12.07.2015 Views

Evaluatie van de verzelfstandiging van het FPC Dr. S. van Mesdag

Evaluatie van de verzelfstandiging van het FPC Dr. S. van Mesdag

Evaluatie van de verzelfstandiging van het FPC Dr. S. van Mesdag

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Faculteit Management en BestuurUniversiteit TwentePostbus 2177500 AE Ensche<strong>de</strong>T: 053 489 3260E: n.s.groenendijk@utwente.nlISBN 978-90-365-3282-2Printed by PrintPartners Ipskamp, Ensche<strong>de</strong>.© 2011, WODC, ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie.Auteursrechten voorbehou<strong>de</strong>n.ii


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>InhoudVoorwoord ................................................................................................................................. vSamenvatting .............................................................................................................................viiSummary .................................................................................................................................. xiiiLijst <strong>van</strong> gebruikte afkortingen ................................................................................................ xvii1. Inleiding .................................................................................................................................. 11.1 Aanleiding tot <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek ........................................................................................... 11.2 Probleemstelling, on<strong>de</strong>rzoeksperio<strong>de</strong> en on<strong>de</strong>rzoeksvragen.......................................... 21.3 On<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong>n ...................................................................................................... 41.4 Opbouw <strong>van</strong> <strong>het</strong> rapport .................................................................................................. 42. Achtergron<strong>de</strong>n ....................................................................................................................... 72.1 Lan<strong>de</strong>lijke ontwikkelingen in capaciteit en in-, door- en uitstroom ................................ 82.2 Tbs-instellingen .............................................................................................................. 132.3 Plaatsing ......................................................................................................................... 152.4 Bekostiging ..................................................................................................................... 172.5 Verzelfstandiging ............................................................................................................ 182.6 Conclusies ....................................................................................................................... 203. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> tot <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> ..................................................................... 213.1 De Van <strong>Mesdag</strong>kliniek tot 1997 ..................................................................................... 213.2 De crisisperio<strong>de</strong> (1997-1999) ......................................................................................... 223.3 De reorganisatie (2000-2002) ........................................................................................ 243.4 Naar <strong>verzelfstandiging</strong> (2003-2008)............................................................................... 263.5 Conclusies ....................................................................................................................... 304. Behan<strong>de</strong>lkwaliteit en samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen...................................... 314.1 Capaciteit, in-, door- en uitstroom en samenwerking in <strong>de</strong> keten ................................ 314.2 Integratie <strong>van</strong> zorg en beveiliging .................................................................................. 394.3 Behan<strong>de</strong>lkwaliteit en on<strong>de</strong>rzoek.................................................................................... 444.4 Knelpunten in <strong>de</strong> huidige situatie .................................................................................. 464.5 Conclusies ....................................................................................................................... 46iii


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>5. Bestuur en toezicht .............................................................................................................. 495.1 Toezicht en aanwijzingsbevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister ............................................... 495.2 Verantwoording (planning & control) ............................................................................ 535.3 Me<strong>de</strong>zeggenschap en klachtenregelingen ..................................................................... 535.4 Knelpunten in <strong>de</strong> huidige situatie .................................................................................. 555.5 Conclusies ....................................................................................................................... 556. Bedrijfsvoering ..................................................................................................................... 576.1 Bedrijfsvoering in <strong>het</strong> algemeen .................................................................................... 576.2 Personeelsbeleid ............................................................................................................ 606.3 Knelpunten in <strong>de</strong> huidige situatie .................................................................................. 656.4 Conclusies ....................................................................................................................... 667. De effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> ................................................................................... 688. Implicaties voor eventuele ver<strong>de</strong>re <strong>verzelfstandiging</strong>en in <strong>het</strong> TBS-veld ............................ 728.1 Korte sc<strong>het</strong>s <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksklinieken .................................................................................. 728.2 Interviewresultaten ........................................................................................................ 738.3 Te trekken lessen uit <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> ............................ 799. Slotbeschouwing .................................................................................................................. 81Geraadpleeg<strong>de</strong> literatuur ......................................................................................................... 84Geraadpleeg<strong>de</strong> documenten ................................................................................................... 85Bijlage 1: overzicht <strong>van</strong> geïnterview<strong>de</strong>n .................................................................................. 87Bijlage 2: organigram <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>/Forint ........................................................................ 88Bijlage 3: samenstelling begeleidingscommissie ..................................................................... 89Bijlage 4: overzicht <strong>van</strong> ontwikkelingen in beleid en wetgeving (1995-2010)......................... 90Bijlage 5: aandachtspunten m.b.t. <strong>het</strong> proces <strong>van</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> ...................................... 93iv


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>VoorwoordDit in opdracht <strong>van</strong> <strong>het</strong> Wetenschappelijk On<strong>de</strong>rzoek- en Documentatiecentrum (WODC) <strong>van</strong><strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie verrichte on<strong>de</strong>rzoek behelst een evaluatie <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong>, in 2008, <strong>van</strong> <strong>het</strong> Forensisch Psychiatrisch Centrum <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> teGroningen.Wij bedanken alle me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> voor <strong>de</strong> bereidheid tijd vrijte maken voor <strong>de</strong> interviews en voor hun open en constructieve opstelling. Dat geldtevenzeer voor <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie, die mid<strong>de</strong>lsinterviews en/of <strong>het</strong> aanleveren <strong>van</strong> informatie een belangrijke bijdrage aan dit on<strong>de</strong>rzoekhebben geleverd. Ook <strong>de</strong> vertegenwoordigers <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee rijksklinieken, <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Veldzicht, bedanken wij voor hun me<strong>de</strong>werking.Tot slot spreken wij waar<strong>de</strong>ring uit voor <strong>de</strong> prettige en nauwgezette wijze waarop <strong>de</strong>le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> begeleidingscommissie ons geduren<strong>de</strong> <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoekstraject <strong>van</strong> input hebbenvoorzien.Nico GroenendijkMarsha <strong>de</strong> VriesJörgen Svenssonv


vi<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>SamenvattingVan: Nico Groenendijk, Marsha <strong>de</strong> Vries & Jörgen Svensson (2011). <strong>Evaluatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>. Ensche<strong>de</strong>: Faculteit Management &Bestuur, Universiteit Twente. ISBN-nummer: 978-90-365-3282-2.Aanleiding tot <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoekPer 1 januari 2008 is na jarenlange voorbereidingen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in Groningen <strong>van</strong>dienston<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> Ministerie <strong>van</strong> Justitie (rijksinrichting) verzelfstandigd totprivaatrechtelijke stichting. Door <strong>de</strong> toenmalige staatssecretaris <strong>van</strong> Justitie is in april 2007aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer toegezegd dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> na twee jaar zou wor<strong>de</strong>ngeëvalueerd. Dit on<strong>de</strong>rzoek voorziet in die evaluatie.Het voornaamste met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> beoog<strong>de</strong>voor<strong>de</strong>el betrof <strong>het</strong> mogelijk maken <strong>van</strong> nauwere en intensievere samenwerking, <strong>van</strong>uit eenjuridisch gelijkwaardige positie, met reguliere GGZ-instellingen. De veron<strong>de</strong>rstel<strong>de</strong>achterliggen<strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len <strong>van</strong> een <strong>de</strong>rgelijke intensievere samenwerking betroffenverbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> in-, door- en uitstroom <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n, verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit<strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg (door <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> een transmurale forensische zorgketen met eeneenduidige aansturing en samenhangend beleid en door uitwisseling <strong>van</strong> personeel) en <strong>de</strong>geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging.A<strong>de</strong>quate bevoegdhe<strong>de</strong>n en toezicht <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Justitie vorm<strong>de</strong>n eenrandvoorwaar<strong>de</strong> waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> dien<strong>de</strong> plaats dien<strong>de</strong> te vin<strong>de</strong>n, gelet op <strong>de</strong>ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> <strong>het</strong> tbs-beleid.Probleemstelling , on<strong>de</strong>rzoeksperio<strong>de</strong> en on<strong>de</strong>rzoeksvragenDe probleemstelling <strong>van</strong> <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek is tweeledig:I. Welke voorziene en onvoorziene effecten heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, in 2008, <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> gehad op: <strong>de</strong> in-/door-/uitstroom; <strong>de</strong> samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen; <strong>de</strong> geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging (risico-management); <strong>de</strong> verhouding tussen <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>?II. Welke lessen zijn hieruit te trekken voor eventuele (juridische) <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>rijksinrichtingen <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>FPC</strong> Veldzicht?Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is in 1999 (d.w.z. ver voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> 2008) reeds eensamenwerkingsrelatie aangegaan met GGZ-instelling Lentis, met als directe aanleidingbestuurlijke en organisatorische problemen bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Vanaf 1999 is bij <strong>het</strong>vii


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>FPC</strong>, na een reorganisatie, een veran<strong>de</strong>ringstraject in gang gezet. Om <strong>de</strong> effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> analytisch zo goed mogelijk te kunnen afzon<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> <strong>de</strong> effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong>samenwerking met Lentis, <strong>van</strong> <strong>de</strong> reeds lopen<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ringen en <strong>van</strong> algemeneontwikkelingen in <strong>het</strong> tbs-veld, wordt <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1997-2010 aangemerkt als on<strong>de</strong>rzoeksperio<strong>de</strong>.Het on<strong>de</strong>rzoek kent <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvragen:a. Welke voor <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek rele<strong>van</strong>te ontwikkelingen doen zich voor in <strong>het</strong> tbs-beleid?b. Hoe heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zich in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1997-2010 ontwikkeld op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong>terreinen: <strong>de</strong> in-/door-/uitstroom; <strong>de</strong> samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen; geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging (risico-management); <strong>de</strong> verhouding tussen ministerie en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>.c. In hoeverre heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in 2008 bijgedragen aan bovenstaan<strong>de</strong>ontwikkelingen?d. Welke knelpunten doen zich in <strong>de</strong> huidige situatie voor en in hoeverre zijn <strong>de</strong>ze terug tevoeren op <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>?e. Wat valt er op grond <strong>van</strong> <strong>het</strong> voorgaan<strong>de</strong> te zeggen over eventuele <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong><strong>de</strong> rijksinrichtingen <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>FPC</strong> Veldzicht?Gebruikte metho<strong>de</strong>nDe volgen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong>n zijn gehanteerd: literatuurstudie;bestu<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> wet- en regelgeving, beleidsdocumenten, verslagen Kamercommissie,Han<strong>de</strong>lingen e.d.;analyse <strong>van</strong> statuten, jaarverslagen, jaarplannen, interne documenten, rapportages e.d.<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>;analyse <strong>van</strong> inspectierapporten (Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg, Inspectie voor <strong>de</strong>Sanctietoepassing);interviews met uiteenlopen<strong>de</strong> betrokkenen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (9 interviews);interviews met uiteenlopen<strong>de</strong> betrokkenen <strong>van</strong> <strong>het</strong> Ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie(6 interviews); interviews met betrokkenen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Veldzicht (2interviews); analyse <strong>van</strong> cijfermatige gegevens met betrekking tot <strong>de</strong> forensische zorgketen/tbsinstellingen(ter beschikking gesteld door <strong>de</strong> Dienst Justitiële Inrichtingen, <strong>van</strong>uit <strong>het</strong>Monitoring Informatiesysteem Terbeschikkingstelling).viii


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Achtergron<strong>de</strong>nAllereerst is in <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek een sc<strong>het</strong>s gegeven <strong>van</strong> <strong>de</strong> voornaamste ontwikkelingen in <strong>de</strong>tbs-sector <strong>van</strong>af medio jaren negentig. Tot 2008 ston<strong>de</strong>n die ontwikkelingen vooral in <strong>het</strong>teken <strong>van</strong> <strong>de</strong> capaciteitsproblematiek en <strong>de</strong> daarmee samenhangen<strong>de</strong> passantenproblematiek.In vijftien jaar tijd is <strong>de</strong> capaciteit aan tbs-plaatsen verdrievoudigd, maaraanvullen<strong>de</strong> maatregelen bleven noodzakelijk om <strong>de</strong> druk op tbs-klinieken te beperken,gezien <strong>het</strong> grote aantal tbs-vonnissen en <strong>de</strong> stijgen<strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> verblijfsduur. Tbs metvoorwaar<strong>de</strong>n werd aantrekkelijker gemaakt als alternatief voor tbs met dwangverpleging.Een nieuw vereenvoudigd systeem <strong>van</strong> aselecte plaatsing werd ingevoerd. Er kwam eendifferentiatie in tarieven gebaseerd op een genormeer<strong>de</strong> maximale behan<strong>de</strong>lingsduur <strong>van</strong> 6jaar. Voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs werd mogelijk en <strong>het</strong> Forensisch PsychiatrischeToezicht (FPT) werd geïntroduceerd. Samenwerking tussen <strong>de</strong> tbs-sector en <strong>de</strong> GGZ-sectorheeft – meer recent – geleid tot <strong>de</strong> introductie <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong> nieuwe GGZ-voorzieningenvoor forensische zorg.In 2006, na <strong>het</strong> verschijnen <strong>van</strong> <strong>het</strong> rapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Visser, wer<strong>de</strong>n allerleiinitiatieven, aanbevelingen en voornemens gebun<strong>de</strong>ld en gestroomlijnd in <strong>het</strong> Plan <strong>van</strong>aanpak Terbeschikkingstelling en Vernieuwing Forensische Zorg in strafrechtelijk ka<strong>de</strong>r.Daardoor wer<strong>de</strong>n in relatief korte tijd en in on<strong>de</strong>rlinge samenhang diverse maatregelengeïmplementeerd, maar wel binnen <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> wettelijke ka<strong>de</strong>rs. In 2010 verscheen <strong>het</strong>voorstel voor <strong>de</strong> nieuwe Wet Forensische Zorg (Wfz) dat voorziet in een stelselwijziginggebaseerd op centrale inkoop <strong>van</strong> forensische zorg door <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Veiligheid enJustitie (VenJ).Twee recente ontwikkelingen zijn voor dit on<strong>de</strong>rzoek met name <strong>van</strong> belang. Teneerste is er sprake <strong>van</strong> een omslag met betrekking tot <strong>de</strong> capaciteitsproblematiek: <strong>van</strong>oplopen<strong>de</strong> capaciteitsproblemen naar – op dit moment nog geringe – overcapaciteit. Tentwee<strong>de</strong> is dui<strong>de</strong>lijk dat met <strong>de</strong> nieuwe Wfz <strong>de</strong> verschillen tussen particuliere enrijksinstellingen aanmerkelijk zullen vermin<strong>de</strong>ren. Interessant is daarbij dat – blijkens <strong>de</strong>toelichting op <strong>de</strong> Wfz – <strong>de</strong> relatie tussen ministerie en <strong>de</strong> klinieken voor wat betreft <strong>de</strong>sturingsbevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister zal wor<strong>de</strong>n geënt op <strong>de</strong> huidige (verzelfstandig<strong>de</strong>)situatie bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>.Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> tot <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>De <strong>verzelfstandiging</strong> in 2008 vond plaats nadat een ingrijpend veran<strong>de</strong>ringsproces op gangwas gebracht binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Daarbij werd in relatief korte tijd <strong>de</strong> instellingomgevormd <strong>van</strong> een kliniek waar veel mis was tot een <strong>FPC</strong> dat (blijkens <strong>de</strong> rapporten <strong>van</strong> <strong>de</strong>Inspectie voor <strong>de</strong> Sanctietoepassing en <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg) op alleterreinen bovengemid<strong>de</strong>ld scoort. De <strong>verzelfstandiging</strong> bracht geen majeure wijzigingen in<strong>de</strong> positie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> binnen Lentis met zich mee, <strong>de</strong>els omdat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>expliciet als zelfstandige eenheid werd gepositioneerd, <strong>de</strong>els omdat <strong>de</strong> feitelijke bestuurlijkeinbedding in Lentis met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> “slechts” werd geformaliseerd.ix


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>De effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>De <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in 2008 is te zien als een “laatste” stap in eenreeds lopend proces. Het eindoor<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> overgrote meren<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten(zowel <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zelf als <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie) over<strong>de</strong>ze stap is overwegend (zeer) positief. De belangrijkste positieve effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> betreffen in <strong>de</strong> ogen <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>het</strong> wegnemen <strong>van</strong>belemmeringen in <strong>de</strong> bedrijfsvoering en <strong>de</strong> grotere mogelijkhe<strong>de</strong>n tot samenwerking.Wanneer we <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> positieve effecten (<strong>de</strong> beweegre<strong>de</strong>nen voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>)langslopen, ontstaat <strong>het</strong> volgen<strong>de</strong> beeld: De door- en uitstroom zijn feitelijk niet verbeterd, maar daarbij moet wor<strong>de</strong>naangetekend dat <strong>het</strong> verbeteren <strong>van</strong> doorstroom een lange-termijn proces is en ookafhankelijk is <strong>van</strong> externe factoren; De <strong>verzelfstandiging</strong> heeft <strong>het</strong> mogelijk gemaakt meer (zakelijke) samenwerkingsverban<strong>de</strong>naan te gaan met Lentis en met an<strong>de</strong>re partners in <strong>de</strong> forensische zorg. De<strong>verzelfstandiging</strong> heeft ook bijgedragen aan <strong>het</strong> aanstellen, in samenwerking met Lentis,<strong>van</strong> gezamenlijke programmalei<strong>de</strong>rs <strong>het</strong>geen <strong>de</strong> integratie <strong>van</strong> forensische zorg in <strong>de</strong> tbssectoren GGZ-sector ten goe<strong>de</strong> is gekomen. Door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zijn er meermogelijkhe<strong>de</strong>n gekomen voor samenwerking op on<strong>de</strong>rzoeksterrein. Er is meer flexibiliteitbij <strong>het</strong> aantrekken <strong>van</strong> nieuw personeel. De overstap <strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> Lentis naar<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> verloopt makkelijker (maar an<strong>de</strong>rsom is dat lastiger <strong>van</strong>wege verlies<strong>van</strong> aanspraken o.g.v. <strong>het</strong> sociaal plan). Er is iets meer uitwisseling <strong>van</strong> personeel tussenLentis en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> dan voorheen, maar ook hier geldt dat <strong>de</strong> belangrijkste ontwikkelingenzich waarschijnlijk op langere termijn zullen voordoen en daarmee buiten <strong>de</strong> reikwijdtevallen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze evaluatie (die immers slechts drie jaar na dato plaatsvindt). Er zijn in <strong>de</strong>private situatie meer mogelijkhe<strong>de</strong>n voor gezamenlijke opleidingen/scholing met Lentis.Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kan op dit terrein nu ook makkelijker samenwerkingsverban<strong>de</strong>naangaan met an<strong>de</strong>re partners; Me<strong>de</strong>werkers zijn sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> meer integraal inzetbaar (d.w.z. in zorg énbeveiliging), <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kan nu zelfstandig eigen transport regelen bij begeleidverlof en op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> <strong>de</strong> veiligheid/BHV kan men nu samenwerken met plaatselijkepartners; De verhouding tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>het</strong> ministerie is door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>uiteraard ingrijpend veran<strong>de</strong>rd, maar daarbij moet wor<strong>de</strong>n aangetekend dat <strong>de</strong> minister,zoals ook uitdrukkelijk als randvoorwaar<strong>de</strong> bij <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> is benoemd, op grond<strong>van</strong> <strong>de</strong> statuten aanzienlijke bevoegdhe<strong>de</strong>n ten aanzien <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> heeftgehou<strong>de</strong>n. Bovendien geldt dat zich, ondanks <strong>de</strong> formele wijzigingen, in <strong>de</strong> praktijk in <strong>de</strong>relatie tussen <strong>het</strong> ministerie en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> geen grote veran<strong>de</strong>ring heeftvoorgedaan na <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>.De conclusie kan dus lui<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in re<strong>de</strong>lijkemate voldoet aan <strong>de</strong> verwachtingen (voorziene effecten) die er leef<strong>de</strong>n ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>beslissing tot <strong>verzelfstandiging</strong>. Definitieve uitspraken over verhoog<strong>de</strong> door- en uitstroomx


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>van</strong> patiënten en geïntensiveer<strong>de</strong> uitwisseling <strong>van</strong> personeel zijn echter op dit moment nietmogelijk.Daarnaast heeft zich een aantal positieve effecten voorgedaan, die ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong>sbeslissing niet expliciet als beoogd effect zijn genoemd maar die door <strong>de</strong>meer<strong>de</strong>rheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten als zeer belangrijk wor<strong>de</strong>n beschouwd. Deze effectenhebben vrijwel allemaal te maken hebben met <strong>de</strong> bedrijfsvoering. Zo heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> nu een eigen accountant waardoor <strong>de</strong> accountantscontrole beter aansluit op <strong>de</strong>organisatie. Tal <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> processen verlopen niet meer via <strong>het</strong> Shared ServicesCentre (SSC) <strong>van</strong> DJI, <strong>het</strong>geen <strong>de</strong> kwaliteit en doelmatigheid ten goe<strong>de</strong> komt. Men heeft nu<strong>de</strong> mogelijkheid zelf meerjarenon<strong>de</strong>rhoudsplannen te maken voor gebouwen. Er is eengrotere keuzevrijheid met betrekking tot leveranciers, er is meer vrijheid bij <strong>de</strong>automatisering (keuze <strong>van</strong> software en eigen ontwikkeling daar<strong>van</strong>) en er kan beter wor<strong>de</strong>ningespeeld op toekomstige ontwikkelingen die voortvloeien uit <strong>het</strong> inkoopsysteem en <strong>de</strong>teruglopen<strong>de</strong> capaciteit, bijvoorbeeld door <strong>de</strong> vrij komen<strong>de</strong> capaciteit alternatiefaanwendbaar te maken.Uit <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek komen ook enkele knelpunten (negatieve onvoorziene effecten) naarvoren: een capaciteitsprobleem bij <strong>de</strong> begeleiding <strong>van</strong> verloven (waar<strong>van</strong> niet geheeldui<strong>de</strong>lijk is of dat probleem toe te schrijven is aan <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>), te grote restrictiesvoor reservevorming, en een onvoldoen<strong>de</strong> FLO-voorziening.Implicaties voor ver<strong>de</strong>re <strong>verzelfstandiging</strong>en in <strong>het</strong> TBS-veldDe interviews die zijn gehou<strong>de</strong>n met vertegenwoordigers <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee rijksklinieken dien<strong>de</strong>nvooral om na te gaan of door <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> genoem<strong>de</strong> belemmeringen, die met <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> zijn weggevallen of vermin<strong>de</strong>rd, ook in <strong>de</strong> perceptie <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijkskliniekenals bezwaarlijk wor<strong>de</strong>n ervaren. Dat bleek <strong>het</strong> geval, waarbij vooral belemmeringen voorsamenwerking met externe partners en belemmeringen voor een soepele bedrijfsvoeringwer<strong>de</strong>n aangedragen. Vanuit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksinstellingen zelf is <strong>verzelfstandiging</strong>daarom sterk aan te bevelen. Ook <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> forensische zorgsector alsgeheel ligt ver<strong>de</strong>re <strong>verzelfstandiging</strong> voor <strong>de</strong> hand. Daarmee wordt een level playing fieldgecreëerd en vormen <strong>de</strong> twee rijksklinieken niet langer <strong>de</strong> vreem<strong>de</strong> publieke eend in eengrote private (GGZ-)bijt. Vanuit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheidvoor <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> tbs-opleggingen is geen eenduidig antwoord op <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong>wenselijkheid <strong>van</strong> ver<strong>de</strong>re <strong>verzelfstandiging</strong> te geven. De invoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Wfzvoorziet in aanwijzings-, ingrijpings- en an<strong>de</strong>re institutionele bevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> ministerbij alle tbs-klinieken, zodat aan <strong>het</strong> ontbreken daar<strong>van</strong> geen argumenten tegen<strong>verzelfstandiging</strong> (meer) kunnen wor<strong>de</strong>n ontleend. Op grond <strong>van</strong> zijn ministeriëleverantwoor<strong>de</strong>lijkheid dient <strong>de</strong> minister echter ook te allen tij<strong>de</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid te hebbentbs-gestel<strong>de</strong>n te plaatsen. Of <strong>de</strong> plaatsingsproblematiek een laatste argument voor behoud<strong>van</strong> één of meer rijksklinieken vormt, hangt af <strong>van</strong> <strong>het</strong> antwoord op <strong>de</strong> vraag of (ook in eenxi


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>eventuele situatie <strong>van</strong> capaciteitstekorten) <strong>het</strong> plaatsingsinstrument dat <strong>de</strong> nieuwe Wfz zalgaan bie<strong>de</strong>n (opnameplicht met bestuurlijke boetebepaling) als voldoen<strong>de</strong> effectief wordtaangemerkt.xii


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>SummaryNico Groenendijk, Marsha <strong>de</strong> Vries & Jörgen Svensson (2011). <strong>Evaluatie</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>. Ensche<strong>de</strong>: Faculteit Management &Bestuur, Universiteit Twente. ISBN-nummer: 978-90-365-3282-2.BackgroundIn the Netherlands forensic psychiatric care to <strong>de</strong>tainees is provi<strong>de</strong>d by so called TBS-clinicsor Forensic Psychiatric Centres (<strong>FPC</strong>s). Most of these <strong>FPC</strong>s are private organizations, but twoare public, i.e. part of the national Custodial Institutions Agency (DJI), which itself is part ofthe Ministry of Security and Justice (VenJ). In 2008, the <strong>FPC</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> (named after aDutch pioneer in forensic psychiatry and located in Groningen) was privatized. This reportevaluates this privatization.The main motive for privatizing the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> was to create the possibility forthe <strong>FPC</strong> for closer cooperation, based on an equal legal form, with other organizations in thefield of mental health care (GGZ institutions). Such closer cooperation was expected toinvolve improvement of the flow of patients (especially the outflow of patients to othermental health care facilities), improvement of the quality of treatment and an integratedapproach of treatment and security issues. In addition, the privatization was expected tosafeguard proper control by the Minister of Security and Justice (who, in the Dutch system,bears the ultimate responsibility for a<strong>de</strong>quate implementation of judicial TBS-commitmentor<strong>de</strong>rs).Research questions and research periodThe main research question of this research is twofold:I. Which expected and unexpected effects did the privatization, in 2008, of the <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> have on: the flow of patients; cooperation within the forensic care system; integration of security issues and care (risk management); the relation between the Ministry of Ven J and the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>?II. Which lessons can be drawn from the case of the privatization of the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>about possible privatization of the two public <strong>FPC</strong>s (<strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek and <strong>FPC</strong>Veldzicht)?The <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> already took up cooperation with GGZ institutions in the Groningenregion (Lentis) in 1999, in or<strong>de</strong>r to solve severe organizational and managerial problems. Asfrom 1999 significant changes have been ma<strong>de</strong> in the way the <strong>FPC</strong> is run. In addition, theDutch TBS-field has un<strong>de</strong>rgone severe changes over the last ten years, mainly to tacklexiii


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>capacity problems due to the increased inflow of TBS-patients. In or<strong>de</strong>r to distinguish theeffects of the 2008 privatization from the ongoing <strong>de</strong>velopments within the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>and from general <strong>de</strong>velopments in the TBS-field, the research period has been set to 1997-2010.The main research question has been subdivi<strong>de</strong>d into the following sub-questions:a. Which <strong>de</strong>velopments, rele<strong>van</strong>t to this research, took place in the tbs-field?b. How has the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> performed, in the period 1997-2010, in the followingfields: the flow of patients; cooperation within the forensic care system; integration of security issues and care (risk management); the relation between the Ministry of Ven J and the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>?c. To what extent did the 2008 privatization have an effect on these <strong>de</strong>velopments?d. Which problems does the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> face in the current situation and to whatextent are the problems related to the 2008 privatization?e. Which lessons can be drawn from the case of the privatization of the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>about possible privatization of the two public <strong>FPC</strong>s (<strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek and <strong>FPC</strong>Veldzicht)?Research methodsThe following research methods have been used: Literatuur study; Analysis of legislation, policy documents, parliamentary documents et cetera; Analysis of the statutes, annual reports, annual plans, and of internal documents of the<strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>;Analysis of inspection reports on the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, by the national Health CareInspectorate (IGz) and the national Inspectorate for the Implemenation of Sanctions (ISt);Interviews with representatives of the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (9 interviews);Interviews with representatives of the Ministry of Safety and Justice (6 interviews);Interviews with representatives of the two public <strong>FPC</strong>s, <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek and <strong>FPC</strong>Veldzicht (2 interviews);Analysis of data on forensic care and performance of <strong>FPC</strong>s, provi<strong>de</strong>d by the nationalCustodial Institutions Agency (DJI).Research findings (main research question part I)The privatization of the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in 2008 can be regar<strong>de</strong>d as a final step in anongoing process. The vast majority of the respon<strong>de</strong>nts (both from the <strong>FPC</strong> itself and fromVenJ) are (very) positive about the privatization as such. According to the respon<strong>de</strong>nts themain benefits of the privatization consist of the removal of barriers to the day-to-dayxiv


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>management of the <strong>FPC</strong> and of increased possibilities for cooperation with other institutionsin the GGZ-field.If we look at the inten<strong>de</strong>d positive effects of the privatization (i.e. the main motivesfor privatization) the main research findings are as follows: No real improvements can be found in the flow of patients, i.e. there is no increasedoutflow to other mental health care facilities. It must be mentioned however that suchan increase cannot really be expected on such a short term. In addition, outflow is notonly <strong>de</strong>termined by the efforts of the <strong>FPC</strong> itself but also by external factors; The privatization has increased the possibilities for cooperation with other institutions inthe GGZ-field, mainly with Lentis. It has contributed to the <strong>de</strong>velopment of jointtreatment programme coordinators. Research activities, in cooperation with otherorganizations, have increased. There is more flexibility in appointing new personnel. Ithas become easier for Lentis employees to start working for the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (due tothe social plan that was negotiated in the run up to the privatization it is hardly beneficialfor <strong>FPC</strong> employees to start working for Lents). The exchange of personnel has increasedslightly, but here significant changes can only be expected in the long run. Joint trainingactivities have been <strong>de</strong>veloped, both by the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> and Lentis (within theframework of Forint, one of the divisions of Lentis) and by Forint with other partners; The employees of the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> are increasingly responsible for security issues aswell as treatment. The <strong>FPC</strong> is now able to arrange its own transport of patients. It is alsoable to cooperate with local partners in the field of emergency response; In the formal sense, the relationship between the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> and the Ministry ofVenJ has un<strong>de</strong>rgone major changes due to the privatization. Although the Ministry hasheld consi<strong>de</strong>rable competencies over the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, as laid down in the <strong>FPC</strong>statutes, in practice these competencies have not been used and the relationshipbetween the FOC and the Ministry has not really changed.All in all, the privatization has to a consi<strong>de</strong>rable extent lived up to the expectations at t<strong>het</strong>ime of the <strong>de</strong>cision to privatise. However, given that this evaluation research was done onlythree years after the privatization, it is too early to draw conclusions on two main issues:improvement of the flow of patients and increased exchange of personnel within Forint.In addition to the effects mentioned above some positive uninten<strong>de</strong>d effects of theprivatization have been indicated – especially by the respon<strong>de</strong>nts from the <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>– to be of great importance. By and large these effects have to do with the day-to-daymanagement of the <strong>FPC</strong>. The <strong>FPC</strong> now has its own accountant, it is not <strong>de</strong>pending anymoreon the services of the Shared Services Centre of DJI, and it can make its own plans for longtermmaintenance of its buildings (which it now owns). It is free to choose its own suppliersand to arrange its own ICT-services (including the <strong>de</strong>velopment of tailor-ma<strong>de</strong> software).More generally, the <strong>FPC</strong> finds itself to be well able to <strong>de</strong>al with the upcoming problems ofovercapacity in the TBS-field.xv


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>However, some negative uninten<strong>de</strong>d effects must be mentioned as well: insufficient financialprovisions to <strong>de</strong>al with future retirement claims and constraints in building financialreserves. Furthermore, recently problems have <strong>de</strong>veloped in the capacity for supervision ofleaves (but it is not clear w<strong>het</strong>her this is directly linked to the privatization).Research findings (main research question part II)Interviews have been held with representatives of the two public <strong>FPC</strong>s (<strong>FPC</strong>Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek and <strong>FPC</strong> Veldzicht). These interviews took place to see if the preprivatizationbarriers to day-to-day management and to the <strong>de</strong>velopment of cooperationschemes with external partners, which were mentioned by the respon<strong>de</strong>nts of the <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong>, are currently also experienced by the two public <strong>FPC</strong>s or not. It was found thatthese barriers are in<strong>de</strong>ed real.Building on that finding, from the perspective of the public <strong>FPC</strong>s, privatization ishighly recommendable. From the perspective of the TBS-field as a whole the same is true, asfull privatization of all <strong>FPC</strong>s would create a level playing field; the two public <strong>FPC</strong>s would nolonger be the odd ones out in a sector that is almost completely ma<strong>de</strong> up of privateorganizations. From the perspective of the responsibility that the Minister of VenJ has forthe proper functioning of the TBS-sector (and for the implementation of judicial TBScommitmentor<strong>de</strong>rs) it is however hard to come up with a single recommendation.Upcoming legislation (the Wet Forensische Zorg, Wfz) will provi<strong>de</strong> for significantcompetencies of VenJ (vis-à-vis all <strong>FPC</strong>s) to intervene in case of mismanagement of <strong>FPC</strong>s. Inthat sense, when this legislation is in place, one possible argument for keeping some <strong>FPC</strong>spublic is no longer valid. Another argument is that, because of his responsibility forupholding TBS-commitment or<strong>de</strong>rs, the Minister at all times must be able to place TBSpatientsin a <strong>FPC</strong>. W<strong>het</strong>her in that regard it is <strong>de</strong>emed necessary to keep at least some <strong>FPC</strong>spublic, <strong>de</strong>pends on one’s assessment of the effectiveness of the instruments the Ministerwill have un<strong>de</strong>r the new Wfz (obligation of <strong>FPC</strong>s to accept new TBS-patients, with financialsanctions if they do not comply), especially in situations of limited capacity.xvi


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Lijst <strong>van</strong> gebruikte afkortingenAFBZAFPNAVTAWBZBOPZBVTCOTGDBBCDForZoDJIDSPDVOEBIEVBGFLOFPA<strong>FPC</strong>FPKFPPFPTGGZHKZIBOIGzIStIZZ/FPAMITSRGDRIBWSSCSLATbsVenJWfzWTZIAlgemeen Fonds Bijzon<strong>de</strong>re ZiektekostenAmbulante Forensische Psychiatrie Noord Ne<strong>de</strong>rlandAdviescollege Verloftoetsing TbsAlgemene Wet Bijzon<strong>de</strong>re ZiektekostenWet bijzon<strong>de</strong>re opnemingen in psychiatrische ziekenhuizenBeginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestel<strong>de</strong>nCentraal Orgaan Tarieven GezondheidszorgDiagnose Behan<strong>de</strong>ling Beveiliging CombinatieDirectie Forensische Zorg (DJI)Dienst Justitiële InrichtingenDirectie Sanctie- en PreventiebeleidDienst Vervoer en On<strong>de</strong>rsteuning (DJI)Extra Beveilig<strong>de</strong> InrichtingExtreem Vlucht- en BeheersgevaarlijkFunctioneel LeeftijdsontslagForensisch Psychiatrische Af<strong>de</strong>lingForensisch Psychiatrisch CentrumForensisch Psychiatrische KliniekForensisch Psychiatrische PolikliniekForensisch Psychiatrisch ToezichtGeestelijke gezondheidszorgHarmonisatie Kwaliteitsbeoor<strong>de</strong>ling in <strong>de</strong> ZorgsectorInter<strong>de</strong>partementaal beleidson<strong>de</strong>rzoekInspectie voor <strong>de</strong> GezondheidszorgInspectie voor <strong>de</strong> SanctietoepassingIntensieve Zorg Zuidlaren/Forensisch Psychiatrische Af<strong>de</strong>lingMonitoring Informatiesysteem Terbeschikking StellingRijksgebouwendienstRegionale Instelling voor Begeleiding op <strong>het</strong> gebied <strong>van</strong> Wonen, Werken enWelzijnShared Service CenterService level agreementTer beschikking stellingVeiligheid en JustitieWet forensische zorgWet Toelating Zorginstellingenxvii


1. InleidingDit on<strong>de</strong>rzoek richt zich op <strong>de</strong> evaluatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> per 1 januari 2008 <strong>van</strong> <strong>het</strong>Forensisch Psychiatrisch Centrum <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> 1 . In dit eerste hoofdstuk komen achtereenvolgensaan bod: <strong>de</strong> aanleiding tot <strong>het</strong> evaluatie-on<strong>de</strong>rzoek; <strong>de</strong> probleemstelling en on<strong>de</strong>rzoeksvragen; <strong>de</strong> gebruikte on<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong>n; <strong>de</strong> opbouw <strong>van</strong> <strong>het</strong> rapport.1.1 Aanleiding tot <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoekPer 1 januari 2008 is na jarenlange voorbereidingen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in Groningen <strong>van</strong>dienston<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> Ministerie <strong>van</strong> Justitie (rijksinrichting) verzelfstandigd totprivaatrechtelijke stichting. In <strong>het</strong> <strong>de</strong>bat <strong>van</strong> 11 april 2007 met <strong>de</strong> Vaste Commissie voorJustitie is door <strong>de</strong> toenmalige staatssecretaris <strong>van</strong> Justitie toegezegd dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>na twee jaar zou wor<strong>de</strong>n geëvalueerd. 2 Dit on<strong>de</strong>rzoek voorziet in die evaluatie.Het voornaamste met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> beoog<strong>de</strong> voor<strong>de</strong>elbetreft <strong>het</strong> mogelijk maken <strong>van</strong> nauwere en intensievere samenwerking, <strong>van</strong>uit een juridischgelijkwaardige positie, met reguliere GGZ-instellingen. Dit sloot aan op eer<strong>de</strong>re i<strong>de</strong>eën <strong>van</strong><strong>de</strong> commissie-Kosto (2001) en <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Visser (2006) 3 . De veron<strong>de</strong>rstel<strong>de</strong>achterliggen<strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len <strong>van</strong> een <strong>de</strong>rgelijke intensievere samenwerking betreffen: verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> in-, door- en uitstroom <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n; verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg (door <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> een transmuraleforensische zorgketen met een eenduidige aansturing en samenhangend beleid); personele voor<strong>de</strong>len (bijvoorbeeld t.a.v. <strong>de</strong> uitwisseling, beschikbaarheid en<strong>de</strong>skundigheid <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel); geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging.Een specifieke en directe aanleiding voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> juist <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>en niet één <strong>van</strong> <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re rijksklinieken, wordt gevormd door eer<strong>de</strong>re "organisatorischeen behan<strong>de</strong>linhou<strong>de</strong>lijke problemen […] die een zodanig karakter had<strong>de</strong>n dat1 Het Forensisch Psychiatrisch Centrum <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> heette tot 2006 <strong>de</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek -Forensisch Psychiatrisch Ziekenhuis en werd ook wel aangeduid als <strong>de</strong> (Van) <strong>Mesdag</strong>kliniek. In dit rapportwordt steeds kortheidshalve gesproken <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek (wanneer <strong>het</strong> <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> tot 2006 betreft)en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (<strong>van</strong>af 2006).2 Staten-Generaal, verga<strong>de</strong>rjaar 2006-2007, 30 957, nrs. 3 en B.3 Respectievelijk Commissie Beleidsvisie Tbs (2001) en Parlementaire on<strong>de</strong>rzoekscommissie TBS (2006, Twee<strong>de</strong>Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2005-2006, 30 250, nrs. 4-5).


