Banning – makt eller avmakt? - Språkrådet
Banning – makt eller avmakt? - Språkrådet
Banning – makt eller avmakt? - Språkrådet
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
at omgrep som jamstilling og likestilling<br />
brukte om språk, meir tilslører<br />
enn avslører dei røynlege forholda.<br />
Om vi seier at to språk er jamstelte, er<br />
det i beste fall ein svært overflatisk<br />
beskrivelse <strong>eller</strong> ei grov forenkling.<br />
SPRÅKNYTT 3<strong>–</strong>4/2004<br />
Nynorsk og bokmål<br />
Denne artikkelen handlar om nynorsk<br />
som minoritetsspråk. Det inneber at<br />
det er forholdet mellom nynorsk og<br />
bokmål som er i brennpunktet. Det gjer<br />
saka noko enklare enn om vi skulle<br />
behandle heile det norske språkhierarkiet,<br />
men det er viktig å ha i minnet<br />
at heile den norsk språkrøyndommen<br />
er mykje meir mangfaldig enn det som<br />
kjem fram her.<br />
Formelt-juridisk er nynorsk og bokmål<br />
«jamstelte språk». Nynorsk (det<br />
norske Folkesprog) har vore jamstelt<br />
med bokmål (vort almindelige Skriveog<br />
Bogsprog) sidan 1885, altså i om lag<br />
120 år. Nynorsk er såleis nasjonalspråk<br />
i Norge, på line med bokmål. Dei har<br />
begge offisiell status, og er såleis jamstelte,<br />
formelt-juridisk. Dei er begge<br />
«norsk». Nyare norsk språkhistorie demonstrerer<br />
likevel svært tydeleg at ei<br />
språkform ikkje nødvendigvis <strong>eller</strong><br />
automatisk får sosial status om ho blir<br />
tilskriven offisiell status gjennom vedtak<br />
i Stortinget. Og faktisk h<strong>eller</strong> ikke<br />
politisk status. Det finst talrike døme<br />
på at styres<strong>makt</strong>ene sjølve saboterer<br />
den jamstellingspolitikken somdei har<br />
vedteke. Nyare norsk rettskrivingshistorie<br />
er m.a. historia om korleis det<br />
offisielle rettsskrivingsstrevet (»norsk<br />
på folkemåls grunn) har måtta gje tapt<br />
for ei mot<strong>makt</strong> som i utgangspunktet<br />
ikkje hadde dei politiske styres<strong>makt</strong>ene<br />
i ryggen. Om noko blir demokratisk<br />
vedteke og erklært som offisielt,<br />
betyr det altså ikkje automatisk at det<br />
vinn politisk <strong>eller</strong> sosial prestisje.<br />
Kva er minoritetssspråk?<br />
I eit formelt-juridisk jamstellingssperspektiv<br />
gjev det meining å snakke om<br />
nynorsk som minoritetsspråk berre om<br />
ein definerer «minoritetsspråk» strengt<br />
kvantitativt, altså ikkje legg anna i omgrepet<br />
enn at nynorsk blir brukt av færre<br />
språkbrukarar enn bokmål. Men i<br />
gjengs språkbruk tyder «minoritetsspråk»<br />
meir en dette. Eit minoritetsspråk<br />
er, i høve til eit majoritetsspråk,<br />
ikkje berre karakterisert ved at språkbrukarane<br />
er færre, men òg ved at<br />
<strong>makt</strong>forholda er asymmetriske. Majoritetsspråket<br />
har i regelen høgare sosial<br />
prestisje og slik sett større <strong>makt</strong>potensial.<br />
Og vi har gjennom meir enn hundreårig<br />
historie sett at nynorsk er relativt<br />
avmektig i høve til bokmål. Nynorsk er<br />
markert, mens bokmål er umarkert. Det<br />
inneber m.a. at nynorskbrukararar støtt<br />
må forklare seg.<br />
«Kvifor skriv du nynorsk?» er eit<br />
heilt vanleg spørsmål å få. Somme kan<br />
jamvel argumentere med at «det er da<br />
ikkje naturleg for deg». Å bruke nynorsk<br />
inneber såleis ofte å invitere til<br />
språkpolitiske diskusjonar. Bokmål er<br />
nøytralt; nynorsk er det ikkje. For den<br />
einskilde nynorskbrukaren kan dette ha<br />
både fordelar og ulemper. Det hender<br />
jo at ein som nynorskbrukar får positive<br />
kommentarar. Men ikkje all særbehandling<br />
er fordelaktig. Den særbehandlinga<br />
som t.d. yrkesforbod representerer,<br />
er det desidert ikkje. Og sidan<br />
nynorskskrivande journalistar ikkje får<br />
skrive på nynorsk om dei arbeider i<br />
dei store riksdekkjande avisene, må<br />
37
Change language