Probleemgericht werken in 60 kleine stappen - Center for Problem ...

12 LAAT JE NIET BANG mAKEN VOOR VERPLAATSINGSEFFECTEN
60 klEiNE StaPPEN
Stap 12: Laat je niet bang maken voor verplaatsingseffecten
Het beperken van de gelegenheid tot het plegen van
misdrijven kan onderdeel zijn van een probleemgerichte
aanpak. Zo kun je bijvoorbeeld hang- en sluitwerk monteren
op ramen en deuren van woningen om inbraken te voorkomen.
Startonderbrekers en stuursloten worden tegenwoordig
vaak standaard geïnstalleerd tegen autodiefstal. Diefstal
op een parkeerplaats of geweld in uitgaansgebieden kun je
tegengaan door het plaatsen van beveiligingscamera’s. Het
(plaatsgebonden) beperken van de gelegenheid wordt vaak
bekritiseerd: zo’n aanpak zou de criminaliteit alleen maar
verplaatsen en niet voorkomen. Er wordt ook wel gesproken
van het zogenaamde ‘waterbedeffect’.
De literatuur onderscheidt vijf vormen van verplaatsing:
1. Criminaliteit verplaatst zich van de ene locatie naar een
andere (ruimtelijke of geografische verplaatsing).
2. Verplaatsing naar tijdstip; de criminaliteit vindt plaats op
andere tijdstippen.
3. Doelwitverplaatsing; in plaats van het ene doelwit wordt
een ander doelwit uitgekozen.
4. De werkwijze (modus operandi) bij het plegen van misdrijven
verandert (tactische verplaatsing).
5. Een dader stapt over van het ene misdrijf naar het andere
misdrijf (substitutie-effect of functionele verplaatsing).
Bij al deze vormen van verplaatsing geldt de veronderstelling
dat mensen niet beschikken over een vrije wil en dat
(crimineel) gedrag bepaald wordt door factoren buiten
de macht van een individu. Wat voor belemmeringen een
dader ook tegenkomt, hij wordt als het ware gedwongen
om misdrijven te blijven plegen. Ook is de gedachte dat
‘professionele’ daders of drugsverslaafden door middel van
criminaliteit een bepaald inkomen moeten verkrijgen om
hun levensstijl te bekostigen. Er is echter geen bewijs dat
de meeste daders vanuit een diepe, psychologische drang
gedwongen worden om misdrijven te plegen. In tegendeel,
de meeste daders maken juist keuzes of, waar en wanneer
zij een delict plegen. Hoe dan ook, de gedachte dat
verplaatsing onvermijdelijk is, miskent dat verleiding en
gelegenheid een belangrijke rol spelen bij het plegen van
misdrijven (Stap 9).
Bovendien is het belangrijk onderscheid te maken in de
criminele betrokkenheid van daders (is het een beginner of
veelpleger) en criminele gebeurtenissen (dus misdrijven).
Zelfs als we te maken hebben met daders die een sterke
criminele motivatie hebben, blijkt dat zij zich aanpassen
aan de situatie en dat zij gevoelig zijn voor de gelegenheid.
Druggebruikers stellen bijvoorbeeld grenzen aan de activiteiten
die zij willen en kunnen ontplooien om aan hun
drugs te komen. Net als andere mensen zet een verslaafde
36
de ‘tering naar de nering’ en de gedachte dat elke junk
moet stelen om aan zijn onveranderlijke portie drugs te
komen, blijkt niet te kloppen. Hoewel verslaafde of sterk
gemotiveerde daders niet zullen stoppen met het plegen
van misdrijven, kan de frequentie waarmee zij misdrijven
plegen zeker worden verminderd door gelegenheidspreventie.
In het geval van professionele daders, zoals sommige bankovervallers,
is er eveneens geen reden om aan te nemen dat
ze een vaste hoeveelheid geld per delict moeten verkrijgen.
Er worden minder overvallen gepleegd als deze moeilijker
en risicovoller worden, net zoals meer overvallen plaatsvinden
als dat gemakkelijker wordt. Bankovervallers passen zich,
net als iedereen, aan de slechtere omstandigheden aan en
nemen dan genoegen met minder inkomsten.
Het voorgaande betekent niet dat we verplaatsing kunnen
negeren. Vanuit de gedachte dat veel daders (rationele)
keuzes maken, kunnen we voorspellen dat verplaatsing
vooral optreedt als de baten voor de dader hoger zijn dan
de kosten. Zo werden begin jaren ’90 door de politie van
New York bijvoorbeeld narcoticateams ingezet in verschillende
buurten waar veel in drugs werd gehandeld. De dealers
reageerden hierop door hun verkoopactiviteiten te verplaatsen
van de straat naar de foyers van flatgebouwen.
Er zijn echter ook diverse studies waaruit helemaal geen
verplaatsing is gebleken, of dat dit maar ten dele gebeurde.
Voorbeelden zijn:
• Intensieve controle op wapens verminderde het aantal
misdrijven gepleegd met vuurwapens in een Amerikaanse
stad, zonder dat deze of andere misdrijven werden
verplaatst naar woongemeenschappen in de buurt.
• Nieuwe identificatieprocedures verminderden fraude
met checks in Zweden aanzienlijk, zonder dat er bewijs
was van verplaatsing naar andere denkbare alternatieve
misdrijven.
• Zichtbare en betere beveiliging van banken verlaagde
het aantal overvallen in Australië. Er waren geen aanwijzingen
dat buurtwinkels, benzinestations, gokhallen,
motels of burgers met meer overvallen te maken kregen.
• Woninginbraken werden niet verplaatst naar nabijgelegen
flatgebouwen toen een probleemgerichte aanpak
in de stad Newport News het aantal inbraken in een
bepaald flatgebouw verlaagde.
• Toen in de wijk Finsbury Park in Londen door de politie
meer gedaan werd tegen prostitutie was er weinig