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>bestuurlijke ingrepen onvermij<strong>de</strong>lijk bleken te zijn." 4 Voor <strong>de</strong>ze problemen werd eenoplossing gevon<strong>de</strong>n in <strong>het</strong> verleng<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenwerking die al <strong>van</strong>af 1999 bestond metLentis (tot 1 februari 2007: GGZ-Groningen). Na een reorganisatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> kliniek on<strong>de</strong>rleiding <strong>van</strong> een interim-directeur, bleek <strong>de</strong> voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> Bestuur <strong>van</strong> Lentisbereid te zijn <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek op zich te nemen, mits bei<strong>de</strong> instellingen eengelijke juridische positie zou<strong>de</strong>n innemen. Daarom is <strong>de</strong>stijds reeds besproken dat, voor eenoptimale samenwerking met Lentis (een private instelling), zou wor<strong>de</strong>n gestreefd naar een<strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek (een rijkskliniek). 5 Het besluit tot <strong>verzelfstandiging</strong><strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> moet dus in <strong>het</strong> licht wor<strong>de</strong>n gezien <strong>van</strong> <strong>het</strong> kunnen continueren<strong>van</strong> <strong>de</strong> gezamenlijke aansturing <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-instelling en <strong>de</strong> GGZ-instelling.Op grond <strong>van</strong> <strong>het</strong> bovenstaan<strong>de</strong> is <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> primair te typeren als eenwijziging <strong>van</strong> <strong>de</strong> juridische status <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, die dienstig werd geacht te zijnaan een ver<strong>de</strong>re ontwikkeling <strong>van</strong> een reeds gerealiseer<strong>de</strong> bestuurlijke en zorginhou<strong>de</strong>lijkeinbedding <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in Lentis. Bij <strong>de</strong> beslissing tot <strong>verzelfstandiging</strong> is ver<strong>de</strong>rveel aandacht besteed aan <strong>de</strong> relatie tussen <strong>het</strong> ministerie en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> na<strong>verzelfstandiging</strong>. A<strong>de</strong>quate bevoegdhe<strong>de</strong>n en toezicht vorm<strong>de</strong>n een randvoorwaar<strong>de</strong>waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> dien<strong>de</strong> plaats te vin<strong>de</strong>n, gelet op <strong>de</strong> ministeriëleverantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> <strong>het</strong> tbs-beleid.1.2 Probleemstelling, on<strong>de</strong>rzoeksperio<strong>de</strong> en on<strong>de</strong>rzoeksvragenDe tbs-sector is een dynamische sector waarin in <strong>de</strong> achterliggen<strong>de</strong> <strong>de</strong>cenniabeleidswijzigingen (of voornemens daartoe) zich in snel tempo opvolg<strong>de</strong>n. Het betreft hieruiteenlopen<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ringen in <strong>de</strong> capaciteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> sector, <strong>de</strong> indicatiestelling, <strong>het</strong>plaatsingsbeleid, <strong>de</strong> verlofpraktijk/risicotaxatie, <strong>de</strong> circuit-/ketenvorming, <strong>de</strong> bekostiging/inkoopbelei<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Diagnose Behan<strong>de</strong>ling Beveiliging Combinaties (DBBCs). De beweegre<strong>de</strong>nenvoor beleidswijzigingen komen groten<strong>de</strong>els overeen met <strong>de</strong> effecten die ook zijngenoemd als beweegre<strong>de</strong>nen voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>: betere in-/door-/uitstroom (m.n. verkorting <strong>van</strong> <strong>de</strong> verblijfsduur met <strong>het</strong> oog opcapaciteitsproblemen); betere samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen; geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging (beter risico-management).Daarbij vormt <strong>de</strong> relatie tussen tbs-instellingen en <strong>het</strong> ministerie, gelet op <strong>de</strong> ministeriëleverantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>het</strong> tbs-beleid, een terugkerend aandachtspunt.Daarnaast werd in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>van</strong>af eind 1999 een veran<strong>de</strong>ringstraject in ganggezet, waarbij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> bestuurlijk werd ingebed in GGZ-Groningen, en er eenreorganisatie plaatsvond, gericht op verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> forensische zorg.4 Staten-Generaal, verga<strong>de</strong>rjaar 2006-2007, 30 957, A en nr. 1.5 Staten-Generaal, verga<strong>de</strong>rjaar 2006-2007, 30 957, A en nr. 12


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Het bovenstaan<strong>de</strong> betekent dat, analytisch gezien, sprake is <strong>van</strong> een situatie waarin <strong>het</strong>functioneren <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> on<strong>de</strong>rhevig is geweest aan zowel algemene ontwikkelingenin <strong>het</strong> tbs-veld als aan <strong>de</strong> wijzigingen ten gevolge <strong>van</strong> <strong>het</strong> eigen verbetertraject, met<strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in 2008 als bijzon<strong>de</strong>re factor. De <strong>verzelfstandiging</strong> kan in positieve zinhebben bijgedragen aan <strong>het</strong> ingezette verbetertraject, kan daarop geen invloed hebbengehad, of kan negatief hebben gewerkt voor ver<strong>de</strong>re verbeteringen. De hierbovengenoem<strong>de</strong> beweegre<strong>de</strong>nen hebben betrekking op beoog<strong>de</strong> positieve effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong>. De vraag is of <strong>de</strong>ze positieve effecten zich daadwerkelijk hebbenvoorgedaan en of er wellicht onvoorziene (positieve of negatieve) effecten zijn opgetre<strong>de</strong>n.De probleemstelling <strong>van</strong> <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek is tweeledig:I. Welke voorziene en onvoorziene effecten heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, in 2008, <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> gehad op:a. <strong>de</strong> in-/door-/uitstroom;b. <strong>de</strong> samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen;c. <strong>de</strong> geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging (risico-management);d. <strong>de</strong> verhouding tussen <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>?II. Welke lessen zijn hieruit te trekken voor eventuele (juridische) <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>rijksinrichtingen <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>FPC</strong> Veldzicht?Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is zoals gezegd in 1999 (d.w.z. ver voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> 2008)reeds een samenwerkingsrelatie aangegaan met GGZ-instelling Lentis. Om <strong>de</strong> effecten <strong>van</strong><strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> analytisch zo goed mogelijk te kunnen afzon<strong>de</strong>ren <strong>van</strong> <strong>de</strong> effecten <strong>van</strong><strong>de</strong>ze samenwerking en <strong>van</strong> algemene ontwikkelingen in <strong>het</strong> tbs-veld wordt <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1997-2010 aangemerkt als on<strong>de</strong>rzoeksperio<strong>de</strong>.Het on<strong>de</strong>rzoek kent <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvragen:a. Welke voor <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek rele<strong>van</strong>te ontwikkelingen doen zich voor in <strong>het</strong> tbs-beleid?b. Hoe heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zich in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1997-2010 6 ontwikkeld op <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong>terreinen: <strong>de</strong> in-/door-/uitstroom; <strong>de</strong> samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen; geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging (risico-management); <strong>de</strong> verhouding tussen ministerie en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>.c. In hoeverre heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in 2008 bijgedragen aan bovenstaan<strong>de</strong>ontwikkelingen?d. Welke knelpunten doen zich in <strong>de</strong> huidige situatie voor en in hoeverre zijn <strong>de</strong>ze terug tevoeren op <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>?6 De perio<strong>de</strong> 1997-2010 geldt als on<strong>de</strong>rzoeksperio<strong>de</strong>, maar <strong>de</strong> beschrijving en analyse in <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek is somsbeperkt zich tot een kortere perio<strong>de</strong>, als gevolg <strong>van</strong> beperkte beschikbaarheid <strong>van</strong> data.3


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>e. Wat valt er op grond <strong>van</strong> <strong>het</strong> voorgaan<strong>de</strong> te zeggen over eventuele <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong><strong>de</strong> rijksinrichtingen <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>FPC</strong> Veldzicht?1.3 On<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong>nDe volgen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoeksmetho<strong>de</strong>n zijn gehanteerd: literatuurstudie; bestu<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> wet- en regelgeving, beleidsdocumenten, verslagen Kamercommissie,Han<strong>de</strong>lingen e.d.; analyse <strong>van</strong> statuten, jaarverslagen, jaarplannen, interne documenten, rapportages e.d.<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>; analyse <strong>van</strong> inspectierapporten (Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg, Inspectie voor <strong>de</strong>Sanctietoepassing); interviews met uiteenlopen<strong>de</strong> betrokkenen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (9 interviews); interviews met uiteenlopen<strong>de</strong> betrokkenen <strong>van</strong> <strong>het</strong> Ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie(6 interviews); interviews met betrokkenen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Veldzicht (2interviews); analyse <strong>van</strong> cijfermatige gegevens met betrekking tot <strong>de</strong> forensische zorgketen/tbsinstellingen(ter beschikking gesteld door <strong>de</strong> Dienst Justitiële Inrichtingen, <strong>van</strong>uit <strong>het</strong>MITS7).Bijlage 1 bevat een overzicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> (17) geïnterview<strong>de</strong> functionarissen. De interviewshebben plaatsgevon<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> januari 2011-juli 2011. Na afloop <strong>van</strong> <strong>de</strong> interviewszijn <strong>de</strong> verslagen <strong>van</strong> <strong>de</strong> interviews en/of <strong>de</strong> daarop gebaseer<strong>de</strong> passages in dit eindrapportsteeds voor akkoord voorgelegd aan <strong>de</strong> geïnterview<strong>de</strong>n. Alle respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> en <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee rijksklinieken zijn akkoord gegaan met expliciete verwijzing naar hunfunctie bij <strong>het</strong> weergeven <strong>van</strong> <strong>de</strong> interviewresultaten. Voor <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong>ministerie <strong>van</strong> VenJ geldt dat meer<strong>de</strong>re respon<strong>de</strong>nten in verband met <strong>het</strong> beginsel <strong>van</strong> <strong>de</strong>ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheid een voorkeur hebben uitgesproken voor een meeralgemene wijze <strong>van</strong> verwijzing (“<strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ”, “enkelerespon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> VenJ”, “een respon<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> VenJ”). Aan die wens is gehoor gegeven.1.4 Opbouw <strong>van</strong> <strong>het</strong> rapportHet rapport is als volgt opgebouwd. Hoofdstuk 2 biedt een sc<strong>het</strong>s <strong>van</strong> <strong>de</strong> voor dit on<strong>de</strong>rzoekmeest rele<strong>van</strong>te ontwikkelingen in <strong>het</strong> tbs-beleid, <strong>van</strong>af 1995 (on<strong>de</strong>rzoeksvraag a).Hoofdstuk 3 geeft in hoofdlijnen en chronologisch weer hoe <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zich in <strong>de</strong>perio<strong>de</strong> tot <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> heeft ontwikkeld. In <strong>de</strong> hoofdstukken 4 tot en met 6 wordtstilgestaan bij samenwerking en behan<strong>de</strong>lkwaliteit, bestuur en toezicht, en bedrijfsvoering.In hoofdstuk 7 wordt aansluitend <strong>het</strong> antwoord gegeven op on<strong>de</strong>rzoeksvragen b-d (<strong>de</strong>el I<strong>van</strong> <strong>de</strong> probleemstelling). Hoofdstuk 8 gaat in op <strong>de</strong> vraag naar eventuele <strong>verzelfstandiging</strong>7 Monitoring Informatiesysteem Terbeschikking Stelling.4


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>van</strong> <strong>de</strong> twee overgebleven rijksinstellingen (on<strong>de</strong>rzoeksvraag e, <strong>de</strong>el II <strong>van</strong> <strong>de</strong> probleemstelling).Hoofdstuk 9 vormt <strong>de</strong> slotbeschouwing.5


6<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>2. Achtergron<strong>de</strong>nDe maatregel ter beschikking stelling (tbs) is een strafrechtelijke maatregel, die kan wor<strong>de</strong>nopgelegd aan personen die een ernstig misdrijf hebben gepleegd en bij wie, ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong>misdrijf, sprake was <strong>van</strong> een gebrekkige ontwikkeling of ziekelijke stoornis <strong>van</strong> <strong>de</strong>geestvermogens. Naast dit criterium moet er sprake zijn <strong>van</strong> <strong>de</strong>lictgevaarlijkheid enrecidiverisico, waardoor <strong>het</strong> gevaar voor an<strong>de</strong>ren en/of voor <strong>de</strong> algemene veiligheid <strong>van</strong>personen of goe<strong>de</strong>ren onaanvaardbaar hoog is. Het doel <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-maatregel is enerzijds <strong>de</strong>maatschappij te beveiligen en an<strong>de</strong>rzijds <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong> een behan<strong>de</strong>ling te bie<strong>de</strong>n, diegericht is op een veilige terugkeer naar en <strong>de</strong>elname aan <strong>de</strong> maatschappij. Deterbeschikkingstelling wordt geregeld in art. 37a Sr.De tbs-maatregel kent twee varianten: tbs met dwangverpleging en tbs metvoorwaar<strong>de</strong>n. In <strong>het</strong> geval <strong>van</strong> tbs met dwangverpleging wordt <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong> in een(gesloten) Forensisch Psychiatrisch Centrum (<strong>FPC</strong>) geplaatst en aldaar behan<strong>de</strong>ld. Tbs metdwangverpleging is dus een vrijheidsbenemen<strong>de</strong> maatregel. Bij een veroor<strong>de</strong>ling tot tbs metvoorwaar<strong>de</strong>n wordt <strong>de</strong> persoon niet on<strong>de</strong>r dwang in een <strong>FPC</strong> opgenomen, maar stelt <strong>de</strong>rechter voorwaar<strong>de</strong>n aan <strong>het</strong> gedrag <strong>van</strong> <strong>de</strong> persoon (bijvoorbeeld <strong>het</strong> volgen <strong>van</strong>dagbehan<strong>de</strong>ling of een alcoholverbod). Als hij zich niet houdt aan die voorwaar<strong>de</strong>n, kan <strong>de</strong>rechter <strong>de</strong> tbs met voorwaar<strong>de</strong>n omzetten in een tbs met bevel tot verpleging. Voor diton<strong>de</strong>rzoek is vooral <strong>de</strong> tbs met dwangverpleging <strong>van</strong> belang, waarbij opname plaatsvindt ineen <strong>FPC</strong>.Dit hoofdstuk 8 vormt <strong>de</strong> beantwoording <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvraag a): Welke voor <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoekrele<strong>van</strong>te ontwikkelingen doen zich voor in <strong>het</strong> tbs-beleid? In dit hoofdstuk wor<strong>de</strong>n vooral dieontwikkelingen belicht die direct rele<strong>van</strong>t zijn voor <strong>het</strong> ver<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>rzoek en waarnaar inlatere hoofdstukken zonodig wordt verwezen. Het gaat daarbij om <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> thema’s: lan<strong>de</strong>lijke ontwikkelingen met betrekking tot capaciteit en in-, door- en uitstroom(paragraaf 2.1); verschillen<strong>de</strong> soorten tbs-instellingen (paragraaf 2.2); <strong>het</strong> plaatsingsbeleid (paragraaf 2.3); <strong>de</strong> bekostiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> forensische psychiatrische zorg (paragraaf 2.4). <strong>verzelfstandiging</strong> (paragraaf 2.5);Het hoofdstuk wordt afgesloten met enkele conclusies (paragraaf 2.6).8 Voor dit hoofdstuk is –naast <strong>de</strong> bronnen waarnaar direct wordt verwezen- on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re gebruik gemaakt <strong>van</strong>Nagtegaal, Van <strong>de</strong>r Horst en Schönberger (2011), <strong>van</strong> <strong>het</strong> rapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Visser uit 2006, en <strong>van</strong>Brink, Van <strong>de</strong>r Wel, Hissel en Koning (2006).7


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>In bijlage 4 is een kort chronologisch overzicht opgenomen <strong>van</strong> <strong>de</strong> voornaamste inhoud <strong>van</strong><strong>de</strong> meest rele<strong>van</strong>te on<strong>de</strong>rzoeken <strong>van</strong> werkgroepen en commissies, <strong>van</strong> verbetertrajecten,<strong>van</strong> beleidska<strong>de</strong>rs en <strong>de</strong>rgelijke, waarnaar in dit hoofdstuk meer<strong>de</strong>re malen wordt verwezen.2.1 Lan<strong>de</strong>lijke ontwikkelingen in capaciteit en in-, door- en uitstroomIn <strong>de</strong>ze paragraaf staan we stil bij <strong>de</strong> lan<strong>de</strong>lijke ontwikkelingen met betrekking tot <strong>de</strong>capaciteit in <strong>de</strong> tbs-sector en <strong>de</strong> in-, door- en uitstroom. Daarbij wordt ook kort aandachtbesteed aan enkele maatregelen ter beperking <strong>van</strong> <strong>de</strong> instroom en bevor<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> doorenuitstroom uit tbs-instellingen.Instroom, capaciteit en verblijfsduurIn <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1996-2009 is, zo blijkt uit tabel 2.1, een gestage uitbreiding te zien <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbscapaciteit,als gevolg <strong>van</strong> uitbreiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> capaciteit in al bestaan<strong>de</strong> <strong>FPC</strong>’s en <strong>het</strong> openen<strong>van</strong> nieuwe <strong>FPC</strong>’s. De totale capaciteit voor intramurale behan<strong>de</strong>ling nam toe <strong>van</strong> 405plaatsen in 1990 tot 2.104 plaatsen in 2009.Tabel 2.1 Tbs-opleggingen, tbs-capaciteit, verblijfsduur en passantenproblematiek (1990, 1995-2009)JaarGerealiseer<strong>de</strong>capaciteit(per ultimo),justitieel enniet-justitieelOpleggingentbs metdwangverplegingOpleggingentbs metvoorwaar<strong>de</strong>n*(% totaal tbsopleggingen)Gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong>verblijfsduurin jaren vooruitstroomcohortenGemid<strong>de</strong>ldaantal tbspassantenGemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong>wachttijdpassantenin dagen1990 405 95 17 (14%) 4.2 28 1751995 650 180 10 (5%) 4.9 134 3201996 803 196 10 (5%) 5.4 180 3471997 866 156 8 (5%) 5.3 171 3651998 970 150 31 (17%) 5.0 173 2991999 1.175 171 51 (23%) 5.4 148 2802000 1.183 151 35 (19%) 5.5 138 2832001 1.222 177 42 (19%) 5.9 151 2592002 1.264 203 39 (16%) 6.3 153 2502003 1.303 217 50 (19%) 7.0 169 2292004 1.401 226 77 (26%) 7.0 188 2462005 1.637 207 64 (24%) 7.4 214 2822006 1.738 176 63 (26%) 7.4 146 2472007 1.854 183 48 (21%) 7.9 150 2142008 1.992 124 50 (29%) 8.4 120 2612009 2.104 107 40 (27%) Nb 76 189*tot 1997 tbs met aanwijzing (tbsa) genoemd.Bron: DJI/Nagtegaal, Van <strong>de</strong>r Horst en Schönberger (2011, bijlagen).Deze capaciteitsuitbreiding gaat logischerwijs samen met een verhoog<strong>de</strong> instroom. Reeds in<strong>de</strong> eerste helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> jaren negentig verdubbel<strong>de</strong> <strong>het</strong> aantal tbs-opleggingen metdwangverpleging en die ontwikkeling zet zich voort tot 2007, met 2002-2005 als8


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>piekperio<strong>de</strong>. Ver<strong>de</strong>r blijkt uit <strong>de</strong> tabel dat <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> verblijfsduur toeneemt, <strong>het</strong>geeneen negatief effect heeft op <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n tot opname <strong>van</strong> nieuwe tbs-gestel<strong>de</strong>n. 9Recent valt er een afname te zien <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal tbs-opleggingen met dwangverpleging 10 .Zoals ook zal blijken uit hoofdstuk 4 (waar we ingaan op <strong>de</strong> bezettingsgraad <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> in vergelijking met an<strong>de</strong>re klinieken) zijn <strong>de</strong> grootste capaciteitsproblemeninmid<strong>de</strong>ls verle<strong>de</strong>n tijd.De capaciteitsproblemen hebben hun weerslag gehad op <strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> passantenproblematiek(tbs-gestel<strong>de</strong>n die nog in een ge<strong>van</strong>genis verblijven terwijl ze eigenlijk al in eentbs-kliniek geplaatst zou<strong>de</strong>n moeten zijn). Het aantal tbs-passanten stijgt in enkele jaren tijdtot 180 in 1996, blijft aanzienlijk in <strong>de</strong> jaren daarna, met een piek in 2004-2005. Ook hierzien we echter recent een daling (zowel <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal passanten als <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong>wachttijd). 11Maatregelen met betrekking tot beperking <strong>van</strong> <strong>de</strong> instroomTbs met voorwaar<strong>de</strong>nIn oktober 1997 trad <strong>de</strong> wet-Fokkens in werking 12 , gericht op <strong>het</strong> vergroten <strong>van</strong> <strong>de</strong>praktische toepasbaarheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs met aanwijzing, als alternatief voor <strong>het</strong> opleggen <strong>van</strong>tbs met dwangverpleging, om zo <strong>de</strong> instroom in klinieken te beperken. De gedachte was dattbs met aanwijzing als tbs-variant min<strong>de</strong>r aantrekkelijk werd bevon<strong>de</strong>n <strong>van</strong>wege obstakelsvoor een eventuele latere omzetting in tbs met dwangverpleging (indien <strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong>ndoor <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong> wer<strong>de</strong>n geschon<strong>de</strong>n). Na 1997 is in<strong>de</strong>rdaad, zo blijkt uit tabel 2.1, eenstijging te zien <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal opleggingen <strong>van</strong> tbs met voorwaar<strong>de</strong>n (die <strong>van</strong>af 1997 <strong>de</strong> tbsmet aanwijzing verving), zowel in absolute zin als bezien als aan<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> totaal aantaltbs-opleggingen. 139 De verblijfsduur is in <strong>de</strong> tabel weergegeven voor uitstroomcohorten en heeft betrekking op <strong>de</strong> gehelefeitelijke duur <strong>van</strong> <strong>het</strong> intramurale verblijf <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n die in <strong>het</strong> betreffen<strong>de</strong> jaar zijn uitgestroomd. Zievoor <strong>de</strong> voor- en na<strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze metho<strong>de</strong> vergeleken met an<strong>de</strong>re metho<strong>de</strong>n (peilmoment, instroomcohort)Brand en Van Gemmert (2009) en Nagtegaal, <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Horst en Schönberger (2011).10 Zie Van Dijk (2011) voor een na<strong>de</strong>re analyse <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze recente daling.11 Voor <strong>de</strong> overheid houdt <strong>de</strong> passantenproblematiek een financieel risico in. Sinds begin jaren negentigkunnen tbs-passanten in een civielrechtelijke procedure scha<strong>de</strong>vergoeding vragen <strong>van</strong> <strong>de</strong> staat. Dit kreeg extrabetekenis toen <strong>het</strong> Europees Hof voor <strong>de</strong> Rechten <strong>van</strong> <strong>de</strong> Mens in mei 2004 (in <strong>de</strong> zaken Brand en Morsink)bepaal<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> lange passantentijd in strijd was met <strong>de</strong> universele rechten <strong>van</strong> <strong>de</strong> mens, en dat <strong>de</strong> wachttijdna <strong>de</strong>tentie niet meer dan zes maan<strong>de</strong>n zou mogen bedragen. Zie Europees Hof Rechten <strong>van</strong> <strong>de</strong> Mens 11 mei2004, 49902/99 (Brand), NJ 2005/57 en 11 mei 2004, 48865/99 (Morsink).12 De wet-Fokkens is <strong>het</strong> uitvloeisel <strong>van</strong> eer<strong>de</strong>re voorstellen met betrekking tot <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbsmaatregel<strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Fokkens (1993).13 De tbs met voorwaar<strong>de</strong>n kon alleen wor<strong>de</strong>n opgelegd bij een ge<strong>van</strong>genisstraf <strong>van</strong> maximaal drie jaar. Per 1september 2010 is dat verruimd naar vijf jaar. Tevens is <strong>de</strong> maximale duur <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze tbs-variant verlengd <strong>van</strong>vier naar negen jaar. Bei<strong>de</strong> wijzigingen komen overeen met <strong>de</strong> aanbevelingen betreffen<strong>de</strong> <strong>de</strong> tbs metvoorwaar<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Visser uit 2006.9


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>FokkensregelingNaast <strong>de</strong>ze instroombeperken<strong>de</strong> maatregel ken<strong>de</strong> <strong>de</strong> wet-Fokkens een maatregel die juistextra druk op <strong>de</strong> beschikbare capaciteit leg<strong>de</strong>. De wet-Fokkens maakte (bijcombinatievonnissen) opname mogelijk in een forensisch psychiatrische instelling na één<strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> ge<strong>van</strong>genisstraf, in plaats <strong>van</strong> na twee <strong>de</strong>r<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> straf (<strong>het</strong> moment <strong>van</strong>voorwaar<strong>de</strong>lijke invrijheidsstelling) zoals voorheen. Deze maatregel staat bekend als <strong>de</strong>Fokkensregeling. Achterliggen<strong>de</strong> gedachte was dat zo <strong>de</strong> negatieve gevolgen <strong>van</strong> <strong>de</strong>tentie op<strong>de</strong> stoornis(sen) wer<strong>de</strong>n beperkt. De Fokkensregeling bleek in <strong>de</strong> praktijk nauwelijksuitvoerbaar <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> capaciteitsproblemen. Toen in 2009 weer enige ruimte in <strong>de</strong>capaciteit ontstond (en <strong>de</strong> regeling feitelijk toegepast had kunnen wor<strong>de</strong>n) werd <strong>de</strong> regelingbevroren (op 10 november 2009) omdat ze bij na<strong>de</strong>r inzien niet strookte met <strong>de</strong> intentie <strong>van</strong><strong>de</strong> rechter bij <strong>het</strong> opleggen <strong>van</strong> langdurige ge<strong>van</strong>genisstraf gevolgd door tbs. 14 Ondankstalrijke negatieve adviezen (o.a. <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong> State, <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad voor <strong>de</strong>Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming en <strong>van</strong> GGZ Ne<strong>de</strong>rland) is <strong>de</strong> regeling per 4augustus 2010 <strong>de</strong>finitief ingetrokken.Pre-klinische interventies en tbs-plaatsen in <strong>het</strong> ge<strong>van</strong>geniswezenAls gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> passantenproblematiek en <strong>het</strong> niet kunnen effectueren <strong>van</strong> <strong>de</strong>Fokkensregeling, werd ook gezocht naar alternatieven voor <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> tbs-ers in<strong>de</strong>tentie. In 1997 startte <strong>de</strong> eerste pilot met zogenaam<strong>de</strong> ‘pre-klinische interventies’ (<strong>van</strong>uit<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Ol<strong>de</strong>nkotte in <strong>het</strong> Huis <strong>van</strong> Bewaring in Zwolle) die ruim navolging kreeg. Een preklinischeinterventie (pki) richt zich op <strong>het</strong> voorberei<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong> op <strong>de</strong> instroomin <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> en omvat <strong>het</strong> stellen <strong>van</strong> <strong>de</strong> diagnose, <strong>het</strong> uitvoeren <strong>van</strong> een risico-taxatie, <strong>het</strong>maken <strong>van</strong> een milieurapportage en – in sommige gevallen – <strong>het</strong> geven <strong>van</strong> informatie aan<strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong> over <strong>de</strong> stoornis (psycho-educatie). Naast <strong>de</strong>ze pre-klinische interventieswer<strong>de</strong>n in <strong>het</strong> ge<strong>van</strong>geniswezen ook pre-klinische behan<strong>de</strong>lingen (pkb’s) toegepast waarbijbehan<strong>de</strong>lplannen wor<strong>de</strong>n opgesteld die <strong>het</strong> mogelijk maken dat <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong> direct bijopname in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> met <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling kan beginnen.Naast <strong>de</strong>ze pre-klinische trajecten ter voorbereiding op latere behan<strong>de</strong>ling in een tbskliniek,zijn er begin 2006 zes projecten gestart waarbij 148 tbs-plaatsen zijn gerealiseerd in<strong>het</strong> ge<strong>van</strong>geniswezen. Uit evaluatie-on<strong>de</strong>rzoek <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze projecten blijkt dat <strong>de</strong>ze plaatsenniet voldoen aan <strong>de</strong> eisen <strong>van</strong> <strong>het</strong> gehele tbs-behan<strong>de</strong>ltraject, met name niet aan eisen in <strong>de</strong>resocialisatiefase <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling (er zou dus alsnog doorstroom naar een kliniekmoeten plaatsvin<strong>de</strong>n). 1514 Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2009-2010, 29 452, nr. 123.15 Desain, Brink en Koning (2008).10


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Door- en uitstroomOn<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> tabel biedt inzicht in <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> modaliteiten terbeëindiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs.Tabel 2.2 Tbs-beëindigingen en proefverloven (1996-2009)JaarAantalbeëindigingen tbsmetdwangverplegingAantalvoorwaar<strong>de</strong>lijkebeëindigingen tbs(<strong>van</strong>af 1997)Gemid<strong>de</strong>ld aantalproefverloven(per ultimo)Gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> duurproefverloven(in dagen)1996 57 - 95 Nb1997 73 2 101 Nb1998 69 43 80 4701999 84 42 76 4712000 79 28 97 4822001 88 35 116 5582002 80 34 127 5772003 83 51 122 5602004 120 42 121 5012005 98 50 96 5892006 111 34 104 6402007 101 16 93 5622008 97 57 85 8652009 96 69 76 972Bron: DJI/Nagtegaal, Van <strong>de</strong>r Horst en Schönberger (2011, bijlagen)Als gevolg <strong>van</strong> inci<strong>de</strong>nten met tbs-gestel<strong>de</strong>n op (proef)verlof, zijn in <strong>de</strong> loop <strong>de</strong>r tijd intoenemen<strong>de</strong> mate eisen gesteld aan verlofaanvragen, resulterend in (steeds aangescherpte)verlofbeleidska<strong>de</strong>rs in 2000, 2004, 2007 en 2009. Deze ka<strong>de</strong>rs schrijven voor dat erspecifieke risico-taxatie-instrumenten moeten wor<strong>de</strong>n gebruikt ter on<strong>de</strong>rbouwing <strong>van</strong> <strong>de</strong>verlofaanvragen. In 2008 werd <strong>het</strong> Adviescollege Verloftoetsing TBS (AVT) opgericht dat <strong>de</strong>verlofaanvragen inhou<strong>de</strong>lijk toetst en <strong>de</strong> minister <strong>van</strong> VenJ adviseert. Het betreft hieroverigens alle door <strong>FPC</strong>s ingedien<strong>de</strong> aanvragen voor verloven <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n. Daarbij kaneen on<strong>de</strong>rscheid gemaakt wor<strong>de</strong>n naar:a. beveiligd en begeleid verlof c.q. onbegeleid verlof. Deze vormen <strong>van</strong> verlof vin<strong>de</strong>n plaatstij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> intramurale fase <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs met dwangverpleging, in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>de</strong>resocialisatie;b. transmuraal verlof (<strong>het</strong> vroegere woonverlof). Dit verlof vormt <strong>de</strong> eerste overgangtussen <strong>het</strong> verblijf in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> en <strong>het</strong> verblijf in <strong>de</strong> maatschappij;c. proefverlof dat plaatsvindt in <strong>de</strong> extramurale fase <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling.11


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Maatregelen ter bevor<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> door- en uitstroomVoorwaar<strong>de</strong>lijke beëindigingDe eer<strong>de</strong>r genoem<strong>de</strong> wet-Fokkens uit 1997 beoog<strong>de</strong> – me<strong>de</strong> – <strong>de</strong> bevor<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> doorenuitstroom. Deze wet introduceer<strong>de</strong> <strong>de</strong> voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs door <strong>de</strong>rechter, gericht op een gelei<strong>de</strong>lijke overgang tussen behan<strong>de</strong>ling en terugkeer in <strong>de</strong>maatschappij, als optie naast <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> verlofvormen. Voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging isbedoeld voor tbs-gestel<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling goed doorlopen. De duur <strong>van</strong> <strong>de</strong>voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging werd aan<strong>van</strong>kelijk gemaximeerd op drie jaar. Na <strong>de</strong> motieKalsbeek-Nicolaï uit 1999 (die <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> <strong>van</strong> voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging wenste teverlengen tot 15 jaar), kwam <strong>het</strong> toenmalige kabinet in 2002 met een voorstel tot vergroting<strong>van</strong> <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> <strong>van</strong> voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging <strong>van</strong> drie naar zes jaar. In <strong>de</strong> adviesron<strong>de</strong>s enbij <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling in <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer blijkt <strong>het</strong> beter te zijn eerst enkele experimentenmet forensisch psychiatrisch toezicht (FPT) af te wachten en aanvullend on<strong>de</strong>rzoek te doen.Het volgen<strong>de</strong> kabinet trok <strong>het</strong> voorstel in. Met ingang <strong>van</strong> 1 januari 2008 is <strong>de</strong> duur <strong>van</strong>voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging verlengd <strong>van</strong> drie naar negen jaar, conform één <strong>van</strong> <strong>de</strong>aanbevelingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Visser.Meer samenwerking in <strong>de</strong> ketenKetenzorg wordt wel ge<strong>de</strong>finieerd als een samenhangend geheel <strong>van</strong> doelgerichte enplanmatige activiteiten en/of maatregelen gericht op een specifieke patiëntencategorie, in<strong>de</strong> tijd gefaseerd (Rosendal c.s., 2009: 20, in navolging <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad voor <strong>de</strong>Volksgezondheid). Ketensamenwerking heeft vooral betrekking op afstemming tussenschakels in <strong>de</strong> keten bij overgang <strong>van</strong> patiënten (<strong>van</strong>uit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> bezien: instroom en door- enuitstroom), maar kan ook slaan op an<strong>de</strong>re samenwerkingsvormen tussen zorgaanbie<strong>de</strong>rs.De commissie-Kosto (2001) richtte zich specifiek op <strong>de</strong> samenwerking <strong>van</strong> <strong>FPC</strong>’s en <strong>de</strong> GGZsector,gelet op door- en uitstroom. De commissie sc<strong>het</strong>ste twee verschillen<strong>de</strong> samenwerkingsvarianten:a. niet-vrijblijven<strong>de</strong> afspraken over samenwerking tussen <strong>FPC</strong>’s en GGZ en <strong>de</strong> ontwikkeling<strong>van</strong> regionale zorgcircuits;b. volledige integratie <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs in <strong>de</strong> GGZ.De commissie sprak haar voorkeur uit voor <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> optie, <strong>het</strong> toenmalige kabinet beslootechter tot uitwerking <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste optie. Als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> verbetertraject “TBSterecht” is vervolgens een aantal maatregelen getroffen gericht op <strong>het</strong> verbeteren <strong>van</strong> <strong>de</strong>door- en uitstroom <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n naar vervolgvoorzieningen. Hoewel er in <strong>de</strong> jarennegentig in diverse regio’s al samenwerkingsverban<strong>de</strong>n waren tussen <strong>FPC</strong>’s, <strong>de</strong> algemeneGGZ en an<strong>de</strong>re rele<strong>van</strong>te organisaties (reclassering, verslavingszorg, RIBW) in zogenaam<strong>de</strong>forensisch psychiatrische circuits, waren er grote verschillen tussen regio’s en had <strong>de</strong>samenwerking <strong>het</strong> karakter <strong>van</strong> een lappen<strong>de</strong>ken. Bovendien constateer<strong>de</strong> <strong>de</strong> Inspectie voor<strong>de</strong> Gezondheidszorg in 2000 (Inspectie voor <strong>de</strong> gezondheidszorg, 2001) dat <strong>de</strong> doorstroom12


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>van</strong> tbs-klinieken naar GGZ-voorzieningen problematisch was, <strong>het</strong>geen <strong>de</strong>els was terug tevoeren op een geringe bereidheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> GGZ-sector tot opname <strong>van</strong> (ex)-tbs-gestel<strong>de</strong>n.Eind 2001 werd <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> ministeries <strong>van</strong> Justitie en VWS besloten tot een driejarigestimuleringsregeling voor circuitvorming in <strong>de</strong> forensische psychiatrie. In 2003 conclu<strong>de</strong>er<strong>de</strong><strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg dat <strong>de</strong>ze circuitvorming op gang was gebracht, maardat <strong>de</strong> daadwerkelijke doorstroom nog steeds te wensen overliet doordat <strong>de</strong> reguliere GGZvoorzieningenonvoldoen<strong>de</strong> aansloten op <strong>de</strong> vereisten voor (ex)-tbs-gestel<strong>de</strong>n (beveiligingsaspecten,wettelijke ka<strong>de</strong>rs voor aanpak <strong>van</strong> grensoverschrij<strong>de</strong>nd en/of agressief gedrag,aard <strong>van</strong> <strong>de</strong> stoornis). GGZ-instellingen zijn daarom <strong>de</strong> laatste tien jaar in hoog tempospeciale voorzieningen voor forensische psychiatrie gaan ontwikkelen, zoals FPK’s(forensisch psychiatrische klinieken), FPP’s (forensisch psychiatrische poliklinieken) en FPA’s(forensisch psychiatrische af<strong>de</strong>lingen).Forensisch Psychiatrisch Toezicht (FPT)Na een testfase is in 2008 <strong>het</strong> Forensisch Psychiatrisch Toezicht (FPT) geïntroduceerd (eninmid<strong>de</strong>ls ingevoerd bij alle <strong>FPC</strong>s). Het FPT vormt een extra voorziening tussen <strong>de</strong>behan<strong>de</strong>ling door <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> en <strong>de</strong> begeleiding door <strong>de</strong> reclassering. De gedachte achter <strong>het</strong>FPT is dat verbeter<strong>de</strong> samenwerking <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> met <strong>de</strong> reclassering <strong>de</strong> bereidheid <strong>van</strong><strong>FPC</strong>’s vergroot om tbs-gestel<strong>de</strong>n uit te laten stromen via proefverloven en voorwaar<strong>de</strong>lijkebeëindiging (zie hieron<strong>de</strong>r). Uit een recente evaluatie blijkt dat <strong>de</strong> wijze <strong>van</strong> invulling <strong>van</strong> <strong>het</strong>FPT regionaal sterk verschilt. 162.2 Tbs-instellingenIn Ne<strong>de</strong>rland zijn op dit moment 13 zogenaam<strong>de</strong> <strong>FPC</strong>s. Een <strong>FPC</strong> is een uitvoeringsorganisatievoor <strong>de</strong> tenuitvoerlegging <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-maatregel waarin tbs-gestel<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n behan<strong>de</strong>ld dietbs met dwangverpleging opgelegd hebben gekregen. De <strong>FPC</strong>s kunnen wor<strong>de</strong>non<strong>de</strong>rschei<strong>de</strong>n in justitiële instellingen en niet-justitiële instellingen. In justitiële instellingenzijn uitsluitend tbs-gestel<strong>de</strong>n opgenomen, in niet-justitiële instellingen wor<strong>de</strong>n ook an<strong>de</strong>repatiënten behan<strong>de</strong>ld. Binnen <strong>de</strong> justitiële instellingen is een na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rscheid mogelijktussen rijksklinieken en particuliere klinieken. 17 Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> was een rijkskliniek enis sinds 2008 een particuliere kliniek.Overzicht 2.1 laat zien welke instellingen zich bezighou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> tbsgestel<strong>de</strong>nmet dwangverpleging.16 Harte, Van Kalmthout en Knüppe (2010).17 Alle niet-justitiële instellingen zijn particulier en wor<strong>de</strong>n gerekend tot <strong>de</strong> GGZ-sector.13


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Overzicht 2.1 Instellingen t.b.v. tbs met dwangverpleging 18Justitiële instellingen,rijksklinieken<strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek<strong>FPC</strong> VeldzichtAlmereBalkbrugJustitiële particuliereinstellingen<strong>FPC</strong> <strong>Dr</strong>. H. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hoeven Kliniek<strong>FPC</strong> De Kijvelan<strong>de</strong>n<strong>FPC</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong><strong>FPC</strong> Ol<strong>de</strong>nkotte<strong>FPC</strong> Pompestichting<strong>FPC</strong> De Rooyse Wissel<strong>FPC</strong> 2lan<strong>de</strong>nUtrechtPoortugaalGroningenRekkenNijmegenOostrumUtrechtNiet-justitiële particuliereinstellingen<strong>FPC</strong> Arkin (Inforsa)<strong>FPC</strong> GGZ <strong>Dr</strong>enthe<strong>FPC</strong> De Beuken<strong>FPC</strong> De Woenselse PoortAmsterdamAssenBoschoordEindhovenOp alle justitiële inrichtingen is <strong>de</strong> Beginselenwet Verpleging Terbeschikkinggestel<strong>de</strong>n (BVT)volledig <strong>van</strong> toepassing. 19 Alle instellingen staan on<strong>de</strong>r toezicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong>gezondheidszorg (IGz) en <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Sanctietoepassing (ISt). De verschillen tussen<strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> soorten klinieken hebben vooral betrekking op <strong>de</strong> sturingsbevoegdhe<strong>de</strong>n,<strong>de</strong> bekostiging, <strong>de</strong> verantwoording (planning & control) en <strong>de</strong> rechtspositie <strong>van</strong> <strong>het</strong>personeel.Met <strong>de</strong> rijksinstellingen, die vallen on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> Dienst Justitiële Instellingen (DJI) <strong>van</strong> <strong>het</strong>ministerie, heeft <strong>de</strong> minister een directe hiërarchische relatie. Hij vormt, in <strong>de</strong> terminologie<strong>van</strong> <strong>de</strong> BVT, <strong>het</strong> “opperbeheer” <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksinrichtingen. Bij <strong>de</strong> private instellingen zijn <strong>de</strong>mogelijkhe<strong>de</strong>n tot ingrijpen beperkt 20 . Overigens vormt <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> hierop, zo zalblijken uit hoofdstuk 5, binnen <strong>de</strong> groep private tbs-klinieken, een uitzon<strong>de</strong>ring, on<strong>de</strong>r meerdoordat statutair is vastgelegd dat <strong>de</strong> minister <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> een schriftelijke aanwijzing kan gevenindien naar zijn mening <strong>de</strong> BVT niet voldoen<strong>de</strong> wordt nageleefd. 21Voor wat betreft <strong>de</strong> bekostiging heeft <strong>het</strong> ministerie in <strong>de</strong> huidige situatie eensubsidierelatie met <strong>de</strong> justitiële particuliere inrichtingen, op basis <strong>van</strong> verpleegovereenkomsten(artt. 73 en 74 BVT). De rijksklinieken maken <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> <strong>de</strong> begroting <strong>van</strong> DJI.18 In <strong>het</strong> overzicht zijn alle instellingen betiteld als <strong>FPC</strong>. Sinds 2010 rubriceert DJI <strong>de</strong> Forensisch PsychiatrischeKlinieken waarin ook behan<strong>de</strong>ling plaatsvindt <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>FPC</strong>s.19 Bij <strong>de</strong> niet-justitiële inrichtingen geldt <strong>de</strong> BVT alleen waar <strong>het</strong> <strong>de</strong> externe rechtspositie <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>nbetreft.20 Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2009-2010, 32 398, nr. 3.21 Ook in <strong>de</strong> statuten <strong>van</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re particuliere klinieken zijn bevoegdhe<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> minister opgenomen,maar die beperken zich tot toestemming <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister voor statutenwijziging. Alleen <strong>de</strong> Pompe-kliniek kentenkele bepalingen die ook in <strong>de</strong> statuten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn opgenomen (m.b.t. toestemming voorverkrijging, vervreemding en bezwaring <strong>van</strong> registergoe<strong>de</strong>ren).14


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Ver<strong>de</strong>r zijn er verschillen<strong>de</strong> verantwoordingsregimes voor <strong>de</strong> rijksklinieken, <strong>de</strong> justitiëleparticuliere klinieken en <strong>de</strong> niet-justitiële instellingen. Alle instellingen leggenverantwoording af aan DJI, maar ze kennen verschillen<strong>de</strong> verantwoordingshandleidingen. In<strong>de</strong> handleidingen, die jaarlijks wor<strong>de</strong>n geactualiseerd, staat beschreven welke rapportages<strong>de</strong> <strong>FPC</strong>s verplicht moeten opleveren (jaarplan, inclusief begroting, viermaandsrapportages,jaarverslag). In <strong>de</strong> documenten dient ook steeds informatie te wor<strong>de</strong>n opgenomen over <strong>de</strong>prestatie-indicatoren zoals DJI die hanteert. Voor 2011 gaat <strong>het</strong> om 13 forensische prestatieindicatoren.22 Daarbij zijn recent nog <strong>de</strong> (11) zorginhou<strong>de</strong>lijke indicatoren gekomen uit“Zichtbare Zorg” die voor <strong>de</strong> gehele (forensische) zorgsector (gaan) gel<strong>de</strong>n. Dehandleidingen voor <strong>de</strong> rijks- en particuliere klinieken lijken op elkaar, maar <strong>de</strong>rijksinstellingen moeten over meer zaken verantwoording afleggen dan <strong>de</strong> particuliereklinieken. 23 Dat heeft mogelijk te maken met <strong>het</strong> feit dat <strong>de</strong> particuliere klinieken, an<strong>de</strong>rs <strong>de</strong>rijksklinieken, een eigen corporate governance structuur kennen (met bijvoorbeeld een raad<strong>van</strong> toezicht) waarin <strong>het</strong> afleggen <strong>van</strong> verantwoording is ingebed.Een an<strong>de</strong>r belangrijk verschil betreft <strong>de</strong> samenwerkingsmogelijkhe<strong>de</strong>n. Vrijwel alle<strong>FPC</strong>s maken <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> samenwerkingsverban<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> GGZ-sector, maar voor <strong>de</strong>rijksklinieken geldt dat zij, als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> DJI, nooit <strong>de</strong>el uit kunnen maken <strong>van</strong> eenholding of fuseren met een private instelling.Daarnaast zijn er uiteraard verschillen tussen <strong>de</strong> particuliere instellingen en <strong>de</strong>rijksinstellingen met betrekking tot bijvoorbeeld <strong>de</strong> rechtspositie <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel(ambtenarenstatus bij rijksklinieken) en <strong>het</strong> eigendom <strong>van</strong> bijvoorbeeld gebouwen (berustbij <strong>de</strong> Rijksgebouwendienst bij <strong>de</strong> rijksklinieken).In <strong>de</strong> nieuwe Wet Forensische Zorg (Wfz) blijft <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rscheid tussen rijksinstellingen enprivate instellingen gehandhaafd. Rijksinstellingen zullen als forensische zorgaanbie<strong>de</strong>rwor<strong>de</strong>n aangewezen door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> een aanwijzingsbesluit. Een aantal private instellingenzal door <strong>de</strong> minister in <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r wor<strong>de</strong>n aangewezen als instelling voor <strong>de</strong> verpleging enbehan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n (tbs-instellingen). Voor bei<strong>de</strong> soorten instellingen zal <strong>de</strong> BVT<strong>van</strong> toepassing blijven, maar uit <strong>de</strong> BVT wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> bepalingen omtrent beheer en(over)plaatsing geschrapt. De Wfz voorziet als organisatiewet voor <strong>de</strong> gehele forensischezorg in eenduidige regelgeving omtrent <strong>de</strong> sturingsbevoegdhe<strong>de</strong>n, bekostiging enverantwoording; <strong>de</strong> BVT zal zich vooral richten op <strong>de</strong> rechtspositie <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>.2.3 PlaatsingEen belangrijk on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> relatie tussen ministerie en instellingen is <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong>tbs-gestel<strong>de</strong>n.22 Bezettingsgraad, ontvluchtingen, overige onttrekkingen, geweldsinci<strong>de</strong>nten on<strong>de</strong>rling, geweldsinci<strong>de</strong>ntentegen personeel, gegron<strong>de</strong> klachten, gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lduur, financieel jaarresultaat, instroom,doorstroom, uitstroom, bijzon<strong>de</strong>re voorvallen en recidives tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-maatregel.23 Ter illustratie: <strong>de</strong> om<strong>van</strong>g <strong>van</strong> <strong>de</strong> handleiding voor <strong>de</strong> rijksinrichtingen is twee maal die <strong>van</strong> <strong>de</strong> handleidingvoor particuliere instellingen.15


