDERLANDS JURISTENBLAD – 03-07-2015 – AFL. 26 1719