Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
DOOR NICK VEROUDEN, MAARTEN VAN DER SANDEN EN NOELLE AARTS<br />
47<br />
GESPREKKEN<br />
Datgene waarover niemand<br />
spreekt, is in gesprekken soms<br />
het grootste obstakel – the<br />
elephant in the room. Herken<br />
de stiltecodes en je snapt het<br />
gesprek beter.<br />
Na afloop van een vergadering heb je sterk het<br />
gevoel dat dingen niet ter tafel zijn gekomen.<br />
Was dat omdat niemand ze kon benoemen, of<br />
wilde noemen, of durfde uit te spreken? Bestond<br />
er een stilzwijgende afspraak om controversiële<br />
punten uit de weg te gaan? Moest de lieve vrede<br />
worden bewaard of was er sprake van manipulatie<br />
door verzwijgen?<br />
Het gaat hier over misschien wel het minst besproken<br />
onderwerp in communicatie binnen en<br />
tussen organisaties: stilte. Stilte is een complex<br />
en veelomvattend fenomeen, onlosmakelijk met<br />
communicatie verbonden. Als je de stiltecodes<br />
herkent, snap je de betekenis van het gesprek<br />
veel beter. Je kunt dan stiltes ook strategisch<br />
inzetten. In ons onderzoek stelden we vijf vormen<br />
van stilte vast. We werken nu aan de ontwikkeling<br />
van een stilte-instrumentarium voor<br />
communicatieprofessionals.<br />
HET VERZWEGEN WOORD<br />
Samenwerken is in organisaties de standaard:<br />
cocreatie, kruisbestuiving, interdisciplinair onderzoek<br />
en participerende communicatie. De<br />
basis van al die samenwerking is het gesprek.<br />
Er moeten vele gesprekken gevoerd worden,<br />
zó veel en zó vaak dat gemakkelijk wordt vergeten<br />
wat er niet ter tafel komt. In overleg en<br />
samenwerking ligt de focus op het verbale of<br />
het genoteerde. Communicatieafdelingen laten<br />
meestal na om naast het gesproken en geschreven<br />
woord, ook het verzwegen woord de nodige<br />
aandacht te geven.<br />
We bestudeerden stilte in de alledaagse praktijk<br />
van samenwerken, observeerden gesprekken<br />
tussen wetenschappers en andere belanghebbenden,<br />
en interviewden een groot aantal<br />
betrokkenen. Stilte blijkt een fenomeen met een<br />
scala aan functies en betekenissen, afhankelijk<br />
van de context, de betrokken personen en de<br />
doelen die men nastreeft. Dit zijn de vijf basisvormen<br />
van stilte als grondtoon van het gesprek:<br />
1. CULTURELE STILTES<br />
Elke cultuur (ook de cultuur van een organisatie)<br />
kent haar eigen specifieke betekenissen toe<br />
aan stiltes in het gesprek. Denk aan het aantal<br />
pauzes en de lengte daarvan. Maar ook aan verschillen<br />
in wat we wél of niet bespreekbaar achten<br />
en op welke momenten. Van Nederlanders<br />
wordt gezegd, in tegenstelling tot bijvoorbeeld<br />
Belgen, dat ze helder en zelfs bot zijn in hun<br />
communicatie. Om de zaken heen draaien geldt<br />
als tijdverspilling of onbeleefd. Waar we wel of<br />
niet over spreken, hangt cultureel samen met<br />
onze duiding en verwachting van het gesprek.<br />
Niets is zo stil als dat wat evident is. (Zie ook<br />
kader op de volgende bladzijde.)<br />
2. STILTE DOOR ONVERMOGEN<br />
TOT COMMUNICATIE<br />
Stilte is een wezenlijk onderdeel van onze kennis,<br />
een epistemologisch gegeven. De filosoof Ludwig<br />
Wittgenstein zag zwijgen als de grens van wat<br />
zegbaar is: ‘Waarover je niet kunt spreken, daarover<br />
moet je zwijgen.’ Wijsheid is bovenal weten<br />
wanneer iets niet gezegd kan worden. In gesprekken<br />
tussen personen met dezelfde expertise<br />
hoeven veel uitgangspunten en concepten<br />
niet uitgelegd te worden. Maar als partijen een<br />
andere professionele taal spreken, kunnen zaken<br />
ongezegd blijven omdat men denkt dat er niets<br />
zinnigs over elkaars vakgebied te zeggen valt.<br />
Specialisten menen dat de finesse van zaken niet<br />
is over te brengen, leken weten niet welke kennis<br />
ze precies ontberen. Deze vorm van stilte ontstaat<br />
uit het onvermogen om over taalgrenzen heen te<br />
praten, gepaard aan de angst om anderen door<br />
deskundigheid of juist het gebrek daaraan in<br />
verlegenheid te brengen.