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>In navolging <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanbevelingen <strong>van</strong> IBO-II is in september 1999 overgegaan opvereenvoudig<strong>de</strong>, aselecte, plaatsing. Vóór 1999 vond plaatsing en indicatiestelling plaats opbasis <strong>van</strong> klinische observatie door <strong>het</strong> toenmalige Meijers Instituut in Utrecht. Bij <strong>de</strong>plaatsing werd rekening gehou<strong>de</strong>n met kenmerken <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n en met <strong>de</strong>uiteenlopen<strong>de</strong> specialisaties, populaties en behan<strong>de</strong>lwijzen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>FPC</strong>’s. Vanaf september1999 wordt uitsluitend gelet op <strong>de</strong> aanwezigheid <strong>van</strong> psychotische stoornissen,verstan<strong>de</strong>lijke beperkingen, geslacht en eventuele handicaps zoals doofheid. Doordat <strong>de</strong>plaatsing aselect is, is <strong>de</strong> status <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> (particuliere of rijkskliniek) voor <strong>de</strong> plaatsing dusniet rele<strong>van</strong>t. <strong>FPC</strong>’s hebben –op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> BVT – een opnameplicht en dienen in beginselelke tbs-gestel<strong>de</strong> te kunnen behan<strong>de</strong>len. De af<strong>de</strong>ling Individuele tbs-zaken (ITZ) <strong>van</strong> <strong>de</strong>Dienst Justitiële Inrichtingen <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Justitie voer<strong>de</strong> <strong>de</strong> aselecte plaatsing uit;<strong>van</strong>af 2008 ligt <strong>de</strong>ze taak bij <strong>de</strong> af<strong>de</strong>ling plaatsing <strong>van</strong> <strong>de</strong> Directie Forensische Zorg. Alson<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> verbetertraject Tbs terecht wer<strong>de</strong>n bovendien <strong>van</strong>af 2001 verbeteringendoorgevoerd in <strong>de</strong> regelingen omtrent plaatsing en overplaatsing en <strong>de</strong> uitvoering daar<strong>van</strong>.De gedachte achter <strong>de</strong> introductie <strong>van</strong> <strong>de</strong> aselecte plaatsingssystematiek was dat op diemanier alle <strong>FPC</strong>’s een vergelijkbare populatie zou<strong>de</strong>n krijgen waardoor een beterevergelijking en daarmee (financiële) normering <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>FPC</strong>’s mogelijk zou wor<strong>de</strong>n. Volledigeaselecte plaatsing bleek in <strong>de</strong> praktijk echter niet haalbaar doordat ook <strong>het</strong> nieuwe systeemenige selectiviteit kent (op <strong>de</strong> eer<strong>de</strong>r genoem<strong>de</strong> kenmerken <strong>van</strong> psychotische stoornissen,verstan<strong>de</strong>lijke beperkingen, geslacht en handicaps). Ver<strong>de</strong>r geldt dat drie tbs-klinieken (<strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Kijvelan<strong>de</strong>n en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Veldzicht) zijn toegerust om patiënten meteen speciale status (<strong>de</strong> EVBG-status: extreem vlucht- en beheersgevaarlijk) op te nemen.Ook had<strong>de</strong>n capaciteitsproblemen en on<strong>de</strong>rlinge ruilingen (in verband met twee<strong>de</strong>behan<strong>de</strong>lpogingen of op sociale gron<strong>de</strong>n gelet op regionale herkomst <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>)een negatieve invloed op <strong>de</strong> aselectiviteit.De commissie-Houtman (2005) en <strong>de</strong> commissie-Visser (2006) stel<strong>de</strong>n voor af te stappen <strong>van</strong><strong>de</strong> aselecte plaatsing met <strong>het</strong> oog op <strong>het</strong> bij Justitie realiseren <strong>van</strong> <strong>de</strong> centrale inkoopfunctie<strong>van</strong> forensische zorg. Aselecte plaatsing staat immers op gespannen voet met eenvraaggericht stelsel, waarin ingekocht wordt op basis <strong>van</strong> onafhankelijke en individueleindicatiestelling. De nieuwe Wfz beoogt vooral stroomlijning en uniformering <strong>van</strong> <strong>de</strong>plaatsingsprocedures (in <strong>het</strong> bre<strong>de</strong> veld <strong>van</strong> <strong>de</strong> forensische psychiatrie) en gaat uit <strong>van</strong>koppeling <strong>van</strong> indicatiestelling en plaatsing, waarbij zoveel mogelijk wordt aangesloten op <strong>de</strong>zorgvraag. Plaatsing wordt integraal on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijkheid <strong>van</strong> <strong>het</strong>ministerie als zorginkoper. Voor <strong>de</strong> plaatsing in een instelling geldt dat <strong>de</strong>ze zonodig met eenopnameplicht (met boetebepaling) kan wor<strong>de</strong>n afgedwongen. Dat is overigens ook zo opgrond <strong>van</strong> <strong>de</strong> huidige BVT (art. 11), maar die kent geen boetebepaling. Klinieken kunnenplaatsing alleen afwijzen op grond <strong>van</strong> contra-indicaties zoals <strong>het</strong> reeds verplegen <strong>van</strong> eenme<strong>de</strong>da<strong>de</strong>r of wanneer een familielid <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiënt werkzaam is in <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> kliniek.16


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>2.4 BekostigingHet IBO-I beval <strong>het</strong> systematische registreren <strong>van</strong> gegevens ten behoeve <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rlingevergelijkbaarheid <strong>van</strong> forensische instellingen aan, met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong>toekomstige bekostigingsnormering. Deze aanbeveling werd op dat moment niet ofnauwelijks in <strong>de</strong> praktijk gebracht.In <strong>het</strong> kabinetsstandpunt naar aanleiding <strong>van</strong> IBO-II werd <strong>de</strong>salniettemin <strong>de</strong> – intensieveintramurale – behan<strong>de</strong>lduur genormeerd op zes jaar (twee termijnen <strong>van</strong> drie jaar bijoverplaatsen naar een an<strong>de</strong>r <strong>FPC</strong>). In eerste instantie komen er <strong>van</strong>af 1 januari 2000 viertarieven per verpleegdagen voor verschillen<strong>de</strong> soorten tbs-plaatsen: a. resocialisatie, b.behan<strong>de</strong>ling, c. longstay-basis en d. longstay-intensief. De kostprijzen wer<strong>de</strong>n vastgestelddoor <strong>het</strong> Centraal Orgaan Tarieven Gezondheidszorg (COTG). Per 1 januari 2002 is ditomgezet in twee basistarieven: één doorstroomtarief voor behan<strong>de</strong>lplaatsen en éénverblijftarief voor verblijfsplaatsen (waaron<strong>de</strong>r zogenaam<strong>de</strong> longstay 24 ). Het Beleidska<strong>de</strong>rLongstay <strong>van</strong> 2005 maakt vervolgens weer on<strong>de</strong>rscheid naar een longstay-intensief tarief eneen longstay-basis tarief.In 2002 is <strong>de</strong> basiscapaciteit <strong>van</strong> <strong>FPC</strong>’s bevroren. Het ministerie <strong>van</strong> Justitie heeft, naast <strong>de</strong>zebevroren capaciteit, vervolgens enkele ten<strong>de</strong>rs uitgezet ten behoeve <strong>van</strong> tij<strong>de</strong>lijkecapaciteitsuitbreiding (in totaal ruim 700 plaatsen). Daarbij verschil<strong>de</strong>n <strong>de</strong> afspraken op prijsen volume tussen <strong>de</strong> toegeken<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>raanbiedingen. Van <strong>de</strong> zesjarige ten<strong>de</strong>rs lopen er nogtwee (ten<strong>de</strong>r-III loopt tot 1 januari 2013 en ten<strong>de</strong>r-IV tot 1 januari 2016, in totaal 510plaatsen). Door <strong>de</strong>ze ten<strong>de</strong>rs is er enige marktwerking geïntroduceerd in <strong>de</strong> sector. Waar bij<strong>de</strong> eerste ten<strong>de</strong>r vooral naar <strong>de</strong> prijs werd gekeken, is kwaliteit bij <strong>de</strong> latere ten<strong>de</strong>rs eensteeds belangrijkere rol gaan spelen.De commissie-Visser stel<strong>de</strong> dat tbs-klinieken niet per plaats zou<strong>de</strong>n moeten wor<strong>de</strong>nbekostigd maar per behan<strong>de</strong>ling. Als uitvloeisel daar<strong>van</strong> wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> Diagnose Behan<strong>de</strong>lCombinaties (DBC’s) na<strong>de</strong>r uitgewerkt voor <strong>de</strong> forensische zorg en werd <strong>het</strong> elementbeveiliging toegevoegd (DBBC’s). Een DBBC is opgebouwd uit verschillen<strong>de</strong> componenten,zoals behan<strong>de</strong>ling of verblijf en beveiliging, en bestaat uit een beschrijving <strong>van</strong> alleverrichtingen binnen een bepaal<strong>de</strong> setting waaraan een tarief wordt gekoppeld. Sinds 2008zijn <strong>de</strong> door Justitie gecontracteer<strong>de</strong> zorgaanbie<strong>de</strong>rs verplicht hun zorg te registreren inDBBC-termen. Voor 2011 wordt voor <strong>het</strong> eerst ingekocht en gefinancierd op basis <strong>van</strong>DBBC’s, zij <strong>het</strong> dat er gekozen is voor een <strong>van</strong>gnet in <strong>de</strong> overgangssituatie, waarbij <strong>de</strong>24 Het eerste Beleidska<strong>de</strong>r Longstay dateert uit 1998 en richt zich op tbs-ers voor wie een terugkeer naar <strong>de</strong>maatschappij <strong>van</strong>wege blijven<strong>de</strong> <strong>de</strong>lictgevaarlijkheid niet haalbaar is. De gedachte was dat schaarsebehan<strong>de</strong>lplaatsen vrij zou<strong>de</strong>n komen voor tbs-gestel<strong>de</strong>n mét behan<strong>de</strong>lperspectief en dat <strong>de</strong> kosten voorlongstay-tbs-gestel<strong>de</strong>n (voor wie geen intensieve behan<strong>de</strong>ling meer nodig is, maar ‘slechts’ zorg en beveiliging)omlaag zou<strong>de</strong>n kunnen. Mid<strong>de</strong>ls <strong>het</strong> in 2005 aangescherpte Beleidska<strong>de</strong>r Longstay wordt longstay-capaciteitlan<strong>de</strong>lijk uitgebreid naar 200 plaatsen (ongeveer 10% <strong>van</strong> <strong>de</strong> totale tbs-capaciteit).17


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>afrekening eind 2011 nog plaatsvindt op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> huidige financieringssystematiek (DJI,2010).Per 1 januari 2007 zijn <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len voor forensische zorg in <strong>het</strong> strafrechtelijk ka<strong>de</strong>ron<strong>de</strong>rgebracht op <strong>de</strong> begroting <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Justitie, door overheveling <strong>van</strong> AWBZgel<strong>de</strong>n.Tot en met 2006 kwam 80% <strong>van</strong> <strong>de</strong> mid<strong>de</strong>len voor <strong>de</strong> tbs-klinieken uit <strong>het</strong> AFBZ(<strong>de</strong>ze behan<strong>de</strong>lcomponent werd ge<strong>de</strong>clareerd door Justitie bij dit fonds) en voorzag Justitiezelf rechtsreeks in <strong>de</strong> beveiligingscomponent (20%). Met <strong>de</strong> overheveling heeft Justitie <strong>de</strong> rolzorginkoper op zich genomen, al geldt voor <strong>de</strong> “inkoop” <strong>van</strong> tbs-capaciteit bij <strong>de</strong> particuliereklinieken dat die nu nog op <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> wijze plaatsvindt (via subsidieverstrekking). Eerst met <strong>de</strong>invoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> Wfz zal <strong>de</strong>finitief sprake zijn <strong>van</strong> inkoopcontracten (op basis <strong>van</strong> DBBC’s).Het belangrijkste verschil voor <strong>de</strong> justitiële particuliere <strong>FPC</strong>s als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> invoering <strong>van</strong><strong>de</strong>ze systematiek is dat <strong>de</strong> dan inkoop niet meer plaatsvindt via <strong>de</strong> subsidierelatie tussen <strong>FPC</strong>en DJI (op basis <strong>van</strong> verpleegovereenkomsten) maar via inkoopcontracten. Bestaan<strong>de</strong>ten<strong>de</strong>rafspraken zullen wor<strong>de</strong>n omgezet in inkoopcontracten op basis <strong>van</strong> DBBC’s met<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> meerjarige looptijd als <strong>de</strong> ten<strong>de</strong>rs.2.5 VerzelfstandigingHet IBO-I (uit 1995) beval (on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> mogelijkheid <strong>van</strong>) privatisering aan <strong>van</strong> <strong>de</strong>rijksinstellingen Veldzicht, Van <strong>Mesdag</strong> en FlevoFuture (<strong>de</strong> huidige Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek). Alsvoor<strong>de</strong>len <strong>van</strong> privatisering wer<strong>de</strong>n genoemd: vergroting <strong>van</strong> <strong>de</strong> flexibiliteit, <strong>het</strong> stimuleren<strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsgeest en <strong>het</strong> terugbrengen <strong>van</strong> verschillen in <strong>de</strong> uitgangspositie <strong>van</strong> <strong>de</strong>verschillen<strong>de</strong> instellingen. Het toenmalige kabinet wil<strong>de</strong> echter geen ver<strong>de</strong>re privatiseringwant <strong>het</strong> wenste <strong>de</strong> volle verantwoor<strong>de</strong>lijkheid te hou<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> tenuitvoerlegging <strong>van</strong> <strong>de</strong>tbs-maatregel. Het proces <strong>van</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> werd echter in2000 wel in gang gezet, <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> specifieke organisatorisch-bestuurlijke problemen bij<strong>de</strong>ze kliniek.Het standpunt dat ver<strong>de</strong>re <strong>verzelfstandiging</strong> niet aan <strong>de</strong> or<strong>de</strong> is, is door laterekabinetten overgenomen. In <strong>de</strong> memorie <strong>van</strong> toelichting op <strong>het</strong> voorstel voor <strong>de</strong> Wfz 25 staat<strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> passage: “Naast <strong>de</strong> private instellingen zullen een tweetal rijksinstellingen on<strong>de</strong>r<strong>het</strong> beheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> Minister <strong>van</strong> Justitie gehandhaafd blijven. De Minister <strong>van</strong> Justitie dient,om zijn ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong> tenuitvoerlegging <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-maatregel en<strong>de</strong> beveiliging <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenleving te kunnen waarmaken, <strong>de</strong> beschikking te hebben overdirect door hem aan te sturen rijksinstellingen, naast <strong>het</strong> door marktwerking gereguleer<strong>de</strong>stelsel. Gelet hierop vallen <strong>de</strong>ze rijksinstellingen ook niet on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> wettelijke regime dat <strong>het</strong>zorgsysteem reguleert (met uitzon<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> wetgeving die <strong>de</strong> kwaliteit en <strong>het</strong> toezicht opzorgverlening reguleert). Wel zal <strong>de</strong> Minister <strong>van</strong> Justitie bij zijn beheer han<strong>de</strong>lenovereenkomstig <strong>de</strong>ze regelgeving. Dit systeem zal wor<strong>de</strong>n geëvalueerd. Op basis daar<strong>van</strong> zalwor<strong>de</strong>n bepaald of <strong>de</strong> Minister <strong>van</strong> Justitie ook in <strong>de</strong> ver<strong>de</strong>re toekomst <strong>de</strong> rijksinstellingen25 Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2009-2010, 32 398, nr. 3.18


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>blijvend nodig heeft om zijn verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>het</strong> stelsel <strong>van</strong> terbeschikkingstellinggestand te kunnen doen”.Het Regeerakkoord 2010 meldt ten aanzien <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs dat <strong>de</strong> aanwijzingsbevoegdheid <strong>van</strong><strong>de</strong> bewindspersoon wordt vergroot. Deze passage moet wor<strong>de</strong>n gezien in <strong>het</strong> licht <strong>van</strong> <strong>de</strong>nieuwe Wfz en <strong>van</strong> enkele recente discussies tussen <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke bewindslie<strong>de</strong>n, <strong>de</strong>Twee<strong>de</strong> Kamer 26 en <strong>de</strong> GGZ-sector over <strong>de</strong> institutionele bevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> VenJ bij tbsinstellingen.Daarbij gaat <strong>het</strong> niet zozeer om <strong>de</strong> bevoegdheid tot aanwijzing <strong>van</strong> instellingenals zorgaanbie<strong>de</strong>rs die vallen on<strong>de</strong>r werking <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Wfz (zie hieron<strong>de</strong>r) op zich, maarom <strong>de</strong> mogelijkheid aanwijzingen te geven aan private instellingen indien die naar <strong>het</strong>oor<strong>de</strong>el <strong>van</strong> VenJ niet goed functioneren, om <strong>het</strong> eventueel overnemen <strong>van</strong> <strong>het</strong> beheer <strong>van</strong>instellingen en om bevoegdhe<strong>de</strong>n met betrekking tot <strong>de</strong> samenstelling <strong>van</strong> <strong>de</strong> ra<strong>de</strong>n <strong>van</strong>toezicht <strong>van</strong> <strong>FPC</strong>s. Deze bijzon<strong>de</strong>re bevoegdhe<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n in artikel 3.3 <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Wfztoegekend aan <strong>de</strong> minister <strong>van</strong> VenJ om zijn ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong> tbsgestand te kunnen doen. De memorie <strong>van</strong> toelichting op <strong>de</strong> Wfz vermeld uitdrukkelijk dat<strong>de</strong>ze bevoegdhe<strong>de</strong>n uitsluitend zijn toegekend met <strong>het</strong> oog op <strong>het</strong> waarmaken <strong>van</strong> <strong>de</strong>zeverantwoor<strong>de</strong>lijkheid en alleen kunnen wor<strong>de</strong>n uitgeoefend met dat doel. Als uitgangspuntvoor <strong>de</strong> nieuwe regelgeving wordt expliciet verwezen naar <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n zoals die op ditmoment in <strong>de</strong> statuten <strong>van</strong> <strong>het</strong> verzelfstandig<strong>de</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn opgenomen enwaar<strong>van</strong> ge<strong>de</strong>elten ook nu al <strong>de</strong>el uitmaken <strong>van</strong> <strong>de</strong> statuten <strong>van</strong> enkele an<strong>de</strong>re <strong>FPC</strong>’s. 27De belangrijkste elementen uit artikel 3.3 <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Wfz zijn als volgt: <strong>de</strong> minister is bevoegd tot <strong>het</strong> geven <strong>van</strong> een aanwijzing aan <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht, danwel <strong>het</strong> hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> private instelling, indien <strong>de</strong> bij of krachtens <strong>de</strong> wet gestel<strong>de</strong>bepalingen met betrekking tot ter beschikking gestel<strong>de</strong>n onvoldoen<strong>de</strong> wor<strong>de</strong>nnageleefd; <strong>de</strong> minister kan <strong>het</strong> beheer <strong>van</strong> <strong>de</strong> private instelling overnemen en/of eenbewindvoer<strong>de</strong>r aanstellen, <strong>het</strong> hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> private instelling schorsen dan wel <strong>het</strong>hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> private instelling voordragen voor ontslag, indien <strong>de</strong> aanwijzingonvoldoen<strong>de</strong> wordt nageleefd; <strong>de</strong> minister benoemt één <strong>van</strong> <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> private instelling,die als bijzon<strong>de</strong>re taak heeft om toezicht te hou<strong>de</strong>n op <strong>de</strong> naleving <strong>van</strong> <strong>de</strong> bij ofkrachtens <strong>de</strong> wet gestel<strong>de</strong> bepalingen met betrekking tot ter beschikking gestel<strong>de</strong>n endaarover ruggespraak te kunnen hou<strong>de</strong>n; ten aanzien <strong>van</strong> <strong>het</strong> sluiten <strong>van</strong> overeenkomsten tot kopen, vervreem<strong>de</strong>n of bezwaren<strong>van</strong> registergoe<strong>de</strong>ren door <strong>de</strong> private instelling is machtiging of toestemming <strong>van</strong> OnzeMinister vereist;26 Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2010-2011, 29 452, nrs. 111 en 139.27 Interessant is dat <strong>de</strong> toenmalige staatssecretaris <strong>van</strong> Justitie in een algemeen overleg met <strong>de</strong> vastecommissie <strong>van</strong> Justitie op 11 april 2007 nog verklaar<strong>de</strong> dat <strong>de</strong> statuten <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>-kliniek en <strong>de</strong>bevoegdhe<strong>de</strong>n die daarin zijn vastgelegd niet automatisch <strong>de</strong> inhoud zou<strong>de</strong>n wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> toekomstigebevoegdheidswetgeving (Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2006-2007, 30 957, nr. 4).19


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wijziging <strong>van</strong> <strong>de</strong> statuten, juridische fusie en/of splitsing <strong>van</strong> <strong>de</strong> private instellinggeschiedt niet zon<strong>de</strong>r voorafgaan<strong>de</strong> toestemming <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister.Toezicht op <strong>de</strong> tbs-sector zal, net als in <strong>de</strong> huidige situatie, wor<strong>de</strong>n uitgeoefend door <strong>de</strong>Inspectie voor <strong>de</strong> sanctietoepassing (ISt) en <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (IGz),maar <strong>de</strong> feitelijke samenwerking tussen bei<strong>de</strong> inspecties zal wor<strong>de</strong>n vergroot. DeNe<strong>de</strong>rlandse Zorgautoriteit krijgt een adviseren<strong>de</strong> rol bij <strong>de</strong> inkoopfunctie.2.6 ConclusiesVan 1995 (IBO-I) tot circa 2008 heeft <strong>de</strong> beleidsvorming in <strong>de</strong> tbs-sector vooral in <strong>het</strong> tekengestaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> capaciteitsproblematiek en <strong>de</strong> daarmee samenhangen<strong>de</strong> passantenproblematiek.In vijftien jaar tijd is <strong>de</strong> capaciteit aan tbs-plaatsen verdrievoudigd, maaraanvullen<strong>de</strong> maatregelen bleven noodzakelijk om <strong>de</strong> druk op tbs-klinieken te beperken,gezien <strong>het</strong> grote aantal tbs-vonnissen en <strong>de</strong> stijgen<strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> verblijfsduur. Tbs metvoorwaar<strong>de</strong>n werd aantrekkelijker gemaakt als alternatief voor tbs met dwangverpleging.Een nieuw vereenvoudigd systeem <strong>van</strong> aselecte plaatsing werd ingevoerd. Er kwam eendifferentiatie in tarieven gebaseerd op een genormeer<strong>de</strong> maximale behan<strong>de</strong>lingsduur <strong>van</strong> 6jaar. Voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs werd mogelijk en <strong>het</strong> Forensisch PsychiatrischeToezicht (FPT) werd geïntroduceerd. Samenwerking tussen <strong>de</strong> tbs-sector en <strong>de</strong> GGZ-sectorheeft – meer recent – geleid tot <strong>de</strong> introductie <strong>van</strong> verschillen<strong>de</strong> nieuwe GGZ-voorzieningenvoor forensische zorg.In 2006, na <strong>het</strong> verschijnen <strong>van</strong> <strong>het</strong> rapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Visser, wor<strong>de</strong>n allerleiinitiatieven, aanbevelingen en voornemens gebun<strong>de</strong>ld en gestroomlijnd in <strong>het</strong> Plan <strong>van</strong>aanpak Terbeschikkingstelling en Vernieuwing Forensische Zorg in strafrechtelijk ka<strong>de</strong>r.Daardoor wor<strong>de</strong>n in relatief korte tijd en in on<strong>de</strong>rlinge samenhang diverse maatregelengeïmplementeerd, maar wel binnen <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> wettelijke ka<strong>de</strong>rs. In 2010 verschijnt <strong>het</strong>voorstel voor <strong>de</strong> nieuwe Wfz dat voorziet in een stelselwijziging gebaseerd op centraleinkoop <strong>van</strong> forensische zorg door VenJ.Voor <strong>het</strong> vervolg <strong>van</strong> dit on<strong>de</strong>rzoek verdienen twee ontwikkelingen na<strong>de</strong>revermelding. Ten eerste is sprake <strong>van</strong> een omslag met betrekking tot <strong>de</strong>capaciteitsproblematiek: <strong>van</strong> oplopen<strong>de</strong> capaciteitsproblemen naar – op dit moment noggeringe – overcapaciteit. Ten twee<strong>de</strong> is dui<strong>de</strong>lijk dat met <strong>de</strong> nieuwe Wfz <strong>de</strong> verschillentussen particuliere en rijksinstellingen aanmerkelijk zullen vermin<strong>de</strong>ren. Interessant isdaarbij dat <strong>de</strong> relatie tussen ministerie en <strong>de</strong> klinieken voor wat betreft <strong>de</strong>sturingsbevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister zal wor<strong>de</strong>n geënt op <strong>de</strong> huidige (verzelfstandig<strong>de</strong>)situatie bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>.20


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>3. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> tot <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>In dit hoofdstuk beste<strong>de</strong>n we allereerst kort aandacht aan <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> tot 1997 (paragraaf3.1). Vervolgens (paragraaf 3.2) staan we stil bij <strong>de</strong> crisisperio<strong>de</strong> (1997-1999) waarin zich tal<strong>van</strong> inci<strong>de</strong>nten voor<strong>de</strong><strong>de</strong>n, waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> ontsnapping <strong>van</strong> twee tbs-gestel<strong>de</strong>n uit <strong>de</strong> kliniek,die symptomatisch bleken te zijn voor <strong>de</strong> grote bestuurlijk-organisatorische problemenwaarmee <strong>de</strong> kliniek kampte. Aansluitend vond een grondige reorganisatie plaats (2000-2002) die in paragraaf 3.3 kort wordt beschreven. De perio<strong>de</strong> tot en met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>(2003-2008) wordt beschreven in paragraaf 3.4. Het hoofdstuk wordt afgesloten met enkeleconclusies (paragraaf 3.5).3.1 De Van <strong>Mesdag</strong>kliniek tot 1997In <strong>de</strong> vooroorlogse perio<strong>de</strong> wer<strong>de</strong>n psychiatrische patiënten on<strong>de</strong>rgebracht in aparteinrichtingen. Psychiatrische patiënten die waren veroor<strong>de</strong>eld voor <strong>het</strong> plegen <strong>van</strong> <strong>de</strong>lictenen toerekeningsvatbaar wer<strong>de</strong>n geacht, vielen (conform <strong>het</strong> in 1886 ingevoer<strong>de</strong> Wetboek<strong>van</strong> Strafrecht) echter volledig on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> reguliere systeem <strong>van</strong> strafge<strong>van</strong>genissen. In 1928werd in aanvulling hierop een nieuwe maatregel ingevoerd, <strong>de</strong> terbeschikkingstelling <strong>van</strong> <strong>de</strong>regering (tbr), bedoeld voor ‘<strong>de</strong>n toerekeningsvatbare psychopaath’. Met <strong>de</strong> tbr-regelingontstond <strong>de</strong> mogelijkheid tot gecombineer<strong>de</strong> vonnissen <strong>van</strong> ge<strong>van</strong>genisstraf en tbr. Tbrgestel<strong>de</strong>nwer<strong>de</strong>n geplaatst in ‘rijksasylen voor psychopaten’, zoals <strong>het</strong> rijksasiel in Avereest(<strong>het</strong> huidige <strong>FPC</strong> Veldzicht). Al vlug bleek <strong>de</strong> tbr-stelling te voorzien in een grote behoefte.De beschikbare capaciteit bleef achter bij <strong>het</strong> aantal tbr-gestel<strong>de</strong>n, waardoor binnenreguliere ge<strong>van</strong>genissen in op<strong>van</strong>g <strong>van</strong> tbr-gestel<strong>de</strong>n moest wor<strong>de</strong>n voorzien.Als gevolg daar<strong>van</strong> werd in 1952 een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> strafge<strong>van</strong>genis in Groningenomgevormd tot ‘noodasiel voor psychopaten’. Uit <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> dateert <strong>de</strong> speciale rol die <strong>de</strong>Van <strong>Mesdag</strong>kliniek volgens Anthonio tot op <strong>de</strong> dag <strong>van</strong> <strong>van</strong>daag lan<strong>de</strong>lijk gezien inneemt:Groningen moest vooral <strong>de</strong> zwaarste en lastigste tbr-gestel<strong>de</strong>n opnemen (Anthonio, 2006:85). De strafge<strong>van</strong>genis ken<strong>de</strong> <strong>van</strong>af 1952 eerst een gemeng<strong>de</strong> populatie (<strong>van</strong> ‘gewone’ge<strong>van</strong>genen en tbr-gestel<strong>de</strong>n), maar al snel vond <strong>de</strong> overgang plaats <strong>van</strong> ge<strong>van</strong>genis naarvolledige tbr-instelling. Vanaf 1 januari 1962 verbleven er in <strong>de</strong> strafge<strong>van</strong>genis <strong>van</strong>Groningen alleen nog maar tbr-gestel<strong>de</strong>n (<strong>de</strong> overige ge<strong>de</strong>tineer<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n overgebrachtnaar <strong>de</strong> strafinrichtingen in Veenhuizen). De inrichting wordt dan officieel aangewezen alsrijksasiel voor psychopaten.Met <strong>het</strong> nieuwe regime kwam er ook een nieuwe naam: <strong>het</strong> Rijksasiel <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong><strong>Mesdag</strong>, genoemd naar dr. Synco <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> 28 . In <strong>de</strong> daaropvolgen<strong>de</strong> <strong>de</strong>cennia28 Synco <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> (1869-1941) werkte <strong>van</strong>af 1905 als geneesheer in <strong>de</strong> Groninger strafge<strong>van</strong>genis. Hij waséén <strong>van</strong> <strong>de</strong> eerste artsen in Ne<strong>de</strong>rland die behan<strong>de</strong>ling voorstond <strong>van</strong> ge<strong>de</strong>tineer<strong>de</strong>n met psychiatrischestoornissen (in plaats <strong>van</strong> louter opsluiting). In <strong>het</strong> verleng<strong>de</strong> daar<strong>van</strong> beijver<strong>de</strong> hij zich voor <strong>de</strong>skundigheidsbevor<strong>de</strong>ring<strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> tbr-instellingen. Zie ver<strong>de</strong>r Anthonio (2006: 83-85).21


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>ontwikkel<strong>de</strong> <strong>de</strong> nieuwe inrichting nieuwe behan<strong>de</strong>lingsmetho<strong>de</strong>n, gebaseerd op <strong>het</strong>psychoanalytische mo<strong>de</strong>l en vond in meer algemene zin een omslag plaats <strong>van</strong> ‘bewaring’naar ‘behan<strong>de</strong>ling’. Tevens werd door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> nieuwbouw voorzien in <strong>de</strong> voorbehan<strong>de</strong>ling noodzakelijke nieuwe faciliteiten en in uitbreiding <strong>van</strong> capaciteit. Ook werd <strong>het</strong>ou<strong>de</strong> monumentale ge<strong>van</strong>genisgebouw 29 ingrijpend verbouwd. De totale capaciteit werd in<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> tot 1997 aanzienlijk opgevoerd, tot ca. 180 plaatsen.3.2 De crisisperio<strong>de</strong> (1997-1999)In oktober 1997 ontsnapten twee tbs-gestel<strong>de</strong>n, via een luchtweg en <strong>het</strong> dak, uit <strong>de</strong> Van<strong>Mesdag</strong>-kliniek. De twee voortvluchtigen wer<strong>de</strong>n enkele weken later in België opgespoord,aangehou<strong>de</strong>n en weer ingesloten. Eén <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontsnapten (die overigens enige tijd laterzelfmoord zou plegen) stond bekend als zeer vlucht- en <strong>de</strong>lictgevaarlijk. Hij was eer<strong>de</strong>ropgesloten in <strong>de</strong> Extra Beveilig<strong>de</strong> Inrichting (EBI) in Vught en werd – na een hongerstaking –ter observatie geplaatst in <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek waarin hij in april 1997 <strong>de</strong>finitief werdopgenomen. Het hoge niveau <strong>van</strong> beveiliging <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek (op <strong>de</strong> Very IntensiveCare-af<strong>de</strong>ling aldaar) vorm<strong>de</strong> <strong>de</strong> re<strong>de</strong>n <strong>van</strong> plaatsing in <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek in plaats <strong>van</strong>el<strong>de</strong>rs. 30 Direct na <strong>de</strong>ze spraakmaken<strong>de</strong> ontsnapping barstte <strong>de</strong> bom (Anthonio, 2006: 98). Deminister <strong>van</strong> Justitie gaf <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek opdracht tot een intern on<strong>de</strong>rzoek en gaf <strong>de</strong>Rijksrecherche opdracht tot een extern on<strong>de</strong>rzoek. Op grond <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitkomsten <strong>van</strong> bei<strong>de</strong>on<strong>de</strong>rzoeken conclu<strong>de</strong>er<strong>de</strong> zij dat primair fouten en tekortkomingen in <strong>de</strong> organisatorischeen personele sfeer <strong>de</strong>bet waren aan <strong>de</strong> ontsnapping. Van <strong>de</strong>rgelijke gebreken was nieteer<strong>de</strong>r gebleken, maar wel was dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek een instelling was die in<strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> on<strong>de</strong>r grote druk stond ten gevolge <strong>van</strong> <strong>de</strong> te leveren inspanningenvoor <strong>het</strong> realiseren <strong>van</strong> <strong>de</strong> ver<strong>van</strong>gen<strong>de</strong> en uitbreidingsnieuwbouw – binnen een gewoondoorfunctioneren<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lorganisatie – en <strong>het</strong> vervolgens open moeten hou<strong>de</strong>n enrenoveren <strong>van</strong> <strong>de</strong> oudbouw. Er waren geen aanwijzingen – zo bleek uit <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek <strong>van</strong> <strong>de</strong>Rijksrecherche – <strong>van</strong> betrokkenheid <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek bij <strong>de</strong>ontsnapping.Naast enkele korte termijnmaatregelen ter aanscherping <strong>van</strong> <strong>de</strong> beveiliging, werd <strong>de</strong>algemeen directeur <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek door <strong>de</strong> minister <strong>van</strong> Justitie opgedragen zorgte dragen voor een geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> beveiliging en behan<strong>de</strong>ling. Ver<strong>de</strong>r werd <strong>het</strong>driekoppige directorium (algemeen directeur, directeur behan<strong>de</strong>lzaken en directeuralgemene zaken) versterkt met een externe adviseur. Het takenpakket <strong>van</strong> <strong>de</strong> directeur29 De Groninger strafge<strong>van</strong>genis, ontworpen naar Duits en Frans voorbeeld door architect Metzelaar, kwam in1884 gereed en is een zogenaam<strong>de</strong> vleugelge<strong>van</strong>genis, met een centraal koepelge<strong>de</strong>elte en twee hoge noor<strong>de</strong>nzuidvleugels. Zie uitgebrei<strong>de</strong>r over <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> nieuwbouwprojecten bij <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek Siebering(2002).30 Staten-Generaal, verga<strong>de</strong>rjaar 1997-1998, 25 698, nr. 1.22


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>algemene zaken werd beperkt tot huisvestingstechnische zaken (in <strong>het</strong> bijzon<strong>de</strong>r renovatie,on<strong>de</strong>rhoud en beveiligingstechnische zaken). 31Met <strong>de</strong>ze maatregelen was <strong>de</strong> kous echter niet af. Anthonio (2006: 98) stelt:“Ondanks <strong>het</strong> feit dat <strong>het</strong> gevaar was geweken, was <strong>de</strong>ze ontsnapping <strong>de</strong> directe aanleidingvoor me<strong>de</strong>werkers en patiënten om <strong>de</strong> gang <strong>van</strong> zaken in <strong>de</strong> organisatie publiekelijk aan <strong>de</strong>or<strong>de</strong> te stellen”. Er kwamen meldingen <strong>van</strong> grensoverschrij<strong>de</strong>nd gedrag <strong>van</strong> personeel,on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re <strong>van</strong> intieme relaties tussen me<strong>de</strong>werksters en patiënten. De regionale persontving brieven <strong>van</strong> patiënten en personeelsle<strong>de</strong>n waarin wantoestan<strong>de</strong>n wer<strong>de</strong>n gemeld.In <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong> jaar (1997) von<strong>de</strong>n bovendien nog eens drie suïci<strong>de</strong>s plaats in <strong>de</strong> Van<strong>Mesdag</strong>kliniek. De directie raakte <strong>de</strong> regie over <strong>de</strong> organisatie volledig kwijt en <strong>de</strong> nieuwaangestel<strong>de</strong> externe adviseur (oorspronkelijk aangesteld ter on<strong>de</strong>rsteuning <strong>van</strong> <strong>de</strong>On<strong>de</strong>rnemingsraad) kreeg al snel op allerlei niveaus een grote verantwoor<strong>de</strong>lijkheid in <strong>de</strong>organisatie, een situatie waar niet ie<strong>de</strong>reen blij mee was (Anthonio, 2006: 99). Maar ook hijslaag<strong>de</strong> er niet in een reorganisatie op gang te brengen en <strong>de</strong> structuur en cultuur <strong>van</strong> <strong>de</strong>Van <strong>Mesdag</strong>kliniek in overeenstemming te brengen met een nieuwe visie op behan<strong>de</strong>ling enveiligheid.Nadat zich ook in 1998 diverse inci<strong>de</strong>nten voor<strong>de</strong><strong>de</strong>n die gepaard gingen met flinkenationale media-aandacht, doet <strong>de</strong> Rijksrecherche na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek naar mogelijke sexueleintimiteiten <strong>van</strong> patiënten met me<strong>de</strong>werksters <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek. De Rijksrecherchevond geen concrete bewijzen <strong>van</strong> strafbaar niet-integer gedrag, maar sprak wel <strong>van</strong> een zeeronprofessioneel en risicovol klimaat. 32 Dit is aanleiding voor <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong>Gezondheidszorg na<strong>de</strong>r on<strong>de</strong>rzoek te doen naar <strong>de</strong> gang <strong>van</strong> zaken in <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek,door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> enkele inspectiebezoeken in september 1999. Het rapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> Inspectiesc<strong>het</strong>st een verontrustend beeld <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg in <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek. Opeen aantal essentiële punten voldoet <strong>de</strong> kliniek niet aan <strong>de</strong> eisen inzake verantwoor<strong>de</strong> zorgzoals genoemd in <strong>de</strong> Kwaliteitswet zorginstellingen: 33 De organisatie is sterk gefragmenteerd met zowel tussen als binnen <strong>de</strong> divisies een‘eilan<strong>de</strong>ncultuur’; Er is on<strong>de</strong>rlinge onenigheid binnen <strong>de</strong> meerhoofdige directie;Er wordt onvoldoen<strong>de</strong> in personeel geïnvesteerd op <strong>het</strong> gebied <strong>van</strong> functionerings- enbeoor<strong>de</strong>lingsgesprekken;Het personeel is met veel regels en zaken betreffen<strong>de</strong> beroepshouding onbekend;Door <strong>het</strong> personeel wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> grenzen in relatie tot patiënten onvoldoen<strong>de</strong> bewaakt;De groei gecombineerd met <strong>de</strong> aanpassing <strong>van</strong> <strong>de</strong> structuur en bezuinigingen is veel tesnel gegaan;Er is een achterstand in <strong>het</strong> opstellen <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lplannen;Een integraal behan<strong>de</strong>lprogramma ontbreekt;31 Staten-Generaal, verga<strong>de</strong>rjaar 1997-1998, 25 698, nr. 4. Zie ook Jaarverslag Van <strong>Mesdag</strong>kliniek 1997: 1.32 Rijksrecherche Openbaar Ministerie Leeuwar<strong>de</strong>n (1999).33 Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (1999).23


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> On<strong>de</strong>r verantwoor<strong>de</strong>lijke behan<strong>de</strong>laars, psychiaters en psychologen is geen eenduidigevisie betreffen<strong>de</strong> <strong>het</strong> toestaan <strong>van</strong> verlof.Intern blijkt <strong>de</strong> situatie al eer<strong>de</strong>r aanleiding te zijn geweest tot <strong>het</strong> vertrek <strong>van</strong> <strong>de</strong> algemeendirecteur (en zijn adviseur/waarnemend directielid). Het enig overgebleven directielid (<strong>de</strong>directeur individuele behan<strong>de</strong>lzaken) neemt <strong>de</strong> directietaken vervolgens waar. Nadat inoktober 1999 <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad <strong>het</strong> vertrouwen in <strong>de</strong> directie opzegt, <strong>het</strong>geen in <strong>de</strong> tijdvrijwel samenvalt met <strong>het</strong> openbaar wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> conclusies uit <strong>het</strong> Inspectie-rapport (diein <strong>de</strong> media breed wor<strong>de</strong>n uitgemeten), kondigt <strong>de</strong> minister <strong>van</strong> Justitie eind oktober 1999<strong>de</strong> komst <strong>van</strong> een interim-directeur aan, die medio november 1999 wordt benoemd. Devoorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> GGZ-Groningen wordt bereid gevon<strong>de</strong>n – formeel –leiding te gaan geven aan <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek.De waarnemend directeur keert terug naar zijn oorspronkelijke taak(behan<strong>de</strong>lzaken), maar besluit eind <strong>de</strong>cember 1999 alsnog zijn functie neer te leggen.In zijn toelichting op <strong>de</strong> bestuurlijke crisis bij <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek, conclu<strong>de</strong>ert <strong>de</strong>minister dat <strong>het</strong> tot stand brengen <strong>van</strong> <strong>de</strong> capaciteitsuitbreiding, in combinatie met interneveran<strong>de</strong>ringen gericht op een nieuwe aanpak <strong>van</strong> verpleging en behan<strong>de</strong>ling, een te zwareopgave is gebleken voor <strong>de</strong> leiding en <strong>het</strong> personeel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek. 34 Overigensbleek dat niet alleen voor <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek te gel<strong>de</strong>n. Na <strong>de</strong> toezichtbezoeken <strong>van</strong> <strong>de</strong>Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg 35 , in september 1999, aan <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek,verzocht <strong>de</strong> minister <strong>van</strong> Justitie <strong>de</strong> Inspectie in 2000 negen justitiële TBS-klinieken tebezoeken (inclusief een follow-up bezoek aan <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek) om op gelijke wijze <strong>de</strong>kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg in beeld te brengen. Slechts drie instellingen bleken in re<strong>de</strong>lijke totruime mate aan <strong>de</strong> eisen voor verantwoor<strong>de</strong> zorg te voldoen. De Inspectie wees daarbij op<strong>de</strong> turbulente perio<strong>de</strong> die tbs-instellingen doormaakten, waarbij in korte tijd <strong>de</strong> capaciteitfors moest wor<strong>de</strong>n uitgebreid en tevens <strong>de</strong> maatregelen uit IBO-II moesten wor<strong>de</strong>ngeïmplementeerd (Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg, 2001).3.3 De reorganisatie (2000-2002)De door <strong>het</strong> ministerie benoem<strong>de</strong> interim-directeur beschouw<strong>de</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek alseen “kind met een waterhoofd”, dat wil zeggen een organisatie met te veel directiele<strong>de</strong>n enmanagers (Anthonio, 2006: 136). Hij besloot tot opheffing <strong>van</strong> <strong>de</strong> divisiestructuur en tot <strong>het</strong>in gang zetten <strong>van</strong> een grootscheepse reorganisatie. Binnen <strong>de</strong> organisatie werd <strong>de</strong>functionele leiding neergelegd bij behan<strong>de</strong>lverantwoor<strong>de</strong>lijke gedragskundigen in plaats <strong>van</strong>34 Staten-Generaal, verga<strong>de</strong>rjaar 1999-2000, 24 587, nr. 43.35 De Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg is naast <strong>het</strong> toezicht op <strong>de</strong> reguliere gezondheidszorg ook belast mettoezicht op <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> organisatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> gezondheidszorg in justitiële inrichtingen. In <strong>de</strong> praktijk werd– tot medio 1999 – dit toezicht in belangrijke mate overgelaten aan <strong>de</strong> Geneeskundige Inspectie <strong>van</strong> <strong>het</strong>ministerie <strong>van</strong> Justitie zelf. Na opheffing <strong>van</strong> <strong>de</strong> Geneeskundige Inspectie kwam <strong>het</strong> toezicht op <strong>de</strong> zorg bijjustitiële inrichtingen volledig bij <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg te liggen.24


