NHA UITGELICHT oktober 2016 / nummer 7

Oktober 2016 / Nummer 7
UITGELICHT
06
Ontstellend
mooie tekeningen
Conservator Alexander de Bruin
over de 34 tekeningen van Frans
Post die hij ontdekte in het depot
van het NHA.
16
Het reisverslag van Hendrik Krelage
Bloemist Krelage schreef een verslag
van zijn eerste handelsreis naar
Engeland in 1844. We reizen een stukje
met hem mee.

Oktober 2016 / Nummer 7
Colofon
inhoud
Eindredactie:
Christine Tinssen, Ilse Kaldenbach,
m.m.v. Wim de Wagt
Aan dit nummer werkten mee:
de beeldmarketeers/Marc Vreuls
Anneke van den Bergh
Helen van der Eem
Paul Maessen
Esther van Velden
Mart van de Wiel
Wim de Wagt
Lieuwe Zoodsma
Vormgeving:
Michael Kolf, bno - PICADIA
Druk:
Lenoirschuring - Amstelveen
Oplage:
750
ISSN:
2352-0671
Voorzijde omslag:
Alpaca, Frans Post, ca. 1637-1644.
5
16
30
Uitgelicht
Een woord vooraf van directeur Lieuwe Zoodsma.
14
Prikbord
Interessant nieuws.
Een reisverslag
met een open
einde
In het omvangrijke archief van de
befaamde bloemisterij E.H. Krelage
& Zoon zitten tussen stukken
over het bedrijf, ook persoonlijke
documenten. Zoals een bijzonder
reisverslag van Jacob Heinrich
Krelage (1824-1901).
Topstuk
Janneke Hopman, een
van de deelnemende
kunstenaars aan de
Kunstlijntentoonstelling
in het NHA, koos als
topstuk een foto
uit de collectie van
Fotopersburo De Boer.
6
34
22
Mooi
geweest
Terugblik op
activiteiten.
De wereld in
kaart
Tussen de oude collecties van de
Stadsbibliotheek Haarlem in het
depot zit een mooie verzameling
antieke atlassen. Welk wereldbeeld
hadden onze voorouders?
24
Emotioneel weerzien
in de Ripperda Kazerne
Begin januari 1993 vertrekt Minka met haar
moeder per bus uit Zagreb. Na een lange
reis komen ze aan bij de Ripperda Kazerne in
Haarlem. Fotograaf Ron Pichel van Fotoburo
de Boer maakt op die dag 57 foto’s.
40
De Ruisdael van
Brazilië
Conservator beeldcollecties
Alexander de Bruin deed een
bijzondere ontdekking: 34
tekeningen uit het Noord-Hollands
Archief bleken van de hand van
de schilder Frans Post te zijn. Een
ontdekking met grote gevolgen.
Nieuwe archieven
en collecties
Aandacht voor diverse nieuwe
archieven die de afgelopen maanden
bij het Noord-Hollands Archief zijn
binnengekomen.

Uitgelicht ...
Een emotioneel
weerzien
Het zijn bijzondere tijden voor het Noord-Hollands Archief. De
spectaculaire ontdekking van een 34-tal dierentekeningen van de
beroemde Haarlemse schilder Frans Post in onze collecties door onze
beeldconservator Alexander de Bruin trok nationaal en internationaal de
aandacht. Frans Post maakte deze tekeningen in 1637 tijdens een reis
door Brazilië in het gevolg van de toenmalige gouverneur Johan Maurits
van Nassau. In samenwerking met het Rijksmuseum in Amsterdam en
Naturalis Biodiversity Center in Leiden is een prachtige tentoonstelling
tot stand gekomen die tot januari 2017 is te zien in het Rijksmuseum. In
dit nummer een interview met Alexander de Bruin, waarin hij vertelt over
zijn vondst.
Met dit interview konden wij overigens moeiteloos
aansluiten op het thema van de Maand van de Geschiedenis,
dat dit jaar ‘Grenzen’ is. Maar ook de overige artikelen
sluiten mooi bij dit thema aan. Zo treft u een interessant
artikel aan over een bijzonder reisverslag van Jacob Heinrich
Krelage (1824-1901), de zoon van de bekende Haarlemse
bollenkweker Ernst Heinrich Krelage.
Verder bevat dit nummer een interview met de Bosnische Minka
Hodzic en haar moeder, die samen met andere vluchtelingen op 8
januari 1993 arriveerden in Haarlem en wier foto, uit de fotocollectie
van Fotopersbureau De Boer, destijds werd gepubliceerd in Haarlems
Dagblad en 23 jaar na dato weer teruggevonden werd. Het leverde een
emotioneel weerzien op.
Het themanummer sluit af met een artikel betreffende de prachtige
verzameling antieke atlassen uit de OBBC (Oude Boekerij en Bijzondere
Collecties) van de Bibliotheek Zuid-Kennemerland (voorheen
Stadsbibliotheek Haarlem), die door het NHA worden beheerd.
Ik wens u veel leesplezier bij dit nieuwe nummer van Uitgelicht.
Lieuwe Zoodsma,
directeur Noord-Hollands Archief
Grijpstaartstekelvarken, Frans Post,
ca. 1637-1644.
5

# 7 | De Ruisdael van Brazilië
Tekst: Wim de Wagt / beeld: de beeldmarketeers (portret) en Noord-Hollands Archief
De Ruisdael van Brazilië
Zelf wist conservator beeldcollecties Alexander de Bruin meteen dat hij een bijzondere
ontdekking had gedaan. Maar dat de toeschrijving van 34 tekeningen uit het
Noord-Hollands Archief aan de zeventiende-eeuwse schilder Frans Post tot zoveel
nationaal en internationaal enthousiasme zou leiden, had hij nooit verwacht. ‘Echt,
daar sta ik van te kijken.’
Wat een ontstellend
mooie tekeningen
zijn dit!
Rechts Alexander de Bruin,
conservator beeldcollecties.
Inmiddels is het meer dan een
maand geleden dat zijn ontdekking
wereldkundig werd gemaakt en is
in het Rijksmuseum een tentoonstelling
over Post van start gegaan.
Voor veel bezoekers zal dit een
eerste kennismaking zijn met het
werk van deze unieke Haarlemse
schilder van Braziliaanse landschappen.
Voor De Bruin vormt het
de climax van enkele jaren spannend
onderzoek, dat uitmondde in
een artikel in het tijdschrift Master
Drawings, een serie lezingen en
een symposium op 22 november.
West-Indische Compagnie
Het moment van zijn sensationele
vondst, in 2012, kan hij nog zo
terughalen. Eigenlijk betrof het
een routineonderzoek. ‘Ik wilde
grip krijgen op de tekeningencollectie,’
herinnert hij zich, ‘omdat
er aanwijzingen waren dat er
iets niet klopte met de datering
en toeschrijving van sommige
tekeningen. Om daar een antwoord
op te krijgen kun je maar één ding
doen: linksboven bij de eerste
doos beginnen en stoppen bij de
laatste lade. En toen kwam ik deze
tekeningen tegen.’
In een map met 160 tekeningen
die tot dan toe allemaal werden
toegeschreven aan Pieter Holsteijn
de Oudere en de Jongere, viel zijn
oog op een serie gouaches en grafiettekeningen
van exotische dieren.
‘Mijn eerste reactie was, wat
een ontstellend mooie tekeningen
zijn dit!’ Niet één exemplaar was
gesigneerd, maar ze bevatten wel
korte beschrijvingen en opschriften.
In de tekstjes kwam hij verwijzingen
naar Brazilië tegen. Wat kon
dat betekenen? De Republiek had
6 7

# 7 | De Ruisdael van Brazilië
Gezicht op Olinda, Brazilië, Frans Post,
1662. Rijksmuseum, Amsterdam.
tussen 1637 en 1654 een kolonie
in Brazilië, die bestuurd werd
door de West-Indische Compagnie
(WIC). Het gebied was economisch
aantrekkelijk vanwege de verbouw
van suikerriet. De graaf en vorst
Johan Maurits van Nassau trad er
namens de WIC op als gouverneurgeneraal.
Toen die in Brazilië aan
land ging nam hij een heel gezelschap
mee, waaronder wetenschappers
en kunstenaars, die de
taak hadden de nieuwe kolonie in
kaart te brengen en te documenteren.
Frans Post (1612-1680)
was een van hen, en het resultaat
van zijn verblijf (1637-1644) was
een hoeveelheid schilderijen van
Braziliaanse landschappen. Een
serie van twaalf landschappen bevindt
zich nu in het Louvre, andere
werken bevinden zich onder meer
in het Rijksmuseum en het Frans
Halsmuseum. Om deze doeken
thuis in zijn atelier te kunnen
schilderen moest de Haarlemmer
ter plekke natuurstudies hebben
getekend, maar die waren niet
bekend.
De Bruin: ‘Eén keer in de zoveel tijd
ga ik naar het Rijksmuseum om
te kijken of er iets nieuws hangt.
Ik kom daar en zie dat prachtige
schilderij van Post met al die beesten
op de voorgrond. En ik herkende
ze allemaal, een voor een! Mijn
telefoon erbij gepakt, ingelogd op
het systeem van het NHA en ja
hoor. De dieren op het schilderij
waren zó exact hetzelfde.’
Onvoorstelbaar
De beeldconservator was er direct
van overtuigd dat de tekeningen
in het NHA de ontbrekende studies
van Post waren. Maar, iets zeker
denken te weten is één ding, het
wetenschappelijk aantonen is
een tweede. De Bruin, van huis
uit kunsthistoricus, ging aan de
slag. Hij sloeg de literatuur erop
na, overlegde met vakgenoten
(die natuurlijk moesten beloven te
zwijgen), bestudeerde minutieus
de tekeningen en schilderijen van
Post en vergeleek die met het werk
van andere kunstenaars, dat wordt
bewaard in collecties in onder
andere Dresden en Krakau.
Een belangrijke rol speelde
Jane Turner, hoofdredacteur van
Master Drawings en hoofd van
Er kwamen
bruiklenen los,
onder andere
van het Louvre
het Rijksprentenkabinet van het
Rijksmuseum. Toen De Bruin haar
een mail stuurde, kreeg hij per
kerende post een enthousiaste
mail terug. ‘Onvoorstelbaar wat je
hier beschrijft en ik wil heel gauw
komen kijken,’ schreef ze. De Bruin:
‘Ik werd er een beetje verlegen van.
Ze zegt dat dit de belangrijkste
presentatie is die ze de afgelopen
vijftien jaar heeft kunnen publiceren.’
Sleutelstuk
Het is ook mede aan Turner te
danken dat er in het Rijksmuseum
een tentoonstelling is gekomen.
Dit museum liep al lang met het
plan rond om een soort Brasilianatentoonstelling
te maken, maar die
kwam maar niet van de grond. De
toeschrijving van de Post-tekeningen
bracht dit in een stroomversnelling.
De Bruin: ‘Juist door die
tekeningen kwamen er bruiklenen
Gezicht op de Rio São Francisco, Brazilië,
Frans Post, 1639. Musée du Louvre, Parijs.
los, onder andere van het Louvre.’
Een van de Parijse schilderijen
vormde het sleutelstuk in zijn
onderzoek, namelijk een rivierlandschap
met daarop prominent een
zogeheten capibara, een reusachtig
knaagdier.’ Dat beest is exact
zoals op de tekening in ons archief,
zelfs tot in de kleinste details, de
haartjes in de nek, de licht-donker
partijen van de vacht, enzovoort.’
Naturalis in Leiden, waar De Bruin
te rade ging voor de identificatie
van de dieren, vormde de andere
partner in het samenwerkingsverband
dat de tentoonstelling
verwezenlijkte.
8
9

