Erasmsus Centrum voor Zorgbestuur - Podium juni 2019

Verschil maken
Laprélezing: Verbanden leggen
Past precies: een programma
op maat gemaak
Studiedag Betalen voor Waarde
Podium
Juni 2019

Verschil maken
Op 5 juni werd het boek Mangomoment gepresen teerd, een initiatief van onze Leuvense
collega Kris Vanhaecht, kerndocent bij Imagine2.
Onder mangomomenten
wordt verstaan: “de kleine,
onverwachte, verrassende,
soms bijna niet waarneembare
acties of gebaren tijdens de dagelijkse
zorgverlening tussen patiënten,
bewoners, familieleden en/of hulpverleners.
Ze vinden plaats tijdens
normale zorgactiviteiten, zijn niet ziekte
specifiek en vergen geen of weinig
tijd, middelen of energie”. Een mangomoment
is – huiselijk gezegd – niet meer
en niet minder dan een onverwachte
spontane uiting van vriendelijkheid en
opmerkzaamheid. Bijzonder eraan is
de impact die het kan hebben. Juist
dat kleine, menselijke gebaar kan het
verschil maken voor patiënten, zo
blijkt uit onderzoek van de KU Leuven.
Die kleine attentie, die hand op de
knie. Het is genoemd naar de mango
waarmee een zorgverlener een patiënt
eens een groot plezier deed. Een
mango moment verbindt patiënten/
bewoners, familieleden en zorgverleners
op een bijzondere manier. Niet per se
op een professionele manier, maar op
een menselijke manier. En dat hebben
professionals soms net zo hard nodig als
patiënten en hun familie.
Uit eigen onderzoek uitgevoerd in de
gehandicaptenzorg weten we dat het
voor professionals net zo belangrijk is
als voor hun cliënten om een echte,
warme relatie te hebben met elkaar.
Ook zij hebben baat bij betekenisvolle
contacten en oprechte gebaren van
vriendelijkheid. Dat het voor familieleden
ook belangrijk is, spreekt voor
zich. Zij willen graag het gevoel hebben
hun geliefde in vertrouwde handen
achter te laten: in deskundige én aardige
handen.
Hoe zou dit voor de andere betrokkenen
zijn? De managers, bestuurders en
toezichthouders? In onze Master Class
voor zorgbestuurders verkenden we
onlangs hoe we in zorgorganisaties
meer ruimte zouden kunnen maken voor
de kwaliteit van liefde. We deden dit
aan de hand van een kleine oefening.
We onderzochten eigen, concrete
situaties waarin liefde de doorslag gaf.
Wat bleek? Vaak was er sprake van
een spontane, intuïtieve interventie
waarvan achteraf werd gezegd “ik
dacht er niet zo over na” of – met
enige schroom – “het had misschien
ook verkeerd geïnterpreteerd kunnen
worden”. Weinig bestuurlijk misschien
om je zo mee te laten slepen door het
moment. Of toch wel? Interessant is
dat in een deel van de voorbeelden de
bestuurder schitterde door afwezigheid:
door het geven van ruimte aan anderen.
Hij of zij liet zich bijvoorbeeld ophouden
door een patiënt om zich vervolgens
te realiseren dat het oponthoud van
meer waarde was dan de vergadering
waarnaartoe hij/zij zo haastig op weg
was. Kwaliteit van bestuur kan in kleine
gebaren en kleine momenten zitten, zo
concludeerden wij.
In de complexe, veeleisende wereld
van de zorg met al zijn uitdagingen
is het allicht een geruststellende
en troostende gedachte dat kleine
aandachtige gebaren al zo veel
indruk kunnen maken. Let wel op!
Let wel op! Ga niet sturen op vriendelijkheid,
ga de mango momenten niet tellen.
Ga niet sturen op vriendelijkheid, ga
de mangomomenten niet tellen, ga
niet meten en controleren. Juist de
spontaniteit, doelloosheid en verrassing
maken het verschil, zo blijkt uit onderzoek
van Kris Vanhaecht, en dat laat
zich niet afdwingen. Wees in plaats
daarvan opmerkzaam en aandachtig,
dan rollen de complimenten mogelijk
als vanzelf uw mond uit en heeft u
zomaar, onverwacht, alweer het verschil
gemaakt.
Wilma van der Scheer is directeur van
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur
Meer over mangomomenten?
www.mangomoment.org

Ruud Lapré met echtgenote Marga
en Ernst Kuipers
Laprélezing
Verbanden leggen
De Nederlandse ziekenhuiszorg is van hoog niveau, en
om dat zo te houden is een grote uitdaging. Ernst Kuipers
betoogde in de eerste Laprélezing dat we slimmer gebruik
moeten maken van netwerken en de juiste professionals
op de juiste plekken. Dit geldt ook voor andere sectoren
van zorg, blijkt uit reacties van Lieke Oldenhof, Sander
Verschure en Arien Storm.