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>managers. Hiermee werd voldaan aan een belangrijke aanbeveling <strong>van</strong> <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong>Gezondheidszorg.Na <strong>het</strong> vertrek <strong>van</strong> <strong>de</strong> interim-directeur, ging in <strong>de</strong> zomer <strong>van</strong> 2000 <strong>de</strong> nieuwedirectie aan <strong>de</strong> slag met <strong>de</strong> daadwerkelijke reorganisatie. Bij <strong>het</strong> zoeken naar nieuwedirectiele<strong>de</strong>n is in eerste instantie wel gekeken binnen <strong>het</strong> personeelsbestand <strong>van</strong> DJI, maardaar vond men geen geschikte kandidaat, aldus een respon<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie diein<strong>de</strong>rtijd bij dit proces betrokken was. Bij <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> GGZ Groningen beston<strong>de</strong>en voorkeur voor iemand die niet uit <strong>het</strong> ge<strong>van</strong>geniswezen afkomstig was.Bij <strong>de</strong> reorganisatie wer<strong>de</strong>n alle me<strong>de</strong>werkers administratief uit hun functieontheven. Voor 40 me<strong>de</strong>werkers werd extern an<strong>de</strong>r werk gezocht, 90 me<strong>de</strong>werkers zochtenzelf hun heil el<strong>de</strong>rs en <strong>de</strong> rest (circa 300 personeelsle<strong>de</strong>n) werd herplaatst in <strong>de</strong> nieuweorganisatiestructuur (Anthonio, 2006: 140). Eind 2001 wordt <strong>de</strong> reorganisatie formeelafgerond. Het gevolg was een sterke vernieuwing (en <strong>de</strong>els verjonging) <strong>van</strong> <strong>de</strong> organisatie op<strong>het</strong> personele vlak.Inhou<strong>de</strong>lijk komt <strong>het</strong> zwaartepunt voor <strong>de</strong> nieuwe organisatie te liggen bij behan<strong>de</strong>ling, daarwaar eer<strong>de</strong>r – als gevolg <strong>van</strong> alle inci<strong>de</strong>nten in <strong>de</strong> crisisperio<strong>de</strong> – beveiliging voorop stond.Eén <strong>van</strong> <strong>de</strong> belangrijkste interventies aan <strong>het</strong> begin <strong>van</strong> <strong>het</strong> veran<strong>de</strong>ringstraject was datbeveiligingskwesties terechtkwamen in <strong>de</strong> portefeuille <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteuren.Daarvoor bepaal<strong>de</strong> <strong>de</strong> beveiliging bijvoorbeeld of en hoelang er gesepareerd werd en werdseparatie als “straf” gebruikt. Na <strong>de</strong> overheveling is <strong>het</strong> aantal separaties met een factor 10afgenomen. Het aantal geweldsinci<strong>de</strong>nten en <strong>het</strong> aantal recidives (tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> tbs) daal<strong>de</strong>n enfinancieel ging <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek <strong>het</strong> steeds beter doen (Anthonio, 2006). Illustratief isook <strong>het</strong> voorbeeld dat in één <strong>van</strong> <strong>de</strong> interviews werd aangedragen door een lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad<strong>van</strong> bestuur die in die perio<strong>de</strong> werkzaam was in <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek: verga<strong>de</strong>ringen <strong>van</strong> <strong>de</strong>kliniekcommissie (<strong>de</strong> huidige patiëntenraad) von<strong>de</strong>n vroeger plaats in <strong>het</strong> bijzijn <strong>van</strong> drieman beveiliging, maar ook daar is bij <strong>het</strong> begin <strong>van</strong> <strong>de</strong> reorganisatie een eind aan gemaakt.Leidraad voor <strong>het</strong> veran<strong>de</strong>ringsproces is <strong>de</strong> nieuwe missie <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek, die (alspositioneringsstatement) werd vastgesteld in 2001 36 en sindsdien geen wijziging heefton<strong>de</strong>rgaan 37 : Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is een groot forensisch psychiatrische centrum teGroningen. Overtuigd <strong>van</strong> nut en noodzaak <strong>van</strong> tbs, heeft <strong>het</strong> <strong>de</strong> ambitie om vooraanstaandin dit veld te zijn en heeft <strong>het</strong> daartoe <strong>de</strong> kwaliteiten en mogelijkhe<strong>de</strong>n. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>is: een psychiatrisch centrum: omdat <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lcultuur er centraal staat; <strong>van</strong> om<strong>van</strong>g: circa 230 plaatsen en ongeveer 500 me<strong>de</strong>werkers. Die om<strong>van</strong>g maakt <strong>het</strong>mogelijk dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zeer moeilijke patiënten kan behan<strong>de</strong>len; met trots en historie;36 Van <strong>Mesdag</strong>kliniek, Jaarverslag 2003, blz. 7.37Missiedocument <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, http://www.<strong>van</strong>mesdag.nl/uploads/<strong>Mesdag</strong>_Missie%202009.pdf(geraadpleegd 14 febr. 2011).25


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>overtuigd <strong>van</strong> nut en noodzaak <strong>van</strong> tbs: <strong>de</strong>linquenten met een psychiatrische stoornishebben recht op verpleging en behan<strong>de</strong>ling;met expertise: door intensieve samenwerking binnen <strong>de</strong> zorgketen, door aandacht vooropleiding en on<strong>de</strong>rzoek;met een maatschappelijke verantwoor<strong>de</strong>lijkheid: gericht op veiligheid en opvermin<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>de</strong>lictrisico;met respect voor <strong>de</strong> forensisch psychiatrische patiënt.Een essentieel on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> reorganisatie was <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> samenwerking met GGZGroningen. Begin 2001 sloot <strong>het</strong> ministerie een overeenkomst met GGZ Groningen met alsdoel te komen tot een zelfstandige kliniek (particuliere stichting) binnen eensamenwerkingsverband met <strong>de</strong> GGZ Groningen. Op tij<strong>de</strong>lijke basis – en vooruitlopend op <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> – werd <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> GGZ Groningen tevens raad <strong>van</strong> bestuur<strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek. Het zou echter nog zeven jaar duren voordat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>een feit was.3.4 Naar <strong>verzelfstandiging</strong> (2003-2008)De koerswijziging en reorganisatie hebben hun weerslag gehad op tal <strong>van</strong> terreinen. Dit blijktbijvoorbeeld dui<strong>de</strong>lijk uit <strong>het</strong> rapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg waarin <strong>de</strong>inspectie verslag doet <strong>van</strong> <strong>de</strong> algemeen-toezichtbezoeken aan <strong>de</strong> tbs-klinieken in 2003. 38Ten aanzien <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek conclu<strong>de</strong>ert men dat in <strong>de</strong> achterliggen<strong>de</strong> drie jaareen groot aantal essentiële verbeteringen is doorgevoerd en dat <strong>de</strong> kliniek <strong>de</strong> crisis die in1999 ontstond, dui<strong>de</strong>lijk te boven is gekomen. Op professionele wijze wor<strong>de</strong>n zowel <strong>de</strong>ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> organisatie als <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> inhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg aangepakt enverbeterd. De intensieve samenwerking en personele unie op <strong>het</strong> niveau <strong>van</strong> <strong>de</strong> Raad <strong>van</strong>Bestuur met <strong>de</strong> GGZ Groningen helpen dit proces te bevor<strong>de</strong>ren en zijn voor <strong>het</strong> slagen <strong>van</strong><strong>het</strong> proces essentieel gebleken, aldus <strong>de</strong> inspectie.In april 2007 werd <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> HKZ-gecertificeerd (Harmonisatie Kwaliteitsbeoor<strong>de</strong>lingin <strong>de</strong> Zorgsector). In november 2007, vlak voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, bracht <strong>de</strong>Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg een follow-up bezoek aan <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. DeInspectie vorm<strong>de</strong> zich daarbij een oor<strong>de</strong>el over een drietal on<strong>de</strong>rwerpen: kwaliteitsbeleid; psychiatrische en psychosociale behan<strong>de</strong>ling; medische en farmaceutische zorg.Ten aanzien <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze drie on<strong>de</strong>rwerpen is <strong>de</strong> Inspectie voor tal <strong>van</strong> <strong>de</strong>elaspecten nagegaanof <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> beleid had ontwikkeld en in hoeverre men dat beleid operationeelhad gemaakt. Vergeleken met an<strong>de</strong>re <strong>FPC</strong>’s scoor<strong>de</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> goed. Als enige38 Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (2003).26


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>FPC</strong> had <strong>het</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> op alle rele<strong>van</strong>te terreinen beleid ontwikkeld (een 100%score) en ook op mate <strong>van</strong> operationaliteit scoor<strong>de</strong> men bovengemid<strong>de</strong>ld. 39Tot eenzelf<strong>de</strong> positieve oor<strong>de</strong>el komt <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Sanctietoepassing, die in mei2009 <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> doorlichtte. Volgens <strong>de</strong> Inspectie heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>de</strong> afgelopen jarendoelgericht aanzienlijke en ingrijpen<strong>de</strong> veran<strong>de</strong>ringen doorgevoerd. Zo zijn er met name oporganisatorisch terrein veel voorberei<strong>de</strong>n<strong>de</strong> werkzaamhe<strong>de</strong>n geweest om <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> een rijksinrichting tot een particuliere justitiële instelling mogelijk temaken. Van een kliniek waarin <strong>de</strong> veiligheid met name werd gezocht in beheers- enbeveiligingsmaatregelen heeft zij zich ontwikkeld naar een organisatie waarin <strong>de</strong> patiënt enzijn behan<strong>de</strong>ling steeds meer centraal zijn komen te staan. De uitvoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> primaireprocessen is groten<strong>de</strong>els op or<strong>de</strong> en <strong>de</strong> werkprocessen zijn doorgaans goed beschreven. Deborging vraagt nog om aandacht, aldus <strong>de</strong> Inspectie. 40Hoewel er intern dus grote stappen voorwaarts zijn gezet, laat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> lang opzich wachten. Zowel <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> Lentis als <strong>de</strong> ambtenaren die op<strong>het</strong> ministerie direct betrokken waren bij <strong>het</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>straject geven aan dat <strong>de</strong>vertraging <strong>de</strong>els is terug te voeren op ambtelijke weerstand en weerstand bij (gaan<strong>de</strong> enkomen<strong>de</strong>) bewindslie<strong>de</strong>n. De belangrijkste re<strong>de</strong>n daarvoor, was dat men op <strong>de</strong> ministeries<strong>van</strong> Financiën en Binnenlandse Zaken an<strong>de</strong>rs was gaan <strong>de</strong>nken over <strong>het</strong> nut <strong>van</strong>privatisering. Te vaak was in <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n gebleken dat geplan<strong>de</strong> voor<strong>de</strong>len niet wer<strong>de</strong>ngerealiseerd. Daarom was een aparte commissie in <strong>het</strong> leven geroepen die ie<strong>de</strong>r verzoek om<strong>verzelfstandiging</strong> moest toetsen (<strong>het</strong> zgn. Bifi-team). Deze commissie nam haar taakbuitengewoon serieus. Toen <strong>het</strong> verzoek om <strong>verzelfstandiging</strong> na een lange voorbereidingaan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer werd voorgelegd bleken daar vrijwel geen bezwaren meer te bestaan.Ver<strong>de</strong>r was er enige ondui<strong>de</strong>lijkheid over <strong>de</strong> exacte relatie tussen <strong>het</strong> verzelfstandig<strong>de</strong> <strong>FPC</strong>en Lentis. Zou <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> opgaan in Lentis of een zelfstandige eenheid naast Lentis zijn? Dezediscussie liep parallel aan twee opties die commissie-Kosto in 2001 had gesc<strong>het</strong>st voor <strong>de</strong>samenwerking tussen tbs-instellingen en <strong>de</strong> GGZ-sector (zie hoofdstuk 2): a. integratie <strong>van</strong>tbs-instellingen in <strong>de</strong> GGZ-sector en b. niet vrijblijven<strong>de</strong> samenwerking tussen tbs-sector enGGZ-sector. Volgens enkele nauw bij <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> betrokken ambtenaren zagen veeltbs-instellingen in een overgang naar <strong>de</strong> GGZ-sector een manier om zich te onttrekken aan<strong>de</strong> “micro-sturing” en “bemoeizucht” <strong>van</strong> Justitie. Ook <strong>het</strong> GGZ-Groningen zag graag dat <strong>de</strong>Van <strong>Mesdag</strong>kliniek on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el zou gaan uitmaken <strong>van</strong> een GGZ-divisie intensieve enlangdurige psychiatrie. Het kabinet koos echter voor <strong>de</strong> twee<strong>de</strong> optie: niet vrijblijven<strong>de</strong>samenwerking, waarin <strong>de</strong> tbs-sector een afzon<strong>de</strong>rlijk domein bleef. Voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> beteken<strong>de</strong> dit dat <strong>het</strong> ministerie grote waar<strong>de</strong> hechtte aan <strong>het</strong> behoud <strong>van</strong> <strong>de</strong>39 Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (2008, 2009).40 Inspectie voor <strong>de</strong> Sanctietoepassing (2009).27


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>zelfstandige status <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>, om op die manier <strong>de</strong> tbs-behan<strong>de</strong>ling als aparte entiteitvorm te kunnen blijven geven en om er<strong>van</strong> verzekerd te zijn dat <strong>het</strong> geld voor diebehan<strong>de</strong>ling binnen <strong>de</strong> tbs-instelling zou blijven.Een an<strong>de</strong>re belangrijke re<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> vertraging <strong>van</strong> <strong>de</strong> daadwerkelijke <strong>verzelfstandiging</strong> lagin <strong>de</strong> procedure die <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek (en <strong>de</strong> groepson<strong>de</strong>rnemingsraadTBS <strong>van</strong> DJI) aanspan<strong>de</strong>n tegen <strong>de</strong> Staat <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n. De on<strong>de</strong>rnemingsra<strong>de</strong>nstel<strong>de</strong>n zich op <strong>het</strong> standpunt dat <strong>het</strong> formele besluit tot <strong>verzelfstandiging</strong>(genomen in 2005) niet genomen had mogen wor<strong>de</strong>n zon<strong>de</strong>r advisering door <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsra<strong>de</strong>ngelet op <strong>de</strong> personele gevolgen (<strong>het</strong> verlies <strong>van</strong> <strong>de</strong> ambtenarenstatus). Deon<strong>de</strong>rnemingskamer in Amsterdam volg<strong>de</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsra<strong>de</strong>n hierin en verplichtte innovember 2005 <strong>de</strong> Staat <strong>het</strong> besluit tot <strong>verzelfstandiging</strong> in te trekken. In beroep in cassatievernietig<strong>de</strong> <strong>de</strong> Hoge Raad in februari 2007 die beschikking <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingskamer. 41In maart 2007 heeft <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer laten weten een aantalbezwaren te hebben tegen <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> en <strong>de</strong> argumenten voor een<strong>verzelfstandiging</strong> niet sterk genoeg te vin<strong>de</strong>n om die beslissing te rechtvaardigen. Destaatssecretaris <strong>van</strong> Justitie laat <strong>de</strong> Kamer weten vast te hou<strong>de</strong>n aan haar voornemen tot<strong>verzelfstandiging</strong>. Het niet laten doorgaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zal waarschijnlijk eennegatief effect hebben op <strong>de</strong> samenwerkingsrelatie tussen <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek en Lentis.Volgens haar valt te vrezen dat <strong>de</strong> in <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> geboekteresultaten verloren gaan. 42 Op 23 mei 2007 ging <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer akkoord met <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> (alleen <strong>de</strong> SP stem<strong>de</strong> tegen). Op 25 mei 2007 leg<strong>de</strong> <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> adviesaanvragen voor aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad over <strong>het</strong> ver<strong>de</strong>re<strong>verzelfstandiging</strong>straject, inclusief <strong>het</strong> sociaal plan. De on<strong>de</strong>rnemingsraad <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> besloot in augustus 2007 geen bezwaar aan te tekenen tegen <strong>de</strong> plannen. Per 1januari 2008 is <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> een feit.Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is dan een zelfstandig functioneren<strong>de</strong> stichting binnen <strong>het</strong> groteregeheel <strong>van</strong> <strong>de</strong> GGZ-instelling Lentis. Lentis kent vijf zorggroepen, waar<strong>van</strong> Forint er één is. Dezorggroep Forint richt zich op mensen die complexe en vaak langdurige psychiatrischeproblemen hebben en als gevolg daar<strong>van</strong> <strong>de</strong>lictgedrag of an<strong>de</strong>r grensoverschrij<strong>de</strong>nd gedragvertonen of dreigen te vertonen, dat overlastgevend of bedreigend is voor <strong>de</strong> directeomgeving en samenleving. Binnen Forint functioneren drie zelfstandige rechtspersonen diegezamenlijk een geïntegreer<strong>de</strong> keten vormen: <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, IZZ/FPA (Intensieve ZorgZuidlaren/Forensisch Psychiatrische Af<strong>de</strong>ling) <strong>van</strong> Lentis, en <strong>de</strong> AFPN (AmbulanteForensische Psychiatrie Noord Ne<strong>de</strong>rland, Groningen).41 LJN AZ1647, Hoge Raad, R06/025 HR.42 Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2006-2007, 30 957, nr. 2.28


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>De vijf zorggroepen binnen <strong>het</strong> Lentis-concern wor<strong>de</strong>n bestuurd door <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuurdie on<strong>de</strong>r toezicht staat <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht. Alle zorggroepen bij Lentis kennen eenduaal management, dat wil zeggen een directeur algemene zaken en een directeurbehan<strong>de</strong>lzaken.In <strong>de</strong> (slotverklaring <strong>van</strong> <strong>de</strong>) statuten <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichting <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn <strong>de</strong>“eerste” le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur (bestaand uit twee personen) en <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong>toezicht (bestaand uit vijf personen) reeds benoemd. Het gaat hier om <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> personendie <strong>de</strong> ra<strong>de</strong>n <strong>van</strong> bestuur en toezicht <strong>van</strong> Lentis vormen. 43 De tweekoppige directie <strong>van</strong>Forint is tevens <strong>de</strong> directie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (personele unie). Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> isechter geen on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> bestuursstichting <strong>van</strong> Lentis. Er is een mandaatovereenkomst<strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur met <strong>de</strong> directie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> waardoor <strong>de</strong> zeggenschapover <strong>de</strong> dagelijkse gang <strong>van</strong> zaken is neergelegd bij <strong>de</strong> directie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> (o.a.tekenbevoegdheid). Door <strong>de</strong>ze mandaatovereenkomst staat <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur op eenbehoorlijke afstand <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, aldus <strong>de</strong> algemeen directeur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong>. Al met al is volgens <strong>de</strong> geïnterview<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> Lentis eenre<strong>de</strong>lijk werkbaar integratiemo<strong>de</strong>l gevon<strong>de</strong>n waarin ook recht wordt gedaan aan <strong>de</strong>toezichtsrol <strong>van</strong> Justitie en <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>/Lentis.Zie voor <strong>de</strong> inrichting <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> ver<strong>de</strong>r <strong>het</strong> organigram in bijlage 2.Met ingang <strong>van</strong> 2008 heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>de</strong> huisstijl overgenomen <strong>van</strong> Lentis/Forint,en is ook dui<strong>de</strong>lijk dat IZZ/FPA, AFPN en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> gezamenlijk <strong>de</strong>el uitmaken <strong>van</strong>Forint. Dat neemt niet weg dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> bewust als zelfstandige entiteit wordtgepositioneerd, bijvoorbeeld met een eigen website. Ver<strong>de</strong>r hebben <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> ra<strong>de</strong>n<strong>van</strong> bestuur en toezicht als stelregel dat overleg over <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> steevast inGroningen (en niet in Zuidlaren) plaatsvindt. Volgens <strong>de</strong> geïnterview<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad<strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> Lentis is ook bewust een aantal faciliteiten die gecombineerd had<strong>de</strong>n43 Inmid<strong>de</strong>ls is één lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichting géén lid meer <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht <strong>van</strong>Lentis, <strong>van</strong>wege <strong>het</strong> daar bereiken <strong>van</strong> <strong>de</strong> maximale zittingsperio<strong>de</strong>.29


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kunnen wor<strong>de</strong>n met die in Zuidlaren (zoals technische en civiele diensten) afzon<strong>de</strong>rlijkbeschikbaar gehou<strong>de</strong>n in Groningen. Uitgangspunt is dat bei<strong>de</strong> partijen beter moetenwor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenwerking, aldus <strong>het</strong> hoofd business control <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>.3.5 ConclusiesDe <strong>verzelfstandiging</strong> in 2008 vindt plaats nadat een ingrijpend veran<strong>de</strong>ringsproces op gang isgebracht binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Daarbij is in relatief korte tijd <strong>de</strong> instellingomgevormd <strong>van</strong> een kliniek waar <strong>van</strong> alles mis was tot een <strong>FPC</strong> dat (blijkens <strong>de</strong> rapporten<strong>van</strong> <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Sanctietoepassing en <strong>de</strong> Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg) op alleterreinen bovengemid<strong>de</strong>ld scoort. De <strong>verzelfstandiging</strong> brengt geen majeure wijzigingen aanin <strong>de</strong> positie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> binnen Lentis, <strong>de</strong>els omdat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> expliciet alszelfstandige eenheid wordt gepositioneerd, <strong>de</strong>els omdat <strong>de</strong> feitelijke bestuurlijke inbeddingin Lentis met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> “slechts” wordt geformaliseerd.Daarmee is niet gezegd dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> niets om <strong>het</strong> lijf zou hebben gehad. In <strong>de</strong> nuvolgen<strong>de</strong> hoofdstukken wordt bezien welke effecten <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> heeft gehad opeen drietal terreinen: behan<strong>de</strong>lkwaliteit en samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen (hoofdstuk 4); bestuur en toezicht (hoofdstuk 5); bedrijfsvoering (hoofdstuk 6).30


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>4. Behan<strong>de</strong>lkwaliteit en samenwerking in <strong>de</strong>forensische zorgketenIn dit hoofdstuk beste<strong>de</strong>n we aandacht aan enkele aspecten <strong>van</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit enketensamenwerking: capaciteit, in-, door- en uitstroom en samenwerking in <strong>de</strong> keten (paragraaf 4.1); integratie <strong>van</strong> zorg en beveiliging (paragraaf 4.2); behan<strong>de</strong>lkwaliteit (paragraaf 4.3); on<strong>de</strong>rzoek (paragraaf 4.4).Net als in <strong>de</strong> hierna volgen<strong>de</strong> hoofdstukken 5 en 6 staan in dit hoofdstuk vooral <strong>de</strong>resultaten <strong>van</strong> <strong>de</strong> gehou<strong>de</strong>n interviews centraal. Daarnaast wor<strong>de</strong>n enkele kwantitatievegegevens gepresenteerd. 444.1 Capaciteit, in-, door- en uitstroom en samenwerking in <strong>de</strong> keten4.1.1 InterviewresultatenDoor <strong>de</strong> geïnterview<strong>de</strong>n is vooral ingegaan op <strong>de</strong> door- en uitstroom. Volgens <strong>de</strong> algemeendirecteur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> komt <strong>de</strong> doorstroom <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> recent goed op gangen er ontstaat nu langzamerhand een – regionaal – zorgcircuit. Ook <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> ziet vooruitgang in <strong>het</strong> aantal mensen met een transmuraal verlof.In <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n waren dit er een à twee per jaar, nu zitten er een stuk of zes bij Lentis. Ookzijn er mensen geplaatst in een woonvoorziening. De doorstroom naar <strong>het</strong> langdurigezorgteam <strong>van</strong> <strong>de</strong> poli gaat ook veel beter en er gaan meer mensen naar <strong>de</strong> FPA.Door verschillen<strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten wordt benadrukt dat <strong>de</strong> door- en uitstroom echterafhangen <strong>van</strong> tal <strong>van</strong> factoren, waardoor <strong>het</strong> lastig is om nu, in 2011, een eventueelverhoog<strong>de</strong> door- en uitstroom te koppelen aan <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in 2008.Ten eerste is door <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>het</strong> hoofdbeveiliging in <strong>de</strong> interviews gesteld dat <strong>de</strong> uitstroom me<strong>de</strong> afhankelijk is <strong>van</strong> hoe in <strong>het</strong> tbsveldin algemene zin wordt aangekeken tegen beëindiging <strong>van</strong> tbs en proefverloven. Hetsysteem is volgens hen lange tijd verkrampt geweest, naar aanleiding <strong>van</strong> allerlei inci<strong>de</strong>nten.Door betere risicotaxatie en betere beeldvorming ten aanzien <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n zijn er <strong>de</strong>laatste jaren weer meer transmurale en proefverloven, maar daar heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>niets mee te maken gehad.44 De perio<strong>de</strong> waarop <strong>de</strong> gegevens betrekking hebben verschilt naar gelang <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> bron. Voor <strong>de</strong>jaarverslagen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> geldt dat <strong>de</strong>ze <strong>van</strong>af 2002 in een re<strong>de</strong>lijk uniform format beschikbaarzijn. Voor <strong>de</strong> data uit <strong>het</strong> MITS geldt dat <strong>de</strong>ze beschikbaar zijn gesteld <strong>van</strong>af 2004 en soms 2005.31


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Ten twee<strong>de</strong> wijst een respon<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> VenJ er op dat doorstroom ook afhangt <strong>van</strong> <strong>de</strong>mogelijkhe<strong>de</strong>n die el<strong>de</strong>rs binnen <strong>de</strong> forensische zorg wor<strong>de</strong>n gebo<strong>de</strong>n. Ook in een situatie<strong>van</strong> vergaan<strong>de</strong> samenwerking, zoals tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en Lentis, kost <strong>het</strong> veelenergie en aandacht om lastige cliënten een plek te geven binnen <strong>de</strong> GGZ. De FPA <strong>van</strong> Lentisheeft een eigen leiding en <strong>het</strong> is not done binnen <strong>de</strong> GGZ dat een on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el rechtstreeksopdrachten krijgt <strong>van</strong> een raad <strong>van</strong> bestuur over <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> patiënten, laat staan dat zedie opdrachten dan uitvoert. De verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> door- en uitstroom was nadrukkelijk één<strong>van</strong> <strong>de</strong> doelstellingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> en er werd geprobeerd om daarop te sturen,maar dat bleek lastig. Voor een betere samenwerking tussen tbs-klinieken en GGZ moetvolgens <strong>de</strong>ze respon<strong>de</strong>nt lager in <strong>de</strong> organisaties <strong>het</strong> besef ontstaan dat een tbs-gestel<strong>de</strong>helemaal niet zo gevaarlijk meer is wanneer hij al ver in zijn behan<strong>de</strong>ling is. Inmid<strong>de</strong>ls is mendaar volgens hem wel ver<strong>de</strong>r mee gekomen, maar in eerste instantie was zowel DJI als <strong>de</strong>raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>/Lentis daar te naïef in. Ook een an<strong>de</strong>re VenJ-respon<strong>de</strong>nt geeftaan dat <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> doorstroom echt iets is wat op <strong>de</strong> lange termijn moetwor<strong>de</strong>n bezien. Daarbij is <strong>het</strong> ook nog zo dat we nu <strong>van</strong> een perio<strong>de</strong> <strong>van</strong> schaarste naar eenperio<strong>de</strong> met overcapaciteit gaan, <strong>het</strong>geen <strong>het</strong> vergelijken <strong>van</strong> in-, door- en uitstroomcijfersin <strong>de</strong> tijd bemoeilijkt.Ten <strong>de</strong>r<strong>de</strong>, zo is gesteld door le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> Lentis, vindt door- enuitstroom <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> lan<strong>de</strong>lijk plaats en niet noodzakelijkerwijs in <strong>de</strong> regiowaar <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> samenwerkt met <strong>de</strong> GGZ. Het <strong>FPC</strong> krijgt tbs-gestel<strong>de</strong>n uit <strong>het</strong> hele land en zestromen ook uit naar vervolgvoorzieningen in <strong>het</strong> hele land. De algemeen directeur <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> geeft aan dat er dan ook in toenemen<strong>de</strong> mate contracten wor<strong>de</strong>naangegaan met an<strong>de</strong>re GGZ-instellingen waar men transmurale patiënten plaatst, zoals <strong>de</strong>FPA’s Heiloo en Altrecht. Zowel op instellingsniveau als op <strong>het</strong> niveau <strong>van</strong> <strong>de</strong> individuelepatiënt wor<strong>de</strong>n er samenwerkingsovereenkomsten gesloten waarin verantwoor<strong>de</strong>lijkhe<strong>de</strong>nhel<strong>de</strong>r zijn omschreven en tariefstelling is vastgelegd. Dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> dat nuzelfstandig kan doen, is wel een effect <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, zo stelt <strong>de</strong>behan<strong>de</strong>ldirecteur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>. Vanuit <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ wordt ditstandpunt niet door ie<strong>de</strong>reen on<strong>de</strong>rschreven. Eén VenJ-respon<strong>de</strong>nt stelt dat <strong>de</strong>samenwerkingsmogelijkhe<strong>de</strong>n voor <strong>de</strong> rijksklinieken in<strong>de</strong>rdaad geringer zijn en <strong>de</strong>samenwerking veelal een vrijblijven<strong>de</strong>r karakter heeft. Een an<strong>de</strong>re VenJ-respon<strong>de</strong>nt stelthier echter tegenover dat <strong>het</strong> maar <strong>de</strong> vraag is of een intensievere samenwerking met <strong>de</strong>GGZ-sector niet zou hebben gekund wanneer <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> een rijkskliniek zou zijngebleven. 45Naast <strong>de</strong> doorstroom <strong>van</strong> patiënten binnen <strong>de</strong> zorgketen zijn er in <strong>de</strong> interviews nog an<strong>de</strong>revoorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong> samenwerking in <strong>de</strong> keten genoemd, zoals in <strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> opleidingen (zieparagraaf 6.2.5). Uiteraard is er <strong>de</strong> samenwerking op directieniveau (<strong>de</strong> bei<strong>de</strong> directeuren<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> vormen ook <strong>de</strong> directie <strong>van</strong> Forint). Deze duo-constructie qua45 Zie over <strong>de</strong> samenwerkingsmogelijkhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> rijksklinieken ook hoofdstuk 8.32


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>directie met Lentis/Forint werkt volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht prima. Ook is ersprake <strong>van</strong> samenwerking tussen <strong>de</strong> controllers <strong>van</strong> Lentis en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, metname met <strong>het</strong> oog op kennisuitwisseling over <strong>de</strong> financiering door Justitie, zo stelt <strong>de</strong>algemeen directeur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Ver<strong>de</strong>r wijst hij er op dat Forint met ingang<strong>van</strong> 1 januari 2011 gezamenlijke programmalei<strong>de</strong>rs heeft aangesteld die zowel bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> als bij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> Forint <strong>de</strong> taak hebben om kennis endoorstroom te vergroten, bijv. voor ze<strong>de</strong>n<strong>de</strong>linquenten, mensen met autistisch spectrumstoornissen of psychotische patiënten. Dat had volgens hem niet gekund wanneer <strong>de</strong> Van<strong>Mesdag</strong> niet verzelfstandigd was. On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> programmalei<strong>de</strong>rs werken <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lcoördinatorendie eindverantwoor<strong>de</strong>lijk zijn voor <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> individuele patiënten.Er wor<strong>de</strong>n nu gezamenlijke beleidsplannen opgesteld en er is volgens <strong>de</strong> algemeen directeurveel meer mogelijk dan in <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n.4.1.2 Kwantitatieve gegevensIn on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> tabel en grafiek wordt allereerst weergegeven hoe <strong>de</strong> capaciteit <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zich heeft ontwikkeld.Tabel en figuur 4.1 Aantal verpleeg<strong>de</strong>n Van <strong>Mesdag</strong> absoluut (linkeras) en marktaan<strong>de</strong>el (exclusiefLongstay) in procenten (rechter as)2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Aantal verpleeg<strong>de</strong>n 179 188 193 200 215 227 226Marktaan<strong>de</strong>el % (excl. longstay) 14,2 13,7 13,0 12,3 12,5 12,7 12,6Bron: MITS (DJI)Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> heeft sinds 2007 een stabiel marktaan<strong>de</strong>el in <strong>de</strong> tbs-sector. Het aantalverpleeg<strong>de</strong>n vertoont een flinke groei (die afvlakt in <strong>de</strong> meer recente jaren), maar dat is nietan<strong>de</strong>rs voor <strong>de</strong> overige <strong>FPC</strong>’s.33


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>De bezettingsgraad (daadwerkelijke bezetting afgezet tegen <strong>de</strong> beschikbare capaciteit, in <strong>de</strong>maand januari) schommelt nogal (ook dat geldt voor <strong>de</strong> overige <strong>FPC</strong>’s) maar laat wel eendui<strong>de</strong>lijke stijging zien sinds 2008. 46Tabel en figuur 4.2. Bezettingsgraad (daadwerkelijke bezetting t.o.v. beschikbare capaciteit) justitiëleklinieken in januari-maan<strong>de</strong>n2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010<strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 94,5% 98,9% 99,0% 98,7% 93,7% 97,1% 98,8%Rijksklinieken 93,4% 96,1% 93,8% 96,4% 100,7% 92,2% 92,3%Particuliere klinieken 100,6% 97,7% 95,0% 98,1% 96,9% 98,1% 96,6%Bron: MITS (DJI)Overigens wijken <strong>de</strong> hier gebruikte cijfers over <strong>de</strong> bezettingsgraad (uit MITS) af <strong>van</strong> <strong>het</strong>geendoor <strong>het</strong> FCP Van <strong>Mesdag</strong> zelf in haar jaarverslagen wordt gemeld aangezien daar wordtuitgegaan <strong>van</strong> <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> gerealiseer<strong>de</strong> bezettingsgraad over <strong>het</strong> hele jaar. Voor <strong>de</strong>volledigheid geven we hier ook <strong>de</strong> cijfers uit <strong>de</strong> jaarverslagen weer (tabel 4.3). Volgens <strong>de</strong>zeopgave ligt <strong>de</strong> bezettingsgraad in recente jaren on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> 100%, <strong>het</strong>geen overeenkomt met<strong>de</strong> algemene ontwikkeling naar een situatie <strong>van</strong> overcapaciteit in <strong>de</strong> tbs-sector, zoalsgesc<strong>het</strong>st in hoofdstuk 2.46 Hierbij moet wor<strong>de</strong>n opgemerkt dat in <strong>de</strong> grafiek <strong>de</strong> grilligheid <strong>van</strong> <strong>het</strong> verloop <strong>van</strong> <strong>de</strong> bezettingsgraad flinkwordt uitvergroot doordat op <strong>de</strong> verticale as begonnen is met <strong>de</strong> waar<strong>de</strong> 86%.34


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Tabel 4.3 Bezettingsgraad <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Gerealiseer<strong>de</strong>bezettingsgraad(gemid<strong>de</strong>ld over <strong>het</strong>betreffen<strong>de</strong> jaar) in %Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-20102002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 201099,8 101,3 100,2 100,6 101,3 102,1 99,1 97,6 98,8%Voor wat betreft <strong>de</strong> instroom, biedt tabel 4.4 inzicht in <strong>het</strong> aantal eerste opnames zoals diein <strong>de</strong> 2002-2010 hebben plaatsgevon<strong>de</strong>n in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Opvallend – in vergelijkingmet an<strong>de</strong>re jaren – is <strong>het</strong> geringe aantal eerste opnames in 2007 en 2010. Overigenshanteer<strong>de</strong> DForZo in 2010 als regel dat geen toeleiding plaatsvond <strong>van</strong> nieuwe patiëntennaar klinieken met een bezettingsgraad boven <strong>de</strong> 95% (<strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> 95%-regel). Met <strong>het</strong>oog op <strong>de</strong> oplevering <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwbouw in 2011 is die regel voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> per 1oktober 2010 opgeheven (Jaarverslag <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2010, p. 8).Tabel 4.4 Instroom, voldoen aan eerste opnames <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 201023 30 23 21 39 9 34 32 13Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-2010Voor wat betreft <strong>de</strong> doorstroom is <strong>het</strong> <strong>van</strong> belang eerst te kijken naar verlofmarges entransmurale verloven. On<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> grafieken geven inzicht in <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> gestartebegelei<strong>de</strong> en onbegelei<strong>de</strong> verlofmarges en gestarte transmuraal verloven (steeds per 100bezette plaatsen) bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, vergeleken met <strong>de</strong> particuliere klinieken en <strong>de</strong>twee rijksklinieken.Ten aanzien <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal gestarte begeleid verlofmarges (figuur 4.3) zijn er in <strong>de</strong>jaren 2006-2007 nauwelijks verschillen te on<strong>de</strong>rkennen tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> soortenklinieken. Bij <strong>de</strong> particuliere klinieken neemt <strong>het</strong> aantal gestarte begeleid verlofmargesdaarna gelei<strong>de</strong>lijk toe (met een geringe terugloop <strong>van</strong>af 2010). In 2008 ligt dit aantal voor<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> echter dui<strong>de</strong>lijk lager. Dat geldt in min<strong>de</strong>re mate ook voor <strong>de</strong> tweerijksklinieken). In <strong>de</strong> jaren 2009 en 2010 groeien <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> soorten klinieken weernaar elkaar toe.35


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Figuur 4.3 Gestarte begeleid verlofmarges per jaar, per 100 bezette plaatsen (excl. longstay)Bron: MITS (DJI)Iets soortgelijks vin<strong>de</strong>n we terug bij <strong>de</strong> gestarte onbegeleid verlofmarges (figuur 4.4), waarbij een“dip” valt te zien in 2008 bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (maar nu juist met in datzelf<strong>de</strong> jaar een “piek” bij<strong>de</strong> twee rijksklinieken). Ver<strong>de</strong>r convergeren in 2010 <strong>de</strong> aantallen voor <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> soortenklinieken.Figuur 4.4 Gestarte onbegeleid verlofmarges per jaar, per 100 bezette plaatsen (excl. longstay)Bron: MITS (DJI)Het aantal gestarte transmurale verloven neemt bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> sinds 2008 af eniets soortgelijks zien we bij <strong>de</strong> overige klinieken <strong>van</strong>af 2009 (figuur 4.5).36


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Figuur 4.5 Gestarte transmurale verloven per jaar, per 100 bezette plaatsen (excl. longstay)Bron: MITS (DJI)Al met al zijn er in recente jaren (2009 en met name 2010) nauwelijks verschillen inverlofmarges tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> klinieken. Op basis <strong>van</strong> <strong>het</strong> bovenstaan<strong>de</strong> is <strong>het</strong> nietmogelijk ver<strong>de</strong>re conclusies te trekken over <strong>de</strong> ontwikkelingen met betrekking tot <strong>de</strong>doorstroom bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, al dan niet in relatie tot <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, invergelijking met an<strong>de</strong>re klinieken. Wel lijkt voor wat betreft <strong>de</strong> begeleid en onbegeleidverlofmarges 2008 (<strong>het</strong> jaar <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>) een uitzon<strong>de</strong>rlijk jaar te zijn geweestvoor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>.In <strong>de</strong> jaarverslagen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wor<strong>de</strong>n eveneens kwantitatieve gegevens overdoor- en uitstroom gepresenteerd, waarop <strong>de</strong> tabellen 4.5-4.8 zijn gebaseerd (daarbij gaat<strong>het</strong> om absolute aantallen per jaar en is niet gecorrigeerd voor verschillen in grootte <strong>van</strong> <strong>de</strong>populatie).Tabel 4.5 Doorstroom naar vervolgvoorziening Van <strong>Mesdag</strong>2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Aantal patiënten in transmuraalproject (eigen beheer)Plaatsing in een GGZ-voorziening(FPA, APZ, RIBW)(waar<strong>van</strong> in eigen Forint-keten,in %)19 23 10 7 3 1 9 7 88n.b.7n.b.Overige bestemming 7 4 4 3 0 0 0 0 0Totaal 34 34 23 17 19 3 18 15 24Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-20109n.b.7n.b.16n.b.2n.b.944%838%16n.b.37


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Opvallend is dat <strong>de</strong> doorstroom in <strong>de</strong> jaren 2002 en 2003 aanmerkelijk groter was dan inlatere jaren. 47 Een groot <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze uitstroom vond plaats naar transmuralevoorzieningen in eigen beheer <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. In <strong>de</strong> meer recente jaren (2008 en2009) vindt uitstroom voor ongeveer <strong>de</strong> helft <strong>van</strong> <strong>de</strong> gevallen plaats naar een GGZvoorziening,en daarbinnen voor ca. 40% in <strong>de</strong> eigen keten. Volgens <strong>de</strong> meest recentejaarverslagen (2008, p. 13 en 2009, p. 13) heeft <strong>het</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>sproces bijgedragen aan<strong>de</strong> condities om plaatsing binnen <strong>de</strong> “eigen” GGZ-keten <strong>van</strong> Forint te realiseren.Wanneer we, specifiek voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, dat wil zeggen zon<strong>de</strong>r een vergelijking tekunnen maken met an<strong>de</strong>re klinieken, kijken naar <strong>de</strong> aard <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitstroom, dan vallen <strong>de</strong>volgen<strong>de</strong> zaken op:in 2006 von<strong>de</strong>n er – vergeleken met an<strong>de</strong>re jaren – relatief veel overplaatsingen plaats(zie tabel 4.6);in 2008, 2009 en 2010 vond er – vergeleken met an<strong>de</strong>re jaren – relatief veel uitstroomplaats in <strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-maatregel (zie tabel 4.7);ook <strong>het</strong> absolute aantal proefverloven nam in <strong>de</strong>ze jaren toe, nadat er in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong>2005-2007 een – met an<strong>de</strong>re jaren vergeleken – relatief gering aantal proefverlovenplaatsvond (zie tabel 4.8).Tabel 4.6 Overplaatsingen Van <strong>Mesdag</strong>2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Overplaatsing naar an<strong>de</strong>re tbskliniek(inclusief FPK)*19 22 11 17 38 10 10 19 17Overplaatsing naar Justitievoorziening0 1 1 7 5 1 0 0 0Overige bestemming 7 0 0 0 0 2 0 0 0Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-2010*= betreft zowel ruilingen als herselectiesTabel 4.7 Uitstroom per vertrekcategorie (exclusief proefverloven) Van <strong>Mesdag</strong>2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Beëindiging tbs cf.verlengingsadvies kliniek3 6 5 1 2 3 3 3 11Beëindiging tbs contrairverlengingsadvies kliniek1 2 1 1 0 0 1 1 1Voorwaar<strong>de</strong>lijke beëindiging tbsmaatregel1 5 4 5 4 2 10 7 11Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-201047 De uitzon<strong>de</strong>rlijk lage doorstroom in 2007 is terug te voeren op tij<strong>de</strong>lijke sluiting <strong>van</strong> enkele eigen transmuralevoorzieningen wegens <strong>het</strong> niet voldoen aan brandveiligheidseisen.38


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Tabel 4.8 Proefverloven Van <strong>Mesdag</strong>2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Aantal proefverloven gestarttij<strong>de</strong>ns verslagperio<strong>de</strong>5 7 12 2 3 2 10 7 7Aantal proefverloveningetrokken tij<strong>de</strong>ns2 1 5 3 1 0 0 0 2verslagperio<strong>de</strong>Proefverloven die leid<strong>de</strong>n tot(voorwaar<strong>de</strong>lijk) ein<strong>de</strong> tbs0 1 3 3 2 2 7 8 11Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-20104.1.3 ConclusieUit <strong>de</strong> interviews komt naar voren dat binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>de</strong> indruk leeft dat samenwerking in<strong>de</strong> keten en doorstroom inmid<strong>de</strong>ls op gang zijn gekomen. Die ontwikkeling wordt echternauwelijks gestaafd door <strong>de</strong> kwantitatieve gegevens. We zien weliswaar dat er <strong>de</strong> laatstejaren relatief veel doorstroom binnen <strong>de</strong> eigen Lentis-keten plaatsvindt, maar <strong>de</strong> totaledoor- en uitstroom ligt in absolute aantallen lager dan in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2002-2004. Bovendiengeven verschillen<strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten (zowel <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> zelf als <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong><strong>het</strong> ministerie) aan dat <strong>het</strong> lastig is een eventueel verhoog<strong>de</strong> door- en uitstroom te koppelenaan <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. Door <strong>het</strong> meren<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten wordt wel gesteld dat<strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>de</strong> samenwerkingsmogelijkhe<strong>de</strong>n heeft vergroot, maar blijkbaar hebben<strong>de</strong> ontstane samenwerkingsverban<strong>de</strong>n nog nauwelijks invloed op <strong>de</strong> daadwerkelijke doorenuitstroom. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wijkt qua aantal begeleid en onbegeleid verlofmarges enaantal transmurale verloven niet af <strong>van</strong> <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re klinieken.4.2 Integratie <strong>van</strong> zorg en beveiliging4.2.1 InterviewresultatenZoals in hoofdstuk 3 beschreven is, heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>van</strong>af 2000 een omslaggemaakt <strong>van</strong> een op beveiliging gerichte instelling naar een op behan<strong>de</strong>ling gerichtezorginstelling.Volgens <strong>de</strong> algemeen directeur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is <strong>de</strong> beveiliging bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> an<strong>de</strong>rs georganiseerd dan bij an<strong>de</strong>re tbs-instellingen. On<strong>de</strong>r <strong>de</strong> noemer “veiligbehan<strong>de</strong>len” is <strong>de</strong> beveiliging in <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling geïntegreerd. Beveiligingsme<strong>de</strong>werkers zijnniet meer me<strong>de</strong>werkers die rondlopen in een uniform, die hun ron<strong>de</strong>s maken en vooralcontrolerend en beherend bezig zijn, maar me<strong>de</strong>werkers met gewone kleding die heel dichttegen <strong>de</strong> sociotherapie aanzitten en die sociotherapeuten on<strong>de</strong>rsteunen in moeilijkesituaties.Wat volgens hem ook an<strong>de</strong>rs is sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, is dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>voor een <strong>de</strong>el haar eigen transport regelt, bijvoorbeeld bij beveiligd verlof en bij rittendichtbij. Dit wordt door <strong>de</strong> patiënten als prettiger ervaren dan transport door DV&O (Dienst39


