Rondom MS 65

n
r
6
5
j
a
a
r
2
0
2
1

4
Blaren in het hersenweefsel
Amsterdamse onderzoekers bestuderen mogelijke
oorzaken van ontstekingen bij MS.
6
Bieke Broux
Mysterieuze materie.
16
Ontstekingscellen in de hersenen
Geheugencellen spelen rol bij vorming van ontstekingen.
18
Het belang van onderzoek
Twee neurologen uit Noord Nederland geven hun visie.
EN VERDER
11 Terugblik op ons jubileumjaar 22 Acties
COLOFON
Rondom MS is
een periodiek van
Stichting MS Research
Redactie
Kirstin Heutinck
Dorinda Roos (eindredactie)
Karin Smits
Coördinatoren academische
MS Centra
Fotografie
Frank Ruiter
Aernout Steegstra
Stichting MS Research
Vormgeving
PPBB, Wapenveld
Productie: Regalis, Zeist
Oplage: 20.000
Contact
Stichting MS Research
Postbus 200
2250 AE Voorschoten
telefoon 071 5 600 500
www.msresearch.nl
info@msresearch.nl
NL 17 INGB 0000006989
NL 24 ABNA 0707070376
ISSN 1574-9215
Omslagfoto’s
Voor: Bieke Broux met haar
grote voorbeeld Vera Rubin.
Achter: Bieke en Vera kozen
beiden voor een combinatie
van het moederschap en
onderzoek.
2

Voorwoord
Met elkaar
Samen gaat het beter. Meestal althans. En
samen zijn, samen werken, samen leven,
is nou net waar de bekende schoen wringt
momenteel...
Gelukkig vindt het onderzoek naar oorzaken van en
oplossingen voor MS momenteel weer voorzichtig
z’n weg, waarin mogelijkheden en onmogelijkheden
nog steeds door COVID-19 worden bepaald.
Ook het MS-onderzoek werd en wordt namelijk
onderbroken door het virus.
Het onderzoek van academische MS-centra
is complementair, sluit op elkaar aan. In dit
magazine nemen we u daarin mee rondom het
centrale thema ‘ontstekingscellen’. In MS Centrum
Amsterdam (artikel ‘Blaren in het hersenweefsel’)
wordt onderzocht waardoor ontstekingscellen
in het prille begin van de ziekte op hol slaan.
Bieke Broux (cover en artikel ‘Mysterieuze
materie’) onderzoekt in Hasselt hoe voorkomen
kan worden dat deze schadelijke cellen de
hersenen binnenkomen. Op de Hersenbank voor
MS (artikel ‘Ontstekingscellen komen niet alleen
uit bloed’) wordt onderzocht hoe deze cellen,
als ze toch de hersenen binnengedrongen zijn,
onschadelijk gemaakt kunnen worden. Binnen
het MS Centrum Noord Nederland tot slot wordt
bekeken hoe beschadigde myeline hersteld kan
worden (artikel ‘Het belang van onderzoek’).
Allemaal schakels in een keten van onderzoek,
die samen hopelijk antwoorden geven op de
wezenlijke vragen.
Dit alles is alleen mogelijk dankzij de inzet van
onze donateurs; mensen die een gift overmaken,
mensen die een actie starten, zoals meedoen aan
The May 50K, of mensen die (een deel van) hun
nalatenschap aan ons toevertrouwen. Samen met
mensen met MS en onderzoekers zijn wij hen heel,
heel dankbaar.
Vorig jaar bestond onze Stichting 40 jaar. In
het midden van dit magazine vindt u hier een
indrukwekkend overzicht van. Dankzij allen
is met elkaar veel bereikt. Dank ook aan u.
U behoort immers ook tot ons ‘samen’.
Dorinda Roos
Directeur
directie@msresearch.nl
3

Blaren
in het hersenweefsel
Amsterdamse onderzoekers bestuderen
mogelijke oorzaak van ontstekingen bij MS
MS wordt gekenmerkt door ontstekingen in de
hersenen en het ruggenmerg. Onderzoekers
van MS Centrum Amsterdam denken dat het
ontstekingsproces start door een verandering
in de hechting van myeline aan de zenuwbanen.
Hun eerste onderzoeksresultaten zijn
onlangs gepubliceerd in twee vooraanstaande
wetenschappelijke tijdschriften. Dit onderzoek
maakt onderdeel uit van het project ‘Oorzaken
van cognitieve problemen bij MS’ dat mogelijk is
gemaakt door MoveS en Stichting MS Research.
Myeline is een beschermlaag om
zenuwbanen die ervoor zorgt dat
zenuwbanen snel signalen kunnen
doorgeven. De zenuwbaan is omgeven met kleine
stukjes myeline, die niet aan elkaar vast zitten.
Een stukje waar geen myeline zit heet ‘een knoop
van Ranvier’. Het elektrisch signaal springt als het
ware over de zenuwbaan heen van knoop naar
knoop. De myeline zorgt voor goede geleiding van
het elektrische signaal. Als de myeline wegvalt,
gaat de geleiding van de signalen niet goed meer.
4