Samenwerking is het sleutelwoord
in de rede van Ernst Kuipers,
bestuursvoorzitter van Erasmus
MC. Hij beet het spits af met zijn
lezing over de toekomstbestendigheid
van de ziekenhuiszorg. Hij schetste een
beeld van ontwikkelingen die invloed
hebben op de zorg: van klimaatverandering
en de verschuiving van
tropische ziektes over de wereld, tot
de invloed van big data, kunstmatige
intelligentie en robotica op de geneeskunde.
Samenwerkingen tussen zorg
en (technische) universiteiten worden
hierdoor steeds nauwer.
Netwerken
Ook samenwerkingen in netwerken van
zorgverleners zullen de zorg versterken.
Netwerkzorg betekent het delen van
apparatuur, expertise en infrastructuur.
Alleen zo kunnen we de steeds duurder
wordende zorg toegankelijk houden,
betoogt Kuipers: “Om de medische
zorg toekomstbestendig te houden
is het van belang niet in individuele
ziekenhuizen op zichzelf te denken en
medisch specialisten als losse bedrijven
in maatschappen daarbinnen.” In
die netwerksamenleving gebeurt er
veel op microniveau. “Ik neem jullie
mee naar deze bruine keukentafel”,
nodigt dr. Lieke Oldenhof het publiek
uit, in een reactie op de lezing van
Kuipers. Oldenhof omschrijft het
aangaan van keukentafelgesprekken
als een cultuurverandering die zich de
komende jaren verder zal ontvouwen
en benoemt een aantal uitdagingen:
gelijkwaardigheid, betaalbaarheid, de
toenemende druk op de verzorgingsstaat
en de inrichting van sociale wijkteams.
Op donderdag 28 maart vond de
Laprélezing plaats, de eerste in
een reeks tweejaarlijkse lezin gen
over de theorie en de praktijk van
besturen in de zorg. ESHPM en
Erasmus Centrum voor Zorg bestuur
organiseren deze lezing, die de
naam draagt van Ruud Lapré,
medeoprichter van de faculteit
en de eerste Master Class voor
zorgbestuurders van het Centrum.
De presentaties werden omlijst met
muziek en kunst van het Outsider
Art Museum. Een verslag van de
bijeenkomst en de lezing van Ernst
Kuipers zijn terug te lezen via www.
erasmuscentrumzorgbestuur.nl/
laprelezing/
Verbinden over grenzen
Sander Verschure, programma coördinator
Strategie & Beleid bij Surplus,
benadrukt de noodzaak om in de
ouderenzorg ruimte en handelingsvrijheid
te creëren voor profes sionals.
“Het gaat dan om verbindingen
stimuleren tussen mensen, zeker ook
met professionals op de werkvloer.
Alleen dan kun je je aanpassen in een
complexe context.” In de GGZ wordt ook
“over grenzen van de eigen organisatie
heen” gedacht, laat Arien Storm zien
in haar presentatie. Zij is kinder- en
jeugdpsychiater en programmadirecteur
bij Lentis. “We doen veel meer in de
samenleving en voeren meer ambulante
behandelingen uit. Er is veel meer
samenwerking met andere organisaties,
variërend van verslavingszorg tot de
woningbouwcoöperatie.”
Ontmoeting
De eerste Laprélezing is een samensmelting
gebleken van praktijk ­
ervaringen, visie op zorg, weten schap pelijk
onderzoek en de verrijking van kunst.
Een ontmoeting waarbij kennis over de
zorg is gedeeld en nieuwe verbanden met
kennisdomeinen zijn gelegd.

Een programma op maat geeft bestuurders en managers handvatten om de specifieke
vraagstukken van hun organisatie aan te pakken. De organisaties voor wie wij
programma’s ontwikkelden, ervaren dat maatwerk voordelen heeft: “Gezamenlijk
eenzelfde programma doorlopen, zorgt voor verbinding in het ziekenhuis.”
Past precies:
een programma op maat gemaakt
Het Flevoziekenhuis wilde de
kwaliteitscultuur verbeteren
en het (medisch) leiderschap
van de medisch specialisten
versterken. Voor hen ontwikkelden wij
een Topzorg-programma. Anita Arts,
voorzitter raad van bestuur van het
Flevoziekenhuis: “Kwaliteit betekent
voor mij: het belang zien van actief
en voortdurend blijven verbeteren.