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Vervoer & On<strong>de</strong>rsteuning, een lan<strong>de</strong>lijke dienst <strong>van</strong> DJI). Ver<strong>de</strong>r maakt <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> een plaatselijk veiligheidsoverleg en wor<strong>de</strong>n er veiligheidsoefeningen gedaan insamenwerking met lokale bedrijven. Dit is goedkoper en sluit beter aan bij <strong>de</strong> eigen situatie.Bij inci<strong>de</strong>nten wordt heel stringent nagegaan wat er verkeerd is gelopen en wat daar<strong>van</strong>geleerd kan wor<strong>de</strong>n.Ook <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> sc<strong>het</strong>sen dit beeld. Er is numeer sprake <strong>van</strong> overreding <strong>van</strong> patiënten en min<strong>de</strong>r <strong>van</strong> <strong>het</strong> gebruik <strong>van</strong> “spierballen”,aldus <strong>de</strong> manager PO&O <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Volgens hem is ook in <strong>de</strong> opleidingentegenwoordig veel meer aandacht voor mentale en fysieke weerbaarheid <strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkers.Me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> <strong>de</strong> Dienst Geïntegreer<strong>de</strong> Beveiliging zijn nu ook inzetbaar op <strong>de</strong>af<strong>de</strong>lingen.De le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur wijzen er op dat er ook fysiek <strong>van</strong> alles is veran<strong>de</strong>rdin <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>kliniek. Het aantal beveilig<strong>de</strong> <strong>de</strong>uren is fors afgenomen zodat binnen <strong>de</strong>kliniek een open situatie is gecreëerd (<strong>van</strong>uit <strong>de</strong> kliniek naar <strong>de</strong> buitenwereld toe zijn er nogwel drie beveiligingssluizen). Naar analogie met <strong>het</strong> verkeer: in plaats <strong>van</strong> een systeem met“stoplichten” zijn er nu “roton<strong>de</strong>s”. De hele aankleding is veran<strong>de</strong>rd (aankleding,kleurstelling, zelfgemaakt meubilair, kunstexposities).De voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiëntenraad heeft <strong>de</strong> indruk dat <strong>de</strong> patiënten in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> nu maximale vrijhe<strong>de</strong>n hebben; er is volgens hem geen an<strong>de</strong>re kliniek waar <strong>de</strong>patiënten zoveel vrijhe<strong>de</strong>n hebben als in <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Vroeger gold er een <strong>de</strong>urenbeleid;patiënten had<strong>de</strong>n een pasje en moesten soms aanbellen om door te wor<strong>de</strong>n gelaten naaran<strong>de</strong>re ruimten. Dat is heel erg veran<strong>de</strong>rd. Ook was <strong>het</strong> vroeger zo dat er vaste tij<strong>de</strong>n warenwaarop er gelucht werd, net zoals in een ge<strong>van</strong>genis. Nu kunnen patiënten tussen half 8 ’sochtends en half 9 ’s avonds gewoon naar buiten. Ver<strong>de</strong>r was er vroeger een groot verschiltussen <strong>de</strong> patiënten <strong>van</strong> <strong>de</strong> oudbouw (mensen met een psychotische kwetsbaarheid) enpatiënten <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwbouw (mensen met persoonlijkheidsstoornissen, hoger in aanzien,sterker). Het was in <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n beleid om <strong>de</strong>ze groepen <strong>van</strong> elkaar te schei<strong>de</strong>n, nu is datuitgangspunt losgelaten en komen bei<strong>de</strong> groepen in <strong>het</strong> behan<strong>de</strong>lhuis. Er is langzaambegonnen met een gezamenlijke kantine voor <strong>de</strong> oud- en nieuwbouw en met gezamenlijkwan<strong>de</strong>len. Vroeger gebeur<strong>de</strong> dat alles on<strong>de</strong>r begeleiding, maar dat is nu <strong>van</strong> <strong>de</strong> baan.De le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiëntenraad hou<strong>de</strong>n volgens <strong>de</strong> voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze raad“toezicht” op hun me<strong>de</strong>patiënten en dat loopt volgens hem goed. Ook <strong>het</strong> hoofd beveiliginggeeft aan dat <strong>de</strong> individuele patiënt meer wor<strong>de</strong>n aangesproken op zijn gedrag. Hij is immersactief verantwoor<strong>de</strong>lijk voor zijn behan<strong>de</strong>ling. Het vrijhe<strong>de</strong>nbeleid bijvoorbeeld is nu veelmeer maatwerk dan voorheen. Een aantal jaren gele<strong>de</strong>n werd veel meer gebruik gemakt <strong>van</strong>collectieve maatregelen die ie<strong>de</strong>reen troffen.Ver<strong>de</strong>r geeft <strong>het</strong> hoofd beveiliging aan dat er door <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> werk wordtgemaakt <strong>van</strong> <strong>het</strong> imago <strong>van</strong> tbs-ers in <strong>de</strong> directe omgeving. Zo spelen er twee teams mee in<strong>de</strong> zaalvoetbalcompetitie (uiteraard spelen ze alleen thuiswedstrij<strong>de</strong>n). Ook is er goedcontact met <strong>de</strong> wijkvereniging.40


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>De vraag is natuurlijk in hoeverre <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> invloed is geweest op <strong>de</strong>zeontwikkelingen. Sommige respon<strong>de</strong>nten geven aan dat <strong>het</strong> gaat om een ontwikkeling die losmoet wor<strong>de</strong>n gezien <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. Zowel <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht als<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad stellen dat er langere tijd sprake is <strong>van</strong> een klein aantalinci<strong>de</strong>nten, als gevolg <strong>van</strong> beleid dat al eer<strong>de</strong>r was ingezet. An<strong>de</strong>re respon<strong>de</strong>nten, zoals <strong>de</strong>algemeen directeur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, benadrukken dat in <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> <strong>de</strong>gekozen lijn <strong>van</strong> veilig behan<strong>de</strong>len <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> wel <strong>de</strong>gelijk invloed heeft gehad. Deinzet <strong>van</strong> beveiligers in behan<strong>de</strong>ltaken, <strong>het</strong> regelen <strong>van</strong> eigen vervoer zijn voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong>zaken waarover <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> nu zelf kan beslissen. In <strong>de</strong> rijkssituatie werd er vooral<strong>van</strong>uit een cultuur <strong>van</strong> beheersing en controle gewerkt terwijl <strong>het</strong> behan<strong>de</strong>lingsperspectieflei<strong>de</strong>nd zou moeten zijn. Voor een particuliere instelling is <strong>het</strong> volgens hem gemakkelijker ditstandpunt in te nemen, uit te dragen en in <strong>de</strong> praktijk te brengen dan voor een instelling diedirect on<strong>de</strong>r VenJ valt.Een VenJ-respon<strong>de</strong>nt stelt dat naar zijn mening particuliere instellingen an<strong>de</strong>rsomgaan met bijvoorbeeld inci<strong>de</strong>nten. In plaats <strong>van</strong> <strong>het</strong> probleem bij VenJ te leggen wordt<strong>het</strong> probleem geïnternaliseerd, omdat men zich meer verantwoor<strong>de</strong>lijk voelt voor <strong>de</strong> eigenorganisatie. Een an<strong>de</strong>re VenJ-respon<strong>de</strong>nt meent echter dat er nauwelijks verschil is tussenrijksklinieken en particuliere klinieken als <strong>het</strong> gaat om <strong>de</strong> integratie <strong>van</strong> beveiliging enbehan<strong>de</strong>ling. Er wordt in <strong>de</strong> hele tbs-sector nu meer door een GGZ-bril gekeken en min<strong>de</strong>rdoor een PI-bril.4.2.2 Kwantitatieve gegevensOn<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong> tabel (tabel 4.9) geeft inzicht in <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal inci<strong>de</strong>nten in<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2002-2009. Daarbij is niet gecorrigeerd voor <strong>de</strong> grootte <strong>van</strong> <strong>de</strong> populatie. Over <strong>de</strong>hele perio<strong>de</strong> is <strong>het</strong> aantal inci<strong>de</strong>nten re<strong>de</strong>lijk stabiel; in 2010 ken<strong>de</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> eenrelatief klein aantal inci<strong>de</strong>nten.41


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Tabel 4.9 Aantal inci<strong>de</strong>nten <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Aantal ontvluchtingen 0 0 0 0 0 0 1 0 0Aantal onttrekkingen 6 5 6 2 1 3 1 2 3Bijzon<strong>de</strong>re voorvallen 48 12 12 23 23 12 8 6 14 6Aantal gegron<strong>de</strong> klachten18 19 18 19 20 27 30 26 10patiëntenAantal geweldplegingen tussen 11 8 4 6 4 2 7 3 3patiëntenGeweldplegingen tegen9 5 5 3 5 5 9 8 9personeelAantal recidive tij<strong>de</strong>ns tbs 0 0 0 0 0 0 0 5 1Totaal 56 49 56 53 42 45 54 58 32Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-2010In vergelijking met <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re tbs-instellingen scoort <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> laag op <strong>het</strong> aantalernstige or<strong>de</strong>verstoringen/inci<strong>de</strong>nten, zo blijkt uit figuur 4.6. Bij <strong>de</strong>ze figuur (en bij figuren4.7 en 4.8) moet uitdrukkelijk als kanttekening wor<strong>de</strong>n geplaatst dat er verschillen bestaantussen instellingen in <strong>de</strong> registratiepraktijk <strong>van</strong> inci<strong>de</strong>nten.Figuur 4.6 Ernstige or<strong>de</strong>verstoring per kliniek (aantal inci<strong>de</strong>nten per 100 patiënten)Bron: MITS (DJI)Wanneer we na<strong>de</strong>r ingaan op geweldsinci<strong>de</strong>nten (figuren 4.7 en 4.8), dan blijkt dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> ook op dat terrein iets bene<strong>de</strong>n gemid<strong>de</strong>ld scoort.48 Bijzon<strong>de</strong>re voorvallen zijn: natuurlijke dood, suïci<strong>de</strong>, overige onnatuurlijke dood, geweldsinci<strong>de</strong>nten exclusiefdie tussen patiënten en tegen personeel, en inci<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> politiek gevoelige, publiciteitsgevoelige aard.42


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Figuur 4.7 Geweld (incl. gijzeling) tegen verpleeg<strong>de</strong>n (aantal inci<strong>de</strong>nten per 100 patiënten)Bron: MITS (DJI)Figuur 4.8 Geweld (incl. gijzeling) tegen personeel (aantal inci<strong>de</strong>nten per 100 patiënten)Bron: MITS (DJI)4.2.3 ConclusiesDui<strong>de</strong>lijk is dat er sinds 2000 bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> serieus werk gemaakt is <strong>van</strong> <strong>de</strong>integratie <strong>van</strong> behan<strong>de</strong>ling en beveiliging. Het <strong>FPC</strong> kent – na <strong>de</strong> roerige perio<strong>de</strong> vóór 2000 –nu reeds lange tijd een stabiel en – in vergelijking met <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re klinieken –bene<strong>de</strong>ngemid<strong>de</strong>ld aantal inci<strong>de</strong>nten. De meningen over <strong>de</strong> rol <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in<strong>de</strong>ze ontwikkeling verschillen. Volgens sommigen heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> een positiefversterkend effect gehad op dit proces, volgens an<strong>de</strong>ren heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> niet ofnauwelijks invloed gehad.43


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>4.3 Behan<strong>de</strong>lkwaliteit en on<strong>de</strong>rzoek4.3.1 InterviewresultatenVoor wat betreft <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit wordt door verschillen<strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> gewezen op <strong>de</strong> HKZ-certificering 49 (in 2007) en <strong>de</strong> positieve inspectierapporten(zie ook hoofdstuk 3). Volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur is <strong>de</strong> organisatie in ditopzicht enorm geprofessionaliseerd en veel transparanter dan voorheen.Inhou<strong>de</strong>lijk is er op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> behan<strong>de</strong>ling volgens <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur <strong>van</strong><strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> niets veran<strong>de</strong>rd sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. Ook in <strong>de</strong> rijkssituatiebemoei<strong>de</strong> Justitie zich niet met <strong>de</strong> inhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lingen. Wel is <strong>het</strong> ministerie, in<strong>het</strong> ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> “Zichtbare zorg”, bezig met <strong>het</strong> ontwikkelen <strong>van</strong> indicatoren op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong><strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit, maar dat staat los <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. De indicatoren gel<strong>de</strong>nimmers voor alle instellingen. Inhou<strong>de</strong>lijk wor<strong>de</strong>n er door <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur welvraagtekens geplaatst bij <strong>de</strong> indicatoren. De uitkomsten <strong>van</strong> een tbs-behan<strong>de</strong>ling liggenimmers ver in <strong>de</strong> toekomst. Binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wordt daarom vooral gekeken naarfactoren (levensdomeinen) die in <strong>het</strong> individuele geval voor <strong>het</strong> plegen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>de</strong>lictrele<strong>van</strong>t zijn geweest. Als die factoren een verbetering laten zien, dan is <strong>de</strong> kans op recidiveafgenomen. Dit meetinstrument is binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> ontwikkeld. Met an<strong>de</strong>re<strong>FPC</strong>’s heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> een instrument voor risicotaxatie ontwikkeld en eeninstrument voor vroegsignalering. Ver<strong>de</strong>r is men bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> begonnen met socialenetwerkanalyse, en inmid<strong>de</strong>ls is dit een samenwerkingsproject waarbij meer<strong>de</strong>re kliniekenzijn betrokken.Op on<strong>de</strong>rzoeksterrein timmert <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> naar eigen zeggen stevig aan <strong>de</strong> weg.On<strong>de</strong>rzoek en ontwikkeling binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is gericht op vier thema’s dieessentieel zijn voor <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit: risicotaxatie, signaleringsplan, socialenetwerkanalyse en <strong>het</strong> instrument voor behan<strong>de</strong>levaluatie. Het <strong>FPC</strong> werkt wel metuniversiteiten samen, maar daar zit geringe <strong>de</strong>skundigheid op gebied <strong>van</strong> <strong>de</strong> forensischepsychiatrie. De <strong>de</strong>skundigheid zit volgens <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>toch vooral binnen <strong>de</strong> klinieken. Binnen <strong>het</strong> Rob Giel on<strong>de</strong>rzoekscentrum (RGOc, eensamenwerkingsverband met o.a. <strong>het</strong> UMC Groningen) is <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> trekker <strong>van</strong> <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rzoekslijn forensische psychiatrie.Met Lentis wordt ook samengewerkt op on<strong>de</strong>rzoeksterrein. Lentis wil graag eenon<strong>de</strong>rzoekserkenning en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wordt daarin on<strong>de</strong>rgebracht als topklinischeaf<strong>de</strong>ling. Men probeert <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoeksbeleid <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee instellingen bij elkaar te brengen.Dit is echter nog in ontwikkeling, aldus <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur. Volgens henhebben al <strong>de</strong>ze activiteiten wel een positief effect op <strong>de</strong> professionalisering en attractiviteit<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> als werkgever.49 HKZ staat voor Harmonisatie Kwaliteitsbeoor<strong>de</strong>ling in <strong>de</strong> Zorgsector. De Stichting HKZ is belast met auditingen certificering <strong>van</strong> zorginstellingen.44


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>4.3.2 Kwantitatieve gegevensHet is niet mogelijk gebleken om uit <strong>de</strong> jaarverslagen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kwantitatievegegevens af te lei<strong>de</strong>n met betrekking tot behan<strong>de</strong>lkwaliteit en on<strong>de</strong>rzoek, doordat <strong>de</strong> opzeten in<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> <strong>de</strong> jaarverslagen in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2002-2010 daarvoor te veel verschilt. Wel isnagegaan of <strong>de</strong> “wapenfeiten” waar<strong>van</strong> in <strong>de</strong> interviews gewag wordt gemaakt(ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>het</strong> risico-taxatie-instrument, instrument voor signaleringsplannen,netwerkanalyse, behan<strong>de</strong>levaluatie, on<strong>de</strong>rzoekssamenwerking) on<strong>de</strong>rsteund wor<strong>de</strong>n door<strong>de</strong> informatie in <strong>de</strong> jaarverslagen en dat bleek <strong>het</strong> geval.Vergelijkend cijfermateriaal met betrekking tot <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit <strong>van</strong> tbskliniekenis niet voorhan<strong>de</strong>n, al wordt soms een korte gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> verblijfsduur alskwaliteitsaspect opgevoerd. Uit tabel en figuur 4.9 blijkt dat er voor wat betreft <strong>de</strong>gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> verblijfsduur bij uitstroom nauwelijks verschillen zijn tussen klinieken, maar dat<strong>de</strong> verblijfsduur voor alle klinieken sinds 2006 een stijgen<strong>de</strong> lijn vertoont.Tabel en figuur 4.9 Ontwikkeling gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> verblijfsduur bij uitstroom in maan<strong>de</strong>n2004 2006 2008 2010<strong>FPC</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> 87,9 84,4 104,5 111,4Rijksklinieken 76,0 80,7 100,4 104,5Private klinieken 72,5 86,0 95,4 111,9Bron: MITS (DJI)Hoewel recidivecijfers <strong>het</strong> ultieme criterium lijken om <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit <strong>van</strong> <strong>FPC</strong>’s tebeoor<strong>de</strong>len, kleven aan <strong>het</strong> praktisch gebruik <strong>van</strong> <strong>de</strong>rgelijke cijfers grote na<strong>de</strong>len dieverband hou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> lange observatieperio<strong>de</strong> die nodig is om hier een enigszinsbetrouwbaar beeld <strong>van</strong> te krijgen. De belangrijkste factoren die tot <strong>de</strong> noodzaak <strong>van</strong> eenlange observatieperio<strong>de</strong> lei<strong>de</strong>n zijn <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> die in acht moet wor<strong>de</strong>n genomen voor <strong>de</strong>45


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>doorwerking <strong>van</strong> een beleidswijziging op <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling, <strong>de</strong> duur <strong>van</strong> <strong>de</strong>behan<strong>de</strong>ling zelf, en <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> die na vrijlating noodzakelijk is om recidive enigszins zinvolin kaart te kunnen brengen. Zelfs indien <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zoals die bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> onmid<strong>de</strong>llijk tot een nieuw behan<strong>de</strong>lregime zou hebben geleid (quod non), duurt<strong>het</strong> enkele jaren voordat voldoen<strong>de</strong> verpleeg<strong>de</strong>n zijn uitgestroomd die volledig on<strong>de</strong>r ditnieuwe regime zijn behan<strong>de</strong>ld. Bovendien is uit historische recidivecijfers bekend dat bijvrijgelatenen vaak pas na jaren recidive wordt geconstateerd (Bregman en Wartna, 2010).Conclu<strong>de</strong>rend moet wor<strong>de</strong>n gesteld dat momenteel nog niets kan wor<strong>de</strong>n gezegd oververan<strong>de</strong>ringen in recidivecijfers sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en datdit ook in <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren niet goed mogelijk zal zijn.4.3.3 ConclusiesOok op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit en on<strong>de</strong>rzoek heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>onmiskenbaar een positieve ontwikkeling doorgemaakt. Door geen <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten isechter gesteld dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> op <strong>de</strong>ze ontwikkeling een effect heeft gehad.4.4 Knelpunten in <strong>de</strong> huidige situatieIn <strong>de</strong> interviews is ook gevraagd naar eventuele knelpunten in <strong>de</strong> huidige situatie en of dieknelpunten wellicht samenhangen met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>.In <strong>de</strong> huidige situatie doen zich volgens <strong>de</strong> voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiëntenraad envolgens <strong>het</strong> hoofd beveiliging knelpunten voor met betrekking tot <strong>het</strong> verlofbeleid. Doordat<strong>het</strong> aantal verlofbewegingen toeneemt, is er een capaciteitsprobleem bij <strong>de</strong> begeleiding <strong>van</strong>verloven. De duur en <strong>de</strong> frequentie <strong>van</strong> <strong>de</strong> begelei<strong>de</strong> verloven zijn inmid<strong>de</strong>ls als gevolg <strong>van</strong>dit probleem teruggebracht <strong>het</strong>geen <strong>de</strong> voortgang <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling kan vertragen. Ditknelpunt lijkt vooral terug te voeren op <strong>de</strong> toename <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal verlofbewegingen, maarvolgens <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad is <strong>het</strong> capaciteitsgebrek bij <strong>de</strong> begeleiding <strong>van</strong> verloven ook<strong>het</strong> gevolg <strong>van</strong> wijzigingen in <strong>de</strong> om<strong>van</strong>g en samenstelling <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel, die te makenhebben met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. Sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> is volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad <strong>het</strong> aantal personeelsle<strong>de</strong>n teruggebracht. Bovendien komen er volgens<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad steeds min<strong>de</strong>r mensen binnen met eenbeveiligingsachtergrond, on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> relatief te lage salarissen voor ditpersoneel bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>.4.5 ConclusiesOp <strong>de</strong> in dit hoofdstuk behan<strong>de</strong>l<strong>de</strong> terreinen heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zich in <strong>de</strong>achterliggen<strong>de</strong> perio<strong>de</strong> positief ontwikkeld, zowel in <strong>de</strong> perceptie <strong>van</strong> geïnterview<strong>de</strong>n <strong>van</strong><strong>het</strong> <strong>FPC</strong> zelf als in <strong>de</strong> perceptie <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie. Dat beeld strookt met <strong>de</strong> uitkomsten <strong>van</strong><strong>de</strong> inspectierapporten zoals die in hoofdstuk 3 zijn weergegeven.Op <strong>de</strong> positieve ontwikkeling op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit en <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoekheeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> niet of nauwelijks effect gehad. Dat geldt volgens sommigerespon<strong>de</strong>nten ook voor <strong>de</strong> vergelijkbare ontwikkeling bij <strong>de</strong> integratie <strong>van</strong> behan<strong>de</strong>ling en46


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>beveiliging. Volgens an<strong>de</strong>ren heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>de</strong> betreffen<strong>de</strong> ontwikkelingen wel<strong>de</strong>gelijk positief beïnvloed. Voor wat betreft <strong>de</strong> doorstroom en samenwerking in <strong>de</strong>forensische zorgketen geldt dat in <strong>de</strong> perceptie <strong>van</strong> <strong>de</strong> meeste betrokkenen daadwerkelijksamenwerking binnen <strong>de</strong> forensische zorgketen op gang is gebracht (en heeft <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> daar een positieve rol in gespeeld) maar die samenwerking heeft zich (nog)niet weerspiegelt in <strong>de</strong> (doorstroom)cijfers. Dui<strong>de</strong>lijk is ver<strong>de</strong>r dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> voorwat betreft <strong>de</strong> verlofpraktijk meegaat in <strong>de</strong> algemene ontwikkeling. Ook hier speelt <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> geen rol.47


48<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>5. Bestuur en toezichtDe meest belangrijke wijzigingen zoals die in 2000 zijn doorgevoerd in <strong>de</strong> bestuursstructuur<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn reeds beschreven in paragraaf 3.3. De <strong>verzelfstandiging</strong> heeftdaarin geen wezenlijke veran<strong>de</strong>ring gebracht. In <strong>de</strong> statuten <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe stichting is <strong>de</strong>feitelijke situatie overgenomen waarbij <strong>de</strong> ra<strong>de</strong>n <strong>van</strong> bestuur en toezicht <strong>van</strong> Lentis <strong>de</strong>zelf<strong>de</strong>functie voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> vervullen. Ook voor wat betreft <strong>het</strong> externe toezicht door<strong>de</strong> bei<strong>de</strong> inspecties (Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg en Inspectie voor <strong>de</strong>Sanctietoepassing) is er door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> niets veran<strong>de</strong>rd.Zoals beschreven is in hoofdstuk 2 heeft <strong>de</strong> overgang <strong>van</strong> een rijkskliniek naar eenparticuliere kliniek vooral gevolgen voor <strong>de</strong> relatie met <strong>het</strong> ministerie, in <strong>de</strong> zin <strong>van</strong> eengewijzig<strong>de</strong> sturings- en verantwoordingsrelatie. In dit hoofdstuk beste<strong>de</strong>n we daaromallereerst aandacht aan <strong>het</strong> toezicht en <strong>de</strong> aanwijzingsbevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister(paragraaf 5.1). Daarbij gaan we ook in op <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> patiënten. Door <strong>de</strong> overgang <strong>van</strong>een rijksinstelling naar een particuliere instelling veran<strong>de</strong>r<strong>de</strong> ver<strong>de</strong>r ook <strong>het</strong>verantwoordingsregime (planning & control) voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (paragraaf 5.2).Bovendien dien<strong>de</strong> een aantal zaken (me<strong>de</strong>zeggenschap, klachtenregelingen) in <strong>de</strong>nieuwe situatie door <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> zelf te wor<strong>de</strong>n geregeld. Ook daaraan wordt in dit hoofdstukaandacht besteed (paragraaf 5.3).5.1 Toezicht en aanwijzingsbevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister5.1.1 De statuten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>De Stichting Forensisch Psychiatrische Centrum <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> is op 27 augustus 2007opgericht, door <strong>de</strong> Staat <strong>de</strong>r Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong> statuten is een flink aantal bepalingenopgenomen die <strong>de</strong> positie <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister ten opzichte <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> regelen. Daarbij wasvoor <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke staatssecretaris <strong>het</strong> uitgangspunt dat <strong>het</strong> verlies aanbevoegdhe<strong>de</strong>n (<strong>van</strong>wege <strong>de</strong> overgang <strong>van</strong> rijks- naar particuliere instelling), op afdoen<strong>de</strong>wijze in <strong>de</strong> statuten zou wor<strong>de</strong>n gecompenseerd. Dat verklaart waarom <strong>de</strong> statuten “een rijkarsenaal aan bevoegdhe<strong>de</strong>n” bevatten. 50 Binnen <strong>de</strong> groep particuliere tbs-instellingenneemt <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, zoals al gesteld in hoofdstuk 2, met <strong>de</strong>ze statuten eenuitzon<strong>de</strong>ringspositie in.Belangrijke elementen uit <strong>de</strong> statuten zijn: <strong>de</strong> stichting gaat een niet vrijblijven<strong>de</strong> vorm <strong>van</strong> samenwerking aan met <strong>de</strong>Bestuursstichting Lentis, door mid<strong>de</strong>l <strong>van</strong> een overeenkomst (artikel 5); een lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichting bekleedt <strong>de</strong> functie <strong>van</strong> hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong>inrichting in <strong>de</strong> zin <strong>van</strong> <strong>de</strong> Beginselenwet verpleging ter beschikking gestel<strong>de</strong>n (artikel 6lid 1);50 Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2006-2007, 30 957, nr. 2.49


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>de</strong> minister <strong>van</strong> Justitie keurt vooraf <strong>de</strong> benoeming (door <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht) goed <strong>van</strong><strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur (artikel 6 lid 3);<strong>de</strong> minister <strong>van</strong> Justitie keurt <strong>de</strong> bezoldiging en overige <strong>van</strong> toepassing zijn<strong>de</strong>arbeidsvoorwaar<strong>de</strong>n (vast te stellen door <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht) vooraf goed (artikel 6 lid5);<strong>de</strong> minister <strong>van</strong> Justitie kan <strong>het</strong> hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> inrichting een schriftelijke aanwijzing gevenindien hij <strong>van</strong> oor<strong>de</strong>el is dat <strong>de</strong> Beginselenwet verpleging ter beschikking gestel<strong>de</strong>n nietof in onvoldoen<strong>de</strong> mate of op onjuiste wijze wordt nageleefd. Indien <strong>de</strong> aanwijzing nietwordt opgevolgd en/of <strong>het</strong> hoofd <strong>van</strong> <strong>de</strong> inrichting zijn taak ernstig verwaarloost kan <strong>de</strong>minister zelf voorzien in <strong>het</strong> uitoefenen <strong>van</strong> <strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>het</strong> hoofd, <strong>het</strong> hoofdschorsen en zo nodig een bewindvoer<strong>de</strong>r aanstellen en <strong>het</strong> hoofd voordragen voorontslag (artikel 6 lid 6);schorsing of ontslag <strong>van</strong> een lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur door <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezichtbehoeft voorafgaan<strong>de</strong> goedkeuring door <strong>de</strong> minister (artikel 6 lid 7);<strong>het</strong> reglement voor <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur behoeft <strong>de</strong> goedkeuring <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister (artikel6 lid 10), evenals <strong>het</strong> reglement <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht (artikel 8 lid 9);één lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht wordt benoemd op bin<strong>de</strong>n<strong>de</strong> voordracht <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister(artikel 8 lid 2);<strong>de</strong> bezoldiging en/of vergoeding <strong>van</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht behoeft goedkeuring<strong>van</strong> <strong>de</strong> minister (artikel 8 lid 8);<strong>de</strong> minister dient goedkeuring te verlenen aan <strong>het</strong> aangaan <strong>van</strong> overeenkomsten totverkrijging, vervreemding en bezwaring <strong>van</strong> registergoe<strong>de</strong>ren (artikel 9 lid sub j); <strong>de</strong> gebruikelijke geheimhoudingsplicht <strong>van</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht gaat niet op in<strong>het</strong> geval <strong>van</strong> informatieverzoeken <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister (artikel 10 lid 1). De stichting en haarorganen zijn verplicht <strong>de</strong>sgevraagd informatie met betrekking tot <strong>de</strong> stichting en haarwerkzaamhe<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> minister te verstrekken (artikel 11 lid 1); <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht verga<strong>de</strong>rt minstens een maal per jaar met <strong>de</strong> minister (artikel 10 lid11); <strong>de</strong> Algemene Rekenkamer is bevoegd tot rechtmatigheids- en doelmatigheidson<strong>de</strong>rzoekenbij <strong>de</strong> stichting (artikel 11 lid 2); voor wijziging <strong>van</strong> <strong>de</strong> statuten of ontbinding <strong>van</strong> <strong>de</strong> stichting is voorafgaan<strong>de</strong>goedkeuring vereist <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister (artikel 13 lid sub d).De statuten kennen geen bepalingen met betrekking tot <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> patiënten(opnameplicht) omdat daarin voorzien wordt door <strong>de</strong> BVT.50


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>5.1.2 InterviewresultatenVan <strong>de</strong> aanwijzingsbevoegdheid <strong>van</strong> artikel 6 lid 6 <strong>van</strong> <strong>de</strong> statuten is tot op he<strong>de</strong>n gééngebruik gemaakt. Enkele respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (ra<strong>de</strong>n <strong>van</strong> bestuur entoezicht, hoofd beveiliging) menen weliswaar dat in algemene Justitie “nog steeds een flinkevinger in <strong>de</strong> pap heeft” maar dat lijkt vooral betrekking te hebben op <strong>de</strong>verantwoordingsaspecten en <strong>de</strong> inkoop (zie paragraaf 5.2 en hoofdstuk 6) en niet zozeer op<strong>het</strong> beleid <strong>van</strong> <strong>de</strong> kliniek. Over <strong>het</strong> algemeen is <strong>de</strong> situatie volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong>bestuur prima werkbaar. De contacten tussen <strong>het</strong> ministerie (DJI, DForZo, DSP) en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> wor<strong>de</strong>n <strong>van</strong> bei<strong>de</strong> kanten als goed, open en prettig aangemerkt.Voor wat betreft <strong>de</strong> relatie tussen ministerie en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> volgens<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wel gezorgd voor een fundamentelepositiewisseling. In <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> voer<strong>de</strong> <strong>het</strong> ministerie overal <strong>de</strong>regie op en was <strong>de</strong> GGZ <strong>de</strong> “ont<strong>van</strong>gen<strong>de</strong> partij”. Het doorzetten <strong>van</strong> <strong>het</strong> veran<strong>de</strong>ringstrajectwas in die situatie volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur geen sinecure. De relatie is numeer in evenwicht waardoor <strong>de</strong> organisatie zich beter kan ontwikkelen. Van zelfstandigeorganisaties gaat immers veel meer dynamiek uit, aldus <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur. Wel wijzen <strong>de</strong>algemeen directeur en <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht er op dat er natuurlijk sprake <strong>van</strong>een afhankelijkheidsrelatie: <strong>het</strong> ministerie is immers monopolist voor wat betreft <strong>de</strong> inkoop.In <strong>de</strong> eerste jaren <strong>van</strong> <strong>het</strong> veran<strong>de</strong>ringsproces (dus in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> vóór <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>)scherm<strong>de</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>de</strong> directie wat af <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie, zodat <strong>de</strong> directie zichvolledig op <strong>het</strong> interne veran<strong>de</strong>ringsproces kon richten. De laatste tijd houdt <strong>de</strong> raad echterwat meer afstand en is er meer directe interactie tussen directie en <strong>het</strong> ministerie, zo stellen<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur en <strong>de</strong> algemeen directeur. Op principieel strategischemomenten, zoals bij jaargesprekken, is <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur wel aanwezig bij <strong>de</strong> gesprekkenmet <strong>het</strong> ministerie.Conform <strong>de</strong> statuten heeft ook <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht eenmaal per jaar overleg met <strong>de</strong>“minister” (in <strong>de</strong> praktijk: met <strong>de</strong> directeur forensische zorg). De gesprekken zijn volgens <strong>de</strong>le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht altijd prettig, maar <strong>het</strong> is niet altijd dui<strong>de</strong>lijk wat je later <strong>van</strong><strong>de</strong> gedachtewisselingen in <strong>het</strong> beleid <strong>van</strong> VenJ terugziet. Dat is volgens hen echter nietwezenlijk an<strong>de</strong>rs (slechter of beter) dan voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>.Ook <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ ziet men geen bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n daar waar <strong>het</strong> gaat om <strong>de</strong>aansturing <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Volgens <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten zijn er sinds <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> geen knelpunten ontstaan in <strong>de</strong> relatie tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> en <strong>het</strong> ministerie.De wettelijke mogelijkhe<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> minister of <strong>de</strong> staatssecretaris heeft zijn voldoen<strong>de</strong>.Daaraan wordt toegevoegd dat er in politiek-bestuurlijk opzicht geen al te groot verschil istussen <strong>de</strong> aansturing <strong>van</strong> rijksklinieken enerzijds en particuliere klinieken an<strong>de</strong>rzijds. Ook bij<strong>de</strong> particuliere klinieken heeft <strong>de</strong> minister voldoen<strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n om op te tre<strong>de</strong>nwanneer zaken uit <strong>de</strong> hand lopen.51


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>De opname in <strong>de</strong> statuten <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe stichting <strong>van</strong> uiteenlopen<strong>de</strong> bevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>minister is in<strong>de</strong>rtijd volgens <strong>de</strong> directie en <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> in <strong>het</strong> tbs-veldniet met gejuich ont<strong>van</strong>gen, maar <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> had volgens hen niet veel te kiezen.Men heeft <strong>de</strong> situatie geaccepteerd omdat an<strong>de</strong>rs <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> niet door zou gaan.Het voor<strong>de</strong>el is nu volgens <strong>de</strong> algemeen directeur wel dat er, met <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> invoering <strong>van</strong><strong>de</strong> Wfz waarvoor men <strong>de</strong> regelingen met <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> als uitgangspunt heeftgenomen, voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> nauwelijks wijzigingen zullen optre<strong>de</strong>n. Wel plaatst hij in algemenezin vraagtekens bij <strong>de</strong> aanwijzingsbevoegdheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> minister, die wellicht door <strong>de</strong> huidigestaatssecretaris zal wor<strong>de</strong>n aangescherpt. Hoewel er in <strong>het</strong> geval <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>geen gebruik is gemaakt <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanwijzingsbevoegdheid, zou Justitie zich niet moetenbemoeien met <strong>de</strong> bedrijfsvoering en patiëntenzorg en <strong>het</strong> toezicht daarop overlaten aan <strong>de</strong>raad <strong>van</strong> toezicht, waarin bovendien een door <strong>de</strong> minister benoemd lid zit, aldus <strong>de</strong>algemeen directeur.Verschillen<strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten hebben gewezen op <strong>de</strong> positie <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie ten aanzien<strong>van</strong> zogenaam<strong>de</strong> sterretjespatiënten (extreem moeilijke patiënten). Een mogelijk na<strong>de</strong>el <strong>van</strong><strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> rijksklinieken zoals <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zou kunnen zijn dat <strong>het</strong>ministerie <strong>de</strong>rgelijke patiënten niet meer kwijt zou kunnen bij particuliere instellingen. In <strong>de</strong>praktijk is <strong>het</strong> volgens <strong>de</strong> algemeen directeur zo dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> ook na <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> gewoon is doorgegaan met <strong>de</strong> opname <strong>van</strong> sterretjespatiënten, alson<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> afspraken die daarover op jaarbasis wor<strong>de</strong>n gemaakt. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> isvolgens hem <strong>van</strong> <strong>de</strong> drie klinieken die sterretjespatiënten op<strong>van</strong>gen (<strong>de</strong> an<strong>de</strong>re twee zijn <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Veldzicht en <strong>het</strong> – particuliere – <strong>FPC</strong> Kijvelan<strong>de</strong>n) <strong>de</strong> kliniek waar <strong>de</strong> meest extremepatiënten terechtkomen. Ook in <strong>de</strong> toekomst wil men juist die categorie blijven op<strong>van</strong>gen.Daarin wil men een betrouwbare partner zijn voor VenJ. Ook <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> ministerie wordterkend dat men met patiënten met <strong>de</strong> EVBG-status nog altijd terecht kan bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong>. De betrokken respon<strong>de</strong>nten stellen dat <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n voor klinieken omplaatsing af te wijzen zeer beperkt zijn (alleen op basis <strong>van</strong> bepaal<strong>de</strong> contra-indicaties) endat er geen verschil is tussen rijksklinieken en particuliere klinieken in hun houding tenopzichte <strong>van</strong> <strong>de</strong> plaatsing. Een eventueel verschil in doorzettingsmacht <strong>van</strong> DJI (geringer bij<strong>de</strong> particuliere klinieken, groter bij <strong>de</strong> rijksinstellingen) is niet (meer) rele<strong>van</strong>t. Zeker met <strong>het</strong>huidige overschot komt weigeren niet meer voor; <strong>de</strong> huidige situatie <strong>van</strong> overcapaciteitbiedt DJI een strategisch voor<strong>de</strong>el ten opzichte <strong>van</strong> <strong>de</strong> klinieken.Meer<strong>de</strong>re VenJ-respon<strong>de</strong>nten spreken ver<strong>de</strong>r met waar<strong>de</strong>ring over <strong>de</strong>professionaliteit <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> bij <strong>de</strong> plaatsing en <strong>het</strong> opnemen <strong>van</strong> <strong>de</strong> zwaar<strong>de</strong>regevallen.5.1.3 ConclusiesOndanks <strong>het</strong> statutaire “rijke arsenaal aan bevoegdhe<strong>de</strong>n” bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>minister, waaron<strong>de</strong>r een algemene aanwijzingsbevoegdheid, is <strong>de</strong> verhouding tussen <strong>het</strong>52


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>het</strong> ministerie ook na <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> goed. Bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>n doenzich in <strong>de</strong> sturingsrelatie niet voor. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> werkt bovendien, net als voor <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong>, voluit mee aan <strong>de</strong> opname <strong>van</strong> sterretjespatiënten. In meer algemene zinis er op dit moment geen plaatsingsprobleem in <strong>de</strong> tbs-sector en doet voor <strong>de</strong> plaatsing <strong>het</strong>on<strong>de</strong>rscheid tussen particuliere klinieken en rijksklinieken niet ter zake.5.2 Verantwoording (planning & control)Zoals naar voren kwam in hoofdstuk 2 is <strong>de</strong> planning- en controlcyclus voor <strong>de</strong> <strong>FPC</strong>’s door DJIvastgelegd in handleidingen. De <strong>Mesdag</strong> is bij haar <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> handleidinggewisseld, maar veel verschil kan dat volgens <strong>het</strong> ministerie niet hebben gebracht. Vanuit<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wordt aangegeven dat <strong>de</strong> informatiebehoefte <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie goedaansluit op <strong>de</strong> interne informatiebehoefte <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>. Wat VenJ wil weten, is binnen <strong>het</strong><strong>FPC</strong> bekend. Vanuit behan<strong>de</strong>lperspectief gaan <strong>de</strong> indicatoren volgens <strong>de</strong> algemeen directeurechter niet ver genoeg (zie ook paragraaf 4.3).Enkele an<strong>de</strong>re respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> menen dat <strong>de</strong> verantwoordingsdruk<strong>de</strong> afgelopen jaren wel wat is toegenomen, maar men vraagt zich af of dit <strong>het</strong>gevolg is <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. On<strong>de</strong>r meer door <strong>het</strong> introduceren <strong>van</strong> <strong>de</strong> DBBC’s moet ernu meer geregistreerd wor<strong>de</strong>n, maar men wijst er op dat dit ook geldt voor <strong>de</strong> rijksklinieken.Het hoofd business control <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> stelt dat er wel wat veran<strong>de</strong>rd is metbetrekking tot <strong>de</strong> accountantscontrole. Er vindt nu door een externe accountant controleplaats op <strong>de</strong> jaarrekening, terwijl vroeger <strong>de</strong> rijksaccountantsdienst vooral op formaliteiten(juiste parafen en <strong>de</strong>rgelijke) en min<strong>de</strong>r op <strong>de</strong> inhoud letten.5.3 Me<strong>de</strong>zeggenschap en klachtenregelingenIn <strong>de</strong> nieuwe situatie heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> een aantal zaken met betrekking totme<strong>de</strong>zeggenschap en klachtenregelingen zelf nieuw moeten opzetten.Hoewel er ook on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> rijksregime al een on<strong>de</strong>rnemingsraad was (en daar dus niets aan isveran<strong>de</strong>rd), is volgens <strong>de</strong> algemeen directeur <strong>de</strong> houding <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad welveran<strong>de</strong>rd na <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. Het is volgens hem nu een echte on<strong>de</strong>rnemingsraad diewerkt volgens een samenwerkingsmo<strong>de</strong>l, terwijl er vroeger meer sprake was <strong>van</strong> polarisatie.In <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n was er veel achterdocht en wantrouwen bij <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad en zocht<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad vrij snel contact met <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer of met <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong>Justitie, of stapte men naar <strong>de</strong> rechter. Er is nu een coöperatieve houding en meerwe<strong>de</strong>rzijds vertrouwen. De on<strong>de</strong>rnemingsraad heeft regulier overleg met <strong>de</strong> bestuur<strong>de</strong>r (éénkeer per week), heeft één keer per week een eigen intern overleg en één keer per maandoverleg met <strong>de</strong> directie. De directeur algemene zaken is <strong>de</strong> belangrijkste overlegpartner.Tussendoor vindt er ook veel overleg plaats, zo stellen <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad.De overlegsituatie wordt door hen als goed beoor<strong>de</strong>eld. De directeur is welwillend en53