Hierdoor komen deze signalen niet meer vanuit
de hersenen aan bij de plaats van bestemming,
zoals bijvoorbeeld bij een spier in een arm. Die
arm kan daardoor minder goed functioneren en
in het ergste geval, bij blijvende schade, helemaal
verlamd raken.
Waar begint MS?
De ontstekingsreactie bij MS is gericht tegen het
eigen myeline. De vraag die veel wetenschappers
bezighoudt is of de ziekte begint met een
ontstekingsreactie, of dat de ontsteking het
gevolg is van iets anders, iets fundamentelers.
Neurowetenschapper Jeroen Geurts denkt
dat er bij MS eerst ‘een fout’ ontstaat in het
zenuwweefsel, waardoor vervolgens de MSontstekingsreacties
ontstaan. In zijn onderzoek,
dat hij samen doet met onderzoeker Antonio
Luchicchi, probeert hij deze theorie te bewijzen.
Blaren in de hersenen
Voor één van zijn studies heeft Antonio
hersenweefsel van overleden mensen met MS
bestudeerd met geavanceerde microscopische
technieken. Hij vond zogenaamde ‘blaren’ in
stukjes hersenweefsel, waar verder geen andere
afwijkingen of ontstekingen te zien waren. Deze
blaren zijn gebieden waar de myeline van de
zenuwbanen losraakt. Bij het loslaten van myeline
kunnen schadelijke stoffen vrijkomen. Het lichaam
wil deze schadelijke stoffen opruimen, waardoor
vermoedelijk een ontstekingsreactie ontstaat.
dankzij een Monique Blom-de Wagt Grant via
onze Stichting. De aanmaak en het natuurlijke
herstel van myeline zijn complexe processen in
ons lichaam. Myeline bestaat uit verschillende
vetten, zogenaamde lipiden en eiwitten. Met een
speciale techniek hebben de onderzoekers in het
hersenweefsel van mensen met MS gekeken naar
de samenstelling van de myeline. Ze vonden in
de blaren een veranderde samenstelling van de
lipiden in de myeline. Dit kan de oorzaak zijn van de
verminderde geleiding van het elektrisch signaal.
Dit zou ook kunnen verklaren waarom zoveel
mensen met MS symptomen hebben die niet
terug te herleiden zijn naar specifieke laesies in de
hersenen of het ruggenmerg, zoals vermoeidheid
en problemen met het cognitief functioneren.
Vervolg
Begint MS met een
ontstekingsreactie,
of is het een gevolg
van iets anders?
In het vervolgonderzoek zal Antonio kijken of de
blaren in de hersenen inderdaad de bekende MSontstekingsreactie
kunnen veroorzaken. Verder
onderzoekt hij of de veranderde samenstelling
van myeline zelf, zorgt voor verminderde geleiding
in hersenen en of het de symptomen van MS zou
kunnen verklaren.
Veranderde samenstelling
Jeroen en Antonio hebben samengewerkt met
een onderzoeksinstituut in het Canadese Calgary,
waaraan Antonio in 2018 een werkbezoek bracht
Dit fundamentele onderzoek in MS Centrum Amsterdam richt zich op
de myeline zelf. In MS Centrum Noord Nederland wordt de aanmaak
van myeline onderzocht. Het Amsterdamse onderzoek is dus
complementair aan het Groningse onderzoek naar herstel van myeline.
Lees daarvoor verder op pagina 18.
Foto: Antonio Luchicchi (l) en Jeroen Geurts (r).
5

Bieke
Broux
Mysterieuze materie
Volgens Bieke Broux, MS-onderzoekster aan
de Universiteit van Hasselt, is Vera Rubin een
inspiratiebron voor vrouwelijke wetenschappers
die een gezin en een onderzoekscarrière willen
combineren.
Vera Rubin (1928-2016) leverde als eerste
bewijs voor het bestaan van ‘donkere
materie’, de mysterieuze, onzichtbare
materie die ongeveer dertig procent van ons
heelal uitmaakt. Bieke vertelt hierover: “Vera
keek naar sterrenstelsels en bestudeerde hun
rotatiesnelheden. Ze deed waarnemingen die de
toenmalige theorieën nog niet konden verklaren. Ze
toonde vervolgens aan dat er een soort onzichtbare
materie moest zijn die invloed heeft op de rotatie
van sterrenstelsels. Als vrouw was ze haar tijd
ver vooruit. Voor mij is Vera niet alleen door haar
ontdekking een wetenschapsheldin, maar ook
omdat ze zich een weg heeft gebaand door de
exclusieve mannenwereld die de astronomie
destijds was. Ze trok zich daar weinig van aan
6

en was vooral gedreven door nieuwsgierigheid.
Daarbij bewonder ik haar moederschap. Ze zorgde
voor haar vier kinderen en was dus tegelijkertijd
gepassioneerd bezig met haar onderzoek. Ze
combineerde beide werelden zonder offers te
willen maken. Zelf zei ze ooit ‘Having a family and a
career was very hard, but it’s do-able’. Alle vier haar
kinderen behaalden uiteindelijk trouwens een eigen
doctoraat in de wetenschap.”
Onderzoek en gezin
Bieke is zelf moeder van twee jonge kinderen. Ze
vindt de combinatie moederschap en onderzoek
– om met de woorden van Vera te spreken –
“do‐able”. “De nieuwe generatie van vrouwelijke
wetenschappers met kinderen lijkt meer en meer
door te breken naar de hogere regionen, maar we
zijn er nog niet. Je hoeft maar naar de cijfers te
kijken: bij de doctoraatsstudenten zit de verhouding
tussen mannen en vrouwen nog goed, maar bij elke
volgende stap op de academische ladder vallen er
vrouwen af.
Bij elke stap op de
academische ladder
vallen er vrouwen af.
Dat heeft zeker nog met de gezinssituatie te
maken. De leeftijd waarop je als wetenschapper
de belangrijke stap van postdoctoraal onderzoeker
naar professor wilt zetten, namelijk tussen de 30
en 35 jaar, valt samen met het moment waarop
stellen aan kinderen beginnen. Een vrouw valt dan
sowieso een periode uit door de zwangerschap en
het jonge moederschap, en draagt ook daarna vaak
de grootste zorgen voor het gezin. Intussen kunnen
mannen makkelijker hogerop klimmen.
Financiering
Om een voorbeeld te geven: de meeste
financierings kanalen houden wel rekening
met vertraging van je onderzoek door een
zwangerschap, maar op het moment dat je
promotie wil maken, wordt er geen rekening meer
mee gehouden. Er is daardoor geen enkele manier
om verschillen in onderzoeksoutput tussen een
kinderloze onderzoeker en een moeder recht te
trekken bij selectiegesprekken of promoties. Op die
manier zal er nooit een evenredige verdeling komen
aan de top van de universiteiten.”
Bieke wil daar iets aan veranderen en richtte
daarom tijdens de eerste lockdown in maart
2020 samen met enkele collega’s een commissie
voor gender en diversiteit op aan de Universiteit
Hasselt. “Ter inspiratie namen we in februari al
deel aan een onlineprogramma naar aanleiding
van de Internationale Dag voor Vrouwen in de
Wetenschap, met onder andere interessante
debatten, getuigenissen en inspirerende sprekers.”
Bieke en MS
Bieke onderzoekt mogelijke oorzaken van multiple
sclerose (MS). “Zoals we weten is MS een autoimmuunziekte
die de hersenen en het ruggenmerg
aantast. Het immuunsysteem van een iemand met
MS valt het eigen lichaam aan.
Immuuncellen beschadigen myeline, een
isolerende laag rond de zenuwuiteinden die er
normaal voor zorgt dat signalen van de hersenen
naar de rest van ons lichaam worden doorgegeven.
Bij personen met MS is dat myeline afgebroken
7

