Eurasian education №4 2020

More documents

Recommendations

Info

№4 (35) 2020Тіл білімі+ Noun) негізгі немесе қосалқы кейіпкерлердің сыртқыдеректерін әсем сипаттайды, мысалы, Дориан болғанжоғары қоғам өкілдерін алайық. Бірде ол Нарбороғакелуге мәжбүр болды. Ханымның қызы Элис Чапманныңкүйеуі былайша бейнеленген: “a red-cheeked, whitewhiskeredcreature” (бeті қып-қызыл алмадай, eкіқұлағының үстінeн аппақ бакeнбарды көзгe түсeтін).Эпитеттің өткен шақ есімшесі мен үстеудің қатысуымен(Adverb-Participle II + Noun) айтылатын модельдің кейбірмысалдары басты кейіпкердің - сыртқы келбетімен,әуестігімен және оның құпиясымен байланысты.Мәңгілік жастық пен сұлулықтың бейнесі ретіндеДорианның жіңішке, аппақ сүйрік саусақтары (finelyshapedfingers), оймақтай қызғылт еріндері (finely-curvedlips), жұқа танаулары (finely-chiselled nostrils) болған.Бас кейіпкердің таңғажайып қызығушылықтарыныңбірі күмәнді беделге ие мекемелерге бару болды. XVIтарауда оқырман оның сипаттамасын байқай алады: “Bythe tawdrily-painted bar that ran across one complete sidestood two haggard women” (қалай бoлса сoлай бoялғанарақ құятын ұзынша көлдeнeң үстeл бoйында әбдeнмылжа-мылжасы шыққан әйeлдeр).Шығарма мәтінінен өткен шақ есімшесі бар эпитеттердің15 мысалы анықталды: “coloured”: “honey-colouredblossoms of a laburnum” (ракит бұтасының алтын түстесгүлдері), “apricot-coloured light of a day” ( күн сәулeсісарғыш түспeн бөлмeні құшағына алыпты), “nacrecolouredair” және т.б.Екінші кезекте – зат есім не сын есімді эпитеттер:Noun-Adjective + Noun / Adjective-Noun + Noun (33).Мысалдар арасында: “coal-black hair” (көмірдей қарашаш), “life-long passion” (нағыз махаббат), “coppergreensky” (көгілдір аспан) және т.б. Бұл топқа сондайақұқсастықты жеткізетін «like» сөзі бар күрделі сынесімдермен берілген эпитеттер кіреді: “frost-like ashes”(қардай аппақ), “death-like swoon” (терең дем), “reed-like”,“wedge-like furrow” (терең әжімдер). Портрет бейнесіроманның бейнелік жүйесінің ортасында болғандықтан,Дориан Грейдің өзімен тек екінші тарауда танысса да,оқырман оның бейнесін бірінші тарауда байқайды: “Inthe centre of the room… stood the full-length portrait (көзтоймайтын сұлу жігіттің портреті) of a young man ofextraordinary personal beauty…”.Үшінші модельге құрылымы сын есімдер немесе затесімдер арқылы берілген эпитеттер кіреді: Adjective-Adjective + Noun / Noun-Noun + Noun (22). Біріншіқұрылымға жататындар: “dull-green waters” (Сенаныңбалдыр татыған жасыл суы), “dark-brown hair”(Қызыл күрең бұйра шашты) және басқалары. Екіншіқұрылымға енгендер: “tussore-silk curtains” (жібекперделер) және басқалар.Төртінші модельде эпитет сын есім мен осы шақесімшесінің қатысуы арқылы жасалады: Adjective-Participle I + Noun (13). “Looking” Осы шақ есімшесіарқылы жасалған эпитеттер саны 9: “tired-looking woman”(аппақ қудай бозарған әйел), “rough-looking assistant”(жап-жас жігіт) және т.б. Басқа да мысалдар: “ill-fittingclothes” (нашар тігілген костюм), “pink-flowering thorn” (ақұлпа долана гүлдері).Бесінші модель екі немесе үш дефисті эпитеттерденжәне барлық басқа эпитеттерден тұрады(10): “bric-abracshop” (көне дүниелер сақталатын дүкен), “secondratesonnets” (нашар сонеттер), “third-rate wedding cake”(арзанқол тәтті нан) және басқалары.Зерттеу барысында, құрылымдық типке бөлінуденбасқа, жоғарыда аталған эпитеттер нақты объектілергенемесе адамдарды сипаттайтын жеті семантикалықкатегорияға бөлінді. Ең үлкен санатты қаһармандардыңкиімінің бөлшектері мен келбетін сипаттайтын эпитеттерқұрады(appearance/clothes) – 67 мысал. Романдакөбінесе костюмдер талғаммен нақты сипатталған.Мәселен, Дориан Грей Сибила Вэйнді былайшасипаттайды: “She wore a moss-coloured velvet jerkinwith cinnamon sleeves, slim brown cross-gartered hose…”(жасыл барқыттан күрте / қоңыр қысқа балақты шалбар).Қызыл күрең бұйра шашты (dark-brown hair) және талдаймайысқан мойын (reed-like throat).