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>problemen on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> personeel wor<strong>de</strong>n serieus genomen. De communicatie over <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> door <strong>de</strong> directie is in<strong>de</strong>rtijd als goed ervaren.Ook volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht zijn er op dit moment weinigproblemen met <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad, al blijven beveiligingskwesties (zoals <strong>het</strong> fouilleren bijin-/uitgang) on<strong>de</strong>rwerp <strong>van</strong> discussie. De directie doet nu <strong>het</strong> reguliere overleg met <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad en dat gaat volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht goed. Er wordtdoor hen wel gewezen op <strong>het</strong> feit dat, zoals volgens hen in veel organisaties, <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad geen goe<strong>de</strong> afspiegeling is <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeelsbestand. Behan<strong>de</strong>laars zijnniet of nauwelijks vertegenwoordigd. Ook <strong>de</strong> manager PO&O merkt op dat bij <strong>de</strong> meestrecente verkiezingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad slechts 20% <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel heeftgestemd.De on<strong>de</strong>rnemingsraad <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> probeert momenteel eenoverkoepelen<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad op te zetten voor alle private klinieken, met alsbelangrijkste doel <strong>het</strong> <strong>de</strong>len <strong>van</strong> ervaringen. Op dit moment is er een platformoverleg <strong>van</strong> <strong>de</strong>private stichtingen, maar dit overleg heeft volgens <strong>de</strong> geïnterview<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad een erg vrijblijvend karakter. Niet alle stichtingen hebben behoefte aaneen groepson<strong>de</strong>rnemingsraad.Er zijn bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> op dit moment meer<strong>de</strong>re klachtenregelingen voorwerknemers: Een algemene klachtenregeling bij <strong>de</strong> klachtencommissie met een externe voorzitter.Deze commissie heeft <strong>de</strong> afgelopen drie jaar één keer een klacht gehad die achteraf nietbestemd bleek voor <strong>de</strong>ze commissie; De klachtencommissie voor ongewenst gedrag binnen <strong>de</strong> organisatie, bijvoorbeeld doorcollega’s. Van <strong>de</strong>ze commissie is tot op he<strong>de</strong>n geen gebruik <strong>van</strong> gemaakt. Dezecommissie bestaat geheel uit externe le<strong>de</strong>n; De commissie voor <strong>de</strong> functiewaar<strong>de</strong>ringsmethodiek. Dit is een interne bezwarencommissiemet een externe voorzitter <strong>van</strong> Lentis. Deze commissie is na <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> een paar keer bijeen geweest; Er is een vertrouwenspersoon binnen <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, maar me<strong>de</strong>werkers mogen ookeen beroep doen op <strong>de</strong> vertrouwenspersoon <strong>van</strong> Lentis. De vertrouwenspersonenrapporteren jaarlijks aan <strong>de</strong> directie.De klachtencommissies beston<strong>de</strong>n volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad en <strong>de</strong>manager PO&O niet in <strong>de</strong> rijkssituatie, <strong>de</strong> vertrouwenspersoon was er toen al wel.De me<strong>de</strong>zeggenschap <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiënten vindt – net als voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> – plaatsdoor <strong>de</strong> patiëntenraad (voorheen <strong>de</strong> kliniekcommissie). Het reglement <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiëntenraadis per 1 januari 2008 aangepast aan <strong>de</strong> nieuwe private situatie. Volgens <strong>de</strong> voorzitter <strong>van</strong><strong>de</strong>ze raad functioneert <strong>de</strong> raad goed. In <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n functioneer<strong>de</strong> <strong>de</strong> patiëntenraad somsmin<strong>de</strong>r goed en <strong>de</strong> raad is op een gegeven moment uit elkaar gevallen. Het bleek heel lastigom mensen voor <strong>de</strong> nieuwe patiëntenraad te krijgen, maar <strong>de</strong> leiding heeft alle54


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>me<strong>de</strong>werking gegeven om <strong>de</strong> doorstart te maken. De huidige voorzitter bekleedt die functienu al drie jaar. Hij heeft 20 uur per week beschikbaar voor dit werk. Door <strong>het</strong> organiseren<strong>van</strong> zogenaam<strong>de</strong> uitloopavon<strong>de</strong>n raakten ook an<strong>de</strong>re patiënten geïnteresseerd in en actiefbetrokken bij <strong>de</strong> patiëntenraad. Op dit moment is vrijwel ie<strong>de</strong>re af<strong>de</strong>ling vertegenwoordigdin <strong>de</strong> patiëntenraad. Er is regelmatig en goed overleg met <strong>de</strong> leiding <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>. Het hoofdbeveiliging is <strong>de</strong> contactpersoon voor <strong>de</strong> patiëntenraad met <strong>de</strong> directie. Regelmatig is erechter ook direct contact met <strong>de</strong> directie en één maal per vier weken schuift een directielidaan bij een verga<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiëntenraad.De voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiëntenraad ziet overigens geen grote veran<strong>de</strong>ringen alsgevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. Hij merkt op dat als ze nog on<strong>de</strong>r Justitie had<strong>de</strong>n gezeten,<strong>het</strong> in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> niet veel an<strong>de</strong>rs was geweest.Ook voor <strong>de</strong> patiënten is er een – in 2008 vernieuw<strong>de</strong>- klachtenregeling. In <strong>de</strong> praktijkwor<strong>de</strong>n klachten eerst besproken met <strong>de</strong> sociotherapeuten en zo nodig met <strong>de</strong>unitcoördinator (bijv. bij geldzaken) of <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lcoördinator (bij behan<strong>de</strong>linhou<strong>de</strong>lijkeproblemen), <strong>de</strong> manager algemene zaken en/of <strong>de</strong> directeur behan<strong>de</strong>lzaken. Is <strong>de</strong> klachtdaarmee <strong>de</strong> wereld niet uit, dan kan <strong>de</strong>ze wor<strong>de</strong>n voorgelegd aan <strong>de</strong> maandcommissaris(een lid <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht), vervolgens eventueel aan <strong>de</strong> commissie <strong>van</strong> toezicht enaan <strong>de</strong> tuchtcommissie.De klachtenregeling is neergelegd in <strong>de</strong> kliniekregels en die wordt uitgereikt aanie<strong>de</strong>re patiënt die nieuw in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> komt. Daarnaast ligt <strong>de</strong> klachtenregeling terinzage op <strong>de</strong> af<strong>de</strong>lingen. Bemid<strong>de</strong>len <strong>van</strong> buitenaf, door <strong>de</strong> maandcommissaris, gebeurtongeveer tien keer per maand. Soms ook wor<strong>de</strong>n er direct brieven gestuurd naar <strong>de</strong>commissie <strong>van</strong> toezicht. Er zijn bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> altijd wel twee of drie patiënten inhuis die stelselmatig klagen en <strong>van</strong> wie <strong>het</strong> overgrote <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> klachten afkomstig is,aldus <strong>de</strong> voorzitter <strong>van</strong> <strong>de</strong> patiëntenraad. Zijn standpunt wordt on<strong>de</strong>rschreven door <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n<strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht.5.4 Knelpunten in <strong>de</strong> huidige situatieOp <strong>het</strong> vlak <strong>van</strong> bestuur en toezicht doen zich in <strong>de</strong> huidige situatie geen knelpunten voor.5.5 ConclusiesDe verhouding tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ is volgens allebetrokkenen goed. Formeel is er <strong>het</strong> nodige veran<strong>de</strong>rd, maar in <strong>de</strong> praktijk doen zich tenaanzien <strong>van</strong> <strong>de</strong> sturingsrelatie en <strong>de</strong> plaatsing <strong>van</strong> patiënten doen zich geen bijzon<strong>de</strong>rhe<strong>de</strong>nvoor. Op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> <strong>de</strong> verantwoording hebben zich evenmin grote veran<strong>de</strong>ringenvoorgedaan als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>. Voor wat betreft <strong>de</strong> me<strong>de</strong>zeggenschap enklachtenregelingen is er door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> ook nauwelijks iets veran<strong>de</strong>rd. Uiteraardzijn bestaan<strong>de</strong> regelingen aangepast op <strong>de</strong> nieuwe –private – situatie maar inhou<strong>de</strong>lijk heeftdat geen gevolgen gehad. De opstelling <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad is veran<strong>de</strong>rd ten opzichte55


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>van</strong> <strong>de</strong> opstelling tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> besluitvorming over <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, maar dat kan nietwor<strong>de</strong>n uitgelegd als een gevolg <strong>van</strong> die <strong>verzelfstandiging</strong>.56


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>6. BedrijfsvoeringIn dit hoofdstuk gaan we in <strong>de</strong> bedrijfsvoering bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>de</strong> wijzigingen diezich daarin in <strong>de</strong> verzelfstandig<strong>de</strong> situatie hebben voltrokken. Eerst (paragraaf 6.1) wordtaandacht besteed aan <strong>de</strong> bedrijfsvoering in algemene zin, vervolgens komt meer specifiek<strong>het</strong> personeelsbeleid aan bod (paragraaf 6.2) waarbij wordt ingegaan op <strong>de</strong> rechtspositie <strong>van</strong>me<strong>de</strong>werkers, werkdruk en arbeidsverzuim, uitwisseling <strong>van</strong> personeel binnen Lentis, enscholing.6.1 Bedrijfsvoering in <strong>het</strong> algemeen6.1.1 InterviewresultatenDoor vrijwel alle respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is aangegeven dat met <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> <strong>de</strong> vrijheid om zelf <strong>de</strong> bedrijfsprocessen in te richten aanmerkelijk isvergroot. Ook <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> ministerie wordt aangegeven dat <strong>het</strong> verschil tussen rijkskliniekenen particuliere klinieken vooral zit in <strong>de</strong> bedrijfsvoering.Voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> maakte <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> gebruik <strong>van</strong> <strong>het</strong> SharedServices Centre (SSC) <strong>van</strong> DJI en was <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rhoud <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouwen in han<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>Rijksgebouwendienst (RGD). Er werd door <strong>het</strong> SSC/DJI en door <strong>de</strong> RGD veel gedaan voor <strong>het</strong><strong>FPC</strong> maar <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> dienstverlening was beperkt, aldus <strong>de</strong> algemeen directeur en<strong>het</strong> hoofd business control. De afstand tussen <strong>de</strong>ze dienstverleners en <strong>de</strong> praktijk in <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> was volgens <strong>de</strong> algemeen directeur te groot. In <strong>de</strong> huidige situatie is er meerverbon<strong>de</strong>nheid tussen <strong>het</strong> primaire proces (<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling) en <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong>processen. De lijnen zijn korter en <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteuning is beter gewor<strong>de</strong>n. Er isvolgens <strong>de</strong> algemeen directeur nu ook een kwalitatief betere interne planning- & controlcyclus, niet alleen op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> bedrijfsvoering maar ook – en in toenemen<strong>de</strong> mate –op behan<strong>de</strong>linhou<strong>de</strong>lijk terrein. Dit beeld wordt <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> ministerie bevestigd: zowelzorginhou<strong>de</strong>lijk als organisatorisch lijkt <strong>het</strong> goed te gaan met <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>.Bovendien werkt volgens <strong>het</strong> hoofd business control dienstverlening <strong>van</strong> buiten tot min<strong>de</strong>rkostenbewustzijn en wordt er min<strong>de</strong>r vlug geprobeerd zelf problemen op te lossen. De<strong>verzelfstandiging</strong> heeft geleid tot een an<strong>de</strong>re dynamiek binnen <strong>de</strong> organisatie waarbijmensen zelf actief op zoek gaan naar oplossingen. De algemeen directeur en <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>raad <strong>van</strong> toezicht menen dat er binnen <strong>de</strong> organisatie een groeiend bewustzijn is dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> haar eigen broek moet ophou<strong>de</strong>n. Het kostenbewustzijn is groot. Het financiëlemanagement is professioneler en <strong>de</strong> borging <strong>van</strong> risico’s is beter. Volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>raad <strong>van</strong> toezicht, is <strong>de</strong> externe accountant (<strong>de</strong>zelf<strong>de</strong> accountant als bij Lentis) erg tevre<strong>de</strong>nover <strong>de</strong> gang <strong>van</strong> zaken bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, met name over <strong>de</strong> managementrapportages,over <strong>het</strong> risicomanagement en over <strong>het</strong> management <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwbouw. Ook<strong>van</strong>uit VenJ bestaat <strong>de</strong> indruk dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zakelijker is gewor<strong>de</strong>n, bijvoorbeeld57


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>bij <strong>de</strong> aanbesteding <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwbouw waarbij <strong>de</strong> directie <strong>van</strong> <strong>de</strong> kliniek zelf <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>lingen heeft gevoerd. De bedrijfsvoering is nu goed op or<strong>de</strong> en <strong>de</strong> financiëleexploitatie ziet er goed uit. Men heeft <strong>de</strong> indruk dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in financieelopzicht scherper aan <strong>de</strong> wind is gaan varen.Door <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, met name door <strong>de</strong> directie, <strong>het</strong> hoofdbusiness control en <strong>de</strong> manager PO&O, zijn <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> concrete voorbeel<strong>de</strong>n <strong>van</strong>verbeteringen in <strong>de</strong> bedrijfsvoering genoemd:<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> stelt nu zelf meerjaren-on<strong>de</strong>rhoudsplannen op, wat leidt tot eenbetere beheersing <strong>van</strong> kosten;er is meer vrijheid in <strong>de</strong> keuze <strong>van</strong> leveranciers, bijvoorbeeld bij <strong>de</strong> inkoop <strong>van</strong> energie(waarbij men samenwerkt met Lentis);er is meer vrijheid in keuzes met betrekking tot <strong>de</strong> automatisering. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>is nu <strong>van</strong> <strong>het</strong> gezamenlijke netwerk <strong>van</strong> DJI af en volgens <strong>de</strong> algemeen directeur is <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> daarmee twee ton min<strong>de</strong>r kwijt aan kosten. Het netwerk is nu beteringericht en er kan beter gereageerd wor<strong>de</strong>n op problemen. Al met al kan men volgenshem nu op ICT-terrein slagvaardiger werken.Door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zijn er volgens <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur en <strong>de</strong> manager PO&O nu ookmeer mogelijkhe<strong>de</strong>n tot samenwerking met an<strong>de</strong>re organisaties, vooral met <strong>de</strong> particuliereinstellingen binnen <strong>de</strong> (forensische) zorg. Bij <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> software die nodig isvoor <strong>de</strong> DBBC’s heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> bijvoorbeeld samengewerkt met enkele an<strong>de</strong>reparticuliere instellingen (maar die samenwerking dateer<strong>de</strong> al <strong>van</strong> voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>).Men heeft daarbij gekozen voor <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong> software-pakket als <strong>de</strong> rijksklinieken, maar eenverschil is dat <strong>de</strong> rijksklinieken zijn gestopt op <strong>het</strong> moment dat ze <strong>de</strong> DBBC-registratie voorelkaar had<strong>de</strong>n, terwijl <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>het</strong> pakket heeft doorontwikkeld en ook gebruiktbij <strong>het</strong> inrichten <strong>van</strong> <strong>het</strong> EPD (Elektronisch Patiënten Dossier) met <strong>het</strong> oog op <strong>het</strong> verbeteren<strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lkwaliteit en ver<strong>de</strong>re ketensamenwerking, aldus <strong>het</strong> hoofd business control.Daarnaast wijzen <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur, <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur en <strong>het</strong>hoofd business control op <strong>de</strong> samenwerking <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> met VerslavingszorgNoord-Ne<strong>de</strong>rland, Lentis, GGZ-Centraal en GGZ-Noord-Holland bij <strong>de</strong> inrichting <strong>van</strong> <strong>het</strong>salarisverwerkingspakket <strong>van</strong> Raet Online (Phebe). Doel hier<strong>van</strong> is <strong>de</strong> kwetsbaarheid <strong>van</strong>salarisadministraties te vermin<strong>de</strong>ren. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is met name betrokken bij <strong>het</strong>ontwikkelen <strong>van</strong> <strong>de</strong> verzuimmodule. De salarisadministratie in <strong>de</strong> ou<strong>de</strong> rijkssituatie wasvolgens <strong>de</strong> manager PO&O <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> dramatisch slecht.Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> had ook voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> al eigen mensen in dienst voor <strong>de</strong>financiële administratie en automatisering (daarin verschil<strong>de</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>an<strong>de</strong>re rijksklinieken). Deze mensen zijn met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in dienstgebleven en dat is volgens <strong>het</strong> hoofd business control een gelukkige zet geweest.58


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Na <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zijn er voor bepaal<strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> processen wel meerme<strong>de</strong>werkers in dienst gekomen, bijvoorbeeld bij <strong>de</strong> automatisering (dat had ook te makenmet <strong>de</strong> invoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> DBBC’s). Ook <strong>het</strong> magazijn en <strong>de</strong> voeding zijn in han<strong>de</strong>n <strong>van</strong> eigenpersoneel. Daardoor is er sprake <strong>van</strong> een verklaarbare toename <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal staf- enon<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> functies, maar dit is volgens <strong>de</strong> manager PO&O niet ten koste <strong>van</strong> <strong>de</strong>behan<strong>de</strong>lcapaciteit gegaan. Bovendien hebben meer<strong>de</strong>re respon<strong>de</strong>nten bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> <strong>het</strong> i<strong>de</strong>e dat <strong>het</strong> werk nu efficiënter gebeurt. Het aantal managementfuncties isafgenomen. Per saldo is men nu goedkoper uit; er wordt meer waar<strong>de</strong> per € gebo<strong>de</strong>n.Het teruglopen <strong>van</strong> <strong>de</strong> capaciteit in <strong>de</strong> tbs-sector, waaron<strong>de</strong>r <strong>het</strong> aflopen <strong>van</strong> <strong>de</strong> ten<strong>de</strong>rs, incombinatie met <strong>het</strong> nieuwe inkoopsysteem, levert volgens meer<strong>de</strong>re respon<strong>de</strong>nten (zowel<strong>van</strong>uit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> als <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> ministerie) een situatie op waarin instellingenzullen wor<strong>de</strong>n gedwongen een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> hun beschikbare capaciteit ter beschikking te stellenvoor niet-tbs-gestel<strong>de</strong>n om te kunnen blijven bestaan. In dat licht achten <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>raad <strong>van</strong> toezicht <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> een goe<strong>de</strong> zaak. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is volgens hen alvolop bezig om capaciteit alternatief aanwendbaar te maken. De behan<strong>de</strong>ldirecteur <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wijst er in dat verband op dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> een WTZI-erkenning heeft (WetToelating Zorginstellingen), waardoor <strong>het</strong> ook <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> zorgverzekeringswet of <strong>de</strong> AWBZmogelijk is om mensen op te nemen. Het is echter op dit moment nog niet toegestaan omconcrete productieafspraken te maken met zorgkantoren. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>van</strong>gt somsook crisispatiënten voor an<strong>de</strong>ren op, bijv. voor FPK’s, op contractbasis. Het gaat hier omgedwongen opnames met rechtelijke machtigingen. Voorlopig gaat <strong>het</strong> volgens <strong>de</strong> algemeendirecteur om een enkel geval. Het beschikbaar stellen <strong>van</strong> capaciteit ten behoeve <strong>van</strong> an<strong>de</strong>repartijen aan <strong>de</strong> vraagzij<strong>de</strong> is een punt <strong>van</strong> overweging voor <strong>de</strong> komen<strong>de</strong> jaren. Het <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> probeert zich volgens directie en raad <strong>van</strong> toezicht zo goed mogelijk in <strong>de</strong> markt tepositioneren. Vanui <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ wordt er op gewezen dat meer<strong>de</strong>re <strong>FPC</strong>s graagpatiënten met an<strong>de</strong>re strafrechtelijke titels dan tbs zou<strong>de</strong>n willen opnemen (en dat daar ook<strong>de</strong> uitdaging voor <strong>de</strong> toekomst voor <strong>de</strong> <strong>FPC</strong>s ligt), maar dat hiervoor een erkenning op grond<strong>van</strong> <strong>de</strong> Wet bijzon<strong>de</strong>re opnemingen in psychiatrische ziekenhuizen (BOPZ-status) vereist is.6.1.2 ConclusiesDe belangrijkste effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> op <strong>de</strong> bedrijfsvoering bestaan volgens <strong>de</strong>respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> uit <strong>de</strong> toegenomen mogelijkhe<strong>de</strong>n tot <strong>het</strong> maken<strong>van</strong> eigen keuzes met betrekking tot leveranciers en <strong>het</strong> aangaan <strong>van</strong> samenwerkingsverban<strong>de</strong>n.Vanuit <strong>het</strong> ministerie wordt bevestigd dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zakelijker isgewor<strong>de</strong>n en qua bedrijfsvoering en financiën <strong>de</strong> zaken goed op or<strong>de</strong> heeft. Binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>is men ver<strong>de</strong>r (pro-)actief bezig met <strong>het</strong> alternatief inzetten <strong>van</strong> overcapaciteit.59


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>6.2 Personeelsbeleid6.2.1 AlgemeenDe grotere vrijheid met betrekking tot <strong>de</strong> bedrijfsvoering in <strong>het</strong> algemeen gaat ook op voor<strong>het</strong> personeelsbeleid. Vóór 2008 was <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> qua personeelsbeleid ingebed in<strong>het</strong> functiegebouw <strong>van</strong> Justitie (vooral bestaand uit kantoorfuncties), <strong>het</strong>geen volgens <strong>de</strong>raad <strong>van</strong> bestuur en <strong>de</strong> manager PO&O niet aansloot op <strong>de</strong> behoeften <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong>. Ter illustratie geeft me <strong>het</strong> volgen<strong>de</strong> voorbeeld: <strong>het</strong> functiegebouw <strong>van</strong> Justitieken<strong>de</strong> maar één functie socio-therapeut, terwijl in <strong>de</strong> tbs-praktijk ver<strong>de</strong>re differentiatiebinnen <strong>de</strong>ze functie nodig is. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kan nu volledig zelfstandig haarpersoneelsbeleid bepalen, uiteraard on<strong>de</strong>r verantwoording <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur. Ook <strong>de</strong>directeur behan<strong>de</strong>lzaken stelt dat men qua personeelsbeleid nu flexibeler is. Zo is er eenhoogleraar forensische psychiatrie uit Tilburg voor een dag per week als onafhankelijkon<strong>de</strong>rzoeker aan <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong> verbon<strong>de</strong>n op basis <strong>van</strong> een <strong>de</strong>tacheringsovereenkomst.Een <strong>de</strong>rgelijke afspraak is volgens hem nu makkelijker te regelen dan in <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n toen<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> nog een rijkskliniek was.Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> heeft volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur qua aantalbehan<strong>de</strong>laars <strong>de</strong> zaak nu goed op or<strong>de</strong>, wat <strong>van</strong> belang is in een arbeidsmarkt waarintekorten dreigen (met name bij psychiaters en psychologen). Overigens erkent men dat dit(behan<strong>de</strong>laars aanstellen in plaats <strong>van</strong> beveiligers) een ontwikkeling die al eer<strong>de</strong>r is ingezet,maar <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> heeft volgens hen hier wel meer ruimte voor gebo<strong>de</strong>n. Volgens <strong>de</strong>manager PO&O is er ook meer on<strong>de</strong>rsteunend personeel met relatief hoge opleidingen bij<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> komen werken. Ver<strong>de</strong>r is men flexibeler in <strong>de</strong> inzet <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel.In 2010 is <strong>de</strong> personeelsbezetting op <strong>de</strong> af<strong>de</strong>lingen doelmatiger ingericht. Er was voorheensprake <strong>van</strong> een volledige personeelsbezetting op <strong>de</strong> dagactiviteitenaf<strong>de</strong>lingen en op <strong>de</strong>patiëntenaf<strong>de</strong>lingen, terwijl <strong>de</strong> patiënten feitelijk slechts op één <strong>van</strong> bei<strong>de</strong> af<strong>de</strong>lingenaanwezig zijn. De mensen <strong>van</strong> <strong>de</strong> dagactiviteitenaf<strong>de</strong>lingen gaan nu naar <strong>de</strong> patiëntenaf<strong>de</strong>lingenen verrichten daar werkzaamhe<strong>de</strong>n waarmee <strong>de</strong> efficiëntie toeneemt, aldus <strong>de</strong>manager PO&O. De on<strong>de</strong>rnemingsraad stelt overigens dat <strong>de</strong>ze efficiëntieslag totverschraling leidt en ten koste <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling en <strong>van</strong> <strong>de</strong> veiligheid gaat.Nagegaan is of <strong>de</strong> door <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten gesc<strong>het</strong>ste ontwikkelingen (behan<strong>de</strong>laars in plaats<strong>van</strong> beveiligers, meer on<strong>de</strong>rsteunend personeel) ook on<strong>de</strong>rsteund wor<strong>de</strong>n door kwantitatievegegevens. Tabel 6.1 biedt inzicht in <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> <strong>de</strong> personeelsformatie <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> in relatie tot <strong>de</strong> bedbezetting. De formatie-om<strong>van</strong>g kent een lichte groei tot2007 en stabiliseert zich tot een niveau rond <strong>de</strong> 440 fte. Door een gestaag groeien<strong>de</strong>bedbezetting daalt <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werker-patiënt-ratio on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> 2.60


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Tabel 6.1 Bedbezetting en personeelformatie <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Jaar 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Bedbezetting, aantal patiënten (a) 185,91 189,17 196,25 201,00 216,30 224,53 226,75Personeelsformatie in fte (b) 421,06 427,20 439,91 442,26 437,64 444,84 438,09Verhouding (b ge<strong>de</strong>eld door a) 2,26 2,26 2,24 2,20 2,02 1,98 1,93Bron: af<strong>de</strong>ling PO&O <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Wanneer gekeken wordt naar <strong>het</strong> werkgebied <strong>van</strong> <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werkers (tabel 6.2) valt op dat erin<strong>de</strong>rdaad sprake is <strong>van</strong> enige groei in fte bij <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> diensten. Vanuit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> is daarbij aangetekend dat een <strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze formatie in <strong>de</strong> situatie vóór<strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> SSC <strong>van</strong> DJI werd verzorgd (en dus niet voorkomt in <strong>de</strong>formatietellingen voorafgaand aan 2008).Ver<strong>de</strong>r blijkt geen sprake te zijn <strong>van</strong> een verschuiving <strong>van</strong> beveiliging naarbehan<strong>de</strong>ling. Het aantal fte beveiliging blijft vrijwel constant, <strong>het</strong> aantal fte behan<strong>de</strong>ling isafgenomen.Tabel 6.2 Formatie-ontwikkeling naar werkgebied, <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Jaar 2007 2008 2009 2010Bestuur en management 39,50 37,00 39,03 40,62Financiën, informatie & automatisering 13,44 13,34 16,27 18,49PO&O 14,36 15,58 15,55 15,11Facilitair 23,06 22,19 24,85 26,72On<strong>de</strong>rzoek 11,87 12,15 11,94 11,11Behan<strong>de</strong>ling 290,14 287,62 288,78 276,96Beveiliging 49,89 49,74 48,41 49,09Totaal 442,26 437,62 444,83 438,10Eigen berekeningen 51 op basis <strong>van</strong> opgave af<strong>de</strong>ling PO&O <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>6.2.2 RechtspositieDe me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> hunambtenarenstatus kwijt en vallen nu on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> CAO voor <strong>de</strong> sector GGZ. Zoals bleek uithoofdstuk 3, heeft <strong>het</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>sproces vertraging opgelopen doordat <strong>de</strong>toenmalige on<strong>de</strong>rnemingsraad <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>de</strong> groepson<strong>de</strong>rnemingsraad TBSin eerste instantie geen <strong>verzelfstandiging</strong> wensten. Ze stel<strong>de</strong>n zich op <strong>het</strong> standpunt dat zijmoesten instemmen voordat er tot <strong>verzelfstandiging</strong> overgegaan zou kunnen wor<strong>de</strong>n. Dezezaak werd voorgelegd aan <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingskamer waarna ook nog een cassatie-procedurevolg<strong>de</strong> (zie paragraaf 3.4).Volgens een toen<strong>de</strong>rtijd <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> ministerie bij <strong>het</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>sprojectbetrokken respon<strong>de</strong>nt, is op een gegeven moment <strong>het</strong> overleg tussen Justitie en <strong>de</strong>51 Het gaat hierbij slechts om <strong>het</strong> door <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rzoekers aggregeren naar werkgebied <strong>van</strong> door <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> aangelever<strong>de</strong> formatie-overzichten aan <strong>de</strong> hand <strong>van</strong> functieco<strong>de</strong>s zoals gebruikt in die overzichten.61


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>on<strong>de</strong>rnemingsra<strong>de</strong>n hervat en richtte men zich niet meer op <strong>de</strong> rol die <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad had ten aanzien <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>sbeslissing zelf, maar op <strong>de</strong>randvoorwaar<strong>de</strong>n waaron<strong>de</strong>r <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> gestalte zou kunnen krijgen. De uitkomstwas een sociaal plan dat voor <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsra<strong>de</strong>n acceptabel was, zo stellen ook <strong>de</strong>le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad. Het sociaal plan <strong>de</strong>kte <strong>de</strong> negatieve gevolgen af <strong>van</strong> <strong>de</strong>overgang <strong>van</strong> <strong>de</strong> ambtenarenstatus naar <strong>de</strong> GGZ-cao. Voor enkele me<strong>de</strong>werkers werd een<strong>de</strong>tacheringconstructie opgezet. Het ging hier om me<strong>de</strong>werkers die ge<strong>de</strong>eltelijkarbeidsongeschikt waren ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> en niet over kon<strong>de</strong>n naar <strong>het</strong>pensioenfonds <strong>van</strong> PGGM. Zij zijn ambtenaar gebleven in dienst <strong>van</strong> DJI en zijn – vooronbepaal<strong>de</strong> tijd – ge<strong>de</strong>tacheerd naar <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Op dit moment betreft dat nogdrie me<strong>de</strong>werkers, aldus <strong>de</strong> manager PO&O.Overigens was <strong>het</strong> niet zo dat voor alle functies gold dat overgang naar <strong>de</strong> GGZ-cao negatiefuitpakte. On<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> functies wer<strong>de</strong>n door <strong>het</strong> rijk hoger gewaar<strong>de</strong>erd dan bij <strong>de</strong> GGZ,terwijl patiëntgerelateer<strong>de</strong> functies in <strong>de</strong> regel hoger gewaar<strong>de</strong>erd wor<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> GGZ danbij <strong>het</strong> rijk. Wel zit er een verschil in <strong>de</strong> onregelmatigheidstoeslag die bij <strong>het</strong> rijk hoger is danbij <strong>de</strong> GGZ, aldus <strong>de</strong> manager PO&O.Op dit moment zijn er bij <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong> nog circa 360 mensen in dienst die on<strong>de</strong>r <strong>het</strong>sociaal plan vallen (ongeveer 2/3 <strong>van</strong> <strong>het</strong> totale personeelsbestand). Over <strong>de</strong> vraag ofverschillen in salaris bij gelijksoortige functies (tussen oud personeel vallend on<strong>de</strong>r <strong>het</strong>sociaal plan en nieuw personeel, soms oplopend tot €300-400 per maand) tot schevegezichten aanleiding geven verschillen <strong>de</strong> meningen on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten. Volgens <strong>de</strong>manager PO&O is dit niet <strong>het</strong> geval, volgens <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rnemingsraad wel. Bovendien wijst <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad op <strong>de</strong> negatieve invloed <strong>van</strong> <strong>het</strong> sociaal plan op <strong>de</strong> mobiliteit <strong>van</strong> <strong>het</strong>personeel (zie ook paragraaf 6.2.4). Slechts weinig me<strong>de</strong>werkers die on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> sociaal planvallen verlaten <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>. Ook <strong>de</strong> getroffen regeling voor <strong>het</strong> functioneel leeftijdsontslag kan<strong>de</strong> doorstroom <strong>van</strong> personeel belemmeren, met name waar <strong>het</strong> gaat om personeel opleeftijd, zo stelt <strong>de</strong> manager PO&O. Omdat <strong>het</strong> PGGM niet voorziet in een functioneelleeftijdsontslag voor executieve me<strong>de</strong>werkers, is daarvoor bij <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> eenaparte regeling getroffen. Binnen <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is volgens <strong>de</strong> manager PO&O hierdoor welveel kennis opgebouwd over <strong>het</strong> overzetten <strong>van</strong> pensioenen en ook over <strong>de</strong> conversie <strong>van</strong>rijks- naar particuliere arbeidsvoorwaar<strong>de</strong>n.Ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> bestond on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> personeel <strong>de</strong> angst voor ontslag, datzou makkelijker gaan in een private dan in een rijkskliniek. Deze angst is volgens <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad ongegrond gebleken.Voor <strong>het</strong> aantrekken <strong>van</strong> nieuw personeel <strong>van</strong> buiten is <strong>de</strong> nieuwe situatie gunstig. Er zijn nubijvoorbeeld geen problemen rondom <strong>het</strong> pensioen meer wanneer een psycholoog <strong>van</strong>uit62


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>de</strong> reguliere GGZ een aantal jaren bij <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong> gaat werken en dan weer teruggaatnaar <strong>de</strong> reguliere GGZ, zo stelt <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur.6.2.3 Arbeidsverzuim en verloopHet arbeidsverzuim is bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> aanzienlijk teruggebracht, maar on<strong>de</strong>rstaan<strong>de</strong>tabel maakt dui<strong>de</strong>lijk dat <strong>het</strong> hierbij gaat om een proces dat reeds voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>in gang was gezet. De mobiliteit <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel (verloop als percentage <strong>van</strong> totalepersoneelsom<strong>van</strong>g) was relatief hoog in <strong>de</strong> jaren 2001-2003 (<strong>de</strong> beginperio<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong>veran<strong>de</strong>ringsproces bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>), daarna (2004-2008) wat lager, maar met eenuitschieter in 2007. In <strong>de</strong> meest recente jaren ligt <strong>het</strong> verloop rond <strong>de</strong> 10%.Tabel 6.3 Personeel <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010Arbeidsverzuimpersoneel (%)16 10,8 8,4 7,7 5,3 4,8 4,4 5,1 4,9 4,7Mobiliteit personeel (%) 12,5 16,4 12,9 6,4 8,9 6,6 12,9 7,7 10,3 10,8Bron: Jaarverslagen <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> 2002-2010 en aanvullen<strong>de</strong> informatie af<strong>de</strong>lingPO&O FPV Van <strong>Mesdag</strong>Op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkerstevre<strong>de</strong>nheid is er recent veel gebeurd, aldus <strong>de</strong> managerPO&O. In <strong>de</strong>cember 2010 is voor <strong>het</strong> eerst <strong>de</strong> werkvermogensmonitor afgenomen on<strong>de</strong>r <strong>het</strong>personeel. In <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>n zijn er diverse me<strong>de</strong>werkerstevre<strong>de</strong>nheidson<strong>de</strong>rzoekenuitgevoerd, maar <strong>de</strong>ze zei<strong>de</strong>n niets over <strong>de</strong> vraag of me<strong>de</strong>werkers in staat waren om hunwerkzaamhe<strong>de</strong>n op een goe<strong>de</strong> manier te verrichten. De werkvermogensmonitor doet ditwel. Er wordt in <strong>de</strong> werkvermogensmonitor on<strong>de</strong>r an<strong>de</strong>re ingegaan op leefstijl,zelfstandigheid, afwisseling, werkbelasting en werkbeleving. Op dit moment scoort 88% <strong>van</strong><strong>de</strong> me<strong>de</strong>werkers goed (“groen”) op <strong>de</strong> werkvermogensmonitor, 10% scoort matig en 3%scoort onvoldoen<strong>de</strong> (“rood”). Ruim 70% <strong>van</strong> <strong>de</strong> me<strong>de</strong>werkers heeft <strong>de</strong> monitor ingevuld. Deorganisatie die <strong>de</strong> monitor heeft afgenomen (PreventNed) heeft met alle “ro<strong>de</strong>”me<strong>de</strong>werkers gesproken en ook met me<strong>de</strong>werkers met een verhoogd burn-out risico. Ie<strong>de</strong>reaf<strong>de</strong>ling moet een plan <strong>van</strong> aanpak maken op basis <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitkomsten. De af<strong>de</strong>lingsplannenwor<strong>de</strong>n in juni 2011 na<strong>de</strong>r geëvalueerd, aldus <strong>de</strong> manager PO&O. Overigens valt uit <strong>de</strong>interviews of uit <strong>de</strong> rele<strong>van</strong>te <strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong> recente jaarverslagen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>niet af te lei<strong>de</strong>n dat <strong>het</strong> afnemen <strong>van</strong> <strong>de</strong> werkvermogensmonitor <strong>het</strong> directe gevolg is <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong>.6.2.4 Uitwisseling <strong>van</strong> personeel binnen LentisIn algemene zin, zo blijkt uit tabel 6.3, is <strong>de</strong> mobiliteit <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2004-2008 afgenomen, maar neemt <strong>de</strong> mobiliteit recent (2009 en 2010) iets toe. Uitwisseling <strong>van</strong>personeel (in <strong>de</strong> zin <strong>van</strong> <strong>het</strong> overstappen <strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkers) tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> enLentis/Forint (één <strong>van</strong> <strong>de</strong> verwachtingen ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>) vindt echter63


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>slechts in beperkte mate plaats, zo wordt door meer<strong>de</strong>re respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> erkend. Er wor<strong>de</strong>n hiervoor verschillen<strong>de</strong> oorzaken aangegeven.Ten eerste zijn <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> en Foring/Lentis twee verschillen<strong>de</strong>rechtspersonen. Wanneer iemand uit dienst treedt bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en in diensttreedt bij Forint dan vervallen <strong>de</strong> aanspraken zoals vastgelegd in <strong>het</strong> sociaal plan en <strong>de</strong>aanspraak op <strong>de</strong> FLO-regeling (zie ook paragraaf 6.2.2). Volgens <strong>de</strong> algemeen directeur en <strong>de</strong>manager PO&O belemmert dat <strong>de</strong> overstap <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> naar Lentis.Ten twee<strong>de</strong> doet boventalligheid zich volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezichtvooral voor bij Lentis en niet bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, waardoor eventuele uitwisseling bijvoorbaat een kwestie <strong>van</strong> eenrichtingsverkeer is.Ten <strong>de</strong>r<strong>de</strong> wordt er door <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur op gewezen dat er flinke verschillenzijn tussen <strong>het</strong> werk in een tbs-kliniek en <strong>het</strong> werk in <strong>de</strong> GGZ-sector. De klassieke GGZorganisatieshebben verpleegkundigen op <strong>de</strong> werkvloer en tbs-instellingen vooralme<strong>de</strong>werkers met HBO inrichtingswerk en HBO Sociaal Pedagogische Hulpverlening. Datleidt tot cultuurverschillen en dat maakt uitwisseling volgens hem niet altijd eenvoudig. Dewerkwijze verschilt ook. De werkwijze binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> komt uit <strong>de</strong> traditie <strong>van</strong><strong>de</strong> klassieke therapeutische gemeenschap: in en met <strong>de</strong> groep aan je problemen werken. In<strong>de</strong> GGZ is <strong>het</strong> werk individueler. Daarnaast wijst hij op <strong>de</strong> grote verschillen in doelgroep. Bij<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zitten overwegend patiënten met grote persoonlijkheidsproblemen. In<strong>de</strong> FPA Zuidlaren zitten met name patiënten met ernstige psychotische stoornissen dieproblemen hebben met <strong>het</strong> dagelijks functioneren.Bij sommige functies (bijvoorbeeld op <strong>het</strong> niveau <strong>van</strong> teamlei<strong>de</strong>rs) is uitwisseling volgens <strong>de</strong>behan<strong>de</strong>ldirecteur makkelijker. Met <strong>de</strong> forensische polikliniek (AFPN: AmbulanteForensische Psychiatrie Noord Ne<strong>de</strong>rland), die formeel on<strong>de</strong>r Lentis valt, vindt uitwisseling<strong>van</strong> psychologen plaats. De AFPN zorgt voor <strong>de</strong> nazorg <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n die <strong>de</strong> kliniekhebben verlaten, maar er komen ook patiënten met forensisch gerelateer<strong>de</strong> problematiek(agressie, ze<strong>de</strong>n) die geen tbs maar an<strong>de</strong>rsoortige justitiële maatregelen opgelegd hebbengekregen, en patiënten zon<strong>de</strong>r justitiële maatregel, maar met gelijksoortige problemen.Ver<strong>de</strong>r vindt er wel uitwisseling <strong>van</strong> personeel in <strong>de</strong> zin <strong>van</strong> waarneming vindt plaats. Tentij<strong>de</strong> <strong>van</strong> krapte heeft personeel <strong>van</strong> Lentis bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> waargenomen.Omgekeerd hebben psychomotorisch therapeuten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> bij Lentiswaargenomen, zo stelt <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur.Ver<strong>de</strong>r geeft <strong>de</strong> algemeen directeur aan dat er sinds 2008 meer gezamenlijke activiteiten op<strong>het</strong> gebied <strong>van</strong> scholing en competentiemanagement wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rnomen. De hoof<strong>de</strong>nP&O <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en Lentis overleggen regelmatig met elkaar.Enkele respon<strong>de</strong>nten wijzen er op dat uitwisseling <strong>van</strong> personeel waarschijnlijk pas naverloop <strong>van</strong> tijd echt op gang zal komen en niet op <strong>het</strong> moment <strong>van</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zelf.Het gaat om een proces dat jaren vergt. Zo stelt een respon<strong>de</strong>nt <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie dat <strong>het</strong>64


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>een illusie is om te <strong>de</strong>nken dat na twee jaar al vastgesteld zou kunnen wor<strong>de</strong>n dat hier grotestappen in zijn gemaakt. Ook <strong>de</strong> algemeen directeur <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> stelt datuitwisseling <strong>van</strong> personeel domweg min<strong>de</strong>r eenvoudig is dan ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> werd gedacht. De le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur stellen dat <strong>de</strong> uitwisseling<strong>van</strong> personeel in <strong>het</strong> bre<strong>de</strong>re ka<strong>de</strong>r <strong>van</strong> opleiding en aansluiting <strong>van</strong> zorgprogramma’sbinnen <strong>de</strong> bre<strong>de</strong>re GGZ-sector moet wor<strong>de</strong>n gezien.6.2.5 ScholingOp <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> scholing is er volgens <strong>de</strong> directie en <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> bestuur veel veran<strong>de</strong>rddoor <strong>de</strong> samenwerking met Lentis. Er zijn opleidingsmogelijkhe<strong>de</strong>n tot stand gebracht waar<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> zelf, als kleine organisatie, nooit voor had kunnen zorgen. Het <strong>FPC</strong> is eenopleidingscentrum en stageplaats binnen Lentis en kan zo me<strong>de</strong> zorg dragen voor <strong>de</strong>opleiding <strong>van</strong> psychiaters (daarmee kan ook “intern” in vacatures wor<strong>de</strong>n voorzien). Ver<strong>de</strong>rparticipeert <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> in <strong>de</strong> GGZ-opleiding voor psychologen en <strong>de</strong> opleiding totverpleegkundig specialist.De manager PO&O wijst er op dat binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> veel aan bijscholinggedaan, op basis <strong>van</strong> een eigen opleidingsplan. Hierbij wordt samengewerkt metForint/Lentis. Wanneer bij <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong> opleidingen wor<strong>de</strong>n georganiseerd, dan doendaar veelal ook mensen <strong>van</strong> Forint aan mee.Ver<strong>de</strong>r stelt hij dat er sprake is <strong>van</strong> een goe<strong>de</strong> samenwerking <strong>van</strong> <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong> met<strong>de</strong> Hanzehogeschool Groningen. Er wor<strong>de</strong>n gastlessen verzorgd en er wordt een groot aantalstageplaatsen voor HBO-V en SPH beschikbaar gesteld. Ook is er in toenemen<strong>de</strong> mate sprake<strong>van</strong> samenwerking met MBO’s.6.3 Knelpunten in <strong>de</strong> huidige situatieDe algemeen directeur en <strong>de</strong> geïnterview<strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht menen dat er in<strong>de</strong> huidige situatie een spanning bestaat tussen <strong>de</strong> eisen die een normale bedrijfsvoeringstelt aan <strong>de</strong> solvabiliteit en <strong>de</strong> regels waaraan <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> on<strong>de</strong>rhevig is (beperking<strong>van</strong> <strong>de</strong> toevoeging aan <strong>het</strong> eigen vermogen). Als particuliere instelling is <strong>het</strong> toegestaan 10%reserves te hebben, maar dat is volgens hen te weinig om risico’s te kunnen op<strong>van</strong>gen. Hetfinancieel weerstandsvermogen <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is daardoor eigenlijk te klein.Bovendien financiert een bank nieuwbouw niet wanneer er maar 10% reserves zijn. Mogelijkwordt dit beter wanneer er sprake is <strong>van</strong> een echte inkooprelatie. Overigens erkent men dat<strong>de</strong>ze situatie voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> nog slechter was (toen gold een bovengrens <strong>van</strong> 5%).Ver<strong>de</strong>r wijzen <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> ra<strong>de</strong>n <strong>van</strong> bestuur en toezicht en <strong>de</strong> algemeen directeur er opdat ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> – te – lang heeft moeten wachten op <strong>de</strong>openingsbalans <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe stichting. Over <strong>de</strong> openingsbalans is lang on<strong>de</strong>rhan<strong>de</strong>ld maaruitein<strong>de</strong>lijk was <strong>het</strong> toch een kwestie <strong>van</strong> take-it-or-leave-it. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> heeft nietecht een bruidsschat meegekregen en dat hebben zij als een teleurstelling ervaren. Heteigen vermogen op <strong>de</strong> openingsbalans was slechts € 2 miljoen. Een groot knelpunt vormen65