of aangetast, waardoor de signalen vanuit de
hersenen niet meer helemaal of zelfs helemaal niet
meer aankomen. Daardoor hebben mensen met
MS bijvoorbeeld problemen met het zicht of met
cognitie of zelfs verlammingsverschijnselen. Er
bestaan intussen gelukkig meer dan tien erkende
behandelingen, maar genezen… dat kan nog niet.
Daar wil ik iets aan doen.”
Mysterieuze materie
“MS komt best vaak voor. In Nederland lijdt
ongeveer één op 700 mensen aan deze ziekte,
maar toch blijft het ‘mysterieuze materie’, net als
het heelal voor Vera was. Puzzelstukjes van de
oorzaak zijn gelukkig gevonden, maar de puzzel is
nog niet gelegd. Er zijn aanwijzingen dat virussen
aanleiding kunnen zijn, maar vaak is er ook sprake
van een genetische invloed. Ongeveer dertig
procent van het risico is afkomstig van genetische
factoren. (Zie kader ‘Is MS efelijk?’)
De voorbije jaren gingen onderzoekers vooral
op zoek naar manieren om MS af te remmen
of te stoppen. Daarvoor hoef je de oorzaken
niet te kennen. Maar ik zoek in ons lab wel naar
mogelijke oorzaken van MS. Zo onderzoek ik de
interactie tussen cellen van het immuunsysteem
en hersencellen. Eén van de eerste gebeurtenissen
Ik hoop aanknopingspunten
te vinden voor
behandelingen die MS
volledig lamleggen.
Vera Rubin in haar
werkende leven als
wetenschapper.
8

Is MS erfelijk?
Wetenschappers denken dat MS het gevolg is van een combinatie van factoren uit de omgeving en
erfelijke factoren. MS is niet erfelijk, ook al spelen erfelijke factoren wel een rol. De kans dat familieleden
van mensen met MS, zoals een kind of broer en zus, ook MS krijgen is heel klein namelijk tussen de 1 en
3%. Zelfs bij eeneiige tweelingen – met precies hetzelfde erfelijke materiaal – is de kans groot (ongeveer
70%) dat zij niet allebei MS ontwikkelen. Gemiddeld heeft iemand in Nederland een kans van 1 op 700 om
MS te krijgen, in sommige families is deze kans dus iets hoger.
De kans op MS neemt toe wanneer mensen dezelfde genen hebben, maar er is niet één gen dat MS
veroorzaakt. Sterker nog, er zijn minstens 230 genetische variaties waarvan we weten dat ze met MS
verband houden. Een mens heeft echter in totaal meer dan 20.000 genen. Hoe meer van deze MS-risico
genen een persoon heeft, hoe groter de kans is dat hij of zij MS ontwikkelt.
tijdens het ontstaan van MS is dat immuuncellen
de hersenen binnendringen door de bloedhersenbarrière.
Door dat proces te bestuderen,
hopen we aanknopingspunten te vinden voor
therapieën tegen MS. Als we deze immuuncellen
al in een vroeger stadium kunnen opsporen,
dan kunnen we de ziekte mogelijk ook volledig
lamleggen, voordat er iets in de hersenen
gebeuren kan.”
Subsidie voor onderzoek naar
schadelijke immuuncel
Bieke Broux ontving in 2019 van Stichting MS
Research en MoveS een Global MS Research
Booster Award, een subsidie van € 180.000
voor het onderzoek naar de ‘bescherming
van de toegangspoort naar de hersenen’. In
samenwerking met MS Centrum Amsterdam,
bestudeert Bieke een groep immuuncellen die
de hersenen aantasten en bijdragen aan het
ziekteproces. In haar onderzoek speelt één
bepaald molecuul een belangrijke rol.
Bieke: “We hebben ontdekt dat dit specifieke
molecuul terug te vinden is op de immuuncellen
die bij mensen met MS zijn ontregeld. Zelfs
nog voordat de cellen schadelijk zijn geworden.
Dit molecuul heeft een dubbele werking. Het
zorgt ervoor dat de afweercellen door de bloedhersenbarrière
heen kunnen breken en dat zij
schade kunnen toebrengen aan de hersencellen.
Wij willen proberen om met behulp van immuuntherapie
de interactie tussen dit molecuul en een
eiwit op de bloed-hersenbarrière te blokkeren. Op
deze manier willen we voorkomen dat schadelijke
immuuncellen de bloed-hersenbarrière oversteken.
Als dat lukt, zijn we een heel eind verder!”
Bron: Kim Verhaeghe, Eos Wetenschap
9

