№Түпнұсқа4 (35) 2020АудармаFirst, they pulled out theӘуеліЕсенейдің arrow and then, dipping itарқасында әлі шаншылып into the blood which wasтұрған оқты жұлып алып, flowing out of his wound,қан сорғалай жөнелген they went through theжарасын сол оқпен “ushyktau” ceremony toұшықтады.oust the illness.- Ұшық, ұшық, ұшық! An incantation could beДауасын бере гөр, heard:пайғамбар Жүсіп.- Ushyk! Ushyk! Ushyk!Ұшық, ұшық, ұшық,Ұшықтаған біз емес,Алдай қара бақсы пұшық...Ұшық, ұшық, ұшық!Help heal him, Joseph theProphetUshyk!.. Ushyk! Ushyk!..Not we, but a black baksyҰшық, ұшық, ұшық! from Aldai is healing!Ushyk! Ushyk! Ushyk!Аңғал батыр арқасынакадалған оқты өзіжұлып алып, лақтырыпжібермей, табан аузындаұшықтатып жіберсе,осындай мүгедек болыпқалар ма еді!People said that is he hadn’tpulled out the arrow himselfand thrown in into thesteppe, if his comrades hadperform the ceremony ofpain elimination – ushyktau– he wouldn’t have lost hislegs.Жоғарыда көрсетілген мысалда ұшықтау, қазақтыңауруды аластап емдеу рәсімі, ағылшын тіліндетранслитерация әдісі бойынша латын әріптеріменберілген [4, 145б.]. Түпнұсқададағы етістік - ұшықтадыаудармада транспозиция әдісі бойынша етістік пензат есімнен тұратын сөз тіркесіне (went through the“ushyktau) айналған. Ushyktau сөзі аудармада бірнешерет кездеседі. Алғашқы рет кездескенде аудармашы бұлсөзді тырнақшаға алады да, кейінгілерін тырнақшасызжазады. Бұл аудармалық таңба әдісі қолданылғанынкөрсетеді. Сонымен қатар, аударма “ceremony to oust theillness”, “ceremony of pain elimination” анықтамаларыментолықтырылған. Бұл – функционалды эквивалент.Ньюмарк теориясына сәйкес бір сөзді немесе тіркестіаударуда бірнеше әдістің қолданылуы куплет депаталады.ТүпнұсқаАудармаӘлдекім әлдеқашанайттырып, құда түсіпқойған болар-ау...It’s impossible for sucha girl to have remainedunremarked up to now.Айттыру - дәстүрлі ортада неке салтында орын алатынмәні зор ғұрып. Жігіт жағының құда түспек ниеттерінбілдіріп, қыздың ата-анасына, жақын туыстарына сөзсалуы [4, 288б.]. Бұл рәсімдік тілдік бірліктің ағылшынтілінде эквиваленті жоқ екендігі белгілі. Модуляцияәдісі бойынша түпұсқадағы іс-әрекет аудармада оныңсалдарымен беілген және ырықты етіс ырықсыз етіскеайналған.ТүпнұсқаАудармаӘлдекім әлдеқашанайттырып, құда түсіпқойған болар-ау...Somebody must havealready proposed to herТіл біліміҚұда түсу - қазақтардың ертеден және қазір дежалғасып келе жатқан жақсы әрі жарасты дәстүрлердіңбірі. Жігіттің әкесі немесе оның жақын туыстарықызы бар үйге құда түседі, яғни бойжеткен қызынсұрайды [4, 304б.]. Аударма тілінің мәдениетіндедәл осындай дәстүр кездеспейді. Алайда құда түсубарысында бойжеткен қызға тұрмысқа шығуға ұсынысжасалатындықтан мағынасы жақын propose сөзіменберілген. Бұл синонимия әдісі деп аталады. Аталғансөз ағылшын тілінде «тұрмысқа шығуға ұсыныс жасау»деген мағынаны білдіреді.ТүпнұсқаАудармаКедейленіп калған батырәлдеқашан калың малыналып, жеп те койған болар...the scoundrel must havepaid the bridewealth inadvance.Қалың мал – күйеу жағының қалыңдық үшін беретінмалы. Қалың мал негізінен қалыңдықтың жасауына,сәукелесіне, той малына, кәделі алыс-берістерінежұмсалады [5, 184б.]. Бұл салт ағылшын мәдениетіндеболмағанымен, әлемнің басқа елдерінің мәдениетінде,атап айтқанда, Орталық Азия және Африка елдері,Қытай, Тайланд мәдениетінде кездеседі. Сол себептіаталған сөз тіркесі қабылданған аудармасымен(bridewealth) берілген.ТүпнұсқаҚалыңдықты бір әкеліпалса, ол сорлы қыз «ініөлсе, аға мұрасы»болады да қалады емеспа?АудармаEeeh!..- Yesieniei gotto the bottom.- If Ulpanbecame a widow, you’dget her?The Kazakhs usually havetheir cunning clippedlike a hare’s tail! Hisbrother’s at death’s door.As soon as the kielinis taken to their house,she’ll become a window,it will happen in no time,and the elder brother,under the law of leviratemarriage, is the heir of theyounger one.«Аға өлсе – іні мұрасы, іні өлсе – аға мұрасы»мақалының түп мағынасында әмеңгерлік дәстүріберіліп тұр. Әмеңгерлік дегеніміз – ері дүниеден өткенәйелдің қайын ағасына яки қайын інісіне өз келісімі менризалығын беруі арқылы некелесуі. Мұның астарында«Өзіміздің әулетіміздің жесірін жылатпаймыз, жетіміміздіөзгенің есігінің алдына телміртпейміз» деген ұстанымжатыр [6, 84б.]. Аудармада суреттемелі эквивалент тәсілібойынша әмеңгерлік салтының мағынасы түсіндірілген.Зерттеу жұмысының нәтижесі бойынша, ҒабитМүсіреповтың «Ұлпан» романындағы кездесетінрәсімдік тілдік бірліктерді аудару барысында келесідейтәсілдердің қолданылғаны анықталды: транслитерация,транспозиция, аудармалық таңба, функционалдыэквивалент, куплет, модуляция, синонимия, қабылданғанаударма, суреттемелі эквивалент.14
Тіл білімі№4 (35) 2020Әдебиеттер:1. Catford J. C. A Linguistic Theory of Translation. - London: Oxford University Press, 1965.2. Newmark P. A Textbook of Translation. - London: Prentice Hall International, 1988.3. Қазақтың дүниетанымы. - Алматы, 1993.4. Құралұлы А. Қазақ дәстүрлі медениетінің энциклопедиялық сөздігі.— Алматы: «Сөздік-Словарь» . 2007.5. Ыбырайым Ә., Жаңабекова А., Рысбергенова Қ. Қазақ әдеби тілінің сөздігі: он бес томдық. - Алматы, 2011,742 б.6. Әділбаев А.Ш. Қазақ салт-дәстүр, әдет-ғұрыптарының ислам шариғатымен үйлесімі: Монография. – Астана:«Рухани құндылықтарды қолдау қоры» корпоративтік қоры, 2018, 170 б.15