# 7 | De Ruisdael van Brazilië
Slingeraap, Frans Post, ca. 1637-1644.
Dierentuin
Toch, geeft hij toe, waren er vaak
genoeg momenten van twijfel. Een
belangrijk punt bijvoorbeeld was
het verband tussen het werk van
Post en dat van Albert Eckhout,
een andere kunstenaar die in
Nederlands-Brazilië verbleef.
Waren de door De Bruin opgedolven
tekeningen niet gewoon van
Eckhout, een erkend visueel chroniqueur
van natuurleven? De Bruin:
‘De beeldvorming rond Brasiliana is
het resultaat van het materiaal dat
is overgeleverd aan ons, en dan zie
je inderdaad dat van Post hoofdzakelijk
landschappen bekend zijn en
van Eckhout de Braziliaanse natuur
en bevolking. Maar het een sluit
Op eenzame
hoogte vanwege
zijn exotische
schilderijen
het ander niet uit! Aan Eckhouts
tekeningen kun je zien dat hij een
echt stilleven-schilder was.’
Post heeft zijn eigen kwaliteit, zegt
de conservator, en het is echt niet
zo dat hij tekeningen van Eckhout
kopieerde. ‘Waarom zou hij ook?
Johan Maurits bezat een groot paleis
in de kolonie, Vrijburg, met een
eigen dierentuin. In de atelierpraktijk
was het weliswaar gebruikelijk
om te kopiëren naar andermans
werk, maar hier bestond een
andere situatie. Post had de
dieren in het echt voorhanden. Dat
bewijst zijn potloodtekening van
de capibara. Er is een detail dat
niet op het schilderij in het Louvre
en evenmin op de gouache naar
dezelfde tekening te zien is: een
touw om zijn nek! Dat betekent
dat Post het beest in gevangenschap
tekende.’
Onbeantwoord
Met de toeschrijving en presentatie
van de tekeningen zit het onderzoek
er zeker nog niet op, volgens
De Bruin. Er blijven genoeg vragen
onbeantwoord. ‘De gouaches
bijvoorbeeld hebben allemaal een
nummer in zeventiende-eeuws
handschrift. Alleen nummer 1 ontbreekt.
De serie loopt tot 25. Wat
zegt dat? Óf deze serie is gemaakt
als een soort menukaart voor klanten
die een tekening wilden hebben:
doe mij maar een nummertje
12 of 13. Óf de serie was bedoeld
voor een wetenschappelijke uitgave
die niet is doorgegaan.’
St. Lucasgilde
Ook de vraag naar de herkomst
van de tekeningen is nog open.
Zesbandgordeldier, Frans Post,
ca. 1637-1644.
Want wat is er met de tekeningen
gebeurd na Post z’n dood? De
Bruin: ‘In oude veilingcatalogi en
notariële akten is misschien wel
nieuwe informatie over Post te vinden.
Er is helaas heel weinig over
zijn leven bekend, en dat is raar.
Hij had een aantal hoge posities
bij het Haarlemse St. Lucasgilde,
waar hij thesaurier was. Hij ging
dus over de centen en zat in het
bestuur van dit schildersgilde. Hij
10
11

# 7 | De Ruisdael van Brazilië
Capibara, Frans Post, ca. 1637-1644.
moet een belangrijke meneer zijn
geweest. Als Haarlemse landschapschilder
staat hij op eenzame
hoogte vanwege zijn exotische
schilderijen, die een enorme
zeggingskracht hebben door de
weergave van het landschap. De
Ruisdael van Brazilië. Maar waarom
koos Johan Maurits juist hem uit?
We kennen geen werk van hem
uit de periode vóór zijn reis naar
Brazilië. Misschien is dit verloren
gegaan. Hij was de broer van de
architect Pieter Post, en die was op
dat moment assistent van Jacob
van Campen bij de bouw van het
Mauritshuis. Het moet gek zijn als
En van wie zijn
de opschriften
op de gouaches?
dát niet een connectie is met de
gouverneur-generaal.’
De Bruin vervolgt: ‘En van wie zijn
de opschriften op de gouaches?
Ik ben er heilig van overtuigd
dat Post zelf de auteur is van de
beverige teksten op de grafiettekeningen.
Maar de gouaches zijn als
een soort presentatietekeningen
gemaakt. De opschriften zijn zo
mooi geschreven, zo regelmatig en
strak. Wie zou dat gedaan kunnen
hebben? Broer Pieter soms?’
Alles bij elkaar kijkt Alexander de
Bruin terug op een uiterst plezierige
samenwerking met het
Rijksmuseum en Naturalis. ‘Het
Rijksmuseum heeft er werkelijk
alles aan gedaan om het voor
ons zo aantrekkelijk mogelijk
te maken. De gouaches waren
verkleefd aan de bladen waarin
ze waren opgeborgen. Die bladen
zijn allemaal verwijderd en de
tekeningen zijn gerestaureerd. Je
weet niet wat je ziet, ze zijn zoveel
mooier geworden! Ze hebben
kosten noch moeite gespaard om
het een toppresentatie te laten
zijn. Naturalis was onmisbaar bij
het identificeren van de dieren en
het vaststellen van de Latijnse en
wetenschappelijke namen. Na een
bezoek aan hun depot bedacht ik
op de terugweg in de trein: wat
zou het ongelooflijk leuk zijn om
die dieren op de tekeningen er als
opgezette dieren bij te hebben! In
een bespreking heb ik dit ingebracht
en het sloeg in als een bom.
Op de tentoonstelling zijn onder
andere een miereneter, capibara en
leguaan te zien.’
Jaguar, Frans Post, ca. 1637-1644.
Frans Post.
Dieren in Brazilië.
Van 7 okt t/m 8 jan 2017 in
het Rijksmuseum, Amsterdam.
Symposium op 22 november
2016 van 12:30-18:00 uur, met
o.a. een lezing van Alexander de
Bruin.
12
13

Prikbord
Agenda
•1 nov: Voorouderspreekuur
• 4 t/m 11 nov: Tentoonstelling
‘It Hits the Fan’
• 19 nov: Voorouderspreekuur
• 20 nov: Bierwandeling met
proeverij
• 21 nov: Historisch Café
National Geographic
(@NatGeoNL)
Ontdekt: Braziliaanse
fauna getekend door
Frans Post @NHArchief
@rijksmuseum #Frans-
Post
8 september 2016
Oproep: Hi8-camera
Heeft u wellicht nog een goedwerkende
Hi8-camera in uw bezit die
u niet meer gebruikt? Hi8 is een
analoog amateurvideosysteem dat
tussen 1989 en 1999 werd geproduceerd.
Wij kunnen hem goed gebruiken
voor het digitaliseren van
Hi8- en video8-bandjes. Wilt u ons
er een schenken, laat het ons weten
via info@noord-hollandsarchief.nl.
Noord-Hollands Archief (@NatGeoNL) Kijk nou! Ons
aapje van Frans Post op de gevel van het @rijksmuseum!
#FransPost
3 oktober 2016 15:40 uur
Nieuw project via VeleHanden: logboeken
van Fotopersburo de Boer
Ook zo nieuwsgierig naar wat de persfotografen van Fotopersburo
De Boer hebben vastgelegd vanaf 1990? Met ons nieuwe
project ‘via VeleHanden’ kunt u meehelpen met het invoeren
van de gegevens uit de logboeken die Fotopersburo De Boer
bijhield. Het doel van dit project is om de collectie van Fotopersburo
de Boer voor iedereen doorzoekbaar te maken. Meedoen
met dit project doe je niet voor niets! Alle invoerders krijgen
aan het einde van het project een downloadlink van alle
digitale foto’s die te zien waren op de tentoonstelling
‘2.000.000 x Fotoburo de Boer. Een halve eeuw persfotografie’.
De 20 topinvoerders worden daarnaast extra beloond. Ga naar
onze projectpagina op www.velehanden.nl en help mee!
Foto’s opgedoken van Martin
Luther King op Schiphol
Dankzij de invoer van twee deelnemers op VeleHanden
zijn er bijzondere foto’s opgedoken
van Martin Luther King op Schiphol. Het gaat om
zes foto’s van zijn aankomst en de aansluitende
persconferentie op Schiphol op 15 augustus 1964.
Bekijk de foto’s via onze Beeldbank en lees meer
over het bezoek van Martin Luther King via het
nieuwsoverzicht op onze website.
Charlotte Hartong (@museumdier)
Leuke ontdekking in @NHArchief
#Haarlem. Dat bewijst maar weer
de waarde van archieven
8 september 2016 18:09 uur
Tenstoonstelling
‘It Hits the Fan’
Van historisch materiaal tot hedendaags
kunstwerk! In het kader van de Kunstlijn 2016
is van 4 t/m 11 november de tentoonstelling
‘It Hits the Fan’ te zien in de Janskerk, het
publiekscentrum van het Noord-Hollands
Archief. De vijf kunstenaars Janneke Hopman,
Conny Kuilboer, Louis Reith, Benjamin
Verhoeven en Marianne Hotske Hamersma
tonen nieuw en bestaand werk gebaseerd
op historische afbeeldingen en documenten,
onder andere afkomstig uit de collectie van het
Noord-Hollands Archief. De uitdrukking ‘It hits
the fan’ verwijst naar het effect van ‘iets’ ergens
ingooien met een verwarrend, versnipperd en
spannend effect tot gevolg.
14
15