Ең көп таралған екінші категория - бұл Дориан үйініңнемесе басқа үйлердің интерьеріне қатысты эпитеттер(43). Бас кейіпкер жапқыштармен немесе түрлі-түстіперделермен тығыз жабылған үйлердің терезелерінеқарады: “For a few moments he loitered upon the doorstep,looking round at the silent Square with its blank closeshutteredwindows, and its staring blinds”. Емен ағашынанбиіктеп қаптап, өрілген, арғыш ернеулі, ойылып соғылғантөбесі бар әдемі бөлме болатын (oak-panelled hall).Дориан өзінің портретін сақтаған бұрынғы балаларбөлмесін былай суреттейді: “It was a large, wellproportionedroom… (ыңғайлы бөлме). There thesatinwood bookcase filled with his dog-eared schoolbooks(көнерген оқулықтар)”.Эпитеттердің үшінші санаты табиғатқа байланысты(31). Дориан Грей Сибилге оралуға шешім қабылдағанкезде, тіпті шық басқан бақшадағы сайраған құстар даол туралы гүлдерге айтатын сияқты: “The birds that weresinging in the dew-drenched garden seemed to be tellingthe flowers about her”. Келесі мысалда жел үрлегеншам жарығы бар сәтте Джеймс Уэйн (Сибилдің ағасы)өзінің әпкесінен кек алу үшін Дорианды өлтіруге батылыжетпеді: “Dim and wavering as was the wind-blown light, yetit served to show him the hideous error, as it seemed, intowhich he had fallen, for the face of the man he had soughtto kill had all… the unstained purity of youth”.Төртінші санатқа кейіпкерлердің мінез-құлық белгілері,олардың сезімдері мен эмоцияларымен сипатталғанэпитеттер жатады (character, feelings and emotions),жалпы саны- 29. Сибилдің Дорианмен таныстығы оныңактерлік шеберлігінен көп үміт күттіргенмен, ол өзінбұрынғыша жақсы ұстап тұрды: “Indeed, so far frombeing nervous, she was absolutely self-contained. It wassimply bad art”.Оскар Уайлд басты кейіпкердің үйінен тыс кеңістіктіәсем суреттейді. Бесінші топ эпитеттері – 13, оларДорианның жан күйін және уақыт өте келе қалайөзгергенін түсінуге көмектеседі. Дориан Сибилге оныменқайта кездескісі келмейтінін айтқан кезде, махаббаташуланшақтыққа, менмендікке және немқұрайлылыққажол берді. Кейіпкердің рухында қара реңктер пайдабола бастады, мысалы, зәулім үйлердің арасындағыжарықтандырылмаған көшелердегі биік аркалардыңастына билік ете бастаған қараңғылық сияқты: “Heremembered wan-dering through dimly-lit streets, pastgaunt black-shadowed archways and evil-looking houses”.Алтыншы топқа Дорианның қымбат тастарменжәне олармен байланысты аңыздармен таңдануынабайланысты эпитеттер кіреді. Бұл топ (Зергерлікбұйымдар) 18 мысалдан тұрады. Дориан түрлі асылтастардан тұратын коллекцияны сұрыптап, орналастыраалды “rose-pink and wine-yellow topazes” (алқызыл меналтын түстері араласқан, шараптың нақ өзіндей), “flameredcinnamon-stones” (қып-қызыл оттай болып жаныптұрған венистер) және басқалары.Эпитеттердің жетінші тобы (10 мысал) тамақ жәнеыдыс-аяқ элементтерін сипаттайды (meals and tableware).Басты кейіпкер сусындар мен ыдыс-аяққақатысты өте талғампаз болды: “«My dear Basil, how doI know?» murmured Dorian Gray, sipping some pale-yellowwine (сарғыш шарап) from a delicate gold-beaded bubble(алтын моншақтармен әшекейленген) of Venetian glass,and looking dreadfully bored”.20
Тіл білімі№4 (35) 2020Г.Түсіпова шығарманы аударуда бірқатар аударматрансформацияларын қолданған. В.Н.Комиссаровөз еңбегінде олардың лексикалық, грамматикалықжәне лексикалық-грамматикалық түрлерін жіктеген.Лексикалық транформацияларға Комиссаровтранслитерация, калькалау, кейбір лексикалықсемантикалықалмастыруларды, мысалы модуляция(мазмұнды лексикалық трансформация), ұғымдынақтылау және жалпылауды жатқызады. Грамматикалықтрансформацияға сөзбе-сөз аудару, грамматикалықалмастырулар, сөйлемдерді бөлу жатады. Аллексикалық-грамматикалықтрансформацияғаэкспликация (сипаттама аударма), антонимдік аудармажәне компенсация кіреді [9, 57].Әрі қарай, «Дориан Грейдің портреті» романындажоғарыда көрсетілген трансформациялардың қандайтүрлері қолданылатынын көреміз.