Prestige, professie en wanhoop - WODC

22 Hoofdstuk 2
sociaal-wetenschappelijke onderzoekers. Zo zal de doorsneedader die weet
dat een grondige voorbereiding van een overval de strafmaat doet toenemen,
in de rechtszaal de neiging hebben te verklaren dat zijn daad min of
meer spontaan bij hem opwelde (zie Komter, 1992). Tegenover een wetenschappelijk
onderzoeker, van wie geen justitiële dreiging uitgaat, heeft de
dader geen reden om dergelijke valse verklaringen af te leggen en kan hij
zich in verscheidene opzichten meer openheid permitteren. Dit bleek bijvoorbeeld
uit de openhartigheid waarmee verscheidene respondenten vertelden
over overvallen en andere door hen gepleegde delicten waarvoor ze
nooit waren gepakt. Ook zaken waarvoor sommigen zich schaamden, zoals
het gebruik van te veel geweld, of gemaakte fouten, konden, als er een
voldoende mate van vertrouwen bestond, onderwerp van gesprek zijn. Hier
deed zich het grootste voordeel van de in dit onderzoek gebruikte methode
gelden. Argwaan kon door deze manier van onderzoek in veel gevallen
worden overwonnen. Ook overvallers zijn, mits op de juiste manier benaderd,
bereid veel informatie te verschaffen aan de onderzoeker (zie
Letkemann, 1973, pp. 165-175).
Het gebruik van verschillende kennisbronnen schiep mogelijkheden om
de gegevens uit de daderinterviews te vergelijken met gegevens van justitie.
Deze vergelijking leverde een hoge mate van overeenkomst op. Zo bestaat
er een correlatie van 0,80 tussen justitiegegevens en de antwoorden van
overvallers op de vraag of zij al eerder overvallen gepleegd hebben en zo
ja hoeveel. Dat de correlatie niet perfect is, heeft te maken met het feit dat
de respondenten meer overvallen toegeven (bijvoorbeeld onopgeloste) dan
bekend zijn bij justitie. Ook bij een gevoelig onderwerp als het gebruikte
geweld bestaat een hoge mate van overeenstemming tussen wat de respondenten
rapporteerden en het door justitie geregistreerde geweld: respondenten
melden in 18 gevallen gebruik van geweld, terwijl justitie op 20
uitkomt. Wat betreft de omvang van de buit, is de hoogte van de correlatie
0,75. Bij een klein deel van de respondenten bestond de neiging de buit
hoger voor te stellen dan volgens het proces-verbaal het geval was. De
meeste respondenten echter vermeldden een buit die overeenstemde met de
door politie geregistreerde bedragen, soms tot op de gulden nauwkeurig.
Van één respondent kon geen proces-verbaal worden teruggevonden.
Hoewel onduidelijk is of dit het gevolg is van een administratief probleem
of van een bewuste misleiding door deze gedetineerde, hebben we deze
man laten vervallen als respondent, zodat dit rapport niet op 44, maar op
43 respondenten is gebaseerd.
Ook de vergelijking van hetgeen de daders vertelden over hun criminele
carrière en de uittreksels uit het Algemeen Documentatieregister van het
openbaar ministerie levert een grote overeenstemming op.
Voorts werd gelet op de interne consistentie van hetgeen een respondent
vertelde. Door een respondent met tussenpozen van enkele dagen tot een
week te interviewen en vragen op verschillende momenten terug te laten
komen, waren we in de gelegenheid tegenstrijdigheden op het spoor te
komen. Deze controle op consistentie gaf vrijwel nooit aanleiding tot het in
twijfel trekken van de uitspraken van de dader.