# 7 | Een reisverslag met een open einde
Tekst: Esther van Velden / beeld: Noord-Hollands Archief
Een reisverslag met
een open einde
Het archief van de befaamde bloemisterij E.H. Krelage & Zoon is een mooi voorbeeld van
een écht Noord-Hollands bedrijfsarchief. In dit omvangrijke archief zijn niet alleen stukken
over het bedrijf, maar ook persoonlijke documenten te vinden. Zoals een bijzonder reisverslag
van Jacob Heinrich Krelage (1824-1901).
Boven Reissouvenir van de Thames Tunnel
in Londen, geopend op 25 maart 1843.
Onder Advertentie voor de boot van Rotterdam
naar Londen, Nieuwe Rotterdamsche
Courant, 18 mei 1844.
‘Zoo voorbereid, uitgerust
en met alle nodige
papieren en vermaningen
voorzien, pakte ik vrijdag
morgen den 17 Mei mijnen
koffer, reiszak en hoedendoos,
en gebruikte een
vroegtijdig middagmaal,
om met den spoortrein
van twee uren te kunnen
vertrekken.’
Jacob Heinrich Krelage - in brieven
aangeschreven als Hendrik -
maakt in mei 1844 zijn eerste
handelsreis naar Engeland. Hij
is 19 jaar eerder, op 1 november
1824, geboren in Frankfurt am
Main als zoon van de Duitse immigrant
Ernst Heinrich Krelage en
Suzanne Friederike Louise Fresenius.
Gezien zijn achtergrond is de
reis van Hendrik naar Engeland
niet direct bijzonder. In die tijd reizen
jaarlijks tientallen Hollandse
bloemisten en kwekers af naar
Londen en omstreken om zaken te
doen. Zo ook Hendrik. Zijn vader
stuurt hem op pad om bestaande
en nieuwe zakenrelaties te ontmoeten
maar ook om ‘de mooiste
etablissementen te bezoeken die
in het plantenvak bestaan’.
Modieuze zomerkleding
Hoewel het idee voor de reis al
langer bestaat, wordt het definitieve
plan een week voor de afreis
vastgesteld. Er moet op het laatste
moment dus nog veel in orde
worden gemaakt. Zo heeft Hendrik
modieuze zomerkleding nodig.
Een lastige opgave, omdat het nog
zo vroeg in het jaar is. Hij kiest
bewust voor de fraaiste maar eenvoudigste
stofstalen, om in Londen
niet te veel op te vallen. Zijn kleding
wordt de avond voor vertrek
afgeleverd, net als de Engelstalige
prijscouranten die hij bij drukkerij
Joh. Enschedé heeft besteld.
En dan is er nog de noodzakelijke
reispas. Hij beschrijft hoe hij op
vertoon van een certificaat van de
stedelijke regering, op het provinciaal
gouvernement een pas
krijgt waarmee hij een jaar lang
naar Engeland, België, Frankrijk en
Duitsland mag reizen. De kosten
voor dit ‘paspoort’ bedragen
samen met het certificaat bijna 8
gulden. Verder neemt hij enkele
zogenoemde recommandatiebrieven
(met aanbevelingen) mee en
een open krediet van 100 Engelse
sterling.
Met de omnibus
Op vrijdagochtend 17 mei 1844
is het zover! Hendrik vertrekt
vanaf huis met de omnibus
(wagen getrokken door paarden)
Het station van Haarlem rond 1844.
naar het stationsgebouw van de
Hollandsche IJzeren Spoorweg-
Maatschappij in Haarlem. Na het
trompetsein van de conducteur
vertrekt de trein naar Den Haag.
De spoorlijn tussen Haarlem en
Den Haag is op dat moment pas
ruim een jaar in gebruik. Onderweg
komt Hendrik bij Vogelenzang
langs de traliebrug over de Leidsevaart
en na ruim een uur bereikt
hij Leiden. Op het station ontmoet
hij een oud-studiegenoot die hij
de avond ervoor per nachtdiligence
16 17

# 7 | Een reisverslag met een open einde
Voorzijde van het geschreven reisverslag
van Hendrik Krelage.
heeft laten weten dat hij met de
trein langs Leiden reist. Ook ontmoet
Hendrik hier de Haarlemse
bloemist Krusemann, met wie hij
verder reist naar ‘s Gravenhage.
Kruseman heeft hier nog zaken
te doen, zodat Hendrik alleen de
reis per omnibus naar Rotterdam
voortzet. Hoewel, alleen...
‘Mijn gezelschap kon geenszins
aangenaam genoemd worden, want
het bestond behalve uit een oud
vrouwtje dat te laat kwam, en hard
had moeten loopen om de wagen
nog in te halen, dus al zwetende en
hijgende plaats nam, ook bij onze
aankomst te Rotterdam nog niet
geheel van hare inspanning scheen
bekomen te zijn – uit twee dames,
die met een ontelbaar aantal
van koffers, dozen, zakken, enz.
voorzien waren en waaruit ik op
het eerste gezicht niet wist wat te
maken. De een was eene verbloeijde
schoone, van dertig jaren, die
niet de minste aanvalligheid had,
en wier vrijpostige blik spoedig
opgemerkt was, de ander die haar
moeder of iets dergelijksch te zijn
scheen, boeide nog minder mijne
aandacht daar bij haar slechts een
vrij sterke enbonpoint (gezetheid,
red.) de genoegens van haar gezelschap
geenszins vergrootte.’
Uit de verdere omschrijving blijkt
dat de twee dames rondtrekkende
kermismuzikanten zijn.
Cotelet met aardappelen
Eenmaal gearriveerd in Rotterdam,
wijst een kruier Hendrik de weg
naar het kantoor van de (reis)
agenten Smith en Van Es. Bij dit
kantoor koopt hij voor ‘£2.2.0’
(omgerekend nu ca. €2,55) een
ticket voor een ‘main cabbin’ op de
boot, inclusief kooi. Op advies van
de heer Van Es besluit Hendrik te
overnachten in het vooraanstaande
New Bath Hotel, aan De Boompjes.
Omdat hij trek heeft gekregen van
al dat sporen en de drukte erna,
besluit Hendrik een maaltijd te
gebruiken. Hij bestelt een ‘cotelet
met aardappelen’ en een halve
fles wijn en schrijft daarover: ‘Het
eten, hoewel van geringe qualiteit,
smaakte mij vrij goed, doch den
bordeaux vond ik gelijk aan den
Franschen gewonen wijn in bijna
alle Hollandsche logementen,
zuur en slecht.’ Na het eten gaat
Hendrik naar de buitenplaats van
de heer Van Es. Doorweekt van
Eene verbloeijde
schoone, van
dertig jaren, die
niet de minste
aanvalligheid had
zijn wandeltocht door de regen
komt hij bij het paviljoenachtige
huis, in het oog springend door de
levendige lichte kleur groen. Hij
ontmoet Van Es in de tuinkamer en
wandelt later nog met hem door
de ‘plaisirtuin en de menagerie
van pluimgedierte’. Ook bekijken
ze nog enkele rozen en fuchsia’s
die hij van de familie Krelage heeft
gekregen.
Onwelkomme reisgenoot
’s Avonds gaan de heren naar
een aantal sociëteiten in de stad.
Eenmaal terug in het hotel laat
Portret van Hendrik Krelage, 1895.
Hendrik nog wat koud vlees met
brood en wijn brengen op zijn kamer.
Als gevolg van al het gehaast
en de slechte kost en wijn, kan hij
de slaap echter niet vatten. Pas
nadat hij ‘duchtig gevomeerd’ heeft
(flink overgegeven), voelt hij zich
wat beter. De volgende morgen
tegen negen uur komen de andere
Haarlemse bloemisten een voor
een binnen op het bureau van
Smith en Van Es: de heren Bijvoet
18
19