Калькалау дегеніміз – сөздің құрам бөліктері(морфемалар немесе фразалар (лексемалар) аударматілінің элементтеріне сәйкес аударылатын біріккен сөзқұрамы немесе сөз тіркестерінің айтылуы [10].Грамматикалық түрлендіру - бастапқы және мақсаттытілдің грамматикалық құрылымының сәйкес келмеуінебайланысты қолданылады.Генерализация (Жалпылау) дегеніміз - жеке тұлғаныжалпы, нақты ұғыммен алмастыру. Мысалы, “olivecolouredface” тіркесі (қараторы беті) жалпылау арқылыаударылды “olive-coloured”.а. Лексикалық толықтыру - аударма кезінде қосымшасөздерді енгізуді қажет ететін әдіс, мысалы “jewelfrontletedhorse” (маңдайына гауһартас жапсырылған ат).b. Экспликация (сипаттамалық аударма) – аудармакезінде сөз тіркесімен алмастырылатын сөздер.c. Аудармада контекстік, лексикалық ерекшеліктергебайланысты алмастыру әдісі, яғни модуляцияқолданылады [11]. Мысалы, “third-rate” эпитетін аударуда(арзан) “third-rate wedding-cake” сөз тіркесінде (арзанқолтәтті нан) аудармашы мағыналас сөз қолданған.Зерттеу барлық құрылымдық типтердің ішінен эпитеттіңзат есіммен, сын есіммен немесе үстеумен жасалатынмоделі кең таралған деген тұжырым жасауға мүмкіндікберді: Noun/Adjective/Adverb-Participle II + Noun (134),ең аз таралғаны екі не үш дефисті эпитеттер екендігіанықталды. Ең танымал категориялардың үштігінекейіпкерлердің киімдерінің сыртқы түрі мен бөлшектерінбілдіретін күрделі эпитеттер (67), басты кейіпкердің үйініңжәне басқа да үйлердің интерьері (43) және табиғаттысипаттайтың эпитеттер (31) кірді.Қорытындылай келсек, аудармашы Г.Түсіпованыңаударма барысында калькалау әдісін жиі қолданғаныанықталды. Аударма кезіндегі негізгі қиындықтардың біріретінде эквиваленттердің тапшылығын атауға болады.Г.Түсіпова түпнұсқада кездескен күрделі эпитеттердіңқазақ тіліне сәйкес баламаларын бере алған, бұл оныңаудармашы ретінде кәсіби шеберлігі мен қос тілдікдеңгейінің жоғары екенін көрсетеді.Әдебиеттер.1. Эпитет [Электронды ресурс]. URL: https://kk.wikipedia.org/wiki/Эпитет2. Жұмалиев Қ. Әдебиет теориясы, Қазақтың мемлекеттік оқу-педагогика баспасы, Алматы -1960. – 247 б.3. Wilde O. The Picture of Dorian Gray [Электронды ресурс]. URL: http://www.e-reading.club/book.php?book=714074. Түсіпова Г. Дориан Грейдің портреті/Оскар Уайльд/Аударма, 2011. – 344 б.5. Гималетдинова Г. К., Перминова М. А. Трудности художественного перевода английских эпитетов (на примереромана Н. Хорнби «Как стать добрым») // Ученые записки Казанского университета. Серия «Гуманитарныенауки». 2016. Т. 158. Кн. 5. С. 1392-14036. Кузнецов М. Д., Скребнев Ю. М. Стилистика английского языка. Л.: Государственное учебно-педагогическоеиздательство Министерства просвещения РСФСР, 1960. 175 б.7. Гальперин И. Р. Очерки по стилистике английского языка. М.: Издательство литературы на иностранных языках,1958. 462 б.8. Классификация эпитетов [Электронды ресурс]. URL: http://studbooks.net/2103794/literatura/klassifikatsiya_epitetov9. Комиссаров В. Н. Общая теория перевода: учебное пособие. М.: ЧеРо, 1999. 136 б.10. Калькалау [Электронды ресурс]. URL: https://stud.kz/referat/show/5157211. Прием смыслового развития при переводе [Электронды ресурс]. URL: http://study english.info/article066-07.php21
Page 2 and 3: ¹7 (7) 2015"Еуразия біл
Page 4 and 5: МАЗМҰНЫ СОДЕРЖАНИЕ
Page 6 and 7: №4 (35) 2020Прикладная
Page 8 and 9: №4 (35) 2020Прикладная
Page 10 and 11: №4 (35) 2020аралығында
Page 12 and 13: №4 (35) 2020География -
Page 14 and 15: №4 (35) 2020География -
Page 16 and 17: №Түпнұсқа4 (35) 2020Ау
Page 18 and 19: №4 (35) 2020Тіл біліміМ
Page 20 and 21: №4 (35) 2020Тіл біліміТ
Page 24 and 25: №4 (35) 2020Литературо
Page 26 and 27: №4 (35) 2020Литературо
Page 28 and 29: №4 (35) 2020Специальна
Page 30 and 31: №4 (35) 2020Педагогика
Page 32 and 33: №4 (35) 2020Педагогика
Page 34 and 35: №4 (35) 2020ДЛЯ ЗАМЕТОК
Page 36 and 37: D E A R C O L L E A G U E S !Educat
Page 38 and 39: Жауапты редактор /

Eurasian education №4 2020

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?