MS-onderzoek is van
levensbelang
Het blijkt dat steeds meer mensen het prettig
vinden om na te laten aan een goed doel, zodat zij
ook na hun overlijden nog iets kunnen betekenen
voor toekomstige generaties. Multiple sclerose
(MS), een ziekte van het centrale zenuwstelsel,
kent geen leeftijd. In veel gevallen treft het
mensen in de bloei van hun leven. Tot op dit
moment is de oorzaak van MS nog niet gevonden,
evenmin een medicijn om deze ziekte te genezen.
Wetenschappelijk onderzoek naar MS is daarom
enorm belangrijk. Temeer omdat tegenwoordig
op steeds jongere leeftijd de diagnose MS wordt
vastgesteld. Het leven van iemand met MS
verandert drastisch. De dagelijkse dingen, die
eerst heel normaal waren, moeten nu zorgvuldig
worden afgewogen en worden gepland.
Onderzoek naar de oorzaak en behandeling van
MS moet doorgaan en is van onschatbare waarde
voor iemand met MS.
Intensief onderzoek moet uiteindelijk leiden tot
het vinden van een medicijn dat MS geneest.
Help ons door de juiste beslissing te nemen
door Stichting MS Research op te nemen in uw
testament, dan doet u hiermee iets van enorme
betekenis.
“Dankzij de donateurs van Stichting MS Research
weten we al veel meer over het ziekteproces
dat zorgt voor de geleidelijke achteruitgang van
mensen met MS. De onderzoeks-resultaten van
de ontvangen subsidies gebruiken wij om de
progressie bij MS te stoppen.”
Prof.dr. Bernard Uitdehaag, neuroloog en
directeur MS Centrum Amsterdam
10

Terugblik op ons jubileumjaar
In 2020 bestond onze Stichting 40 jaar. Dankzij
de jarenlange trouw en betrokkenheid van onze
donateurs hebben we in die jaren ruim 70 miljoen
euro aan MS-onderzoek besteed. Daardoor is grote
vooruitgang geboekt, bijvoorbeeld op het gebied van
diagnose en behandeling van MS. Ook is onze kennis
over de ziekte gegroeid.
Drie academische centra voor MS-onderzoek en zorg
zijn opgericht, is er een Nationaal Kinder MS Centrum
en een Nederlandse Hersenbank voor MS.
Alhoewel de oorzaken van MS nog niet volledig
bekend zijn, weten we zeker dat er niet één maar
meerdere oorzaken van MS zijn. MS blijkt het gevolg
van een onfortuinlijk samenspel van omgevingsen
erfelijke factoren. Deze factoren beïnvloeden
verschillende biologische processen in het lichaam.
Verschillende puzzelstukjes zijn gevonden en
benoemd, maar hoe ze met elkaar de puzzel vormen
is nog niet bekend.
In de verschillende centra werken ruim 130
onderzoekers dagelijks gepassioneerd aan het
leggen van deze puzzel.
STICHTING MS RESEARCH 1980 - 2020
385 SUBSIDIES VOOR ONDERZOEK
8%
52%
2%
€ 70
miljoen
33%
5%
MS-centra & Hersenbank - € 22,7 miljoen
MS-fellowship & -leerstoel - € 3,3 miljoen
Meerjarige projecten - € 36,7 miljoen
Eenjarige projecten - € 5,7 miljoen
Overige subsidies - € 1,7 miljoen
Hoogleraren in het MS-onderzoek
1995
1990
Prof. Christine Dijkstra 1 1995
1998
Prof. Erik Boddeke
2008
Prof. Sandra Amor
2010
Prof. Dick Hoekstra 1
Prof. Chris Polman
2001
Prof. Frederik Barkhof
2009
Prof. Rogier Hintzen 2 2010
2012
Prof. Bert ‘t Hart
2012
Prof. Elga de Vries
2015
Prof. Jon Laman
2019
Prof. Joep Killestein
2021
Prof. Bart Eggen
Prof. Raymond Hupperts
Prof. Bernard Uitdehaag
2012
Prof. Jack van Horssen
2013
Prof. Jeroen Geurts
2015
Prof. Vincent de Groot
2019
Prof. Inge Huitinga
1
emeritaat
2
overleden
11

MS Centrum Amsterdam
“D
ankzij onderzoek weten we al veel meer over de progressie bij MS. We weten welke biologische
processen een rol spelen en we kunnen deze processen meten met behulp van biomarkers,
zoals MRI-scans en bepalingen in het bloed. We maken daarbij een onderscheid tussen biomarkers die
iets zeggen over de lichamelijke symptomen en over cognitieve problemen. Over vier jaar hopen we te
weten welke biomarkers het beste progressie voorspellen en weten we of we deze achteruitgang kunnen
afremmen of zelfs stoppen.”
Bernard Uitdehaag, directeur MS Centrum Amsterdam
€ 32,5 miljoen voor onderzoek
MS Centrum Amsterdam
€ 32,5 miljoen voor onderzoek
MS Centrum Amsterdam
44%
56%
€ 9,2 miljoen voor onderzoek
ErasMS MS centrum Rotterdam
MS Centrum Noord Nederland
“W
44%
SINDS
1998
56%
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
aarom het herstel van myeline bij mensen met MS niet goed verloopt is nog onbekend. Met
Projectsubsidies
€ 8,9 Projectsubsidies
miljoen voor onderzoek
verschillende technieken brengen wij factoren in beeld die de aanmaak MS Centrum van myeline Noord Nederland kunnen
Centrumsubsidies
Centrumsubsidies
remmen in de door MS aangedane hersengebieden. Zo wordt duidelijk hoe we behandeling gericht op het
12%
herstel van myeline moeten aanpakken.”
41%
59%
Jan Meilof, directeur MS Centrum Noord Nederland
€ 8,9 miljoen voor onderzoek
MS Centrum Noord Nederland
€ 6,2 miljoen voor onderzoek 88%
Hersenbank voor MS
SINDS
2012
12%
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
88%
51%
49%
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
12