# 7 | Een reisverslag met een open einde
Waarschijnlijk had de jonge Hendrik Krelage
zelf nog geen visitekaartjes en kreeg hij
zodoende dit kaartje mee van zijn vader
E.H. Krelage.
en De Boom, de heren F. van Velsen
jr. met zijn zoon, de heer H.D. Krusemann
en de heer Jan Mooij. ‘Met
de laatste was ieder eenigzins in
verlegenheid, daar hij voorzeker de
meest onwelkomme reisgenoot was
dien we hebben konden.’ Dit vanwege
frauduleuze wanpraktijken.
Na de eerste begroeting ontwikkelt
zich echter een aangenaam
collegiaal gesprek, dat de heren
afsluiten met een vaderlands bittertje
als afscheid aan Nederland.
De vrees voor zeeziekte ten spijt.
Flinke lading zalm
Op zaterdag 18 mei om elf uur is
het dan toch echt de hoogste tijd
voor de afvaart. De pakgoederen
zijn grotendeels ingeladen en ook
de passagiersbagage is inmiddels
vanuit het magazijn naar de
boot gebracht. Er volgt nog een
flinke lading zalm, verpakt in platte
vierkante manden. Hendrik hoort
dat geen boot Rotterdam verlaat
zonder een dergelijke lading aan
boord te hebben. Zalm is tenslotte
het lievelingsgerecht van
de Engelsen. Ook komen er zes
tot acht vette ossen aan boord,
vastgemaakt op het midden van
de boot. Als de scheepsbel klinkt,
haast iedereen zich om afscheid te
nemen van vrienden en bekenden
en aan boord te gaan. Wat volgt is
een uitvoerige beschrijving van de
boot.
De ‘main cabbin’ is vrij groot en
sierlijk gemeubileerd. Langs de
wanden staan diverse canapés
Zes tot acht
vette ossen,
vastgemaakt
op het midden
van de boot
en er zijn twee rijen tafels met
daartussen een ruime gang. De
kooien zijn verdeeld in kleine
compartimenten zonder deur. In
elke kooi staan zes bedden en in
de gang is er een gelegenheid voor
aankleden, wassen enzovoort. Ook
is er een aparte ‘ladies cabbin’.
Hendrik laat niet onvermeld dat
er in elke kooi een groen gordijn
hangt, zodat zij die last hebben
van zeeziekte uit het zicht van hun
medepassagiers blijven.
Aalbezien, okker en hazelnoten
Het grootste gedeelte van de ‘togtgenooten’
is van Engelse afkomst,
maar er is ook een aantal Fransen,
Belgen en Duitsers. Verder zijn
er enkele Hollanders, waaronder
de zeven collega-bloemisten. Het
water is laag en tegen de middag
is het getij zodanig dat ze drie uur
stil liggen. Het diner is volgens
Hendrik ‘quite English’: ‘Het vlees
was meestentijds niet gaar, en
geheel ongezouten, de groenten
ook zonder zout en in water
gekookt. De spijzen ons voorgezet
bestonden hoofdzakelijk in roastbeef,
mutton boiled sammon, met
aardappelen (potatoes) van een
bijzonder aanmerkelijke grootte.
Verder cabbage, carrots, peas,
rhubarb, apple and gooseberry-pie.
Het dessert was zaamgesteld uit
appelen, china’s appelen (oranges),
aalbezien, okker en hazelnoten.’
Het vlees smaakt Hendrik door de
onbekende bereidingswijze niet
al te best, maar de pies (taarten)
smaken hem des te beter.
Het vlees was
meestentijds niet
gaar, en geheel
ongezouten
Een waar feest
Wat Hendrik van Londen vond, zullen
we nooit weten. Het reisverslag
van Hendrik eindigt voordat hij de
plaats van bestemming bereikt.
Een kleine teleurstelling is op zijn
plaats, want zijn reisverslag is een
waar feest om te lezen. Al ruim
170 jaar geleden geschreven, toch
is het net alsof de lezer meereist in
de ‘equipage’ van Hendrik Krelage.
Helaas rest er niets anders dan de
laatste woorden van zijn reisverslag
te citeren: ‘Toen stoomden
we de zee in, en merkten weldra
aan de toenemende beweging der
boot dat we ons in het ruime sop
bevonden.’
Binnenzijde van het geschreven reisverslag
van Hendrik Krelage. Op deze pagina’s
beschrijft hij de ontmoeting met de kermismuzikanten
in de omnibus.
Bron:
Archief van de familie Krelage en de
firma E.H. Krelage & Zoon te Haarlem,
1785-1956. Noord-Hollands Archief,
toegangsnummer 1798, inventarisnummer
55.
20
21

MOOI
GEWEEST
# 7 | Mooi geweest
Marisa Beretta (@MarisaBeretta)
Bijzonder een #wereldkeukendeluxe in het
decor van mijn eigen expositie :-) #Allesgoed?
@NHArchief
30 september 2016 11:58 uur
Fotopersburo De Boer
Een sportevenement, koninklijk bezoek, protest,
missverkiezing of popconcert? De persfotografen
van Fotopersburo De Boer stonden altijd vooraan
om het nieuws te verslaan. Tussen 1945 en 2004
produceerden ze talloze foto’s van regionaal en
nationaal belang, afgedrukt in vele kranten en
tijdschriften. Het resultaat is een collectie van maar
liefst 2.000.000 negatieven, inmiddels opgeslagen
in de depots van het Noord-Hollands Archief.
Afgelopen zomer was het de hoogste tijd om deze
unieke collectie te delen met het grote publiek: de
overzichtstentoonstelling ‘2.000.000 x Fotoburo De
Boer. Een halve eeuw persfotografie’ was van 10 juli
t/m 17 september te zien in de Janskerk.
Open Monumentendagen
Tijdens de Open Monumentendagen op zaterdag
10 en zondag 11 september brachten zo’n 2.200
bezoekers een bezoekje aan de monumentale
Janskerk. Bezoekers konden deelnemen aan
een rondleiding, genieten van de koren van
het Korenlint en een bezoekje brengen aan de
tentoonstelling ‘2.000.000 x Fotoburo de Boer. Een
halve eeuw persfotografie’. ...
Diner op hoog niveau
Op donderdag 29 september organiseerde
Wereldkeuken Haarlem in het Noord-Hollands Archief
een viergangendiner op hoog niveau onder leiding
van topkok Naresh, finalist van Masterchef Holland
2015. Het diner was een speciale activiteit in het
kader van de expositie ‘Alles Goed? Een blik in de
Wereldkeuken Haarlem, gezien door de ogen van
fotograaf Marisa Beretta’, die van 27 september t/m
27 oktober te zien is in de Janskerk.
In de Wereldkeuken Haarlem koken Nieuwe
Haarlemmers de favoriete gerechten uit hun
moederland, als een ode aan waar zij vandaan
komen. De opbrengst van het diner wordt ingezet om
het creëren van een broedplaats van creativiteit te
verwezenlijken.
Historisch Café op het
Geschiedenis Festival
Tijdens het Geschiedenis Festival op zaterdag
8 oktober in de Philharmonie in Haarlem heeft
het Noord-Hollands Archief een Historisch
Café verzorgd. Het was een herhaling van het
Historisch Café van maandag 26 september, met
als dubbelzinnig thema ‘Haarlem hartje Europa’.
Wim de Wagt, auteur van het boek Wij Europeanen,
ging in op de rol van Haarlem bij het nastreven
van een verenigd Europa tijdens het interbellum.
Theatermaker Rieks Swarte sprak over zijn
grootvader Jos de Klerk, die als Vlaamse vluchteling
naar Haarlem kwam. Emeritus hoogleraar Piet de
Rooij verzorgde de gesproken column en het trio
Bijlsma²Hooglugt bracht gedurende het programma
historische liedjes in een eigentijds jasje.
Erfgoedverhaal (@Erfgodverhaal)
Boek @NieuweBavo is ook zo mooi geworden
dankzij historisch beeldmateriaal
van ‘t @NHArchief!
12 september 2016 12:41 uur
Peter de Brock (@peedebe)
Woeha’ Opwindende beestenboel gevonden
(van de 17e-eeuwse schilder Frans
Post) in het @NHArchief via @volkskrant
8 september 2016 07:33 uur
22 23

# 7 | Emotioneel weerzien in de Ripperda Kazerne
Tekst: Mart van de Wiel / beeld: Noord-Hollands Archief
Emotioneel weerzien in
de Ripperda Kazerne
Het is 1992 als Minka Hodzic (1984) met haar moeder Draguna, haar oma, drie zussen en
een neefje de Bosnische stad Prijedor ontvlucht. Door de strategische ligging van het huis,
vlak naast het spoor, raken kogels van beide zijden het huis en is achterblijven simpelweg
geen optie meer. Minka’s vader zit op dat moment in een concentratiekamp.
Nederland, een
land waarvan ze
eigenlijk alleen de
naam kennen
Wat volgt is een barre vlucht weg
van het geweld. Tijdens deze tocht
leeft het gezin in haast onmenselijke
omstandigheden; op turnmatjes
in gymzalen, in kartonnen
dozen, onder bruggen in de kou en
in grote vluchtelingenkampen. Ze
worden door de Serven in bussen,
waarvoor ze zelfs nog moeten
betalen, als oorlogstrofeeën
rondgereden door heel Bosnië.
Nadat ze in Kroatië worden afgezet
bij een moskee, staan ze er zonder
spullen alleen voor. ‘Zoek het maar
uit,’ hadden de Serviërs gezegd.
Ondervoed en ziek verkeert Minka
daarnaast nog steeds in het ongewisse
over het lot van haar vader.
Onderdak
Na deze vlucht weet de familie viavia
in Kroatië onderdak te vinden
in een huis, samen met nog vele
anderen. Draguna weet op deze
manier haar jonge dochters uit de
overvolle en gevaarlijke vluchtelingenkampen
te houden. Dagelijks
vraagt ze bij het Rode Kruis of er
al iets bekend is over haar man,
maar pas na zeven maanden krijgt
ze eindelijk bericht: hij is nog in
leven! Eenmaal herenigd kan de
familie Hodzic zich richten op een
vlucht naar een rustiger, veiliger
en permanent verblijf. Ze hebben
geluk en krijgen van het Rode
Kruis te horen dat ze naar Nederland
gaan, een land waarvan ze
eigenlijk alleen de naam kennen.
Aankomst bij de Ripperda Kazerne.
Aankomst
Op de vroege ochtend van 7 januari
1993 vertrekt de familie per bus
uit Zagreb samen met 178 lot- en
landgenoten. Vijfentwintig lange
uren later komen ze aan bij de Ripperda
Kazerne in Haarlem, waar ze
worden opgewacht door zowel de
al aanwezige vluchtelingen als de
aanwezige pers, die de aankomst
verslaat. Fotograaf Ron Pichel van
Fotoburo de Boer maakt op die dag
57 foto’s.
De foto’s zijn snel weer vergeten,
en komen in de archieven terecht.
Pas dit jaar, 23 jaar nadat ze is
aangekomen en na een zoektocht
van 15 jaar, vindt Minka Hodzic de
foto’s van die dag weer terug. Een
gesprek met Minka en haar moeder
over die dag, haar zoektocht
naar deze foto en haar leven sinds
haar aankomst.
Kun je iets vertellen over
de dag dat je aankwam in
Haarlem?
Minka: ‘Eigenlijk weet ik helemaal
niets meer van die dag zelf. Het is
een blanco pagina. Het enige wat
ik nog weet is dat ik zo’n mooie jas
aan had.’
Draguna: ‘We werden vanaf die
bussen gelijk naar de zaal gebracht.
Daar waren nog meer journalisten,
en vanaf daar kregen we
dekens, beddengoed, de kamerindeling
en voedselbonnen. Toen
waren we klaar.’
Minka en Draguna verbleven van
8 januari tot 17 december 1993
in de Ripperda Kazerne.
Hoe was het om in de Ripperda
als vluchteling te
wonen?
Minka: ‘Wat ik me vooral kan
herinneren als kind was, dat als
de grote mensen aan het praten
waren, het altijd hele droevige
gesprekken waren. Er werd nooit
over iets leuks gesproken. Het was
24 25