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>op dit moment volgens hen <strong>de</strong> FLO-verplichtingen. Daarvoor is een voorziening <strong>van</strong> €600.000 getroffen maar <strong>het</strong> gaat om een totale verplichting <strong>van</strong> wel € 4 miljoen. Deaanspraken die voortvloeien uit <strong>het</strong> sociaal plan en <strong>de</strong> FLO-aanspraken hebben bovendieneen negatieve invloed op <strong>de</strong> mobiliteit <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Me<strong>de</strong>daardoor vindt er slechts in beperkte mate uitwisseling plaats <strong>van</strong> personeel tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> en Lentis.In meer algemene zin stellen <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht dat <strong>het</strong> exploitatieresultaat<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> marginaal <strong>van</strong> om<strong>van</strong>g is (€ 3-4 ton, bij een totale balanstelling <strong>van</strong>ca. € 40 miljoen). Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> heeft veel geïnvesteerd in nieuwbouw (<strong>van</strong>wege <strong>de</strong> inparagraaf 2.4 genoem<strong>de</strong> ten<strong>de</strong>rs), maar <strong>de</strong> bezetting loopt nu terug. Het is nu allemaal ergkrap en dat legt volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> raad <strong>van</strong> toezicht een flinke druk op <strong>het</strong> apparaat.Een mogelijk negatief gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> is volgens <strong>de</strong> le<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad dat in <strong>de</strong> Van <strong>Mesdag</strong> vóór <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> nooit mensen viauitzendbureaus hoef<strong>de</strong>n te wor<strong>de</strong>n ingehuurd, terwijl dat nu wel gebeurt. Dit heeft mogelijkgevolgen voor <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>het</strong> beveiligingspersoneel. De beveiliging was in <strong>het</strong> verle<strong>de</strong>nin han<strong>de</strong>n <strong>van</strong> personeel dat was opgeleid door Justitie, bijvoorbeeld binnen <strong>het</strong>ge<strong>van</strong>geniswezen. Dit probleem heeft inmid<strong>de</strong>ls binnen <strong>de</strong> organisatie wel <strong>de</strong> aandacht.Een an<strong>de</strong>r knelpunt, dat overigens niet samenhangt met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, betreftvolgens <strong>de</strong> manager PO&O <strong>de</strong> bevoorschotting. Op dit moment heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>een zeer gering eigen vermogen en kan <strong>het</strong> zelf kosten niet voorfinancieren. Wanneer wordtovergegaan op DBBC’s zon<strong>de</strong>r voorfinanciering dan levert dit voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (enwellicht ook voor an<strong>de</strong>re klinieken) een groot probleem op. Vanuit <strong>het</strong> ministerie wordtbeaamd dat <strong>de</strong> bevoorschotting verdwijnt in <strong>de</strong> DBBC-systematiek (waarin er immersge<strong>de</strong>clareerd wordt mid<strong>de</strong>ls facturen), maar verwacht dat <strong>de</strong> instellingen daar wel aan zullenwennen.6.4 ConclusiesDoor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zijn volgens <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> meermogelijkhe<strong>de</strong>n ontstaan voor <strong>het</strong> maken <strong>van</strong> eigen keuzes met betrekking tot leveranciersen <strong>het</strong> aangaan <strong>van</strong> samenwerkingsverban<strong>de</strong>n. Ook op <strong>het</strong> ministerie bestaat <strong>het</strong> beeld dat<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zakelijker is gewor<strong>de</strong>n en qua bedrijfsvoering en financiën <strong>de</strong> zakengoed op or<strong>de</strong> heeft. Wel is er <strong>de</strong> onvoldoen<strong>de</strong> door voorzieningen ge<strong>de</strong>kte last <strong>van</strong> <strong>de</strong> FLOverplichtingen(voortvloeiend uit <strong>het</strong> sociaal plan).Voor wat betreft <strong>het</strong> personeelsbeleid stellen <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>dat <strong>het</strong> huidige functiegebouw (<strong>van</strong> Lentis) beter aansluit op <strong>de</strong> praktijk dan dat <strong>van</strong> VenJ.Men zegt ver<strong>de</strong>r flexibeler te zijn en meer ruimte te hebben voor <strong>het</strong> voeren <strong>van</strong> een eigenpersoneelsbeleid. Na <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> is er sprake <strong>van</strong> een groter aantal fte vooron<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> activiteiten (financiën, informatie en automatiering, PO&O, faciliatiare66


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>zaken). In tegenstelling tot <strong>de</strong> perceptie bij enkele respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> iser géén verschuiving opgetre<strong>de</strong>n in aantal fte <strong>van</strong> beveiliging naar behan<strong>de</strong>ling.Bij <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> is een a<strong>de</strong>quaat sociaal plan tot stand gebracht (zoalshierboven gesteld, inclusief overname <strong>van</strong> FLO-verplichtingen), dat echter wel beperkendwerkt op <strong>de</strong> mobiliteit <strong>van</strong> personeel <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>. Het ziekteverzuim vertoonteen dalend verloop maar <strong>de</strong>ze ontwikkeling was reeds voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in ganggezet.De uitwisseling <strong>van</strong> personeel tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> en Lentis komt moelijk opgang. Dit komt <strong>de</strong>els door <strong>de</strong> belemmeringen die <strong>het</strong> sociaal plan met zich meebrengt, en<strong>de</strong>els door verschillen in werk(omgeving) tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> en <strong>de</strong> GGZ-sector. Op <strong>het</strong> terrein<strong>van</strong> scholing is er wel samenwerking binnen Lentis tot stand gebracht.67


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>7. De effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>In <strong>de</strong> voorgaan<strong>de</strong> hoofdstukken is ter beantwoording <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvraag b) een sc<strong>het</strong>sgegeven <strong>van</strong> <strong>de</strong> ontwikkelingen zoals die zich in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 1997-2010 bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> hebben voorgedaan. Na een chronologische sc<strong>het</strong>s in hoofdstuk 3, is in <strong>de</strong>hoofdstukken 4-6 specifiek aandacht besteed aan enkele <strong>de</strong>elon<strong>de</strong>rwerpen.In dit hoofdstuk richten we ons op <strong>de</strong> expliciete beantwoording <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rzoeksvragen:c) In hoeverre heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> in 2008 bijgedragen aan bovenstaan<strong>de</strong>ontwikkelingen 52 ? en d) Welke knelpunten doen zich in <strong>de</strong> huidige situatie voor en inhoeverre zijn <strong>de</strong>ze terug te voeren op <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>?De <strong>verzelfstandiging</strong> moet wor<strong>de</strong>n bezien in <strong>het</strong> licht <strong>van</strong> <strong>het</strong> veran<strong>de</strong>ringsproces bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> zoals dat in gang is gezet in 2000. In dat proces stond <strong>de</strong> overgang centraal <strong>van</strong>een repressief systeem dat te eenzijdig was gericht op veiligheid, naar een kliniek waar tbsersprofessioneel wor<strong>de</strong>n behan<strong>de</strong>ld, gericht op samenwerking in <strong>de</strong> keten, en integratie <strong>van</strong>behan<strong>de</strong>lprogramma’s <strong>van</strong> <strong>de</strong> kliniek en GGZ.Enkele respon<strong>de</strong>nten menen dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> nauwelijks gevolgen heeftgehad omdat <strong>de</strong> meeste en belangrijkste veran<strong>de</strong>ringen al voor die tijd waren doorgevoerd.Het eindoor<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> overgrote meren<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten (zowel <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong><strong>het</strong> <strong>FPC</strong> zelf als <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie) over <strong>het</strong> effect <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> opdit proces is echter overwegend (zeer) positief. Vanuit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> legt men daarbij<strong>de</strong> nadruk op <strong>het</strong> wegvallen door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> allerlei belemmeringen zoals dieervaren wer<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> rijkssituatie, met name met betrekking tot <strong>de</strong> bedrijfsvoering. In <strong>het</strong>volgen<strong>de</strong> hoofdstuk gaan we na of <strong>de</strong> twee overgebleven rijksklinieken <strong>de</strong>rgelijkebelemmeringen ook ervaren. Als dat niet zo is, zwakt dat niet alleen <strong>de</strong> perceptie <strong>van</strong> <strong>de</strong>respon<strong>de</strong>nten zoals weergegeven in <strong>de</strong> voorgaan<strong>de</strong> hoofdstukken af, maar is dat ook <strong>van</strong>invloed op <strong>de</strong> vraag of eventuele <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> die twee rijksklinieken wenselijk is.De vraag is hier of, uitgaan<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> door <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten ervaren effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong>, <strong>de</strong> verwachtingen zoals die leef<strong>de</strong>n bij <strong>de</strong> beslissing tot <strong>verzelfstandiging</strong>zijn uitgekomen of niet. Zoals in hoofdstuk 1 is weergegeven waren die verwachtingen <strong>de</strong>volgen<strong>de</strong>:a. verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> in-, door- en uitstroom <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n;b. verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg (door <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> een transmuraleforensische zorgketen);52 De in-/door-/uitstroom, <strong>de</strong> samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen, <strong>de</strong> geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg enbeveiliging (risico-management) en <strong>de</strong> verhouding tussen <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Justitie en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>.68


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>c. personele voor<strong>de</strong>len (bijvoorbeeld t.a.v. <strong>de</strong> uitwisseling, beschikbaarheid en <strong>de</strong>skundigheid<strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel);d. geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging.Op grond <strong>van</strong> hoofdstukken 4-6 kunnen we hier <strong>de</strong> volgen<strong>de</strong> specifieke (ervaren) effectennoemen, die we rubriceren naar <strong>de</strong> bovengenoem<strong>de</strong> verwachtingen.Ad a. verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> in-, door- en uitstroom <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n: <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> heeft <strong>het</strong> mogelijk gemaakt meer (zakelijke) samenwerkingsverban<strong>de</strong>naan te gaan met Lentis en met an<strong>de</strong>re partners in <strong>de</strong> forensische zorg. Dedoorstroom is echter feitelijk niet verbeterd, maar daarbij moet wor<strong>de</strong>n aangetekenddat <strong>het</strong> verbeteren <strong>van</strong> doorstroom een lange-termijn proces is en ook afhankelijk is <strong>van</strong>externe factoren;Ad b. verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg (door <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> een transmuraleforensische zorgketen)<strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> heeft <strong>het</strong> mogelijk gemaakt in samenwerking met Lentisgezamenlijke programmalei<strong>de</strong>rs aan te stellen <strong>het</strong>geen <strong>de</strong> integratie <strong>van</strong> forensische zorgin <strong>de</strong> tbs-sector en GGZ-sector ten goe<strong>de</strong> komt;er zijn door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> meer mogelijkhe<strong>de</strong>n gekomen voor samenwerking opon<strong>de</strong>rzoeksterrein;Ad c. personele voor<strong>de</strong>len (bijvoorbeeld t.a.v. <strong>de</strong> uitwisseling, beschikbaarheid en <strong>de</strong>skundigheid<strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel) er is meer flexibiliteit bij <strong>het</strong> aantrekken <strong>van</strong> nieuw personeel;<strong>de</strong> overstap <strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> Lentis naar <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> verloopt makkelijkermaar an<strong>de</strong>rsom is dat lastiger <strong>van</strong>wege verlies <strong>van</strong> aanspraken o.g.v. <strong>het</strong> sociaal plan. Eris iets meer uitwisseling <strong>van</strong> personeel tussen Lentis en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> dan voorheen, maar <strong>de</strong>belangrijkste ontwikkelingen zullen zich waarschijnlijk op langere termijn voordoen;er zijn meer mogelijkhe<strong>de</strong>n voor gezamenlijke opleidingen/scholing met Lentis. Het <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> kan op dit terrein nu ook makkelijker samenwerkingsverban<strong>de</strong>n aangaanmet an<strong>de</strong>re partners.Ad d. geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging. me<strong>de</strong>werkers zijn sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> nog meer integraal inzetbaar (d.w.z. in zorgén beveiliging); <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kan nu zelfstandig eigen transport regelen bij begeleid verlof; op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> <strong>de</strong> veiligheid/BHV kan men nu samenwerken met plaatselijkepartners.69


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Daarnaast heeft zich een aantal onverwachte effecten voorgedaan:<strong>het</strong> <strong>FPC</strong> heeft nu een eigen accountant waardoor <strong>de</strong> accountantscontrole beter aansluitop <strong>de</strong> organisatie;tal <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> processen verlopen niet meer via <strong>het</strong> Shared Services Centre(SSC) <strong>van</strong> DJI, <strong>het</strong>geen <strong>de</strong> kwaliteit en doelmatigheid ten goe<strong>de</strong> komt. Men heeft eengrotere keuzevrijheid met betrekking tot leveranciers en er is meer vrijheid bij <strong>de</strong>automatisering (keuze <strong>van</strong> software en eigen ontwikkeling daar<strong>van</strong>);er is nu <strong>de</strong> mogelijkheid zelf meerjarenon<strong>de</strong>rhoudsplannen te maken voor gebouwen;er kan beter wor<strong>de</strong>n ingespeeld op toekomstige ontwikkelingen die voortvloeien uit <strong>het</strong>inkoopsysteem en <strong>de</strong> teruglopen<strong>de</strong> capaciteit, bijvoorbeeld door <strong>de</strong> vrij komen<strong>de</strong>capaciteit alternatief aanwendbaar te maken.Tot slot zijn er ook knelpunten naar voren gekomen, hoewel <strong>het</strong> geringe aantal knelpuntenopvallend is: recent doet zich een capaciteitsprobleem voor bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> bij <strong>de</strong> begeleiding<strong>van</strong> verloven. Het is niet dui<strong>de</strong>lijk of dit probleem uitsluitend wordt veroorzaakt door <strong>de</strong>toename <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal verlofbewegingen of dat er een daadwerkelijk gebrek is aanbeveiligingscapaciteit als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>; <strong>de</strong> regels met betrekking tot reservevorming wor<strong>de</strong>n als te zeer beperkend ervaren(maar in <strong>de</strong> rijkssituatie waren <strong>de</strong>ze regels nog restrictiever); bij <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> is onvoldoen<strong>de</strong> rekening gehou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong> FLO-verplichtingen.De getroffen FLO-voorziening is bedui<strong>de</strong>nd min<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong> daadwerkelijke verplichtingen.70


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>71


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>8. Implicaties voor eventuele ver<strong>de</strong>re<strong>verzelfstandiging</strong>en in <strong>het</strong> TBS-veldDe laatste on<strong>de</strong>rzoeksvraag, on<strong>de</strong>rzoeksvraag e) luidt als volgt: Wat valt er op grond <strong>van</strong> <strong>het</strong>voorgaan<strong>de</strong> te zeggen over eventuele <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksinrichtingen <strong>FPC</strong>Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>FPC</strong> Veldzicht?Allereerst wordt een korte sc<strong>het</strong>s gegeven <strong>van</strong> bei<strong>de</strong> rijksinstellingen (paragraaf 8.1).Aansluitend (paragraaf 8.2) wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> resultaten weergegeven <strong>van</strong> <strong>de</strong> interviews die metvertegenwoordigers <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksklinieken hebben plaatsgevon<strong>de</strong>n. In <strong>de</strong>ze paragraaf staatvooral <strong>de</strong> vraag centraal of <strong>de</strong> beperkingen zoals die volgens <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zijn weggenomen, ook als zodanig wor<strong>de</strong>n ervarenbinnen <strong>de</strong> rijksklinieken.In paragraaf 8.3 gaan we vervolgens na welke lessen er uit <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong><strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn te trekken. 538.1 Korte sc<strong>het</strong>s <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijkskliniekenHet <strong>FPC</strong> Veldzicht (Balkbrug)De instelling Veldzicht werd in 1894 opgericht als Rijks Opvoedings Gesticht voor jongens (op<strong>de</strong> plek waar eer<strong>de</strong>r <strong>van</strong>af 1819 een be<strong>de</strong>laarsgesticht was gevestigd). Na sluiting, in 1930,<strong>van</strong> <strong>het</strong> opvoedingsgesticht en als uitvloeisel <strong>van</strong> <strong>de</strong> invoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> Psychopatenwet in1928 werd in 1933 Veldzicht een rijksasiel voor psychopaten, waar <strong>de</strong> tbr-regeling werduitgevoerd.Het <strong>FPC</strong> Veldzicht biedt plaats aan circa 220 tbs-gestel<strong>de</strong>n (zowel mannen alsvrouwen). Naast <strong>de</strong> eigenlijke tbs-kliniek beschikt Veldzicht over eigen transmuralevoorzieningen, zoals woonunits op <strong>het</strong> eigen terrein en woningen in <strong>de</strong> omgeving. Het <strong>FPC</strong>Veldzicht is (naast <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> mesdag en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Kijvelan<strong>de</strong>n) aangewezen als tbs-kliniekwaarin ook patiënten met <strong>de</strong> EVBG-status kunnen wor<strong>de</strong>n opgenomen.Het <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek (Almere)Het <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek is in 2003 ontstaan uit een fusie <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-kliniek De Singel(Amsterdam) en <strong>het</strong> <strong>Dr</strong>. F.S. Meijersinstituut (dat <strong>van</strong>af 1952 tot <strong>de</strong> invoering <strong>van</strong> <strong>het</strong>systeem <strong>van</strong> a-selecte plaatsing als lan<strong>de</strong>lijk selectie-instituut fungeer<strong>de</strong> en gevestigd was teUtrecht). Van 2003 tot 2006 ging <strong>de</strong> kliniek door <strong>het</strong> leven als FlevoFuture, met <strong>het</strong> oog <strong>de</strong>53 Daarbij gaan we niet in op allerlei aandachtspunten die <strong>het</strong> proces <strong>van</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> betreffen (<strong>het</strong>on<strong>de</strong>rzoek betreft immers geen procesevaluatie). Tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> interviews met – met name – <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn er echter wel diverse aandachtpunten (of: lessen) aangedragen met betrekkingtot <strong>het</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>sproces bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>Mesdag</strong> die eventueel rele<strong>van</strong>t zijn bij privatisering <strong>van</strong> <strong>de</strong>overgebleven rijksklinieken. Deze aandachtspunten zijn voor <strong>de</strong> volledigheid opgenomen in bijlage 5.72


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>aanstaan<strong>de</strong> vestiging in Flevoland. Het <strong>FPC</strong> is sinds 2008 daadwerkelijk gevestigd in eennieuw gebouw te Almere. Het biedt biedt plaats aan circa 160 patiënten.8.2 Interviewresultaten8.2.1 AlgemeenIn <strong>de</strong> interviews met vertegenwoordigers <strong>van</strong> <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> rijksklinieken stond <strong>de</strong> vraag centraalof <strong>de</strong> belemmeringen, zoals die door <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> vóór <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zijnervaren en met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> groten<strong>de</strong>els zijn weggenomen, ook als zodanig wor<strong>de</strong>nervaren door <strong>de</strong> rijksklinieken. On<strong>de</strong>rvin<strong>de</strong>n <strong>de</strong> rijksklinieken in<strong>de</strong>rdaad op uiteenlopen<strong>de</strong>terreinen belemmeringen als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksstatus of hebben ze voldoen<strong>de</strong> han<strong>de</strong>lingsvrijheid?Bij <strong>de</strong> weergave <strong>van</strong> <strong>de</strong> resultaten volgen we <strong>de</strong> in <strong>het</strong> vorige hoofdstuk beschreveneffecten op <strong>de</strong> voet.a. Verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> in-, door- en uitstroom <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n & b. Samenwerking in <strong>de</strong>forensische zorgketenDe <strong>verzelfstandiging</strong> heeft <strong>het</strong> voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> mogelijk gemaakt meer (zakelijke)samenwerkingsverban<strong>de</strong>n aan te gaan met Lentis en met an<strong>de</strong>re partners in <strong>de</strong> forensischezorg. In samenwerking met Lentis zijn gezamenlijke programmalei<strong>de</strong>rs aangesteld <strong>het</strong>geen<strong>de</strong> integratie <strong>van</strong> forensische zorg in <strong>de</strong> tbs-sector en GGZ-sector ten goe<strong>de</strong> komt. Ook zijn erdoor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> meer mogelijkhe<strong>de</strong>n gekomen voor samenwerking op on<strong>de</strong>rzoeksterrein.Vanuit <strong>de</strong> rijksklinieken wordt gesteld dat ook rijksklinieken kunnen samenwerken en dat datook volop gebeurt. Zo werkt <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Veldzicht veel samen met Hoeve Boschoord (on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el<strong>van</strong> <strong>de</strong> Stichting Trajectum). Het ministerie werkt daar ook wel aan mee, maar <strong>het</strong> gaatallemaal wel wat moeizaam. Ook <strong>de</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek werkt bij <strong>de</strong> uitstroom samen metketenpartners (zoals met <strong>de</strong> GGZ Noord Holland Noord (m.n. lokatie Heiloo) en met AltrechtGGZ) maar on<strong>de</strong>rvindt daarbij beperkingen. Zo kan <strong>de</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek niet zelf eenpolikliniek beginnen, terwijl poliklinische zorg, met <strong>de</strong> mogelijkhe<strong>de</strong>n tot langdurigvolgen/monitoren <strong>van</strong> patiënten die dat biedt, een belangrijke schakel in <strong>de</strong> forensischezorgketen is. Als concreet voorbeeld <strong>van</strong> een on<strong>de</strong>rvon<strong>de</strong>n beperking wordt <strong>de</strong>samenwerking met <strong>de</strong> RIBW/Kwintes genoemd, waarmee men in 2009 is begonnen. Deafspraak was dat in <strong>de</strong> samenwerking 50% <strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel afkomstig zou zijn <strong>van</strong> <strong>de</strong>Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en 50% <strong>van</strong> <strong>de</strong> RIBW. De rijkscao is echter veel beter dan <strong>de</strong> regelingenbij <strong>de</strong> RIBW, waardoor inzet <strong>van</strong> personeel <strong>van</strong> <strong>de</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek <strong>de</strong> kostprijs teveelopstuw<strong>de</strong> en <strong>de</strong> 50%-50%-ver<strong>de</strong>ling on<strong>de</strong>r druk kwam te staan. Nu is – uit kostenoverwegingen– <strong>de</strong> verhouding 25%-75%, terwijl dat inhou<strong>de</strong>lijk als ongewenst wordtervaren.Het lastige bij samenwerking is volgens <strong>de</strong> rijksklinieken dat een rijkskliniek geengelijkwaardige positie in <strong>de</strong> samenwerking inneemt. Als rijkskliniek kan niet wor<strong>de</strong>n73


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>overgegaan tot <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> een stichting of BV waarin <strong>de</strong> samenwerking wordtvormgegeven. Daardoor zijn er an<strong>de</strong>re constructies nodig zoals dienstenovereenkomsten(SLAs: service level agreements). Daarmee komt men er ook wel uit, maar <strong>het</strong> is allemaal watomslachtig. Bovendien komt <strong>de</strong> rijkskliniek dan formeel in een on<strong>de</strong>rgeschikte positieterecht (<strong>van</strong> “on<strong>de</strong>raannemer”, uitvoer<strong>de</strong>r of ingehuur<strong>de</strong>), terwijl <strong>de</strong> kliniek inhou<strong>de</strong>lijk weleen grote rol in <strong>de</strong> samenwerking heeft.Gezamenlijke programmaleiding (<strong>van</strong>uit <strong>de</strong> kliniek en <strong>de</strong> GGZ), zoals <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> heeft, is ook alleen mogelijk als je gelijkwaardige posities inneemt. Fysieke nabijheid<strong>van</strong> <strong>de</strong> kliniek en <strong>de</strong> GGZ-instelling(en) is bij <strong>de</strong> samenwerking overigens ook <strong>van</strong> belang.Het wetenschappelijk on<strong>de</strong>rzoek is in vergelijking met an<strong>de</strong>re klinieken niet echt verontwikkeld bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Veldzicht, maar dat ligt niet noodzakelijkerwijs aan <strong>de</strong> rijksstatus enevt. beperkingen die daaruit voortvloeien. Integen<strong>de</strong>el, <strong>het</strong> on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el uitmaken <strong>van</strong> VenJ(met <strong>het</strong> WODC) zou hier juist een voor<strong>de</strong>el kunnen zijn.c. Personele voor<strong>de</strong>len (bijvoorbeeld t.a.v. <strong>de</strong> uitwisseling, beschikbaarheid en <strong>de</strong>skundigheid<strong>van</strong> <strong>het</strong> personeel)Als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> is er bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> meer flexibiliteit bij <strong>het</strong>aantrekken <strong>van</strong> nieuw personeel. De overstap <strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> Lentis naar <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> verloopt makkelijker (maar an<strong>de</strong>rsom is dat lastiger <strong>van</strong>wege verlies <strong>van</strong> aansprakeno.g.v. <strong>het</strong> sociaal plan). Er is iets meer uitwisseling <strong>van</strong> personeel tussen Lentis en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>dan voorheen. Er zijn meer mogelijkhe<strong>de</strong>n voor gezamenlijke opleidingen/scholing metLentis en an<strong>de</strong>re partners.Vanuit <strong>de</strong> rijksklinieken wordt gesteld dat meer flexibiliteit in <strong>het</strong> personeelsbeleid dringendis gewenst. Er kan onvoldoen<strong>de</strong> snel en flexibel wor<strong>de</strong>n gehdan<strong>de</strong>ld ten aanzien <strong>van</strong> <strong>het</strong>personeelsbeleid. De rijksregelingen met betrekking tot <strong>de</strong> arbeidsvoorwaar<strong>de</strong>n, waaron<strong>de</strong>r<strong>het</strong> gratificatiebeleid, en P-Direkt (salarisadministratie) wor<strong>de</strong>n als beperkend ervaren. Alsmen een keer iets aardigs wilt doen voor een me<strong>de</strong>werker, moet men heel creatief zijn.De reorganisatie n.a.v. <strong>de</strong> overcapaciteit is bij <strong>de</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek eenomslachtige operatie. De indruk bestaat dat private klinieken daarin wat flexibeler zijn.Verschillen in rechtspositie maken uitwisseling en <strong>de</strong>tachering <strong>van</strong> personeel met enbij an<strong>de</strong>re instellingen erg lastig.De Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek is te klein om zelf als opleidingsplaats voor artsassistenten/psychiaterste fungeren. Het zijn <strong>van</strong> een aantrekkelijke werkgever voorpsychiaters en an<strong>de</strong>r hoog opgeleid personeel staat on<strong>de</strong>r druk door <strong>de</strong> beperktemogelijkhe<strong>de</strong>n als rijksinrichting. Er is wel samenwerking met opleidingsinstituten en <strong>de</strong>bei<strong>de</strong> rijksklinieken werken ook on<strong>de</strong>rling samen op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> opleidingen.d. Geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging.Me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> meer integraalinzetbaar (d.w.z. in zorg én beveiliging). Een an<strong>de</strong>r voor<strong>de</strong>el is dat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> nu74


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>zelfstandig eigen transport kan regelen bij begeleid verlof. Op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> <strong>de</strong>veiligheid/BHV kan men nu samenwerken met plaatselijke partners.Flexibele inzet <strong>van</strong> personeel stuit volgens <strong>de</strong> rijksklinieken vooral op rechtspositionelebeperkingen. Als voorbeeld wordt <strong>het</strong> aanpassen <strong>van</strong> werkroosters genoemd. Wijzigingenmoeten (te) ver <strong>van</strong> te voren plaatsvin<strong>de</strong>n (7 weken) en zijn on<strong>de</strong>rhevig aan een uitgebreidbureaucratisch proces.De Dienst Vervoer en On<strong>de</strong>rsteuning (DVO) <strong>van</strong> DJI geeft vaak niet thuis en isonvoldoen<strong>de</strong> dienstverlenend ingesteld. Dit zou overigens <strong>de</strong>els kunnen wor<strong>de</strong>n opgelostdoor iets meer ruimte te creëren in <strong>het</strong> dagbudget (bijvoorbeeld voor begeleiding enbewaking <strong>van</strong> ziekenvervoer). Veiligheid/BHV is bij <strong>de</strong> rijksklinieken vooral een interne DJIkwestiewaarin niet met plaatselijke partners wordt samengewerkt.8.2.2 Niet-beoog<strong>de</strong> effectenAls gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> heeft zich bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> een aantalonvoorziene effecten voorgedaan (d.w.z. effecten die niet uitdrukkelijk met <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> zijn beoogd).SSC (algemeen)Tal <strong>van</strong> on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> processen verlopen sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> niet meer via <strong>het</strong> Shared Services Centre (SSC) <strong>van</strong> DJI, <strong>het</strong>geen volgens <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> <strong>de</strong> kwaliteit en doelmatigheid ten goe<strong>de</strong> komt. Het SSC zorgt bijvoorbeeld voor <strong>de</strong>inkoop, voor <strong>het</strong> financieel beheer en financiële advisering en voor <strong>de</strong> HRM functie. Deautomatisering/ICT is on<strong>de</strong>rgebracht bij <strong>het</strong> SSC-I <strong>van</strong> <strong>de</strong> DJI.Vanuit <strong>de</strong> rijksklinieken wordt er op gewezen dat <strong>de</strong> rijksstatus als gevolg heeft dat <strong>de</strong>invulling <strong>van</strong> staffuncties <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksklinieken voor een belangrijk <strong>de</strong>el plaatsvindt <strong>van</strong>uit DJIen <strong>van</strong>uit an<strong>de</strong>re on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>len <strong>van</strong> VenJ, maar volgens betrokkenen gebeurt dat (metuitzon<strong>de</strong>ring <strong>van</strong> <strong>de</strong> inkoopfunctie) slecht. Een voorbeeld is <strong>de</strong> ontwikkeling <strong>van</strong> kennis <strong>van</strong>DBBCs bij <strong>het</strong> SSC, waarin door <strong>het</strong> SSC te weinig wordt geïnvesteerd. Bovendien zijn <strong>de</strong>staffuncties niet alleen bij <strong>het</strong> SSC en DJI on<strong>de</strong>rgebracht; <strong>de</strong> rijksklinieken hebben ook temaken met <strong>de</strong> concernstaven <strong>van</strong> VenJ (zoals <strong>de</strong> Directie P&O). De stafon<strong>de</strong>rsteuning isdaardoor niet eenduidig, men zit niet altijd op één lijn. Dat is storend en leidt tot veelbureaucratie. De on<strong>de</strong>rsteuning zou eigenlijk integraal via DForZo geregeld moeten zijn. Dannog is er geen eigen keuzevrijheid (zoals bij <strong>de</strong> private klinieken) maar <strong>het</strong> zou al eenbelangrijke verbetering zijn.Specifiek ten aanzien <strong>van</strong> <strong>het</strong> SSC stellen <strong>de</strong> rijksklinieken dat <strong>het</strong> SSC er primair isvoor <strong>het</strong> ge<strong>van</strong>geniswezen en niet voor zorginstellingen/behan<strong>de</strong>lklinieken. Wat <strong>de</strong>rijksklinieken verwachten aan dienstverlening is “standaard” bezien <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> tbs-sector,maar wordt door <strong>het</strong> SSC als “maatwerk” gezien. Als rijkskliniek vraag je dus altijd om eenafwijkend produkt, waarvoor dan ook nog extra moet wor<strong>de</strong>n betaald. Géén gebruik maken75


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>van</strong> <strong>het</strong> SSC (en <strong>het</strong> zelf regelen) is veelal niet toegestaan. De Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek gaat nuoverigens wel zelf een eigen applicatiebeheer<strong>de</strong>r ICT inhuren. Men erkent dat ook privateklinieken, zoals <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>de</strong> Pompestichting, <strong>de</strong>el uitmaken <strong>van</strong> grotereconcerns (Lentis, Pro Persona) waarin wellicht vergelijkbare vraagstukken spelen (zelf doenof regelen op concern-niveau), maar stelt dat die klinieken in principe keuzevrijheid hebben.Bij <strong>de</strong> rijksklinieken is er nauwelijks discussie mogelijk. Als rijkskliniek ben je ook niet echtklant <strong>van</strong> <strong>het</strong> SSC maar meer een “gebruiker”.Een bijkomend probleem is dat bij <strong>de</strong> rijksklinieken me<strong>de</strong>werkers rondlopen die indienst zijn <strong>van</strong> <strong>het</strong> SSC (en niet <strong>van</strong> <strong>de</strong> kliniek), maar die wel functioneel <strong>van</strong>uit <strong>de</strong> kliniekmoeten wor<strong>de</strong>n aangestuurd. Dat moet dan altijd indirect (via hun “bazen”) en dat isomslachtig. Bovendien heeft <strong>het</strong> SSC als stelregel dat SSC-ers zich niet te veel aan bepaal<strong>de</strong>inrichtingen moeten bin<strong>de</strong>n, en ook aanwezig moeten zijn op <strong>de</strong> eigen SSC-locaties, <strong>het</strong>geenleidt tot beperkte beschikbaarheid.Voor wat betreft <strong>het</strong> financieel beheer geldt dat <strong>de</strong> rijksklinieken on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el uitmaken<strong>van</strong> <strong>de</strong> begroting <strong>van</strong> DJI (als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> begroting <strong>van</strong> VenJ) met <strong>de</strong> bijbehoren<strong>de</strong>systematiek. Grote investeringen wor<strong>de</strong>n bijvoorbeeld in één keer ten laste <strong>van</strong> <strong>de</strong> begrotinggebracht in plaats <strong>van</strong> via afschrijvingen. Dat is lastig bij samenwerking met externe partijenwaarbij kostprijzen moeten wor<strong>de</strong>n berekend. De financiële advisering door <strong>het</strong> SSC staatnog in <strong>de</strong> kin<strong>de</strong>rschoenen.On<strong>de</strong>rhoud gebouwenHet <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> eigenaar <strong>van</strong> <strong>de</strong> gebouwen en heeft nu <strong>de</strong>mogelijkheid zelf meerjarenon<strong>de</strong>rhoudsplannen te maken.De Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek kampt met problemen m.b.t. <strong>de</strong> klimaatregeling (in <strong>het</strong> nieuwegebouw in Almere) maar zit niet zelf “aan <strong>het</strong> stuur” bij <strong>het</strong> oplossen <strong>van</strong> dat probleem. DeRijksgebouwendienst gaat immers over <strong>het</strong> gebouw, er zijn geen rechtstreekse contactenmet aannemers, en <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rliggen<strong>de</strong> Plan <strong>van</strong> Eisen is in<strong>de</strong>rtijd opgesteld door DJI. DeOostvaar<strong>de</strong>rskliniek is gebruiker <strong>van</strong> <strong>het</strong> gebouw, geen huur<strong>de</strong>r, waardoor <strong>het</strong> ook lastig isan<strong>de</strong>re partijen op problemen aan te spreken. Men heeft een sterke voorkeur voor eensituatie waarin men eigenaar (of huur<strong>de</strong>r) <strong>van</strong> <strong>het</strong> gebouw zou zijn. Een verbetering (binnen<strong>de</strong> rijksstatus <strong>van</strong> gebruiker) zou zijn <strong>het</strong> creëren <strong>van</strong> een eigen budget voor klein on<strong>de</strong>rhoudwaarover achteraf verantwoording aan DJI wordt afgelegd. Dat zou al veel irritatiewegnemen.Veel tbs-klinieken zoeken alternatieve bestemmingen (om overcapaciteit te kunnenaanwen<strong>de</strong>n) waarvoor soms verbouw nodig is. De indruk bestaat dat verbouw bij <strong>de</strong>rijksklinieken lastiger is (door <strong>de</strong> betrokkenheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> RGD en DJI), langer duurt en duur<strong>de</strong>ris (bijv. door <strong>de</strong> 10% opslag die <strong>de</strong> RGD rekent). Dat laatste vormt weer een belemmeringvoor samenwerking met private partijen. De hogere kosten moeten immers wel wor<strong>de</strong>ndoorberekend, waardoor <strong>de</strong> rijkskliniek een relatief dure partner wordt.76


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Inkoop/leveranciersHet <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kent sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> een grotere keuzevrijheid metbetrekking tot inkoop/leveranciers.De inkoopfunctie verloopt groten<strong>de</strong>els via <strong>het</strong> SSC en soms op <strong>het</strong> hogere niveau <strong>van</strong> <strong>het</strong>ministerie als geheel. Men geeft aan dat dit on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> SSC-dienstverlening re<strong>de</strong>lijk opor<strong>de</strong> is (maar wel erg afhankelijk is <strong>van</strong> <strong>de</strong> kwaliteit <strong>van</strong> <strong>de</strong> betrokken me<strong>de</strong>werkers) daarwaar <strong>het</strong> gaat om goe<strong>de</strong>ren en diensten die niet specifiek voor tbs-klinieken zijn. “GGZeigen”inkoop blijft echter lastig. Als rijkskliniek moet steeds wor<strong>de</strong>n on<strong>de</strong>rbouwd waarommen “speciale” wensen heeft. Als voorbeeld wordt <strong>de</strong> training <strong>van</strong> sociotherapeutengenoemd.Ver<strong>de</strong>r speelt bij aanbesteding mee dat DJI als één organisatie wordt gezien, zodat ernauwelijks ruimte is voor eigen invulling als rijkskliniek.Automatisering/ICTAls verzelfstandig<strong>de</strong> organisatie kent <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> meer vrijheid bij <strong>de</strong>automatisering (keuze <strong>van</strong> software en eigen ontwikkeling daar<strong>van</strong>).Bij <strong>de</strong> rijksklinieken acht men <strong>het</strong> in principe logisch dat sommige ICT-zaken centraal zijngeregeld, maar men zet in algemene zin vraagtekens bij <strong>de</strong> inrichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> ICT bij <strong>het</strong>ministerie <strong>van</strong> VenJ (“slotgracht”). Het probleem is vooral dat als <strong>de</strong> private klinieken ietsontwikkelen, <strong>de</strong> rijksklinieken daarin niet mee kunnen omdat ze vastzitten aan <strong>de</strong> centraleka<strong>de</strong>rs en <strong>het</strong> SSC-I. Een voorbeeld is <strong>het</strong> ontbreken <strong>van</strong> een a<strong>de</strong>quate DBBC-administratie(User), waarbij <strong>de</strong> particuliere inrichtingen veelal <strong>het</strong> complete pakket ter beschikkinghebben en <strong>de</strong> rijksklinieken lang moeten wachten op modules om volledige informatie tekunnen ontsluiten.Het rijksbre<strong>de</strong> salarisadministratiesysteem P-Direkt is “traag” (in <strong>het</strong> verwerken <strong>van</strong>mutaties) waardoor in te veel gevallen voorschotten aan me<strong>de</strong>werkers moeten wor<strong>de</strong>nverleend. De private klinieken hebben hun eigen systemen (vaak samen met an<strong>de</strong>reorganisaties).Alternatieve bestemmingen voor overcapaciteitBij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kan in <strong>de</strong> verzelfstandig<strong>de</strong> situatie beter wor<strong>de</strong>n ingespeeld optoekomstige ontwikkelingen die voortvloeien uit <strong>het</strong> inkoopsysteem en <strong>de</strong> teruglopen<strong>de</strong>capaciteit, bijvoorbeeld door <strong>de</strong> vrij komen<strong>de</strong> capaciteit alternatief aanwendbaar te maken.De rijksklinieken zijn naar eigen zeggen kwetsbaar voor <strong>de</strong> capaciteitsproblematiek omdat ermaar één doelgroep mag wor<strong>de</strong>n bediend, nl. tbs-gestel<strong>de</strong>n of omdat er strikte scheiding<strong>van</strong> doelgroepen binnen <strong>de</strong> instelling moet plaatsvin<strong>de</strong>n. 54 Private klinieken kunnen volgens54 We merken hierbij op dat dit echter geldt voor alle justitiële inrichtingen, dus niet alleen voor <strong>de</strong>rijksklinieken.77


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>hen binnen hun GGZ-omgeving makkelijker schuiven met doelgroepen. De Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek(3 jaar gele<strong>de</strong>n nieuw gebouwd) staat nu voor ca. 1/3 leeg, <strong>het</strong>geen <strong>van</strong>uitmaatschappelijk perspectief (optimale besteding <strong>van</strong> belastinggeld) ongewenst is.8.2.3 KnelpuntenUit <strong>de</strong> interviews met vertegenwoordigers <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zijn ook enkeleknelpunten naar voren gekomen.VerlofbegeleidingBij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> doet zich recent een capaciteitsprobleem voor bij <strong>de</strong> begeleiding <strong>van</strong>verloven. Het is niet dui<strong>de</strong>lijk of dit probleem uitsluitend wordt veroorzaakt door <strong>de</strong>toename <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal verlofbewegingen of dat er een daadwerkelijk gebrek is aanbeveiligingscapaciteit als gevolg <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>.Volgens <strong>de</strong> rijksklinieken vloeit <strong>het</strong> aantal begelei<strong>de</strong> verloven vooral voort uit <strong>het</strong>risico-management. Dat zal bij private klinieken niet an<strong>de</strong>rs zijn dus met <strong>verzelfstandiging</strong>heeft dat volgens hen niets te maken.Regels reservevormingDoor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> wor<strong>de</strong>n <strong>de</strong> regels met betrekking tot reservevorming als terestrictief ervaren.Deze regels zijn voor <strong>de</strong> rijksklinieken nog sterker <strong>van</strong> toepassing (nl. maximaal 5%reservevorming ten opzichte <strong>van</strong> 10% bij <strong>de</strong> particuliere inrichtingen), zij <strong>het</strong> dat <strong>de</strong>rijksklinieken niet afhankelijk zijn <strong>van</strong> kredietverlening door <strong>de</strong> banken.FLO-verplichtingenBij <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is onvoldoen<strong>de</strong> rekening gehou<strong>de</strong>n met <strong>de</strong>FLO-verplichtingen. De getroffen FLO-voorziening is bedui<strong>de</strong>nd min<strong>de</strong>r dan <strong>de</strong>daadwerkelijke verplichtingen.De rijksklinieken kennen vergelijkbare regelingen voor vervroeg<strong>de</strong> pensionering. Diewerken belemmerend op <strong>het</strong> natuurlijk verloop omdat er weinig gebruik <strong>van</strong> wordtgemaakt. Financieel is een en an<strong>de</strong>r wel afge<strong>de</strong>kt via <strong>de</strong> begroting <strong>van</strong> VenJ.8.2.4 OverigIn <strong>de</strong> interviews met vertegenwoordigers <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksklinieken zijn enkele aanvullen<strong>de</strong>punten naar voren gebracht.Als negatief effect <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksstatus in <strong>de</strong> sfeer <strong>van</strong> <strong>de</strong> “governance” is genoemd dat<strong>het</strong> MT <strong>van</strong> een rijkskliniek geen klankbord heeft zoals <strong>het</strong> MT <strong>van</strong> een private kliniek dat welheeft (Raad <strong>van</strong> Toezicht). De leiding <strong>van</strong> DForZo vervult tot op zekere hoogte die rol wel,maar dat is toch niet <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong>.Over <strong>de</strong> positie <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksklinieken en <strong>de</strong> private klinieken in <strong>het</strong> directeurenoverleg<strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-klinieken merkt men op dat die nauwelijks verschillend is. Inhou<strong>de</strong>lijk zit men op78


