december 2018 nummer 6

EPITHELANTHA MICROMERIS:
DE KNOOPCACTUS
Theo Heijnsdijk
Een mooie, dicht en wit-bedoornde cactus uit Westelijk-Texas en het Noorden
van Mexico is de knoopcactus (Epithelantha micromeris), een alleraardigste
kleine, slechts 6 cm in doorsnede halende soort, die aan een kranscactusje
herinnert. Zij vormt uitstoelende groepjes van dichtopeenstaande
kogeltjes, die aan den top wat neergedrukt zijn. De knobbeltjes zijn zeer laag,
en gegroepeerd in vele spiralen met talrijke witte doorntjes van pl.m. 1 tot
2 mm lengte; de hooger geplaatste doorns, en die, welke over de kruin der
plant reiken, zijn langer. Dáár komen ook, in een bosje van wol en doorns de
zeer kleine, witte, tot lichtrose bloempjes tot ontwikkeling. Ze is echter niet
een der gemakkelijkste soorten in de cultuur!
Tot zover de tekst van A.J. van Laren in het Verkade-album ‘Cactussen’
uit 1931. Zie de afbeelding.
De naam ‘knoopcactus’ voor epithelantha
is goed getroffen. Van Laren heeft hem niet
zelf bedacht. In zaad- en sortimentslijsten
rond 1890 is de benaming ‘button cactus’
al regelmatig te vinden. De in deze artikelenreeks
al eerder genoemde Albert Blanc
plaatste een fraaie, zelf gemaakte, afbeelding
in zijn geïllustreerde catalogus van 1889
(afb.1). Zijn beschrijving past uitstekend op
de plant in afbeelding 2.
Ik kwam ook de benaming ‘sneeuwknoop’
en ‘ping-pong ball cactus’ tegen. Overigens
schijnt het dat de lokale bevolking de planten
minder eerbiedig aanduidt als ‘geitenkeutels’
of ‘hertenkeutels’.
Van het nuttigen van deze plant en de
vruchtjes (in het Spaans chilitos geheten, ze
lijken op kleine pepertjes) schijnt, net als bij
Lophophora williamsii, een geestverruimende
werking uit te gaan. Dat komt door bepaalde
alkaloïden die deze soorten bevatten. Je
ogen worden er groter en helderder door,
zodat je tovenaars makkelijker opmerkt.
Hardlopers worden er sneller door. Je zou
er ook langer door leven. Er wordt gezegd
dat de vruchtjes ook werken als een afrodisiacum,
een middel om de geslachtsdrift
te stimuleren. De Tarahumara-indianen in
Chihuahua noemen de plant ‘Híkuli Mulato’
(Mulat Peyote). Het verband met een mulat
(nakomeling van een blanke en een zwarte
ouder) is me niet duidelijk. In het Spaans
vinden we ‘Biznaga blanca chilona’ (witte
bolcactus, ik vermoed dat chilona betrekking
heeft op de vruchtjes, die lijken op
chilipepertjes). Ook ‘tapón’ (wiel)dop wordt
gebruikt. Dat past mooi bij het sterk ingedroogde
exemplaar van afbeelding 3.
Afb. 1: Afbeelding en omschrijving in Blancs
illustrated price list of rare cacti 1889
Succulenta jaargang 97 (6) 2018 255