# 7 | Emotioneel weerzien in de Ripperda Kazerne
Boven en midden Na 25 uur reizen eindelijk
uit de bus.
Onder Wachten in de zaal van de Ripperda
Kazerne.
altijd maar DIE oorlog. Dat leefde
in iedereen.’
Draguna: ‘En al die mensen die
daar zaten hadden allemaal
hetzelfde meegemaakt, hetzelfde
overleefd. Iedereen zat met dezelfde
vraag: kunnen we hier blijven?
We hadden verder ook geen
contact meer met Bosnië, en we
hoorden alleen af en toe wat van
de mensen die in het Engels met
de Nederlanders konden praten.’
Minka, wat waren jouw emoties
daar bij al deze gesprekken
tussen de volwassenen?
Kun je je daar nog wat van
herinneren?
Minka: ‘Op dat moment, zonder
dat je het eigenlijk wilt, word je
volwassen. Vaak begrijp je ook niet
eens waar de grote mensen het
over hebben, maar toch neem je
dat dan ook met je mee. Dat is dan
ook gelijk jouw gedachtegang: als
mijn vader en moeder bang zijn om
teruggestuurd te worden dan moet
ik dat ook maar zijn.’
Maar jullie werden niet
weggestuurd en kregen een
verblijfsvergunning. Wat
gebeurde er toen?
Minka: ‘Ik weet niet of het geluk
of ongeluk is, maar wij kwamen in
Uithuizen (Groningen) terecht. Er
waren maar vijf andere Bosnische
families in dat dorp, en voor de rest
waren er geen Bosnische mensen
waar je naartoe kon trekken. Er
waren alleen Nederlandse mensen
om ons heen. We konden ons dus
snel mengen in de samenleving.’
Draguna: ‘Ze kon wel gelijk goed
overweg met alle kinderen uit de
buurt, ze was niet ‘die afgezonderde
buitenlander’. Toch was haar
volwassenheid en kennis groter
dan die van de Nederlandse kinderen.
Ze was een stuk volwassener
dan de rest.’
Minka: ‘Mijn moeder heeft me in
Uithuizen vrijgelaten om op te
groeien. Ik had wel een bepaalde
bagage, maar ik kon gelukkig ook
kind zijn.’
Hebben jullie ooit nog gedacht
over teruggaan?
Minka: ‘Ik hoef niet meer terug
hoor. Op vakantie, heerlijk, beetje
familie zien, prima, maar ik en mijn
zussen zijn hier opgegroeid. Ik was
vanochtend ook onze haren mooi
aan het maken voor dit interview
en ik zei tegen mijn moeder: “Mam,
moet je ons nou eens zien. Als we
in Bosnië waren gebleven, als die
oorlog niet uitgebroken was, hadden
we echt niet zo’n goed leven
gehad als we nu hebben.”’
Toch blijft je vluchtelingenachtergrond
een onderdeel
van wie je bent. Kun je
iets vertellen over je zoektocht
naar deze foto?
Minka: ‘Ik wist van het bestaan van
De foto waar Minka 15 jaar naar op zoek
was.
de foto omdat mijn vader ooit het
artikel had uitgeknipt en opgehangen.
Mijn ouders zijn toen ik
twaalf was gescheiden, dus ik kon
later ook niet achterhalen waar de
foto was geplaatst. Ik ben al vanaf
ongeveer mijn vijftiende op zoek
naar deze foto. Uiteindelijk vond
een vriendin van mij de foto in
jullie beeldbank.’
Wat betekende dat dan voor
jou?
Minka: ‘Ik heb van mijn jeugd in
Bosnië twee foto’s. Dit was ook
de eerste foto die ik tastbaar had
26 27

# 7 | Emotioneel weerzien in de Ripperda Kazerne
voor mezelf. Ik krijg hiermee ook
niet alleen mijn foto terug, maar
eigenlijk ook mijn jeugd. Bij deze
foto begint mijn jeugd. Ik had verder
ook nooit verwacht dat er nog
zoveel foto’s achter dat krantenartikel
zaten. Toen ik alle foto’s
eindelijk binnen had, zat ik echt
met tranen op mijn wangen naar
die foto’s te kijken.’
En voor u?
Draguna: ‘Het was moeilijk om
de foto’s te zien. Het was een
moeilijke periode, en als ik die foto
zie word ik herinnerd aan wat er is
gebeurd.’
Minka: ‘Alle herinneringen komen
terug.’
Draguna: ‘Ja, en dat is in mijn leven
een intensieve periode geweest.’
Jouw verhaal is nu ook weer
relevant met de huidige
vluchtelingenstroom. Als je
jouw ervaringen vergelijkt
met die van vluchtelingen nu,
valt je dan wat op?
Minka: ‘Toen wij hier waren was
het nog leuk. Wij waren uniek. En
nu is er gewoon zoveel ellende
in de wereld. Nu zijn er zoveel
mensen die zeggen: die persoon
is tegen buitenlanders, dus moet
ik er ook maar tegen zijn. Mensen
accepteren gewoon veel minder en
zijn minder vriendelijk dan 20 jaar
geleden.’
Als je nu terugkijkt, heb je
dan adviezen voor de vluchtelingen
die nu net aan zijn
gekomen?
Minka: ‘Ik denk dat je gewoon zelf
vrij nuchter moet zijn…’
Is dat niet een beetje lastig
als je net uit een oorlogsgebied
komt?
Minka: ‘Natuurlijk, maar je moet
het ook wel op een of andere
manier van je af kunnen zetten. En
overal heb je wel enkele rotte appels,
maar er zijn ook overal goede
mensen. En de goede mensen zijn
er echt wel om je te helpen.’
Met het vinden van deze
foto’s is je zoektocht voorbij,
wat nu?
Minka: ‘Ik heb het de afgelopen
tijd nog allemaal geheimgehouden,
ook voor mijn omgeving. Nu ik dit
verhaal heb verteld ga ik ze ook
delen met de andere mensen die
in 1993 in de Ripperda Kazerne
zaten. Voor mij is het vinden een
mooie afsluiting van een lange
zoektocht, en ben ik blij dat ik mijn
verhaal en dat van mijn moeder
kan delen.’
28 29

# 7 | Topstuk
Tekst: Wim de Wagt / beeld: de beeldmarketeers (portret) en Noord-Hollands Archief
Topstuk
Janneke Hopman, een van de deelnemende kunstenaars aan de Kunstlijntentoonstelling ‘It
Hits the Fan’ in het NHA, koos als topstuk een foto uit de collectie van Fotopersburo De Boer:
een meisje met een vogelkooi voor een brandend schoolgebouw. ‘Niks aan de hand, gewoon
even de vogeltjes halen.’
Sterk en onaantastbaar
en
tegelijkertijd
ook kinderlijk
Rechts Brand in de Christiaan Huygensschool
met op de voorgrond Elly Linnemann
die de vogeltjes redde, Cees de Boer,
1 november 1958.
30
Het is begin november 1958, de
herfstvakantie is nog maar net
achter de rug, en de Christiaan
Huygensschool aan de Ohmstraat
in Haarlem-West staat in de fik.
Janneke: ‘Ik vind het een epische
foto. Daarmee bedoel ik monumentaal,
de pose van het meisje
is klassiek. Dat maakt haar heel
sterk. Terwijl op de achtergrond
die brandweermannen aan het
rommelen zijn, is zij de baas. Zij
heeft de vogeltjes gered en is veel
stoerder dan die mannen. Tegelijkertijd
is het of ze zo, piekfijn, uit
de brandende school komt lopen.
Het enige wat een beetje vies aan
haar is zijn haar schoentjes.’
Hoewel het meisje op de foto
sterk en onaantastbaar oogt, is
ze tegelijkertijd ook kinderlijk,
vindt Janneke. ‘Dat kooitje met die
vogeltjes: als dat geen symbool
van kwetsbaarheid is, weet ik het
niet meer. De kostuums vind ik ook
erg mooi. Ik hou van ruitjes, en die
lakschoentjes wilde ik vroeger ook.
Ik hou ook van brandweeruniforms,
en hoe die lui daar een beetje
staan te klooien op dat dak in hun
stoere outfits.’
Lullige dingen
Toen Janneke gevraagd werd om
een topstuk te kiezen uit de collectie
van het NHA was ze bang
dat dit een lijdensweg zou worden,
want ze heeft altijd moeite om te
kiezen, zegt ze. ‘Maar dat viel mee.
Deze foto heeft mij misschien meer
gekozen dan ik de foto.’
Na haar studie Nederlands ging ze
werken op een vertaalbureau, waar
ze vooral handleidingen, software,
brieven en dergelijke uit het Engels
en Duits vertaalde. Ondertussen
volgde ze een opleiding aan de
Koninklijke Academie voor Beeldende
Kunsten in Den Haag, waar
ze in 2013 afstudeerde. Een atelier
31