Dat je snapt dat je het als een team
doet, dat dingen op vele manieren
goed of mis kunnen gaan, en dat
je dus voortdurend processen moet
aanscherpen. Dit programma leert
onze medisch leiders hierin echt
leiderschap te tonen.”
Verbinding
Samenwerken, de dingen delen waar
je mee worstelt, openheid. Door
samen een programma te doorlopen,
weten deelnemers elkaar voortaan te
vinden binnen de organisatie. Arts:
“Wij wilden juist een programma op
maat, om onze medisch leiders bij
elkaar te zetten. Er ontstaan banden
over de specialismen heen. Dat zorgt
voor verbinding in het ziekenhuis, voor
onderlinge samenwerking. Hoe meer je
een team bent, hoe meer je die topzorg
dichtbij brengt.”
Veiligheid en vertrouwen
Ook Lodewijk de Beukelaar, lid raad
van bestuur van ZorgSaam Zorggroep
Zeeuws-Vlaanderen, zag de verbinding
ontstaan: “de impact en de diepgang
van het Clinical Leadership programma
dat we hier uitvoeren samen met
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur,
zijn veel groter dan ik op voorhand had
gedacht. Deelnemers voelen zich veilig
en durven zich bloot te geven, omdat
ze elkaar echt heb leren kennen en
vertrouwen. Dat zorgt er ook voor dat
ze in de organisatie elkaar opzoeken en
samenwerken om de uitdagingen waar
we voor staan, aan te gaan.”
Bestuurder betrokken
De impact op de organisatie wordt
extra kracht bijgezet wanneer
bestuurders erbij betrokken zijn,
merkte De Beukelaar: “Ik heb nog
altijd een papiertje in mijn tas
zitten, waarop alle deelnemers heel
persoonlijke tips en suggesties voor mij
hebben geschreven. Het waardevolle
resultaat van een oefening die we
deden. De bijeenkomsten hadden een
veilige sfeer, met ruimte en aandacht
voor elkaar. Dan durven mensen die
feedback wel te geven.“
Dezelfde taal
Samen aan een vraagstuk werken,
zorgt bovendien voor meer onderling
begrip. De Beukelaar: “De deelnemers,
waaronder ikzelf, snappen beter van
elkaar hoe de ander werkt en denkt,
hoe verandering beklijft als je het
op basis van wederkerigheid doet.
Dat hoort, vind ik, ook bij modern
leiderschap.” Ook Anita Arts merkte
op dat de specialisten die aan het
programma hebben deelgenomen
zich meer bewust zijn geworden van
de organisatie en de rol van de raad
van bestuur als eindverantwoordelijke
voor alle zorg. “Ik merk dat we meer
dezelfde taal spreken en meer begrip
hebben voor elkaars positie. En dat
komt de hele organisatie ten goede.”
Wilt u vraagstukken in uw organisatie
ook aanpakken met een programma
op maat? Neem contact met ons
op voor de mogelijkheden: info@
erasmuscentrumzorgbestuur.nl

Studiedag 17 april
Betalen voor Waarde
Kunnen we de zorg anders en beter organiseren? Wat zou dat kunnen opleveren? De
urgentie is er, blijkt wel uit de cijfers: de netto zorguitgaven worden voor 2019 geraamd
op 71 miljard euro. Dat is ongeveer een kwart van de overheidsuitgaven. En deze kosten
zullen blijven stijgen.
Op woensdag 17 april kwam
een groep van zorg verzekeraars,
ziekenhuizen, financiers
en academici op uitnodiging
van Joost Zuurbier bijeen om te
praten over substitutie van zorg, de
bekostiging en de verbinding met het
toevoegen van waarde. De directe
aanleiding voor deze studiedag lag
bij het NZa adviesrapport over het
belonen van zorg die waarde toevoegt.
Waar moeten we naartoe?
De NZa adviseert om over te stappen
op een bekostiging van zorg die het
creëren van waarde voor patiënten
beloont. Zorg organiseren dus rondom
de patiënt, met sector over schrijdende
samenwerkingen. Ziekenhuisverplaatste
zorg, substitutie naar de
eerste lijn, integrale zorg, value based
health care: het zijn verbeteringen
waar zorgaanbieders al mee bezig
thuiszorginstellingen hebben vanuit
de huidige bekostiging hun bestaande
belangen en prikkels, en handelen
daarnaar. Welke stappen moeten we
zetten om het hoge niveau en kwaliteit
van onze zorg voor de toekomst te
behouden?
Hoe maken we de omslag?