ErasMS MS Centrum Rotterdam
“H
et MS-centrum ErasMS levert zorg aan een unieke combinatie van patiënten van alle
leeftijden en met alle vormen van MS. Door deze mensen langdurig te volgen leren ze ons
heel veel over het beloop van MS. We verzamelen informatie over genen, omgevingsfactoren en
afweercellen bij volwassenen en kinderen met MS. We denken dat we met dit onderzoek dichterbij
de complexe oorzaak van MS kunnen komen.”
Joost Smolders, neuroloog ErasMS MS Centrum Rotterdam
SINDS
2002
€ 32,5 miljoen voor onderzoek
MS Centrum Amsterdam
€ 9,2 miljoen voor onderzoek
ErasMS MS centrum Rotterdam
44%
56%
€ 9,2 miljoen voor onderzoek
ErasMS MS centrum Rotterdam
41%
59%
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
Nederlandse Hersenbank voor MS
“W
41%
59%
e zien dat een grote diversiteit in ziektebeloop correspondeert met grote verschillen in
€ 8,9 Projectsubsidies miljoen voor onderzoek
€ 6,2 miljoen voor onderzoek
de MS hersenen Centrum na Noord overlijden. Nederland Er zijn dus verschillende behandelingen nodig Hersenbank om gerichte voor MS
Centrumsubsidies
therapie te geven. Ik hoop dat dit in de komende tien jaar mogelijk wordt. Wij zullen daar alles
12%
aan doen!”
Inge Huitinga, directeur Nederlandse Hersenbank
€ 6,2 miljoen voor onderzoek 88%
Hersenbank voor MS
51%
SINDS
1990
49%
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
51%
49%
Projectsubsidies
Centrumsubsidies
13

TERUGBLIK OP ONS JUBILEUMJAAR
MS-onderzoek
nu en in de toekomst
Stichting MS Research investeert in het
MS-onderzoek van nu en de toekomst.
Dit is belangrijk omdat het volgens
professionals nog zeker 20 jaar duurt voordat MS
echt te genezen en wellicht te voorkomen is. Onze
Stichting heeft verschillende persoonsgebonden
beurzen, waarmee wij jonge onderzoekers
tijdens iedere stap in hun carrière steunen. Van
een bijdrage aan een stage in het buitenland, of
de Gemmy & Mibeth Tichelaar Award, tot het
prestigieuze MS-fellowship. Zo krijgt jong talent de
kans zich te ontwikkelen en blijft kennis en kunde
behouden. Dit alles draagt bij aan de continuïteit en
kwaliteit van het MS-onderzoek in Nederland.
Het MS-fellowship, een subsidie waarmee een
onderzoeker zijn/haar eigen groep kan oprichten,
is voorbehouden aan een selecte groep excellente
MS-wetenschappers. Deze prijs is in de afgelopen
jaren ‘slechts’ acht keer toegekend. Wij zijn er trots
op dat zeven van onze fellows nog steeds actief
zijn in het MS-onderzoek en een belangrijke en
blijvende bijdrage leveren aan de zoektocht naar de
oorzaken van en oplossingen voor MS.
De MS-fellows van Stichting MS Research
1999
2004
Prof.dr. Inge Huitinga
Directeur Nederlandse
Hersenbank voor MS
Onderzoekt het afweersysteem
van de hersenen.
2007
Dr. Wia Baron
Bestuur MS Centrum
Noord Nederland
Onderzoekt de
aanmaak en het
herstel van myeline.
2009
Dr. Brigit de Jong
Neuroloog MS Centrum Amsterdam
Onderzoekt behandelingen voor de
lichamelijke en cognitieve gevolgen
van MS.
Prof.dr. Jack van Horssen
Groepsleider MS Centrum
Amsterdam
Onderzoekt de moleculaire
mechanismen van
neurodegeneratieve ziekten.
2019
Dr. Gijs Kooij
Groepsleider MS
Centrum Amsterdam
Onderzoekt een
lichaamseigen
systeem dat
ontstekingen onder
controle houdt.
2017
14
Dr. Susanne Kooistra
Groepsleider MS Centrum
Noord Nederland
Onderzoekt de rol van
microglia in de progressie
van MS.
1999
Prof.dr. Sandra Amor
Groepsleider MS
Centrum Amsterdam
Onderzoekt het
ontstaan van schade
in de hersenen.
2021
Medio 2021
verwacht …
Volg het nieuws!

“Niet alleen voor nu,
maar zeker ook voor later”
Toen er in de directe omgeving van Jos en Helma
(beiden zestigers) iemand overleed, realiseerden
ze zich dat zij zelf de regie over hun nalatenschap
wilden hebben. Zeker ook omdat zij geen kinderen
hebben. Lang hoefden ze niet te overleggen want
direct was helder dat hun nalatenschap naar een
MS-gerelateerd doel zou gaan, namelijk Stichting
MS Research.
Jos: “Het is ons helemaal duidelijk waar deze
Stichting voor staat. En om die reden was de
keuze snel gemaakt. Onderzoek is namelijk
cruciaal om uiteindelijk tot de oplossing voor MS
te komen. Wij hebben het absolute vertrouwen dat
zij in samenwerking met hun wetenschappelijke
raad met de besteding van de gelden zeer
verstandig omgaan. Uiteindelijk moeten alle
onderzoeksresultaten leiden tot de oplossing van
deze ziekte.”
In 1982, nog voordat zij hun eigen bedrijf in het
Brabantse Goirle startten, werd bij Helma de
diagnose MS vastgesteld. Jos en Helma wisten
van dichtbij wat MS betekent, want ook de
inmiddels overleden broer van Helma had MS.
“Als je in de omstandigheid bent nu iets te regelen,
doe het dan voordat het te laat is. Nu kun je het
allemaal nog zelf bepalen. Doe je dat niet, dan
zullen je uiteindelijke erfgenamen wellicht een
ander bestedingsdoel van je nalatenschap kiezen.
Kortom, regel je zaken, voordat het te laat is.”
15