# 7 | Topstuk
Ongetiteld, Janneke Hopman, 2016.
vond ze in het kunstcentrum Nieuwe
Vide in Haarlem. Een duidelijke
voorkeur voor een bepaald medium
heeft ze niet. Zo was het ook al
op de kunstacademie. ‘Schilderen,
grafiek, ruimtelijke vormgeving,
fotografie – als het om de inhoud
gaat moet je vrij zijn om de vorm
daarbij te kiezen. En ik vind heel
veel dingen leuk.’
In haar werk zoekt ze naar ‘lullige
dingen,’ zegt ze. ‘Dat geeft me op
een bepaalde manier wat troost.
We klooien allemaal maar een
beetje aan, en dat is prima. Het is
mijn manier van naar de wereld
kijken. Mensen maken er altijd
maar het beste van. Hoe ze op de
vensterbank van hun voorraam
dingen symmetrisch neerzetten en
de gordijnen tot laat in de avond
openlaten, zodat iedereen het kan
zien. Kamerplanten zijn ook een
dankbaar onderwerp. Het is grappig
en absurd hoe mensen iets van
het leven proberen te maken.’
‘Mensen proberen op die manier
orde te scheppen in de chaos van
de dingen. Neem bijvoorbeeld een
berg bakstenen, die keurig wordt
opgestapeld voordat de hele zooi
Het is grappig en
absurd hoe mensen
iets van het
leven proberen te
maken
Janneke Hopman.
wordt weggehaald. Ogenschijnlijk
is dat zinloos, maar voor degenen
die het doen niet. Lelijke, imperfecte
dingen kunnen veel over ons
zeggen. Het idee dat ik nog iets
kan toevoegen aan de schoonheid
van de kunst heb ik intussen
losgelaten. Maar door bestaande
dingen met elkaar te combineren
kun je toch iets nieuws toevoegen.’
Illusies
‘Op dit moment ben ik veel aan
het observeren. Ik maak foto’s
en gebruik daarvoor een analoge
camera met slechts twaalf frames
op een rolletje. Dat brengt een
heel andere manier van kijken met
zich mee. Omdat ik stilstaande
onderwerpen fotografeer zijn die
heel ‘traag’. En ik moet me steeds
afvragen: is dit het frame wel
waard? Het is bijna meditatief. Ik
probeer elke dag foto’s te maken
en daaruit steeds de beste te kiezen.
Zo leg ik op den duur een hele
verzameling aan. Ook verzamel ik
oneliners van vrienden. Ik vraag
hen wel of het goed is of ik ze
later mag gebruiken voor een tekst
of een kunstwerk.’
‘Die foto van het meisje met de
vogelkooi is juist helemaal niet
lullig. Tot mijn eigen verbazing heb
ik ook geen kleurenfoto gekozen,
terwijl ik daar een enorme voorkeur
voor heb. Qua beeld is de foto
heel aantrekkelijk. Vaak heb ik daar
weerstand tegen, omdat zoiets effectbejag
kan zijn, maar hier is dat
niet het geval. De foto heeft een
centrale compositie, en dat mag
nooit. Dat wordt je afgeleerd op de
academie. Te voor de hand liggend.
Dat vind ik zo’n stomme reden.
Een centrale compositie werkt juist
goed.’
‘We weten verder niets over de
situatie, als we alleen naar deze
foto kijken. Dat is de grote kracht
van beelden. Maar als het verhaal
erbij bekend is wil ik het weten
ook. Nu moet ik het doen met wat
ik heb en kan ik er zelf van alles
bij verzinnen. Ik denk dat mensen,
ondanks mijn nogal persoonlijke
verhaal erbij, veel verschillende
dingen in deze foto kunnen lezen.
Achtergrondkennis over een kunstwerk
of een kunstenaar kan je
eigen fantasie soms in de weg zitten.
Dan bijt het elkaar een beetje.
Foto’s zijn illusies.’
Van historisch archiefmateriaal
tot hedendaagse
kunst!
In het kader van de Kunstlijn
2016 is van 4 tot en met 11 november
de tentoonstelling ‘It Hits
the Fan’ te zien in de Janskerk,
het publiekscentrum van het
Noord-Hollands Archief.
32 33

# 7 | De wereld in kaart
Tekst: Anneke van den Bergh / beeld: Noord-Hollands Archief
De wereld in kaart
Wie in het depot langs de kasten met de oude collecties van de Oude Boekerij en Bijzondere
Collecties dwaalt, stuit op lijvige boeken die een wereld aan erfgoed herbergen. De collecties
vormen een prachtige afspiegeling van de ontwikkeling van kunsten en wetenschappen
door de eeuwen heen. Een bijzonder onderdeel van deze collecties is de mooie verzameling
antieke atlassen.
De gravures zijn
haarscherp, de
platen minutieus
met de hand
ingekleurd
Alle grote kaartenmakers zijn
vertegenwoordigd. Bij nadere
bestudering blijkt, dat de mens al
vroeg in staat was om landschappen
gedetailleerd in kaart te brengen,
zonder gebruik te maken van
geavanceerde hightechapparatuur.
Welk wereldbeeld hadden onze
voorouders?
Ptolemaeus
De Egyptisch-Romeinse geograaf
Ptolemaeus kan als grondlegger
van de westerse cartografie
beschouwd worden. Hij leefde in
de tweede eeuw na Christus en het
is opvallend dat zijn wereldbeeld in
dertien eeuwen niet ingrijpend is
gewijzigd. Anders dan vaak wordt
verondersteld, ging Ptolemaeus er
wel degelijk van uit dat de aarde
rond was. Hij greep hierbij terug
op de theorieën van de wiskundige
en filosoof Pythagoras uit de
zesde eeuw voor Christus. Pythagoras
zag dat alle waarneembare
hemellichamen rond waren en
stelde dat het aannemelijk was
dat dit ook voor de aarde gold. Het
wereldbeeld van Ptolemaeus is
geocentrisch: hij ziet de wereld als
centrum van het universum.
Vroege cartografie
In de Oudheid werd overigens aan
zijn werk weinig aandacht besteed;
liever bedienden klassieke
geografen zich van de theorieën
van Ptolemaeus’ voorganger Varro.
In de late middeleeuwen leidde
hernieuwde belangstelling voor de
denkbeelden van Ptolemaeus tot
nieuwe, uitgebreidere edities van
zijn werk. Ook Ptolemaeus werkte
met lengte-en breedtegraden, zij
het dat hij uiteraard niet Greenwich
als 0-meridiaan nam, maar
aanvankelijk Alexandrië en later
een nog niet-geïdentificeerde eilandengroep.
Uit de kaart die naar
zijn ideeën gemaakt is in 1482
kunnen we - net voor de ontdekking
van de Nieuwe Wereld - goed
aflezen wat men kende en wat
niet. Blijkbaar was Afrika ook nog
niet geheel in kaart gebracht.
Noordelijke sterrenhemel in Ptolemaeus’
Omnia opera (Almagestum), Basel 1541.
34 35