Samenwerken in de regio om de zorg
opnieuw in te richten is noodzakelijk.
Er gebeurt al veel op dit gebied, er
zijn diverse initiatieven, bleek tijdens
het seminar in april. VGZ heeft
Zinnige Zorg projecten opgestart.
MENZIS is actief in een pilot op het
gebied van populatiebekostiging in
de Oost-Achterhoek. Maar wat ook
duidelijk werd: een versnelling en
een verbreding is absoluut gewenst.
Daarin kunnen we veel leren van de
huidige initiatieven, vooral op het
vlak van bekostiging, regievoering en
Zij moeten per slot van rekening goede
afspraken kunnen maken over hun
randvoorwaarden en oog hebben voor
de effecten op ieders verdienmodel.
Er gebeurt al veel, maar een versnelling
en verbreding is absoluut gewenst
zijn. Voor ziekenhuizen is het ook
bittere noodzaak, gezien de druk op
de zorgcontractering als gevolg van
het Hoofdlijnen Akkoord. Maar de
schotten tussen de zorgverleners zijn
niet zomaar afgebroken. Partijen zoals
ziekenhuizen, MSB’s, huisartsen en
schaalbaarheid. Voor het opstarten
van regionale projecten werden
concrete aandachtspunten benoemd.
Zo moet duidelijk zijn wélke waarden
centraal staan bij de herinrichting van
de zorg. En er moet vertrouwen zijn
tussen de verschillende stakeholders.
Een van de aanwezige instellingsdirecteuren
gaf aan dat de bijeenkomst
voldoende handvatten bood om
een regionaal project op te starten.
Daarmee heeft de studiedag ook zelf
zijn waarde bewezen.
Wilt u meer weten over deze studiedag
of de omslag naar waardegerichte
zorg? Neem contact op
met Joost Zuurbier, via info@
erasmuscentrumzorgbestuur.nl

Leidinggeven(d) in de zorg
Met onderwijsprogramma’s, wetenschappelijk onderzoek en maatwerk levert het
Erasmus Centrum voor Zorg bestuur een actieve bijdrage aan de kwaliteit van
(het bestuur van) de gezondheidszorg.
Academische werkplaats
Actueel en relevant onderzoek met als rode
draad ‘goede zorg met goed bestuur’ vindt u op:
www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl/
academische-werkplaats/
Master of Health Business
Administration
De enige international
ge accre di teerde MBAopleiding
in Neder land
specifiek voor de zorg.
Start: 18 september 2019
Master Class
Managementdevelopment
programma voor
eind verant woordelijke
bestuur ders.
Start: 12 februari 2020
Top Class
Managementdevelop mentprogramma
voor toekomstige
bestuurders.
Governance Class
Voor ervaren toezichthouders
en voorzitters van
raden van toezicht.
Strategisch
Vastgoedbeleid
Vastgoedvragen strategisch
beoordelen en aansturen.
Imagine2
Medisch specialisten
nemen een leidende rol in
de continue verbetering van
de zorg.
Start: 15 mei 2020
Start: najaar 2019
Start: 6 april 2020
Start: 7 november 2019
Waarden van Zorg
Een zoektocht
naar waarden met
eindverantwoordelijke
bestuurders.
Start: 2020
Financieel Bestuur
in de Zorg
Over actuele en aankomen
de financieeleconomische
vraagstukken.
Start: 2 oktober 2019
Nieuw Verpleegkundig
Leiderschap
Voor verpleegkundig leiders
die het voortouw nemen.
Start: 3 oktober 2019
Academische Leergang
Zorg Management
Over het strategisch
manage ment en bestuur
van organisaties in de zorg.
Start: 6 maart 2020
Meer informatie vindt u op www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl
Gezien uw verhouding met ons centrum vinden wij het gepast aan u onze nieuwsbrief te versturen, maar wij doen dit liever met uw toestemming.
Indien u in het vervolg geen prijs meer stelt op onze nieuwsbrief of mailingen dan kunt u zich uitschrijven door een bericht te sturen
naar info@erasmuscentrumzorgbestuur.
Colofon
Dit is een uitgave van Erasmus Centrum voor Zorgbestuur
Teksten en eindredactie Erasmus Centrum voor Zorgbestuur, Mies Mikx.
Grafische realisatie en drukwerk Grapefish, Voorschoten.
Foto’s Yvonne Witte, Pepijn Leupen.
Erasmus Centrum voor Zorgbestuur is een onderdeel van Erasmus School of Health Policy & Management van de Erasmus Universiteit Rotterdam. www.erasmuscentrumzorgbestuur.nl