Ontstekingscellen
komen niet alleen uit bloed
Nina Fransen laat zien dat geheugencellen in de
hersenen ook een rol spelen bij ontstekingen
Bij MS komen schadelijke ontstekingscellen de
hersenen binnen vanuit het bloed. Het onderzoek
van Nina Fransen en haar collega’s van het
Herseninstituut leverde een belangrijk aanvullend
inzicht op: Bij mensen die al langere tijd MS
hebben, komen deze ontstekingscellen namelijk
ook voort uit geheugencellen in de hersenen…
Onlangs publiceerden zij hun resultaten in het
wetenschappelijke tijdschrift Brain.
Bij de meeste mensen begint MS
aanvalsgewijs. Het begin van de ziekte
kenmerkt zich door aanvallen van
neurologische klachten die vaak weer redelijk goed
herstellen. Tijdens die aanvallen in de beginfase
verplaatsen witte bloedcellen zich vanuit het bloed
de hersenen in. Zo dragen de bloedcellen bij aan de
ontstekingen in de hersenen en het ruggenmerg.
Bij mensen met een lange ziekteduur verminderen
16

deze aanvallen van klachten en worden de klachten
en gevolgen helaas chronisch. “Men dacht
jarenlang dat in de loop van de ziekte de agressieve
rol van ontstekingscellen afnam. Dit kwam omdat
er geen ontstekingsactiviteit zichtbaar was op
MRI-scans, afweeronderdrukkende MS-medicijnen
minder effectief worden en aanvallen verdwijnen
in de latere fases van MS. Dankzij het weefsel
dat hersendonoren geven voor onderzoek bleek
echter iets anders… Uit ons onderzoek blijkt
namelijk dat er na een lange ziekteduur toch nog
aanzienlijke ontstekingsactiviteit in de hersenen
plaatsvindt” aldus Nina. De onderzoekers van de
groep van professor Huitinga, waar Nina onderdeel
van uitmaakt, vroegen zich daarom af of witte
bloedcellen nog steeds van belang zijn voor de
ontstekingsactiviteit in de late fase van de ziekte.
De groep ging op zoek naar een antwoord op deze
vraag, hetgeen financieel werd mogelijk gemaakt
door de deelnemers van de VriendenLoterij en
Stichting MS Research.
Witte bloedcellen
De onderzoekers richtten zich op een bepaald
type witte bloedcel, de T-cel. Hersenweefsel dat
overleden mensen met MS gedoneerd hebben
aan de Nederlandse Hersenbank voor MS (NHB-
MS) werd hiervoor onderzocht. Er zijn T-cellen
die via het bloed het lichaam rondgaan, maar
er bestaat ook een andere groep T-cellen die
permanent aanwezig blijven in weefsel. Deze lokale
of ‘residente’ T-cellen nestelen zich in weefsel en
bieden langdurige bescherming tegen infecties
met virussen. De wetenschappers vonden in het
weefsel van hersendonoren met MS juist dit type
lokale T-cellen in ontstekingshaarden. Het is nog
niet zo lang bekend dat residente T-cellen ook in
de hersenen aanwezig zijn. De Huitinga-groep
heeft deze cellen recent in kaart gebracht. De
ontdekkingen uit dit onderzoek ondersteunen het
idee dat de ziekte zich geheel binnen de hersenen
afspeelt in de late fase van MS. Witte bloedcellen
buiten de hersenen hebben dan nog maar weinig
invloed op de ziekte.
De NHB-MS werkt nauw samen met ErasMS, het
MS-centrum in Rotterdam. Zij hebben veel kennis
op het gebied van afweercellen en virussen in
MS en bundelen hun krachten met de weefselexperts
van de Hersenbank. “Nu weten we waarom
geneesmiddelen waarmee we MS behandelen in de
latere fases van de ziekte veel minder werkzaam
zijn dan gehoopt. Door het gedrag van deze lokale
T-cellen beter in kaart te brengen, kunnen we
andere oplossingen bedenken voor hoe we het
ziekteproces ook bij mensen met langdurige MS
wel kunnen remmen”, aldus Joost Smolders, lid van
de Huitinga-groep en hoofd van het ErasMS.
Foto: Nina Fransen
Men dacht jarenlang dat
in de loop van de ziekte
de agressieve rol van
ontstekingscellen afnam.
Hersendonor, is dat iets voor mij?
Mensen met en zonder MS kunnen zich registreren
als hersendonor bij de Nederlandse Hersenbank.
Zij willen na hun overlijden een bijdrage leveren aan
het vinden van oplossingen voor MS.
Meer weten? Bezoek www.hersenbank.nl
17

