Th&ma 2022-2

TH MA 2-22
Publiceren zonder drempels
vaak de norm is, veel tijdschriften een niche bedienen en
onderzoeksresultaten lang meegaan.
De uitgevers zijn, met andere woorden, een diverse groep
bedrijven met verschillende doelen en doelgroepen. Elsevier
is niet gelijk aan Oxford University Press. Oxford University
Press is niet gelijk aan Iowa University Press, en die laatste
is op zijn beurt niet gelijk aan Amsterdam University Press
of een andere kleine, commerciële uitgeverij binnen de
sociale en geesteswetenschappen. Deze uitgeverijen zijn
ook nauwelijks met elkaar te vergelijken wat betreft bereik,
businessmodellen en verdiensten.
Het komt er dus op neer
dat uitgeven, net als
lesgeven en onderzoek,
veel tijd en geld kost
Doe het zelf
Waar zijn al die uitgevers eigenlijk voor nodig? Wat doen
ze nu helemaal voor alle rijkdommen die ze blijkbaar met
hun uitgaven verdienen? Als de auteurs niet betaald krijgen
en de redacties en peerreviewers hun werk voor niets doen,
waarom laten die zich dan door die uitgevers gebruiken?
Ze kunnen natuurlijk best zelf een en ander organiseren,
dan kost het niets. Je bouwt een website (met een door de
belastingbetaler gefinancierde subsidie) en zet deze op de
server van de universiteit met hulp van de ict-afdeling (komt
toch allemaal uit de overhead). Je betaalt een student uit je
onderzoeksbudget om het redactiesecretariaat te beheren,
de peerreview te organiseren en als het even kan ook de
eindredactie, het zetwerk en het proevenverkeer te doen – of
je doet het zelf wel. Je zorgt er ook zelf voor dat er digital
object identifiers (DOI) komen en dat deze worden geregistreerd,
dat de metadata voldoen aan de internationale standaarden,
dat de zoekmachines en de discovery services alle
artikelen indexeren, dat het gebruik van de artikelen goed
meetbaar is, dat de onderzoeksresultaten ook over vijf, tien,
twintig of vijftig jaar vindbaar blijven en dat het tijdschrift
ook nadat jij met pensioen gaat, of nadat de subsidietermijn
is verlopen, nog een tijdje door kan gaan. Het is bijna een
dagtaak. Je bent eigenlijk uitgever geworden, voor onderzoek
in de baas z’n tijd is geen ruimte meer.
Wat doen ze nu helemaal
voor alle rijkdommen
die ze blijkbaar met
hun uitgaven verdienen?
Waar het dus op neerkomt is dat uitgeven, net als lesgeven
en onderzoek doen, veel tijd en geld kost, en beide moeten
op de een of andere manier ergens vandaan komen. Dit kan
door mensen en diensten in te huren en na uitgave abonnementen
te verkopen – de lezer betaalt – of door vooraf
de onderzoeker (lees: de financierder van het onderzoek)
te laten betalen voor uitgave.
Hoeveel een uitgave kost, hangt af van een veelheid aan
factoren. Dat het tijdschrift Nature veel geld kost, staat
buiten kijf. Of de prijs terecht is, durf ik niet te zeggen; ik
heb bijvoorbeeld geen diepgaand onderzoek gedaan naar
de gemiddelde kosten of de gemiddelde prijs per artikel.
Ik weet niet hoeveel mensen bij de uitgever dagelijks
bezig zijn met het verwerken van de vele artikelen die ze
ongetwijfeld binnenkrijgen, mensen die ervoor zorgen
dat de wetenschappelijke redacties alleen die artikelen
onder ogen krijgen die een kleine kans maken (nog geen
8 procent, blijkbaar) om te worden geselecteerd. 1 De
prijs voor een institutioneel abonnement lijkt een goed
bewaard geheim. Geen idee hoeveel abonnees er zijn
voor het tijdschrift. Dat er veel mensen betrokken zijn bij
de totstandkoming en de verspreiding, die hiermee hun
brood moeten verdienen, lijdt geen twijfel. Dat Springer er
goed mee verdient ook niet. Iedere wetenschapper in het
relevante vakgebied wil in Nature publiceren, iedere universiteit
wil dat hun wetenschappers in Nature of andere
high impact-tijdschriften publiceren; dan heb je tenslotte
waar voor je geld. In sommige landen krijgen onderzoekers
voor een dergelijke publicatie een maand extra salaris, ik
bedoel maar.
Het augment in Homerus
Maar hoe zit het aan de andere kant van het spectrum?
Ik weet wel wat het kost om een klein (Nederlandstalig) tijdschrift
in de geesteswetenschappen te publiceren en wat het
oplevert. Natuurlijk zijn er verschillen tussen verwerking
en selectie van artikelen die mensen bij Nature inleveren en
artikelen die het Algemeen Nederlands Tijdschrift voor Wijsbegeerte
ontvangt, maar uiteindelijk heeft elk artikel dezelfde
32