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>één lijn (al kan <strong>het</strong> voor directeuren <strong>van</strong> rijksklinieken wel eens wat lastiger zijn bepaal<strong>de</strong>beleidsstandpunten in te nemen en actief uit te dragen <strong>van</strong>wege <strong>de</strong> hiërarchische relatiemet VenJ).Ver<strong>de</strong>r is genoemd dat <strong>de</strong> rijksklinieken veel tijd kwijt zijn aan allerleiinformatieverzoeken en rappels <strong>van</strong>uit VenJ. Daarbij gaat <strong>het</strong> niet zozeer om <strong>de</strong>informatievoorziening als on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> P&C-cyclus binnen <strong>de</strong> tbs-sector, die immersvoor <strong>de</strong> rijksklinieken <strong>de</strong> private klinieken ongeveer <strong>het</strong>zelf<strong>de</strong> is. Dat geldt ook voor <strong>de</strong>inspecties (ISt, IGz) en certificering (HKZ). Wel krijgen <strong>de</strong> rijksklinieken regelmatigtussentijdse bezoeken <strong>van</strong> concernaf<strong>de</strong>lingen <strong>van</strong> VenJ en <strong>van</strong> DJI (“interne VenJinspecties”).8.3 Te trekken lessen uit <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>In <strong>de</strong>ze paragraaf gaan we na welke lessen te trekken zijn uit <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> voor <strong>de</strong> twee overgebleven rijksklinieken. De vraag of ver<strong>de</strong>re privatiseringmoet plaatsvin<strong>de</strong>n lijkt op dit moment door <strong>de</strong> verantwoor<strong>de</strong>lijke bewindslie<strong>de</strong>n met “nee”te wor<strong>de</strong>n beantwoord, zo bleek uit <strong>de</strong> in paragraaf 2.5 aangehaal<strong>de</strong> passage uit <strong>de</strong> memorie<strong>van</strong> toelichting op <strong>het</strong> wetsvoorstel Wfz.Het vraagstuk <strong>van</strong> ver<strong>de</strong>re privatisering is <strong>van</strong>uit verschillen<strong>de</strong> perspectieven te bena<strong>de</strong>ren:<strong>van</strong>uit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-kliniek zelf, <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-sector alsgeheel, en <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>het</strong> tbsbeleid.Bezien <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> organisatie zelf, is uit <strong>de</strong> voorgaan<strong>de</strong> hoofdstukkendui<strong>de</strong>lijk gewor<strong>de</strong>n dat voor <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> grote voor<strong>de</strong>len metzich mee heeft gebracht, met name in die zin dat belemmeringen voor <strong>de</strong> bedrijfsvoering zijnweggenomen. De huidige rijksklinieken on<strong>de</strong>rschrijven dat <strong>de</strong>rgelijke belemmeringen inbedrijfsvoering bestaan, als gevolg <strong>van</strong> hun rijksstatus. Rijksklinieken zijn naar eigen zeggentot op zekere hoogte “gehandicapt”. Het meest pregnant zijn <strong>de</strong> belemmeringen als gevolg<strong>van</strong> <strong>de</strong>elname aan <strong>het</strong> SSC en SSC-I en <strong>de</strong> beperkingen met betrekking tot <strong>het</strong> aangaan <strong>van</strong>samenwerkingsverban<strong>de</strong>n met partners in <strong>de</strong> keten. Vanuit bei<strong>de</strong> rijksklinieken is dan ookeen voorkeur voor <strong>verzelfstandiging</strong> uitgesproken. Van <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>wordt <strong>de</strong> bei<strong>de</strong> rijksklinieken <strong>verzelfstandiging</strong> warm aanbevolen. Sommige respon<strong>de</strong>nten<strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> vragen zich zelfs af of <strong>de</strong> taak die tbs-klinieken hebben(zorg/behan<strong>de</strong>ling) überhaupt wel goed kan wor<strong>de</strong>n uitgevoerd on<strong>de</strong>r <strong>het</strong> regime <strong>van</strong> VenJ,gegeven <strong>de</strong> belemmeringen in <strong>de</strong> bedrijfsvoering die <strong>de</strong> rijksstatus met zich meebrengt.Vanuit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-sector (en in bre<strong>de</strong>re zin <strong>de</strong> forensische zorgsector) is dooreen grote meer<strong>de</strong>rheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten (zowel <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> als <strong>van</strong> <strong>het</strong>ministerie) benadrukt dat <strong>het</strong> creëren <strong>van</strong> gelijke condities belangrijk is voor <strong>het</strong> leveren eengelijk “produkt”, zeker met <strong>het</strong> oog op <strong>de</strong> invoering <strong>van</strong> <strong>het</strong> inkoopsysteem via <strong>de</strong> nieuwe79


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Wfz. Daarbij gaat <strong>het</strong> om een level playing field tussen <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> <strong>FPC</strong>’s on<strong>de</strong>rling,maar ook om hun positie vis-à-vis (particuliere) GGZ-instellingen. De rijksklinieken zijn nunaar eigen zeggen “in <strong>het</strong> veld” een vreem<strong>de</strong> eend in <strong>de</strong> bijt; in <strong>de</strong> forensische zorg isimmers 99% <strong>van</strong> <strong>de</strong> organisaties privaat. Bovendien zou volgens een enkeling <strong>het</strong> imago <strong>van</strong><strong>de</strong> tbs-sector ver<strong>de</strong>r kunnen wor<strong>de</strong>n verbeterd indien <strong>de</strong> sector volledig geprivatiseerd zouzijn en min<strong>de</strong>r geassocieerd zou wor<strong>de</strong>n met “ge<strong>van</strong>genissen”.Ook <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> ministerie is door enkele respon<strong>de</strong>nten aangegeven dat <strong>het</strong>makkelijker zou zijn om te maken te hebben met één soort instelling. Daarbij wordtoverigens ook opgemerkt dat met <strong>de</strong> invoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Wfz <strong>de</strong> verschillen tussenparticuliere klinieken en rijksklinieken kleiner zullen wor<strong>de</strong>n dan ze op dit moment zijn (endat <strong>de</strong>ze verschillen per 2011 al afnemen als gevolg <strong>van</strong> <strong>het</strong> nieuwe inkoopsysteem en <strong>het</strong>gebruik <strong>van</strong> zorgindicatoren). Ook <strong>het</strong> verschil (m.b.t. <strong>de</strong> aanwijzingsbevoegdheid eninstitutionele bevoegdhe<strong>de</strong>n) tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re particuliereklinieken verdwijnt met <strong>de</strong> nieuwe Wfz.Vanuit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> tbsvonnissenzijn drie aspecten <strong>van</strong> mogelijk belang voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>svraag: <strong>de</strong> bevoegdheid tot aanwijzing en eventueel ingrijpen bij gebrekkig functioneren <strong>van</strong> eentbs-instelling; institutionele bevoegdhe<strong>de</strong>n ter compensatie <strong>van</strong> <strong>het</strong> “op armlengte” plaatsen <strong>van</strong> <strong>de</strong>instellingen; <strong>de</strong> mogelijkheid te allen tij<strong>de</strong> ook extreem moeilijke gevallen te kunnen plaatsen.De eerste twee zaken zijn in <strong>de</strong> nieuwe Wfz geregeld (zie paragraaf 2.5), zodat daaraan geenargumenten (meer) kunnen wor<strong>de</strong>n ontleend om niet te verzelfstandigen. Hetplaatsingsprobleem speelt op dit moment geen rol <strong>van</strong> betekenis, zo bleek uit hoofdstuk 5.De rijksklinieken nemen géén zwaar<strong>de</strong>re gevallen op dan <strong>de</strong> private klinieken en hebbengeen speciale status in <strong>het</strong> plaatsingsproces. Daarbij moet wel wor<strong>de</strong>n opgemerkt dat <strong>de</strong>huidige situatie er één is <strong>van</strong> overcapaciteit en in een situatie <strong>van</strong> capaciteitstekortenmogelijk wel plaatsingsproblemen ontstaan. De nieuwe Wfz kent echter een opnameplichtvoor klinieken (behou<strong>de</strong>ns een aantal beperkte contra-indicaties), mét een bestuurlijkeboetebepaling. Als <strong>de</strong> vraag of dat instrument (opnameplicht met boetebepaling) effectiefzal zijn met “ja” wordt beantwoord, lijkt er geen re<strong>de</strong>n te zijn voor <strong>de</strong> instandhouding <strong>van</strong>één of twee rijksklinieken als means of last resort.80


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>9. SlotbeschouwingIn <strong>de</strong>ze slotbeschouwing wordt expliciet een antwoord gegeven op <strong>de</strong> probleemstelling <strong>van</strong><strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek, die tweeledig was:I. Welke voorziene en onvoorziene effecten heeft <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>, in 2008, <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> gehad op:a. <strong>de</strong> in-/door-/uitstroom;b. <strong>de</strong> samenwerking in <strong>de</strong> forensische zorgketen;c. <strong>de</strong> geïntegreer<strong>de</strong> aanpak <strong>van</strong> zorg en beveiliging (risico-management);d. <strong>de</strong> verhouding tussen <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> VenJ en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>?II. Welke lessen zijn hieruit te trekken voor eventuele (juridische) <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong>rijksinrichtingen <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en <strong>FPC</strong> Veldzicht?Effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>De <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>, in 2008, moet wor<strong>de</strong>n bezien in <strong>het</strong> licht <strong>van</strong><strong>het</strong> veran<strong>de</strong>ringsproces bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zoals dat in gang is gezet in 2000. Aan datveran<strong>de</strong>ringsproces ging een bestuurlijke crisis vooraf die is opgelost door bestuurlijkesamenwerking met GGZ Groningen, <strong>het</strong> latere Lentis. De principebeslissing tot<strong>verzelfstandiging</strong> dateert ook uit die tijd, maar <strong>de</strong> daadwerkelijke <strong>verzelfstandiging</strong> heeftlang op zich laten wachten door wisselen<strong>de</strong> inzichten in <strong>de</strong> politiek met betrekking tot <strong>de</strong>wenselijkheid en vormgeving <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> en door weerstand bij <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rnemingsraad. De uitein<strong>de</strong>lijke <strong>verzelfstandiging</strong> brengt geen majeure wijzigingen aanin <strong>de</strong> positie <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> binnen Lentis, <strong>de</strong>els omdat <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>expliciet als zelfstandige eenheid wordt gepositioneerd, <strong>de</strong>els omdat <strong>de</strong> feitelijkebestuurlijke inbedding in Lentis met <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> “slechts” wordt geformaliseerd.Zoals uiteengezet in hoofdstuk 1 en hoofdstuk 3 is <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>Van <strong>Mesdag</strong> in 2008 te zien als een “laatste” stap in een reeds lopend proces. Heteindoor<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>het</strong> overgrote meren<strong>de</strong>el <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten (zowel <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong><strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> zelf als <strong>van</strong> <strong>de</strong> zij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie) over <strong>de</strong>ze stap is overwegend (zeer)positief. De belangrijkste positieve effecten <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> betreffen in <strong>de</strong> ogen<strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>het</strong> wegnemen <strong>van</strong> belemmeringen in <strong>de</strong> bedrijfsvoering en <strong>de</strong> groteremogelijkhe<strong>de</strong>n tot samenwerking.Wanneer we <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> positieve effecten (<strong>de</strong> beweegre<strong>de</strong>nen voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>)langslopen, ontstaat <strong>het</strong> volgen<strong>de</strong> beeld.De door- en uitstroom zijn feitelijk niet verbeterd, maar daarbij moet wor<strong>de</strong>naangetekend dat <strong>het</strong> verbeteren <strong>van</strong> doorstroom een lange-termijn proces is en ookafhankelijk is <strong>van</strong> externe factoren.De <strong>verzelfstandiging</strong> heeft <strong>het</strong> mogelijk gemaakt meer (zakelijke) samenwerkingsverban<strong>de</strong>naan te gaan met Lentis en met an<strong>de</strong>re partners in <strong>de</strong> forensische zorg. De81


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong><strong>verzelfstandiging</strong> heeft ook bijgedragen aan <strong>het</strong> aanstellen, in samenwerking met Lentis, <strong>van</strong>gezamenlijke programmalei<strong>de</strong>rs <strong>het</strong>geen <strong>de</strong> integratie <strong>van</strong> forensische zorg in <strong>de</strong> tbs-sectoren GGZ-sector ten goe<strong>de</strong> is gekomen. Door <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> zijn er meer mogelijkhe<strong>de</strong>ngekomen voor samenwerking op on<strong>de</strong>rzoeksterrein. Er is meer flexibiliteit bij <strong>het</strong> aantrekken<strong>van</strong> nieuw personeel. De overstap <strong>van</strong> me<strong>de</strong>werkers <strong>van</strong> Lentis naar <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>verloopt makkelijker (maar an<strong>de</strong>rsom is dat lastiger <strong>van</strong>wege verlies <strong>van</strong> aanspraken o.g.v.<strong>het</strong> sociaal plan). Er is iets meer uitwisseling <strong>van</strong> personeel tussen Lentis en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> danvoorheen, maar ook hier geldt dat <strong>de</strong> belangrijkste ontwikkelingen zich waarschijnlijk oplangere termijn zullen voordoen en daarmee buiten <strong>de</strong> reikwijdte vallen <strong>van</strong> <strong>de</strong>ze evaluatie(die immers slechts drie jaar na dato plaatsvindt). Er zijn in <strong>de</strong> private situatie meermogelijkhe<strong>de</strong>n voor gezamenlijke opleidingen/scholing met Lentis. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kanop dit terrein nu ook makkelijker samenwerkingsverban<strong>de</strong>n aangaan met an<strong>de</strong>re partners.Me<strong>de</strong>werkers zijn sinds <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> meer integraal inzetbaar (d.w.z. in zorgén beveiliging), <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kan nu zelfstandig eigen transport regelen bij begeleidverlof en op <strong>het</strong> terrein <strong>van</strong> <strong>de</strong> veiligheid/BHV kan men nu samenwerken met plaatselijkepartners.De verhouding tussen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en <strong>het</strong> ministerie is door <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> uiteraard ingrijpend veran<strong>de</strong>rd, maar daarbij moet wor<strong>de</strong>n aangetekenddat <strong>de</strong> minister, zoals ook uitdrukkelijk als randvoorwaar<strong>de</strong> bij <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> isbenoemd, op grond <strong>van</strong> <strong>de</strong> statuten aanzienlijke bevoegdhe<strong>de</strong>n ten aanzien <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van<strong>Mesdag</strong> heeft gehou<strong>de</strong>n. Bovendien geldt dat zich, ondanks <strong>de</strong> formele wijzigingen, in <strong>de</strong>praktijk in <strong>de</strong> relatie tussen <strong>het</strong> ministerie en <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> geen grote veran<strong>de</strong>ringheeft voorgedaan na <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>.De conclusie kan dus lui<strong>de</strong>n dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> inre<strong>de</strong>lijke mate voldoet aan <strong>de</strong> verwachtingen (voorziene effecten) die er leef<strong>de</strong>n ten tij<strong>de</strong><strong>van</strong> <strong>de</strong> beslissing tot <strong>verzelfstandiging</strong>. Definitieve uitspraken over verhoog<strong>de</strong> door- enuitstroom <strong>van</strong> patiënten en geïntensiveer<strong>de</strong> uitwisseling <strong>van</strong> personeel zijn echter op ditmoment niet mogelijk.Daarnaast heeft zich een aantal positieve effecten voorgedaan, die ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong>sbeslissing niet expliciet als beoogd effect zijn genoemd maar die door <strong>de</strong>meer<strong>de</strong>rheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten als zeer belangrijk wor<strong>de</strong>n beschouwd. Deze effectenhebben vrijwel allemaal te maken met <strong>de</strong> bedrijfsvoering. Zo heeft <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> nueen eigen accountant waardoor <strong>de</strong> accountantscontrole beter aansluit op <strong>de</strong> organisatie. Tal<strong>van</strong> on<strong>de</strong>rsteunen<strong>de</strong> processen verlopen niet meer via <strong>het</strong> Shared Services Centre (SSC) <strong>van</strong>DJI, <strong>het</strong>geen <strong>de</strong> kwaliteit en doelmatigheid ten goe<strong>de</strong> komt. Men heeft nu <strong>de</strong> mogelijkheidzelf meerjarenon<strong>de</strong>rhoudsplannen te maken voor gebouwen. Er is een grotere keuzevrijheidmet betrekking tot leveranciers, er is meer vrijheid bij <strong>de</strong> automatisering (keuze <strong>van</strong>software en eigen ontwikkeling daar<strong>van</strong>) en er kan beter wor<strong>de</strong>n ingespeeld op toekomstigeontwikkelingen die voortvloeien uit <strong>het</strong> inkoopsysteem en <strong>de</strong> teruglopen<strong>de</strong> capaciteit,bijvoorbeeld door <strong>de</strong> vrij komen<strong>de</strong> capaciteit alternatief aanwendbaar te maken.82


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Uit <strong>het</strong> on<strong>de</strong>rzoek komen ook enkele knelpunten (negatieve onvoorziene effecten) naarvoren: een capaciteitsprobleem bij <strong>de</strong> begeleiding <strong>van</strong> verloven (waar<strong>van</strong> niet geheeldui<strong>de</strong>lijk is of dat probleem toe te schrijven is aan <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>), te grote restrictiesvoor reservevorming, en een onvoldoen<strong>de</strong> FLO-voorziening.Implicaties voor eventuele <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek en/of <strong>het</strong><strong>FPC</strong> VeldzichtDe interviews die zijn gehou<strong>de</strong>n met vertegenwoordigers <strong>van</strong> <strong>de</strong> twee rijksklinieken dien<strong>de</strong>nvooral om na te gaan of door <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> genoem<strong>de</strong> belemmeringen, die met <strong>de</strong><strong>verzelfstandiging</strong> zijn weggevallen of vermin<strong>de</strong>rd, ook in <strong>de</strong> perceptie <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijkskliniekenals bezwaarlijk wor<strong>de</strong>n ervaren. Dat bleek <strong>het</strong> geval, waarbij vooral belemmeringen voorsamenwerking met externe partners en belemmeringen voor een soepele bedrijfsvoeringwer<strong>de</strong>n aangedragen. Vanuit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> rijksinstellingen zelf is <strong>verzelfstandiging</strong>daarom sterk aan te bevelen. Ook <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> forensische zorgsector alsgeheel ligt ver<strong>de</strong>re <strong>verzelfstandiging</strong> voor <strong>de</strong> hand. Daarmee wordt een level playing fieldgecreëerd en vormen <strong>de</strong> twee rijksklinieken niet langer <strong>de</strong> vreem<strong>de</strong> publieke eend in eengrote private bijt. Vanuit <strong>het</strong> perspectief <strong>van</strong> <strong>de</strong> ministeriële verantwoor<strong>de</strong>lijkheid voor <strong>de</strong>uitvoering <strong>van</strong> tbs-opleggingen is geen eenduidig antwoord op <strong>de</strong> vraag naar <strong>de</strong>wenselijkheid <strong>van</strong> ver<strong>de</strong>re <strong>verzelfstandiging</strong> te geven. De invoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe Wfzvoorziet in aanwijzings-, ingrijpings- en an<strong>de</strong>re institutionele bevoegdhe<strong>de</strong>n <strong>van</strong> <strong>de</strong> ministerbij alle tbs-klinieken, zodat aan <strong>het</strong> ontbreken daar<strong>van</strong> geen argumenten tegen<strong>verzelfstandiging</strong> (meer) kunnen wor<strong>de</strong>n ontleend. Op grond <strong>van</strong> zijn ministeriëleverantwoor<strong>de</strong>lijkheid dient <strong>de</strong> minister echter ook te allen tij<strong>de</strong> <strong>de</strong> mogelijkheid te hebbentbs-gestel<strong>de</strong>n te plaatsen. Of <strong>de</strong> plaatsingsproblematiek een laatste argument voor behoud<strong>van</strong> één of meer rijksklinieken vormt, hangt af <strong>van</strong> <strong>het</strong> antwoord op <strong>de</strong> vraag of (ook in eeneventuele situatie <strong>van</strong> capaciteitstekorten) <strong>het</strong> plaatsingsinstrument dat <strong>de</strong> nieuwe Wfz zalgaan bie<strong>de</strong>n (opnameplicht met bestuurlijke boetebepaling) als voldoen<strong>de</strong> effectief wordtaangemerkt.83


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Geraadpleeg<strong>de</strong> literatuurAnthonio, G., De humanisering <strong>van</strong> een justitiële organisatie: menselijke waar<strong>de</strong>n alsleidraad bij organisatieveran<strong>de</strong>ringen. Een evaluatief on<strong>de</strong>rzoek <strong>van</strong>uit eenmeervoudig en reflectief perspectief, proefschrift Universiteit voor <strong>de</strong> Humanistiek,Utrecht/Groningen, 2006.Brand, E.F.J.M. en A.A. <strong>van</strong> Gemmert, Toenemen<strong>de</strong> verblijfsduur in <strong>de</strong> tbs. De ontwikkeling<strong>van</strong> <strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> duur in <strong>de</strong> laatste 20 jaar, Den Haag: DJI, Ministerie <strong>van</strong> Justitie,2009.Bregman, I.M. B.S.J. Wartna, Recidive TBS 1974-2006. Ontwikkelingen in <strong>de</strong> strafrechtelijkerecidive <strong>van</strong> ex-terbeschikkinggestel<strong>de</strong>n: een tussenverslag, Den Haag: Ministerie <strong>van</strong>Justitie/WODC, 2010.Brink, M., J.J. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Wel, S.C.E.M. Hissel en C.C. Koning, TBS in beeld. Een beschrijving<strong>van</strong> <strong>het</strong> Ne<strong>de</strong>rlandse tbs-stelsel, Amsterdam: Regioplan Beleidson<strong>de</strong>rzoek, 2006.Dankers, J.J. en A.A.M. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Lin<strong>de</strong>n, Naar vrijheid en verantwoor<strong>de</strong>lijkheid. Veertig jaar<strong>Dr</strong>. Henri <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hoeven kliniek, Utrecht: <strong>Dr</strong>. Henri <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Hoeven Kliniek, 1995.Dijk, E.M.H. <strong>van</strong>, Daling opleggingen met dwangverpleging, Memorandum 2011-1,Den Haag: Wetenschappelijk On<strong>de</strong>rzoek- en Documentatiecentrum, Ministerie <strong>van</strong>Veiligheid en Justitie , 2011.Nagtegaal, M.H., R.P. <strong>van</strong> <strong>de</strong>r Horst en H.J.M. Schönberger, Inzicht in <strong>de</strong> verblijfsduur <strong>van</strong> tbsgestel<strong>de</strong>n.Cijfers en mogelijke verklaringen, Den Haag: Wetenschappelijk On<strong>de</strong>rzoekenDocumentatiecentrum, Ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie, 2011.Oei, T.I. en M.S. Groenhuijsen (red.), Forensische psychiatrie en haar grensgebie<strong>de</strong>n, Alphena/d Rijn: Kluwer, 2009.Rosendal, H., K. Ahaus, R. Huijsman, C. Raad, Ketenzorg, Maarssen: Elsevier, 2009.Siebering, H., “<strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek: <strong>van</strong> bajes naar forensisch psychiatrisch ziekenhuis”,in: Ontmoetingen: Voordrachtenreeks <strong>van</strong> <strong>het</strong> Lutje Psychiatrisch-JuridischGezelschap, 2002, nr. 8., p. 7-15.84


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Geraadpleeg<strong>de</strong> documentenNaar documenten die zijn verschenen als kamerstuk, is in <strong>de</strong> voetnoten bij <strong>de</strong> hoofdtekst enin bijlage 4 direct verwezen.Documenten Van <strong>Mesdag</strong>kliniek/<strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>/Forint Jaarverslagen/-documenten voor <strong>de</strong> jaren 2002 tot en met 2010. Reglement Patiëntenraad (PR), 2002. Sociaal Plan Stichting <strong>FPC</strong> dr. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>, 2007. Akte hou<strong>de</strong>n<strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> <strong>de</strong> Stichting Forensische Psychiatrisch Centrum dr. S.<strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong> gevestigd te Groningen, d.d. 27 augustus 2007. Capaciteitsontwikkelingsplan dr. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek, 2007. Klachtenregeling me<strong>de</strong>werkers, april 2008. Concept Masterplan strategische personeelsplanning, november 2008. Kwaliteitsbeleid 2009-2012, juni 2009. Missie <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>/Forint, <strong>de</strong>cember 2009. Naar nieuw elan. Meerjaren Beleidsplan 2009-2012, 2009.Documenten Ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie Beleidska<strong>de</strong>r longstay forensische zorg, Directie Forensische Zorg, januari 2009. Beleidska<strong>de</strong>r plaatsing forensische zorg, D-G Preventie, Jeugd en Sancties, DirectieSanctie- en Preventiebeleid, 2010/2011. Uitgangspunten Zorginkoop Forensische Zorg 2011, DJI, juni 2010. TBS in getal 2005-2009, DJI, juni 2010. Planning & Control 2011. Handleiding Forensisch Psychiatrische Centra. Particuliere<strong>FPC</strong>, DJI, augustus 2010. Planning & Control 2011. Handleiding Forensisch Psychiatrische Centra.Rijksinrichtingen, DJI, augustus 2010. Inkoop Forensische Zorg. Handleiding, DJI, augustus 2010. In- en verkoopgids DB(B)C 2011 voor Forensische Zorg in strafrechtelijk ka<strong>de</strong>r,DJI/GGZ Ne<strong>de</strong>rland, augustus 2010. Uitvoeringsregels Forensische Zorg 2011, DJI, september 2010. Jaarplan DJI 2011, DJI, <strong>de</strong>cember 2010. Uitvoeringsprotocol Forensische Zorg 2011. Praktische handreiking werkwijze 2011,januari 2011. Jaarverslag DJI 2010, DJI, maart 2011.85


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Inspectierapporten en <strong>de</strong>rgelijke Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (1999), Rapportage algemeen toezichtbezoek aan<strong>de</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek te Groningen, Den Haag: Inspectie voor <strong>de</strong>Gezondheidszorg. Rijksrecherche Openbaar Ministerie te Leeuwar<strong>de</strong>n (1999), Rapportage <strong>van</strong>on<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> integriteit on<strong>de</strong>r me<strong>de</strong>werkers in <strong>de</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>kliniek teGroningen, Leeuwar<strong>de</strong>n. Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (2001), Het algemeen toezicht op <strong>de</strong> justitiële tbsinrichtingenin 2000, Den Haag: Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg. Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (2003), TBS-klinieken in beweging.Samenvatten<strong>de</strong> rapportage <strong>van</strong> <strong>de</strong> algemeen-toezichtbezoeken in 2003 aan <strong>de</strong> negenTBS-klinieken, Den Haag: Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg. Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (2008), Follow-up toezichtbezoek aan <strong>Dr</strong>. S. Van<strong>Mesdag</strong>kliniek, Den Haag: Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg. Inspectie voor <strong>de</strong> Gezondheidszorg (2009), Follow-up on<strong>de</strong>rzoek TBS-klinieken: Vanveilig bewaken naar veilig behan<strong>de</strong>len, Den Haag: Inspectie voor <strong>de</strong>Gezondheidszorg. Inspectie voor <strong>de</strong> Sanctietoepassing (2009), <strong>FPC</strong> <strong>Dr</strong>. S. <strong>van</strong> <strong>Mesdag</strong>. InspectierapportDoorlichting, Den Haag: Inspectie voor <strong>de</strong> Sanctietoepassing.86


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Bijlage 1: overzicht <strong>van</strong> geïnterview<strong>de</strong>nHieron<strong>de</strong>r is een overzicht opgenomen <strong>van</strong> <strong>de</strong> functies <strong>van</strong> <strong>de</strong> geïnterview<strong>de</strong> personen. Deinterviews hebben plaatsgevon<strong>de</strong>n in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> januari 2011-juli 2011.Nr Functie(s)1 Behan<strong>de</strong>ldirecteur <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en zorggroep Forint (Lentis)2 Le<strong>de</strong>n Raad <strong>van</strong> Bestuur <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>3 Voorzitter patiëntenraad <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>4 Hoofd beveiliging <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>5 Algemeen directeur <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> en zorggroep Forint (Lentis)6 Projectlei<strong>de</strong>r <strong>verzelfstandiging</strong>straject <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> (2006-2008), Dienst JustitiëleInstellingen (DJI), thans werkzaam op af<strong>de</strong>ling zorginkoop Dienst Justitiële Instellingen(DJI), VenJ7 Le<strong>de</strong>n Raad <strong>van</strong> Toezicht <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>8 Le<strong>de</strong>n On<strong>de</strong>rnemingsraad <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>9 Voormalig directeur TBS en directeur Forensische Zorg, Dienst Justitiële Instellingen(DJI), VenJ10 Coördinator TBS bij <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Justitie ten tij<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong><strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>11 Hoofd business control, <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>12 Hoofd zorginkoop, Dienst Justitiële Instellingen (DJI), VenJ13 Manager PO&O (Personeel, Organisatie en Opleidingen), <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>14 Hoofd af<strong>de</strong>ling plaatsing Directie Forensische Zorg en coördinator plaatsing TBS (metdwangverpleging excl. longstay), Dienst Justitiële Instellingen ( DJI), VenJ15 Beleidsadviseur TBS/teamcoördinator, Directie Sanctie- en Preventiebeleid, af<strong>de</strong>lingSancties en Reclassering, VenJ16 Interim-directeur <strong>FPC</strong> Veldzicht, voormalig interim-directeur Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek17 Algemeen directeur <strong>FPC</strong> Oostvaar<strong>de</strong>rskliniek87


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Bijlage 2: organigram <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>/Forint88


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Bijlage 3: samenstelling begeleidingscommissieProf. dr. W.J.M. Kickert (vz.)<strong>Dr</strong>s. J.R. Mul<strong>de</strong>r<strong>Dr</strong>. J.A. Van Vliet<strong>Dr</strong>. N.H. TenneijMr. A.G. <strong>van</strong> Bergen<strong>Dr</strong>s. E.M.H. <strong>van</strong> DijkErasmus Universiteit RotterdamCentrum voor ambulante forensische psychiatrie De WaagLeger <strong>de</strong>s Heils Jeugdzorg en ReclasseringMinisterie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie (DJI)Ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie (DSP)Ministerie <strong>van</strong> Veiligheid en Justitie (WODC)89


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Bijlage 4:overzicht <strong>van</strong> ontwikkelingen in beleid enwetgeving (1995-2010)IBO-I: Doelmatig behan<strong>de</strong>len (1995)Het eerste inter<strong>de</strong>partementale beleidson<strong>de</strong>rzoek naar <strong>de</strong> forensische psychiatrie werduitgevoerd in 1995 (ten behoeve <strong>van</strong> <strong>de</strong> begrotingsvoorbereiding 1996) en richtte zich op<strong>het</strong> vergroten <strong>van</strong> <strong>de</strong> effectiviteit, doelmatigheid en transparantie <strong>van</strong> <strong>het</strong> tbs-beleid. Hetwordt ingegeven door een sterke stijging <strong>van</strong> <strong>het</strong> aantal tbs-vonnissen. De hieruitvoortvloeien<strong>de</strong> capaciteitsproblemen dacht men vooral te kunnen tegengaan door <strong>de</strong>gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ltermijn terug te dringen, door betere doorstroom naarvervolgvoorzieningen. De inter<strong>de</strong>partementale werkgroep adviseert een differentiatie intarieven aan te brengen, gerelateerd aan verschillen<strong>de</strong> fasen in behan<strong>de</strong>ling. Ver<strong>de</strong>r stond<strong>het</strong> IBO-I in <strong>het</strong> teken <strong>van</strong> <strong>het</strong> systematisch registreren <strong>van</strong> rele<strong>van</strong>te gegevens in <strong>de</strong> tbssectormet <strong>het</strong> oog op toekomstige bekostigingsnormering, en <strong>de</strong> mogelijkheid <strong>van</strong>privatisering <strong>van</strong> rijksinstellingen.IBO-II: Over stromen (1998)Dit inter<strong>de</strong>partementale on<strong>de</strong>rzoek werd uitgevoerd in 1998 en richtte zich op <strong>de</strong> vraag of<strong>de</strong> gemid<strong>de</strong>l<strong>de</strong> duur <strong>van</strong> <strong>de</strong> intramurale behan<strong>de</strong>ling <strong>van</strong> tbs-gestel<strong>de</strong>n, gezien <strong>de</strong> alsmaargroeien<strong>de</strong> druk op <strong>de</strong> tbs-capaciteit, kon wor<strong>de</strong>n verkleind, zon<strong>de</strong>r toename <strong>van</strong> <strong>het</strong>recidive-gevaar. De werkgroep conclu<strong>de</strong>ert dat reductie <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>lduur niet mogelijkis zon<strong>de</strong>r extra risico en komt met twee voorstellen: rationalisering <strong>van</strong> <strong>de</strong> sector envergroting <strong>van</strong> <strong>de</strong> doelmatigheid. Voor wat betreft <strong>de</strong> rationalisering <strong>van</strong> <strong>de</strong> sector doet mental <strong>van</strong> aanbevelingen gericht op centrale gegevensverzameling, wetenschappelijkon<strong>de</strong>rzoek, <strong>de</strong> oprichting <strong>van</strong> een expertisecentrum en <strong>de</strong> introductie <strong>van</strong> risico-taxatieinstrumentenvoor recidive. Voor wat betreft <strong>de</strong> vergroting <strong>van</strong> <strong>de</strong> doelmatigheid beveeltmen – evenals IBO-I – differentiatie in tarieven aan en ver<strong>de</strong>re samenwerking in zorgcircuits.Ver<strong>de</strong>r stelt men voor (daarin afwijkend <strong>van</strong> IBO-I) over te gaan tot aselecte plaatsing <strong>van</strong>tbs-gestel<strong>de</strong>n in klinieken.Verbetertraject Toekomst TBS (2001)Dit traject bestond uit een on<strong>de</strong>rzoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Commissie Beleidsvisie tbs en een zestal<strong>de</strong>eltrajecten on<strong>de</strong>r <strong>de</strong> noemer “TBS terecht”. Het verbetertraject is op te vatten als <strong>het</strong> plan<strong>van</strong> aanpak volgend op <strong>de</strong> aanbevelingen <strong>van</strong> IBO-I en IBO-II. 55Het on<strong>de</strong>rzoek <strong>van</strong> <strong>de</strong> Commissie Beleidsvisie tbs (commissie-Kosto) richtte zich op <strong>de</strong>samenwerking tussen Justitie en <strong>de</strong> GGZ. De zes <strong>de</strong>eltrajecten <strong>van</strong> TBS terecht richtten zich55 Niet alle aanbevelingen uit IBO-I en IBO-II zijn direct opgevolgd. Zie voor een overzicht <strong>van</strong> <strong>de</strong> implementatie<strong>van</strong> aanbevelingen uit <strong>de</strong> verschillen<strong>de</strong> rapporten tot en met dat <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Houtman: Brink c.s. (2006).90


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>op verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> toegang tot <strong>de</strong> tbs, verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> plaatsingssystematiek,verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> financieringssystematiek, organisatie en bekostiging <strong>van</strong> preklinischebehan<strong>de</strong>ling, verbetering <strong>van</strong> <strong>de</strong> door- en uitstroom, en kwaliteitsverbetering.Commissie-Houtman (2005)Me<strong>de</strong> naar aanleiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> motie-Van <strong>de</strong> Beeten c.s. 56 , waarin <strong>de</strong> regering werd verzochtte voorzien in <strong>de</strong> noodzakelijke samenhang tussen curatieve en penitentaire voorzieningen,krijgt <strong>de</strong> commissie-Houtman (d.i. <strong>de</strong> inter<strong>de</strong>partementale werkgroep Besturing enfinanciering <strong>van</strong> <strong>de</strong> zorg in een strafrechtelijk ka<strong>de</strong>r) als opdracht zich te buigen overovergangsproblemen tussen justitiële en zorginstellingen die resulteren uit verschillen inwerkwijze, sturing en financiering. De commissie dient scenario’s uit te werken voor <strong>de</strong>besturing en financiering <strong>van</strong> zorg in strafrechtelijk ka<strong>de</strong>r. De commissie pleit voor eenaanpak waarbij <strong>de</strong> forensische psychiatrie volledig wordt on<strong>de</strong>rgebracht bij <strong>het</strong> ministerie<strong>van</strong> Justitie.Vernieuwing Forensische Zorg (2006)In <strong>het</strong> verleng<strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanbevelingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Houtman start <strong>het</strong> toenmaligekabinet op 1 maart 2006 <strong>het</strong> project Vernieuwing Forensische Zorg in strafrechtelijk ka<strong>de</strong>r.Dit project richtte zich op een stelselwijziging met als einddoel <strong>het</strong> verhogen <strong>van</strong> <strong>de</strong>maatschappelijke veiligheid door <strong>het</strong> realiseren <strong>van</strong> naadloze aansluiting tussen justitiële encuratieve voorzieningen. Het project is samen gaan lopen met <strong>de</strong> maatregelen die getroffenzijn naar aanleiding <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanbevelingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> commissie-Visser.Commissie-Visser (2006)Op 16 juni 2005 besloot <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer, naar aanleiding <strong>van</strong> enkele inci<strong>de</strong>nten met tbsgestel<strong>de</strong>n,een parlementair on<strong>de</strong>rzoek in te stellen naar <strong>het</strong> tbs-beleid. Het on<strong>de</strong>rzoekken<strong>de</strong> als doel ‘<strong>de</strong> stand <strong>van</strong> <strong>de</strong> forensische zorg te verhel<strong>de</strong>ren zodat <strong>de</strong> politiek <strong>de</strong> juistekeuzes kan maken’. Op 16 mei 2006 verscheen <strong>het</strong> eindrapport <strong>van</strong> <strong>de</strong> Tij<strong>de</strong>lijke commissietbs-stelsel (commissie-Visser). 57 Na een beschrijving <strong>van</strong> een tbs-systeem en <strong>het</strong> tbs-beleid<strong>van</strong> 1996 tot 2006 en een beschouwing over risicotaxatie, doet <strong>de</strong> commissie 17aanbevelingen op een viertal terreinen: aanbevelingen gericht op <strong>de</strong> uitstroom; aanbevelingen gericht op <strong>de</strong> uitvoering <strong>van</strong> <strong>de</strong> tbs-maatregel; aanbevelingen gericht op <strong>de</strong> instroom <strong>van</strong> tbs; aanbevelingen gericht op <strong>het</strong> systeem.56 Eerste Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2003-2004, 28 797 E.57 Twee<strong>de</strong> Kamer, verga<strong>de</strong>rjaar 2005-2006, 30 250, nr. 6.91


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Plan <strong>van</strong> aanpak Terbeschikkingstelling en Vernieuwing Forensische Zorg in strafrechtelijkka<strong>de</strong>r (2006)In dit plan <strong>van</strong> aanpak wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> beoog<strong>de</strong> inhou<strong>de</strong>lijke verbeteringen in <strong>het</strong> systeem,waaron<strong>de</strong>r <strong>het</strong> vergroten <strong>van</strong> <strong>de</strong> uitstroom en <strong>het</strong> beperken <strong>van</strong> <strong>de</strong> instroom samengebrachtmet <strong>de</strong> aanpassingen in <strong>de</strong> besturing en financiering <strong>van</strong> <strong>het</strong> tbs-stelsel. Het plan <strong>van</strong> aanpakwordt in oktober 2006 aangebo<strong>de</strong>n aan <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer en volgt <strong>de</strong> 17 aanbevelingen <strong>van</strong><strong>de</strong> commissie-Visser op <strong>de</strong> voet. Via een vijftal voortgangsrapportages in <strong>de</strong> perio<strong>de</strong> 2006-2009 wordt <strong>de</strong> Twee<strong>de</strong> Kamer geïnformeerd over <strong>de</strong> implementatie <strong>van</strong> <strong>de</strong> aanbevelingen.Wetsvoorstel Wet forensische zorg (Wfz, 2010)De maatregelen uit <strong>het</strong> Plan <strong>van</strong> aanpak von<strong>de</strong>n plaats binnen <strong>de</strong> bestaan<strong>de</strong> wettelijkeka<strong>de</strong>rs. Het <strong>de</strong>missionaire rompkabinet Balkenen<strong>de</strong>-IV dient in juni 2010 een voorstel in voor<strong>de</strong> Wet forensische zorg dat zich richt op een stelselwijziging. De doelstellingen <strong>van</strong> <strong>de</strong> Wfzzijn: <strong>de</strong> juiste patiënt op <strong>de</strong> juiste plek, <strong>het</strong> creëren <strong>van</strong> voldoen<strong>de</strong> forensischezorgcapaciteit, kwalitatief goe<strong>de</strong> zorg gericht op <strong>de</strong> veiligheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> samenleving en eengoe<strong>de</strong> aansluiting tussen <strong>de</strong> forensische en <strong>de</strong> curatieve zorg. De basis voor <strong>het</strong> nieuwestelsel is centrale inkoop, door <strong>de</strong> Directie Forensische Zorg <strong>van</strong> <strong>de</strong> Dienst JustitiëleInrichtingen <strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie <strong>van</strong> Justitie, <strong>van</strong> forensische zorg bij zorgaanbie<strong>de</strong>rs,gekoppeld aan indicatiestelling. De Wfz is inmid<strong>de</strong>ls aan <strong>het</strong> eind <strong>van</strong> <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ling in <strong>de</strong>Twee<strong>de</strong> Kamer en treedt naar verwachting op 1 januari 2012 in werking.Regeerakkoord 2010In <strong>het</strong> regeerakkoord <strong>van</strong> 2010 wordt een aantal maatregelen aangekondigd voor <strong>het</strong> tbsbeleid.Instroom in <strong>de</strong> tbs wordt beperkt, longstay-af<strong>de</strong>lingen wor<strong>de</strong>n versoberd evenals – inmeer algemene zin – <strong>de</strong> contracten met particuliere tbs-instellingen en GGZ-instellingen. Deaanwijzingsbevoegdheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> bewindspersoon wordt vergroot.92


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>Bijlage 5:aandachtspunten m.b.t. <strong>het</strong> proces <strong>van</strong><strong>verzelfstandiging</strong>Hoewel dit on<strong>de</strong>rzoek geen procesevaluatie inhield, zijn er tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> interviews met – metname – <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>nten <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> diverse aandachtpunten (of: lessen)aandragen met betrekking tot <strong>het</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>sproces bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> <strong>Mesdag</strong> die eventueelrele<strong>van</strong>t zijn bij privatisering <strong>van</strong> <strong>de</strong> overgebleven rijksklinieken. In <strong>de</strong>ze bijlage geven we<strong>de</strong>ze aandachtspunten kort weer, in willekeurige volgor<strong>de</strong> en zon<strong>de</strong>r ver<strong>de</strong>re toelichting ofbeschouwing:dat <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> een succes is geweest houdt geengarantie in voor succes bij <strong>de</strong> an<strong>de</strong>re instellingen. Het succes bij <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>heeft voor een belangrijk <strong>de</strong>el te maken met <strong>het</strong> enthousiasme en <strong>de</strong> gedrevenheid <strong>van</strong><strong>de</strong> me<strong>de</strong>werkers. De <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>van</strong> <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is <strong>van</strong>uit <strong>het</strong> <strong>FPC</strong>voorbereid en uitgevoerd door zeer capabele me<strong>de</strong>werkers. Voor een <strong>de</strong>rgelijk proces isgoed en zwaar management nodig. Het voor<strong>de</strong>el in een geprivatiseer<strong>de</strong> situatie (of eensituatie waarin privatisering aanstaan<strong>de</strong> is) is dat <strong>het</strong> makkelijker is capabele mensen aante trekken;regel <strong>de</strong> FLO-kwestie goed (in <strong>de</strong> zin <strong>van</strong> <strong>het</strong> treffen <strong>van</strong> een toereiken<strong>de</strong> voorziening in<strong>de</strong> openingsbalans), want als je dat niet doet kan <strong>het</strong> je faillissement betekenen. Zorgvoor voldoen<strong>de</strong> financieel weerstandsvermogen;maak goe<strong>de</strong> afspraken over hoe wordt omgegaan met <strong>de</strong> gebouwen (on<strong>de</strong>rhoud e.d.).Vermijd bouwprojecten met <strong>de</strong> Rijksgebouwendienst vlak voor <strong>de</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>;zorg dat er een goed sociaal plan ligt en maak goe<strong>de</strong> afspraken over <strong>de</strong>pensioenoverdracht. Binnen <strong>het</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> is veel kennis opgebouwd over <strong>het</strong>overzetten <strong>van</strong> pensioenen en ook over <strong>de</strong> conversie <strong>van</strong> rijks- naar particulierearbeidsvoorwaar<strong>de</strong>n. Het <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong> kan <strong>de</strong> rijksklinieken hierin adviseren bij eeneventuele <strong>verzelfstandiging</strong>;laat <strong>het</strong> <strong>verzelfstandiging</strong>sproces niet te lang duren want an<strong>de</strong>rs ontstaat er perio<strong>de</strong> metonrust in <strong>de</strong> organisatie waarbij meer<strong>de</strong>re partijen krediet en geloofwaardigheid kunnenverliezen. Ook ontstaat bij een zich te zeer voortslepend proces <strong>het</strong> risico dat bekwamemensen hun heil el<strong>de</strong>rs zoeken;stel direct een collegiale directie in: een behan<strong>de</strong>ldirecteur en een algemeen directeurdie gelijkwaardig leiding geven. Behan<strong>de</strong>ling moet in rijksklinieken centraal komen testaan en daarom moet <strong>de</strong> behan<strong>de</strong>ldirecteur bovenin <strong>de</strong> organisatie zitten;er moet gebouwd kunnen wor<strong>de</strong>n op reeds bestaan<strong>de</strong> samenwerking tussen <strong>de</strong>instelling en <strong>de</strong> GGZ-sector. I<strong>de</strong>aliter maakt <strong>de</strong> instelling al <strong>de</strong>el uit <strong>van</strong> een regionaalforensisch circuit, ondanks een eventuele ongunstige geografische ligging, zoals in <strong>het</strong>geval <strong>van</strong> <strong>FPC</strong> Veldzicht. Zorg dat je on<strong>de</strong>r<strong>de</strong>el bent <strong>van</strong> een groter geheel, datvermin<strong>de</strong>rt <strong>de</strong> kwetsbaarheid. Instellingen die <strong>de</strong>el uitmaken <strong>van</strong> een groter forensisch93


<strong>Evaluatie</strong> <strong>verzelfstandiging</strong> <strong>FPC</strong> Van <strong>Mesdag</strong>zorgcluster kunnen gezamenlijk ook makkelijker voldoen aan allerlei informatievragen<strong>van</strong> <strong>het</strong> ministerie.94

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!