# 7 | De wereld in kaart
Links Portret van Mercator en de kaart
‘Russia’ uit de Atlas, Duisburg-Düsseldorf
1595.
Rechts De wereldkaart en de kaart van
Holland uit Theatrum orbis Terrarum,
Abraham Ortelius, Antwerpen 1570.
Meestercartografen uit
Vlaanderen
In de zestiende eeuw ontwikkelt
Vlaanderen zich tot het centrum
van de cartografie. De kaartenmakerij
betrof destijds zowel
het aardoppervlak als de hemellichamen.
Dit is niet verwonderlijk,
aangezien de kaarten toch vaak in
eerste instantie voor zeevarenden
bestemd waren die de hemellichamen
en sterren als kompas gebruikten.
De grote voorman is Gerard
Mercator, geboren in 1512 als
Gerard De Kremer in Rupelmonde
in Oost-Vlaanderen. Van oorsprong
was Mercator als graveur opgeleid;
hij maakte al snel furore met
het graveren van kaarten. Kaarten
moesten van een duidelijke
belettering worden voorzien, en
Mercator ontwikkelde het lopend
schuine schrift (de cursief) tot een
dusdanige graad van perfectie dat
dit duidelijke, elegante schrifttype
tot in de twintigste eeuw in gebruik
bleef voor plaatsnamen (ook
in uw oude Bosatlas!). Overigens
draagt de vereniging voor kalligrafie
nog steeds de naam Mercator.
Mercator is bovendien de bedenker
van de zogenaamde Mercatorprojectie:
de methode om een
gebold oppervlak (zoals de aarde)
Het wereldbeeld
werd daardoor
steeds verder ‘opgerekt’
weer te geven in een plat vlak. Het
bijzondere zit ‘m vooral in het feit
dat er geen hoekvervormingen
optreden. Dit maakte de kaart bij
uitstek geschikt voor navigatie: de
zeelieden hoefden nu veel minder
moeite te doen voor het uitzetten
van de juiste koers.
Nieuw tijdperk
Na opgepakt te zijn op verdenking
van Lutheranisme, verhuisde
Mercator in 1522 van de Zuidelijke
Nederlanden naar het tolerantere
Duisburg, waar hij op hoge leeftijd
in 1594 stierf. In 1569 verscheen
zijn pièce de resistance: Nova
et aucta orbis terræ descriptio
ad usum navigantium emendate
accommodata. Dit was een
nieuwe wereldkaart die een nieuw
cartografisch tijdperk inluidde. Na
zijn dood werden de koperplaten
overgedaan aan de Amsterdamse
kaartenmaker Jodocus Hondius,
die ze na zijn dood naliet aan zijn
zoon Hendricus en zijn schoonzoon
Johannes Janssonius.
Handeltje
Mercator was bevriend met de
tweede coryfee van de Vlaamse
cartografie: Abraham Ortelius
(1527-1598). In 1544 zette die een
handeltje op in boeken en antiquiteiten,
waarvoor hij vele reizen
door West-Europa maakte, onder
meer naar de boeken- en prentenbeurs
van Frankfurt. Zeker in het
begin was handel het hoofddoel
van zijn reizen. In 1560 reisde hij
in het gezelschap van Mercator
naar Trier, Lotharingen en Poitiers.
Ortelius liet zich bijna zeker
door Mercator bewegen tot een
meer wetenschappelijke interesse.
Mercator zou hem de suggestie
hebben gedaan een wereldatlas
samen te stellen. In de aanloop
daarvan publiceerde Ortelius in
1564 een achtbladige wereldkaart,
die later in verkleind formaat ook
in zijn wereldatlas opgenomen
zou worden. De enig overgebleven
kopie van de afzonderlijke wereldkaarten
bevindt zich in de universiteitsbibliotheek
van Bazel. Daarna
volgde in 1565 nog een kaart van
Egypte en in 1567 een van Azië.
De wereldatlas
Op 20 juni 1570 publiceerde hij
eindelijk zijn meest invloedrijke
werk, de wereldatlas Theatrum
Orbis Terrarum, uitgegeven door
Gilles Coppens van Diest (Aegidius
Coppenius Diesth). Deze atlas
bevatte nagenoeg geen eigen
kaarten, maar bundelde 53 kaarten
van andere meesters met bronvermelding.
Vanaf 1579 worden
zijn kaarten uitgegeven door zijn
buurman, de firma Plantijn te
Antwerpen. Na zijn dood verkreeg
het drukkershuis Plantijn-Moretus
uiteindelijk de koperplaten van
zijn werk. Ortelius is verder bekend
van de uitspraak dat de werelddelen
in elkaar lijken te passen.
Daarmee wordt hij de eerste die de
schollentheorie of platentektoniek
benoemde.
Bloei wetenschappelijk leven
In 1585 valt Antwerpen in handen
van de Spanjaarden. Deze gebeurtenis
heeft grote invloed op het
36
37

# 7 | De wereld in kaart
culturele en maatschappelijke leven
in beide Nederlanden. Intellectuelen
- onder wie cartografische
tekenaars - verlaten Vlaanderen
en nemen de wijk, veelal naar het
tolerantere Noorden. Daar bloeit
het wetenschappelijke leven op.
De grootste Amsterdamse kaartenmakers
zijn hierdoor bijzonder
schatplichtig aan hun Vlaamse
voorgangers. In 1602 werd de Verenigde
Oost-Indische Compagnie
(VOC) opgericht, nieuwe zeeroutes
werden verkend en ontdekkingsreizen
leverden behalve veel geld
ook nieuwe geografische kennis
op. Het wereldbeeld werd daardoor
steeds verder ‘opgerekt’ en
verbeterd. In de ontwikkeling en
verspreiding van dat wereldbeeld
speelde de Amsterdamse cartografie
een grote rol.
De Atlas Maior
Een hoogtepunt vormde de Atlas
Maior of Grooten Atlas, vanaf 1662
in verschillende edities en talen
op de markt gebracht door de
Amsterdamse drukker, uitgever en
kaartenmaker Joan Blaeu. Wanneer
we aan historische kaarten
denken, zien we toch vooral het
meesterwerk de Atlas Maior op ons
netvlies. De Atlas Maior bestond
uit ongeveer 580 kaarten en 3000
pagina’s beschrijvingen. Het waren
elf delen in kloek folioformaat,
gebonden in prachtig leer en met
goud bedrukt. Dit werk werd uitgegeven
in drie edities, een Franse,
een Duitse en een Spaanse. Het
is meesterlijk in omvang, echter
niet in accuratesse, in tegenstelling
tot wat vaak wordt beweerd.
Joan Blaeu had vooral de intentie
Titelblad en de kaart van China uit de Atlas
Maior van Joan Blaeu, Amsterdam 1662.
om zo veel mogelijk kaartmateriaal
bij elkaar te brengen, niet om
zo nauwkeurig mogelijk te zijn.
Janssonius probeerde Blaeu naar
de kroon te steken met een eigen
‘grote atlas’, maar die was minder
homogeen en omvangrijk dan
de Atlas Maior. Blaeu troefde zijn
vakbroeders af door als eerste een
compleet atlasdeel van China op te
nemen.
Haarscherp
De uitvoering is subliem: de gravures
zijn haarscherp, de platen
minutieus met de hand ingekleurd.
Voor elke belangrijke handelsstad
werd een stip aangebracht
in goudverf. De omvang en de
luxueuze uitvoering van deze editie
joegen de prijs evenwel hoog op.
Het was de grootste atlas ooit
gedrukt, en vanwege zijn spectaculaire
uitgave een gewild statussymbool.
Voor een complete atlas
moest ruim 450 gulden neergeteld
worden. Voor de Atlas Maior werd
een speciale kast ontworpen,
waarin de boeken zo goed mogelijk
bewaard konden worden. De
‘Blaeu’ in de Haarlemse bibliotheek
is compleet aanwezig, maar zonder
bijbehorend cabinetje helaas.
De kennis over
de lucratieve
handelsroutes
moest binnenskamers
blijven
De banen van de planeten en het titelblad
uit Andreas Cellarius’ Harmonia Macrocosmica,
Amsterdam 1660.
Bedrijfsgeheim
Momenteel gaan we er vanuit,
dat deze atlas nooit bedoeld is
geweest om mee te nemen op de
vaart, maar als het eerste salontafelboek
fungeerde voor de
rijke reders in dienst van de VOC.
Een pronkboek dus. De gewone
kapitein zal enkelvoudige, niet-ingekleurde
kaarten tot zijn beschikking
hebben gehad, die overigens
eveneens door de firma Blaeu werden
geproduceerd. Alle cartografen
die materiaal produceerden voor
de VOC hadden geheimhoudingsplicht;
de Compagnie realiseerde
zich terdege dat de kennis over de
lucratieve handelsroutes binnenskamers
moest blijven. De kaarten
waren bedrijfsgeheim.
Witte vlekken
Na de teloorgang van de VOC in de
achttiende eeuw was het gedaan
met de grote kaartenmakerij. De
wereld was in feite ontdekt, al
bleven er tot ver in de twintigste
eeuw witte vlekken op de kaart.
Wie de collectie van de bibliotheek
in ogenschouw neemt, kan niet anders
dan bewondering opbrengen
voor de vroege landmeters, die de
hele aarde in kaart brachten - met
in feite niets anders dan theoretische
kennis.
38 39

# 7 | Aanwinsten
Tekst: Helen van der Eem / beeld: Noord-Hollands Archief
Nieuwe archieven
en collecties
Bij het Noord-Hollands Archief zijn de afgelopen maanden diverse nieuwe archieven
binnengekomen. In deze rubriek aandacht voor enkele van die archieven, die ondertussen
te raadplegen zijn in de studiezaal.
Foto van een sketch op de afscheidsdag
(boven) en een foto van het kantoor van de
PPD (rechts) uit het album voor ir. Mulder,
gemaakt ter ere van zijn pensionering,
1981.
Instellingen in de
provincie
Aanvullingen op de collectie
van Losse Aanwinsten
(verkregen vanaf 1984) van
het Noord-Hollands Archief,
1580-2006, inv. nrs. 131-
141, 143-148, 151-156:
0,55 m
Inv. nrs. 138-141: Cijferboekjes van
drs. Jan van de Raa als leraar oude
talen aan onder meer het Kennemer
Lyceum en Stedelijk Gymnasium
te Haarlem, 1943/1948.
Inv. nr. 143: Album met foto’s
en tekeningen/ontwerpen van
streekplannen uit de jaren zestig
en zeventig van de twintigste
eeuw, aangeboden aan ir. W.
Streekplan Noord-Kennemerland, ingeplakt
in het album voor ir. Mulder, gemaakt ter
ere van zijn pensionering, 1981.
Mulder, hoofdingenieur/chef van
de afdeling Provinciale Planologie
van de Provinciale Planologische
Dienst (PPD) van Noord-Holland,
ter gelegenheid van zijn pensionering,
1981.
Inv. nr. 144: Plakboek waarin de
bouw, opening en ingebruikneming
van de Velsertunnel, evenals de
verwijdering van de Velserspoorbrug
is gedocumenteerd, 1952-
1958 (1968, 1982).
Inv. nr. 145: Stukken van de
Stichting ter bevordering van de
Psychische Physica (opgericht 18
juli 1850 in Den Haag), waaronder
Voorkant van het dagboek van A.E. van der
Niepoort, 18 mei 1942.
ingekomen stukken en minuten
van uitgaande stukken, jaarverslagen
en stukken betreffende
onderzoek naar het bestaan van
paragnostische verschijnselen
(telepathie, helderziendheid, enz.),
wichelroede-onderzoek en studie
van de persoonlijkheidsstructuur
van paranormaal begaafden, 1950-
1955, 1987-1988.
Inv. nrs. 147-148: Genealogie van
de familie Van der Niepoort over
de periode 7 juli 1679 tot november
1945, negentiende eeuw (met
aantekeningen tot 1945) en een
dagboek van Alice Eugénie van der
Niepoort, geboren op 23 december
1877 te Parijs en overleden op 26
november 1945 te Haarlem. Het
dagboek (in briefvorm en gericht
aan haar overleden moeder Eugénie
Caroline van der Niepoort-Heckler)
beslaat de periode van 18 mei 1892
tot 11 maart 1893, toen zij 14-15
jaar oud was. Alice trad op 19 mei
1901 in Renkum in het huwelijk met
Cornelis Herman Guépin. Het echtpaar
betrok Huize Spaarnberg aan
de Wüstelaan 80 te Santpoort-Zuid
op 3 november 1924. Na het overlijden
van haar echtgenoot op 2
september 1935 vertrok Alice op 13
januari 1936 naar Amsterdam waar
zij zich vestigde op Keizersgracht
638. Zij overleed op 26 november
1945 te Haarlem. Na haar vertrek
uit Spaarnberg werd het gebouw
tot de vordering door de Duitse
bezetters nog bewoond door de
familie A.J. Guépin-Seeligen.
Uitkomsten van een onderzoek naar
stralingen op de bovenverdieping van
een huis in Eerbeek.
40 41