elang
Het
van onderzoek
Twee neurologen uit
Noord Nederland geven hun visie
MS Centrum Noord Nederland bestaat
inmiddels 7 jaar. Het Centrum betreft een
samenwerking tussen het UMCG, waarbinnen
het laboratoriumonderzoek plaatsvindt, het
revalidatiecentrum Beatrixoord én de afdelingen
Neurologie van het Martini Ziekenhuis te
Groningen en het Ommelander Ziekenhuis te
Scheemda. Het wetenschappelijk onderzoek
voltrekt zich vooral in en rond de stad Groningen.
Voor behandeling en zorg is de samenwerking
veel groter en spreken we van Noord Nederland.
Er is regelmatig contact tussen de neurologen van
de verschillende ziekenhuizen in het Noorden,
waarbij bijvoorbeeld de situatie van individuele
patiënten wordt besproken om zo tot de beste
behandeling te komen.
Martijn Beenakker en Jan Meilof zochten
elkaar ruim een jaar geleden op en
namen het initiatief om ook tot een
nauwere samenwerking te komen op het gebied
van het onderzoek. In dit dubbelinterview geven
zij hun visie op het belang van wetenschappelijk
onderzoek naar de oorzaken van en oplossingen
voor MS, staan ze stil bij wat er al is bereikt en
kijken ze vooruit naar de toekomst.
MS door de jaren heen
Jan: “Tijdens mijn opleiding tot neuroloog kwam
interferon beschikbaar om MS te behandelen. Dat
was destijds een revolutie, want daarvoor was er
niets wat de ziekte merkbaar afremde. In de laatste
jaren zijn daar maar liefst 10 andere middelen
bijgekomen. Al deze medicijnen zijn getest op
hun werkzaamheid in trials met mensen met MS.
Ik heb ook aan dergelijke trials meegewerkt. Het
onderzoek in het laboratorium leert ons o.a. hoe
toekomstige medicijnen zouden kunnen werken.”
Martijn: “Het stellen van de diagnose MS kan soms
erg lastig zijn. Met het beschikbaar komen van
nieuwe diagnostische criteria, zoals de verbeterde
MRI-technologie, is het mogelijk om de diagnose MS
veel eerder te stellen. Het voordeel voor mensen met
MS is dat men sneller duidelijkheid heeft over wat
er aan de hand is en dus minder lang in onzekerheid
zit. Bovendien kan er daardoor eerder gestart
worden met therapie, hetgeen de schade beperkt.”
18

MS-onderzoek is
nodig om de ziekte
beter te begrijpen,
waardoor we in de
toekomst MS
beter kunnen
behandelen.
Jan Meilof
MS-onderzoek
Jan: “MS-onderzoek is nodig om de ziekte beter te
begrijpen, waardoor we in de toekomst MS beter
kunnen behandelen. Maar onderzoek naar de
klachten van mensen met MS is ook belangrijk om
de behandeling nu al te kunnen verbeteren. Ieder
onderzoek brengt ons een klein stapje dichterbij
oplossingen en al die kleine stapjes samen kunnen
uiteindelijk een doorbraak betekenen, oftewel:
er is ieder jaar weer geld nodig voor onderzoek
naar MS. Een belangrijke financiële bijdrage komt
van de Stichting MS Research. Gelukkig zijn veel
mensen bereid om geld te geven voor MS en om
inzamelacties daarvoor te organiseren.”
Martijn: “Onderzoek naar MS is erg belangrijk,
omdat het een ziekte is die doorgaans jonge
mensen in de bloei van hun leven treft en
ingrijpende gevolgen kan hebben. Het uiteindelijke
doel is om de oorzaken van MS te achterhalen,
zodat je uiteindelijk misschien MS zou kunnen
voorkomen of de kans op het krijgen van MS zou
kunnen verkleinen. Hiervoor is veel onderzoek
nodig en dus veel geld. Ik vind overigens wel dat de
mensen met MS en MS-organisaties erg actief zijn
op velerlei gebied en ook vaak goed geïnformeerd
zijn over wetenschappelijke ontwikkelingen.”
Een wereld vrij van MS?
Jan: “Het zou prachtig zijn als dokters en
onderzoekers zich niet meer met MS bezig hoeven
te houden, omdat MS kan worden genezen of zelfs
voorkomen… Dat is bijvoorbeeld met de infectieziekte
pokken ook gelukt. Maar met alles wat we nu
weten is het genezen van MS, en dan met name
het repareren of zelfs vervangen van beschadigde
zenuwbanen in hersenen en ruggenmerg, nog niet
mogelijk. In het onderzoek worden belangrijke
stappen gezet, op weg naar herstel van schade bij
MS. Het zou heel mooi zijn als we MS direct na de
diagnose zouden kunnen stoppen.”
19

Martijn: “Een wereld zonder MS is denk ik helaas
niet realistisch. Wel realistisch is dat we in de
toekomst nog eerder de diagnose kunnen stellen
met behulp van biomarkers 1 , waardoor we nog
effectiever kunnen gaan behandelen, met als doel
zoveel mogelijk blijvende schade te voorkomen.”
Stamceltransplantatie
Jan en Martijn: “Wij krijgen veel vragen over de
mogelijkheden rondom stamceltransplantatie.
Veel mensen met MS hebben gelezen over deze
behandelmethode en de berichten in de media
gevolgd. We leggen vaak uit dat het om een soort
beenmergtransplantatie gaat: na de behandeling
heeft iemand weliswaar een nieuwe afweer, maar
géén nieuwe zenuwcellen. Stamceltransplantatie
werkt als een heel sterk afweer-onderdrukkend
medicijn en MS kan na een aantal jaren weer
terugkomen. Het lijkt vooral te werken voor mensen
die een zeer agressieve vorm van MS hebben.
Deze groep mensen heeft in de eerste jaren veel
aanvallen en daarom is er met deze groep een
onderzoek gestart, waarbij stamceltransplantatie
wordt vergeleken met de sterkst werkende, reeds
bekende, MS-medicijnen. Als na dit onderzoek blijkt
Onderzoek naar MS is
erg belangrijk, omdat
het een ziekte is die
doorgaans jonge mensen
in de bloei van hun leven
treft en ingrijpende
gevolgen kan hebben.
20
Martijn Beenakker

