Eurasian education №4 2020

№
4 (35) 2020
аралығында таралған.
• Зайсан қазаншұңқыры ландшафттары. Зайсан
тауаралық ойысының ланшафттық құрылымы ұзақ
уақыт бойында қалыптасты. Оның аумағында ланшафттық
келесі типтері орналасқан: шөл, шөлейт,
далалық және сайлық ландшафттар.Шөл типті
ландшафттар ойыстың 40% дайын алып жатыр.
Зайсан ойысының орталық бөлігі өте құрғақ, ыстық
климатпен ерекшеленеді.
• Сауыр-Тарбағатай тауларының ландшафттары.
Сауыр-Тарбағатай таулары Алтайдан
оңтүстікке қарай орналасқан көрші тау жоталарымен
бірге біртұтас тау жүйесін құрайды. Солтүстігінде
Зайсан қазаншұңқыры, ал оңтүстігінде Алакөл
қазаншұңқыры жатыр.Тарбағатай таулары Зайсан
қазаншұңқырының оңтүстік және оңтүстік батысында
орналасқан. Тарбағатай бірін-бірі жалғастыратын
бірнеше жота¬лардан тұрады. Ең биік шыңы
Тастау (2992 м).
• Қазақтың ұсақ шоқысы. Қазақстанның аумағына
Қазақтың ұсақ шоқысының шығыс бөлігі кіреді.
Шыңғыстау антиклинорийінің сілемдері Арқалық,
Мыржық, Қызылтау, Жылытау, Дегелең, Абралы,
Ақшоқы, Арқат, Делбегетей, Семейтау тау жоталары
түрінде созылып жатыр. Жерінің салыстырмалы
География
биіктігі, шамамен алғанда, 700-900 м-ден аспайды.
Ландшафттық қабаттар да заңды түрде аумақтық
жағдайда таралады.
• Ертіс бойы жазығы. Батыс Сібір ойпатының
оңтүстік-батысында орналасқан. Жазық теңіз деңгейінен
140-170 м биіктікте орналасқан. Қазақтың
ұсақ шоқысына таман биіктік 180-200 м дейін
көтеріледі. Ертіс өзені бұл аумақта орогидрографиялық
ось рөлін атқарады. Басты аймақтық
морфоқұрылымды Ертіс бойы жазығы-синеклиза
құрайды.Ертістің сол жағалауында құрғақ даланың
жартылай гидроморфты ландшафт-тары
қалыптасқан. Грунт сулары 4-6 м тереңдікте орналасқан,
олардың минерелдану деңгейі 5-7 г/л,
соған байланысты сол жағалау террасаларында
сортаңды-шалғынды-далалық ландшафттар кешені
орналасқан [2].
Шығыс Қазақстанның ландшафттық
құрылымына талдау жасау арқылы,
ландшафт дифференциа-циясына негізінен
морфоқұрылым әсер ететіндігі байқалды.
Ландшафттардың жекелеген түрлерін, ауданын
есеп-теу арқылы Шығыс Қазақстанның табиғи
жағдайлары-ның табиғат кешендерінің мол
жиынтығын қалыпта-стыруға мүмкіндігі бар
екендігін байқауға болады.
Әдебиеттер:
1. «Шығыс Қазақстан облысы» энциклопедиясы. Редакцияны басқарған Жақып Б.Ө. – Алматы: «Қазақ
Энциклопедиясы», 2014. – 848 б.
2. Үйсінбаев Б. С. Шығыс Қазақстанның географиясы. Семей, 2000.
3. Тоқмағанбетов условия и естественные ресурсы Восточного Казахстана. Алматы, Наука, 1978
4. Веселова Л.К , Гельдыева В.А. Ландшафты Қазақстана. – Алма-Ата, Науыка, 1992. – 173с.
8