NHA UITGELICHT december 2022 / nummer 19

# 19 | De heidense oorsprong van onze feestdagen
Vruchtbaarheid in het
voorjaar
De feesten van onze voorouders
hingen sterk samen met de natuur
en de seizoenen. Omdat de
bevolking van Europa eeuwenlang
grotendeels uit boeren
bestond, was men op de natuur
aangewezen om te overleven.
De komst van het voorjaar werd
Ze zouden één
nacht kunnen
oversteken naar
onze wereld
met open armen ontvangen. De
lente-equinox betekende dat
men na maanden binnen zitten
weer naar buiten kon, het land
op om te zaaien en te ploegen.
Om ook in het nieuwe groeiseizoen
van een goede opbrengst
verzekerd te zijn,
werden overal in Europa lentefeesten
gevierd met uitgebreide
vruchtbaarheidsrituelen. Deze
terugkeer van het licht werd Pasen,
het feest van de opstanding.
Het Paasfeest staat nog steeds
bol van de heidense symboliek,
zoals de haas en het ei, beide
symbolen van vruchtbaarheid en
het ontkiemende leven dat in de
lente ontspruit.
Als het zaadje voor het nieuwe
jaar is geplant en de eerste
gewassen beginnen te groeien,
is het rond 21 juni tijd voor de
zomerzonnewende, oftewel midzomer.
Op deze langste dag van
het jaar staken onze voorouders
grote vreugdevuren aan. Dat
wordt tegenwoordig nog steeds
gedaan, maar dan in het kader
van het katholieke feest van Sint
Jan. Het feest is genoemd naar
Johannes de Doper, die de komst
van Christus aangekondigd zou
hebben en hem later persoonlijk
mocht dopen. Johannes of Jan
zou op 24 juni geboren zijn.
Daarom worden op of rond die
datum op verschillende plaatsen
processies gehouden, zoals de
traditionele Sint Jansprocessie
naar het gelijknamige kerkhof in
Laren.
Het einde van de zomer
Er zullen in vroeger tijden zeker
nog een of meerdere oogstfeesten
gevierd zijn in augustus en
september, maar uiteindelijk
zal iedereen zich toch hebben
moeten neerleggen bij de komst
van het najaar. Gelukkig stonden
er nog enkele feesten op het
programma, die letterlijk licht
brachten in de donkere dagen.
Tijdens Samhain, de Keltische
naam voor wat we tegenwoordig
Halloween noemen, werden op
31 oktober grote vuren aangestoken
en offers gepleegd om
het oogstseizoen te beëindigen.
Men geloofde dat op dit exacte
moment in het jaar de grens
tussen de mensenwereld en de
wereld van geesten, elfen en andere
wezens flinterdun was. Ze
zouden voor één nacht kunnen
oversteken naar onze wereld
en wij zouden ze gemakkelijker
kunnen waarnemen.
Samhain, dat ‘einde van de
zomer’ betekent, vermengde
zich in de middeleeuwen met de
christelijke feesten Allerheiligen
(1 november) en Allerzielen
(2 november). Op deze dagen
waren de gedachten bij overleden
nabestaanden. Men bezocht
kerkhoven om verse bloemen op
de graven te leggen en brandde
rond het begin van de avond
kaarsjes voor dierbaren. Als het
flink stormde, sprak men wel van
een ‘zielenwagen’: een situatie
waarin zielen uit het vagevuur
smeekten om verlossing. Tijdens
Allerheiligen en Allerzielen zouden
deze zielen even hun familie
en vrienden in het land der
levenden mogen bezoeken. Deze
bezoekjes vormden een grote
bron van angst voor veel Hollanders.
En nog steeds wordt er
tijdens Halloween flink gegriezeld,
maar dan zonder bijgeloof.
Vuur en lawaai
Hoewel Samhain opgeluisterd
werd met vuren en kaarsjes, was
het echte lichtjesfeest natuurlijk
de midwinterviering rond
21 december, ons huidige
Kerstmis. Onze gewoonte om
de geboorte van Christus met
uitgebreide kerstdiners te vieren,
hebben we van onze voorouders
geërfd. Voor de oude Germanen
waren dit soort schranspartijen
offer-maaltijden, waarbij alles
wat je at en dronk eigenlijk
bestemd was voor de goden.
Ook het kerstgroen dat we in
huis halen, hebben we aan hen
te danken. De groenblijvende
hulst werd al door de Romeinen
gezien als een heilige boom,
die geluk en bescherming zou
bieden. De Germanen haalden
groene bomen en takken naar
binnen om te versieren met
appels en noten, een vroege
voorloper van onze kerstboom.
Het Germaanse midwinterfeest
begon in de langste nacht van
het jaar en duurde maar liefst
twaalf nachten, wat precies
overeenkomt met de tijd tussen
het christelijke Kerst (25 december)
en Driekoningen (6 januari).
Daartussen vieren we tegenwoordig
nog oud en nieuw, met
vuurwerk en knallende champagne.
Vuur en lawaai werden
Van Willibrord, die ook wel bekendstaat
als de ‘apostel der Friezen’, wordt
gezegd dat hij de bron bij het Witte
Kerkje in Heiloo op wonderlijke wijze liet
ontspringen. Collectie Provinciale Atlas
Noord-Holland, NHA.
Linkerpagina Hulstversiering en een
kerstmaaltijd uit het boek The Coming of
Father Christmas uit 1894. Collectie The
British Library.
van oudsher gezien als middelen
om kwade geesten te verjagen.
Ook het tegen elkaar klinken
van de champagneglazen zou
boze geesten uit de drank doen
vluchten, een garantie voor een
nieuw jaar vol geluk en voorspoed.
Proost!•
Oneindig Noord-Holland
is het online verhalenplatform
van het NHA over het
verleden van de provincie
Noord-Holland.. Blader door
de grote collectie historische
verhalen, erfgoednieuws,
activiteiten en video’s en
beleef de geschiedenis.
40
41