OVER JAN MEILOF
Jan Meilof (1961) is sinds 2001
als neuroloog verbonden aan het
Martini Ziekenhuis in Groningen.
Hij volgde zijn opleiding in
Amsterdam en heeft aldaar veel ervaring
opgedaan bij het MS Centrum Amsterdam. Sinds
2012 is hij directeur van het MS Centrum Noord
Nederland (MSCNN) en daardoor betrokken
bij al het MS-onderzoek binnen het Universitair
Medisch Centrum Groningen (UMCG).
OVER MARTIJN BEENAKKER
Neuroloog Martijn Beenakker
(1972) is sinds 8,5 jaar
werkzaam in het Medisch
Centrum Leeuwarden. Hij heeft
daarvoor veel ervaring opgedaan bij de MSpoli
van het Medisch Spectrum Twente en het
Zuyderland Medisch Centrum. Tijdens zijn
opleiding in Groningen kwam hij al in aanraking
met wetenschappelijk onderzoek naar de
ziekte MS.
dat stamceltransplantatie werkt bij deze specifieke
groep mensen met MS, dan zou deze behandeling
ook in Nederland kunnen plaatsvinden én worden
vergoed.”
Subsidies voor MS-onderzoek
Stichting MS Research steunt het onderzoek van
MSCNN met een structurele programmasubsidie
en verschillende meerjarige projectsubsidies. In de
afgelopen jaren heeft de Stichting bijna € 9 miljoen
geïnvesteerd in het Groningse myeline-onderzoek
en is er veel kennis vergaard over de processen en
cellen die een rol spelen bij de afbraak en aanmaak
van myeline. De focus van het MS-centrum is
herstel van schade. Onderzoekers brengen met
de nieuwste technieken alle factoren in kaart die
de aanmaak van myeline belemmeren en testen
oplossingen om deze belemmeringen op te
heffen. Om te begrijpen hoe schade aan zenuwen
ontstaat, bestudeert het centrum ook de allereerste
veranderingen in de hersenen van mensen met
MS. Het ultieme doel van dit onderzoek is het
ontwikkelen van nieuwe behandelingen om
myeline te herstellen en achteruitgang bij MS te
voorkomen.
1
Het woord biomarker is een samenvoeging van biologische marker.
Biomarkers kunnen specifiek en betrouwbaar worden gemeten in het
bloed of de hersenvloeistof van de (MS-)patiënt na een ruggenprik,
waarbij de aanwezige biomarkers informatie geven over de vorm,
activiteit en/of het verloop van de ziekte.
Bron: Uitgave MSVN Magazine Regio Friesland
Stichting MS Research ontvangt geen overheidssubsidie
en is dus volledig afhankelijk van
particuliere giften. Van iedere euro die wij besteden
gaat 86 cent naar onze doelen. Daarmee worden
belangrijke resultaten bereikt. Onze Stichting is in het
bezit van CBF-erkenning en het ANBI-keurmerk.
Ga naar msresearch.nl en doneer!
21

Acties
Hand gemaakte
sfeer lichten
helpen het
MS-onderzoek
Al enkele jaren
ondersteunt Mariëtte
Billroth het MSonderzoek,
door prachtige
sfeerlichten te maken die
donateurs aanzetten tot een gift.
Met name in de wat ‘donkere
seizoenen’ brengt een vaak
persoonlijk sfeerlicht met recht
‘licht in de duisternis’. Bovendien
worden donateurs door het
sfeerlicht in donkere tijden
dagelijks herinnerd aan hun
mooie bijdrage aan onderzoek!
In totaal is naar aanleiding van
deze actie maar liefst € 6.300
aan onderzoek besteed en
Mariëtte is gelukkig nog lang niet
van plan te stoppen!
Arie Kuiper Fonds
Net als onze Stichting stond ook het
Arie Kuiper Fonds stil bij hun jubileum.
Maar liefst 75 jaar bestaat ‘KUBO’, een
familiebedrijf in de tuinbouwsector. Het bedrijf
waarvan Arie Kuiper oprichter was en dat de
aanleiding was voor zijn zoon om een fonds op
te richten. Ed, zijn vrouw en bestuurslid de heer
Storm, overhandigden digitaal aan het eind van
het jaar een bijzondere cheque van maar liefst
€ 75.000 aan Dorinda Roos.
22

Sneeker
Oesters
Een vriendinnengroep
van zes dames uit
Sneek beschildert
oesterschelpen met diverse
taferelen. Ze verkopen de
prachtig gedecoreerde schelpen
vervolgens met behulp van
enkele restaurants in Sneek,
die tevens de oesterschelpen
belangeloos aanleveren. Eén
van de vriendinnen heeft MS.
Het beschilderen geeft hen
veel plezier: ze steunen een
goed doel, geven uiting aan
hun creativiteit en hebben
een gezellige tijd met elkaar.
Stichting MS Research heeft
uit hun opbrengst in 2020 het
geweldige bedrag van € 7.000
ontvangen.
Team Jerommeke
Fondsen werven voor MS-onderzoek door
maar liefst twaalf marathons in twaalf
maanden in twaalf verschillende provincies
te volbrengen was de uitdaging voor René en
Berend, vrienden van Ruurd Sieperda. Ruurd, door
zijn vrienden ook wel Jerommeke genoemd, heeft
MS. Tot voor kort was hij melkveehouder. Als
gevolg van zijn MS heeft Ruurd afscheid moeten
nemen van de melkkoeien die zijn passie waren.
René en Berend brachten met het volbrengen van
de twaalf marathons ruim € 8.000 bijeen voor MSonderzoek.
Toen Ruurd 50 jaar werd plaatsten zijn vrienden als
verrassing een groot bord van Jerommeke in de tuin
van Ruurd.
23