TH MA 2-22‘Ik heb de groteuitgeverijen altijdde hand gereikt’Interview met Robert-Jan Smits, voormaligspeciaal Europees gezant open access6
Publiceren zonder drempelsTH MA themahogeronderwijs.orgVoor Robert-Jan Smits is de strijd om open access een morele zaak: kennis die met belastinggeld is vergaard dientvoor iedereen beschikbaar te zijn. ‘Ik heb nooit de confrontatie met de uitgevers gezocht. Ik heb wel gezegd:hoe dan ook gaan we de regels veranderen.’Elma DrayerSommigen, zegt hij, bekijken de kwestie van de financiëlekant. ‘Die vinden het absurd hoeveel geld wekwijt zijn voor de dure tijdschriftabonnementen vandie vijf grote uitgevers. Voor mij is het veel meer eenprincipezaak. Met belastinggeld gegenereerde kennis moetmeteen beschikbaar zijn voor de samenleving – punt uit.Die moet je niet achter betaalmuren opsluiten zodat alleende happy few erbij kunnen.’Robert-Jan Smits, bestuursvoorzitter van de TU/e, de TechnischeUniversiteit Eindhoven, wil graag uitleggen waaromopen access hem zo na aan het hart ligt.Hoe bent u betrokken geraakt bij dit thema?‘Ik heb heel lang bij de Europese Commissie gewerkt, altijdop het gebied van onderzoek en innovatie. Op een gegevenogenblik stelden we onszelf de vraag: al dat geld dat we toekennen,zo’n 10 miljard euro per jaar, wie heeft er toegangtot de kennis die we zo genereren? Toen ben ik me daaringaan verdiepen en zo kwam ik in aanraking met de openaccess movement. We concludeerden dat het absurd is dat diekennis gegenereerd met belastinggeld grotendeels achterbetaalmuren verdwijnt. Dat is niet goed voor de wetenschap,niet goed voor de innovatie, daar is niemand bij gebaat.Zo zijn we vanuit Brussel beleid gaan ontwikkelen. Aanvankelijk– tien, vijftien jaar geleden – was de regel: als je eengrant krijgt van de Europese Commissie, word je gevraagdom waar mogelijk in open access te publiceren. Geleidelijktrokken we de teugels strakker aan. Nu is het zo: als je geldvanuit Brussel krijgt voor onderzoek, dan móét je in certifiedhigh quality openaccesstijdschriften publiceren.’Anders krijg je geen cent meer?‘Inderdaad, het is een verplichting. Vrijwilligheid werkteniet. Die teugels zijn aangehaald omdat het systeem vanscientific publishing zo knap en slim in elkaar zit, met dekoppeling aan de journal impact factor. De academischewereld heeft zich in dat spinnenweb laten manoeuvreren,waarbij het niet alleen gaat om de publicaties, maar ook omprestige en rankings. Het is een labyrint waar bijna iedereenuit wil, maar niet uit kán. Want als jij niet meer in die tijdschriftenpubliceert, dan maak je geen carrière binnen jouworganisatie. Op zeker moment realiseerde ik me in Brusseldat ik op nationaal niveau steun moest zoeken. Toen heb ikgeprobeerd een brede coalitie bij elkaar te brengen van fundingagencies: onder meer NWO (Nederlandse Organisatievoor Wetenschappelijk Onderzoek), de Britse en de FranseNWO, de Bill & Melinda Gates Foundation, de WelcomeTrust. Waarom was dat belangrijk? Welnu, overal waar ikkwam kreeg ik te horen: we willen wel, maar alleen alsanderen ook meedoen. Uiteindelijk had ik een stuk of veertienorganisaties op één lijn en konden we op 4 september2018 Plan S lanceren.’ (Zie ook kader – ED.)De S uit Plan SIn zijn dit jaar verschenen boek Plan S forShock (geschreven met Rachael Pells) doetRobert-Jan Smits een fraaie onthulling.‘Bij de presentatie van het plan op 4 september2018 kreeg ik meteen heel veel vragen over dieS. Onvoorstelbaar was dat, we gingen echt viral.Ik heb toen in de gauwigheid gezegd dat de Sverwijst naar Science, Shock, Solution en Speed.Dat kwam terecht in The Economist en in deFinancial Times, ik liet het maar zo. In werkelijkheidwas het heel anders gegaan. Ik had op mijncomputer een file voor het plan aangemaakt dieik snel een naam moest geven. Open AccessPlan of zoiets was niet echt pakkend. Dus namik de S van mijn eigen achternaam. Zo komendie dingen tot stand.’Plan S for Shock: Science. Shock. Solution.Speed verscheen bij de Londense uitgeverijUbiquity Press en is gratis te downloaden viaubiquitypress.com.7
Change language