# 7 | Aanwinsten
Commissie Geluidhinder
Schiphol te Haarlem, 1968-
2002 (2003): 3,50 m
Het Informatiecentrum Geluidhinder
Schiphol is opgericht op 23
september 1968 naar aanleiding
van een in 1967 gepubliceerd
adviesrapport van de Adviescommissie
Geluidhinder van het Ministerie
van Verkeer en Waterstaat,
waaruit was gebleken dat positieve
ervaringen waren opgedaan met
een informatie- en klachtenbureau
betreffende vliegtuiglawaai in de
Verenigde Staten. Een soortgelijke
instelling bestond toen nog niet
in Nederland. De hoofdtaak was
het registreren van klachten naar
aanleiding van geluidsoverlast van
vliegtuigen die gebruikmaakten
van de Luchthaven Schiphol. Het
secretariaat werd ondergebracht
bij de Provinciale Griffie en de
kosten werden verdeeld over de
deelnemers van het Informatiecentrum
Geluidhinder Schiphol. Na drie
jaar werd, na een motie van Provinciale
Staten, als rechtsopvolger
de Stichting Geluidhinder Schiphol
opgericht. De belangrijkste taken
waren het bevorderen van overleg
en het geven van voorlichting over
de milieuhygiëne rond Schiphol;
het geven van advies aan de minister
over te nemen maatregelen
of voorzieningen en het registreren
en beantwoorden van klachten.
Als gevolg van de gewijzigde Wet
Luchtvaart werd op 29 mei 1986
de Commissie Geluidhinder Schiphol
ingesteld als rechtsopvolger
van de stichting. De Wet Luchtvaart
2003 betekende het einde van de
commissie. Rechtsopvolger werd
de Commissie Regionaal Overleg
Schiphol. Het secretariaat werd niet
meer door provinciale ambtenaren
verzorgd.
Provinciale Vereniging voor
Vreemdelingenverkeer
Noord-Holland (PVVV) te
Haarlem, 1966-2001: 2,20 m
De PVVV Noord-Holland is eind
1945 opgericht. Het werkgebied
strekte zich uit over de gehele
provincie, met uitzondering van het
werkgebied van de VVV van Amsterdam.
Het doel van de stichting
was het bevorderen van het vreemdelingenverkeer
in de ruimste zin
van het woord. In 1989 ging de
PVVV over naar een nieuwe structuur
waarbij er meer aandacht was
voor de (inter)nationale promotie
van toeristisch en recreatief Noord-
Holland. In de jaren negentig werd
het overleg en de samenwerking
met het bedrijfsleven, Nederlands
Bureau voor Toerisme (NBT) en regionale
VVV’s van belang. De naam
wijzigde in de stichting Promotie
Drukte bij de Velsertunnel vlak na de opening
op 28 september 1957, Cees de Boer.
VVV Noord-Holland. Deze naam
paste meer bij het marketing- en
promotiebeleid van de PVVV. Het
Noord-Hollands Bureau voor Toerisme
nam in 2000 de taken over
van de PVVV, waarmee de PVVV
werd opgeheven.
Aangesloten
gemeenten
HAARLEM
Funckler, ing. C.A., te Haarlem,
1932-1938: 0,10 m
Ing. Carel Arie Funckler (1892-
1964) was eigenaar van Technisch
Bureau Funckler in Haarlem en
tevens vennoot van de firma Slot
en Funckler. In 1935 werd de
heer Funckler lid van de NSB. Van
september 1935 tot 16 maart
1936 deed hij de cursus Nationaalsocialistische
vorming. Hij werd in
1936 benoemd tot leider van de
Kringfascistenschool in de kringen
4 en 49, resp. Haarlem-Zuid en
Haarlem-Noord. Ook was hij kringpropagandist.
Koninklijke Nederlandse
Natuurhistorische Vereniging
(KNNV), afdeling Haarlem en
omstreken, 1901-2003: 1,75 m
De Nederlandse Natuurhistorische
Vereniging (NNV), afdeling Haarlem
is - net als de landelijke vereniging
- opgericht op 16 maart 1901.
Eind 1912 fuseerde de afdeling
Haarlem met de - in 1903 opgerichte
- afdeling Bloemendaal e.o.
tot afdeling Haarlem e.o. In 1951
verkreeg de vereniging het predicaat
Koninklijk. De KNNV is een
vereniging voor veldbiologie en wil
de natuurbeleving, natuurstudie
en natuurbescherming bevorderen.
Naast excursies, lezingen en cursussen
worden ook natuurwerkdagen
en natuurstudiedagen georganiseerd.
Er wordt samengewerkt op
het gebied van natuuronderzoek,
-voorlichting en -bescherming
met natuurbeheerders in Zuid-
Kennemerland en met landelijke en
regionale natuurorganisaties.
Mannenkoor Die Spaerne-
Sanghers te Haarlem, 1932-
1941: 0,05 m
Het Mannenkoor Die Spaerne-
Sanghers is opgericht op 4 maart
1931. Volgens de statuten uit 1935
was de doelstelling de ‘beoefening
van den mannenzang, het aankweeken
van liefde voor de muziek
en bevordering van het muzikale
leven.’ Eind maart 1931 telde het
koor al 100 leden, een groot deel
daarvan was afkomstig van het
Koninklijk Toonkunst Mannenkoor
Zang en Vriendschap. Op 8 januari
1934 werd tijdens een, door het
bestuur van Die Spaerne-Sanghers
uitgeschreven, vergadering een
dameskoor opgericht met de naam
‘Haarlem’s Vrouwenkoor’. Een
25-tal dames werd direct lid. Het
dameskoor kwam, net als het mannenkoor,
onder leiding van dirigent
Lieven Duvosel (1877-1956). Deze
Belgische componist en dirigent
woonde in de periode 1920-1940
in Nederland, waar hij dirigent was
van een aantal koor- en oratoriumverenigingen,
zoals Zang en
Vriendschap. Op 24 november
1940 nam hij afscheid als dirigent
van Die Spaerne Sanghers en het
Haarlem’s Vrouwenkoor. Als zijn
opvolger werd Karel Mengelberg
(1920-1984) benoemd.
Sociëteit Trou Moet Blycken
te Haarlem, (1541) 1590-
1611, 1698-1983 (2005):
7,60 m
De Haarlemse Rederijkerskamer
Trou Moet Blycken, ook wel
‘d’Aloude Rethorijckkamer der
Pellicanisten onder de zinspreuk
Trou Moet Blycken’ genoemd of
kortweg ‘Kamer der Pellicanisten’,
bestond al vóór 1503 en werd
gevormd door een groep burgers
met belangstelling voor dichtkunst
en toneelspel. Men organiseerde
ook wel zogenaamde ‘Landjuwelen’,
waarbij rederijkerskamers uit
Biljartzaal van Sociëteit Trou Moet Blycken
aan de Grote Houtstraat in Haarlem,
Charles Binger, 1879.
verschillende steden wedijverden
in het opvoeren van toneelstukken
en het houden van symbolische
optochten. In de tweede helft van
de zeventiende eeuw begon de
ontwikkeling die Trou Moet Blycken
uiteindelijk veranderde in een
herensociëteit, in de traditie van de
Engelse ‘clubs’.
HAARLEMMERMEER
Supportersvereniging van
Voetbal Vereniging (VV)
Nieuw-Vennep, (1978)
1981-2005: 0,55 m
Op 18 oktober 1978 is de supportersclub
van VV Nieuw-Vennep
opgericht. Pas drie jaar later, op
6 november 1981, werd de club
officieel opgericht als supportersvereniging.
Doel van de vereniging
was het organiseren, stimuleren en
coördineren van activiteiten rond
de voetbalsport ter bevordering
van de VV Nieuw-Vennep. In 2003
heeft de supportersvereniging nog
haar 25-jarig jubileum gevierd,
maar de belangstelling voor de
vereniging was tanende. In 2005
fuseerde de VV Nieuw-Vennep met
SV S.M.S tot Football Club Vennepse
Voetbal Combinatie (FC VVC).
Hiermee kwam definitief een einde
aan de Supportersvereniging van
VV Nieuw-Vennep.
42 43

Leren schrijven met inkt en kroontjespen,
foto: Bert van Voorden, Haarlem (1960-1970),
collectie Noord-Hollands Archief.
Noord-Hollands Archief
Postbus 3006
2001 DA Haarlem
(023) 5172700
www.noord-hollandsarchief.nl
info@noord-hollandsarchief.nl
www.facebook.com/nharchief
www.twitter.com/nharchief