Bir Medeniyet Dönüşümü ve İslami Faktör - Siyasal Bilgiler Fakültesi ...

düşünce tarzının gerektirdiği doğrultuda isabetle piyasanın ‘serbest’ olduğu saptamasını ilk yapan kişi
ise de, hiç de indirgendiği gibi, ortaya koyduğu modeli evrensel bir zorunluluk olarak dayatma niyetine
sahip bir ‘serbest piyasa’ teorisyeni değildir. O sadece, yaşadığı dönemin sorunlarının en optimumda
bu tarz, yani ‘serbest piyasa’ içinde çözülebileceğine inanan bir ‘moral düşünür’dür. İngiltere
koşullarında nicel olarak giderek çoğalan yeni yükselen bir grubun (sonraları burjuvazi olarak
nitelendirilecek olan) feodal kısıtlardan kurtulması ve feodal ayrıcalıklardansa eşit ve çaba/emeğe
dayalı yarışma ortamının egemen kılınması anlamında bir serbest piyasa savunuculuğu sözkonusudur
burada –ki, bilindiği gibi, feodal ayrıcalıklarının yerini insani çabaya dayalılığın alması anlamında
burjuva düzenini Marks bile olumlamıştır. Bütün büyük düşünürlerin maruz kaldıkları indirgenme
tuzağına düşürerek O’nun kendi döneminin sorunlarına ‘derman olma’ kaygısından kaynaklanarak
oluşturduğu bu teorisini/düşüncesini tarihsel ve bağlamsal çerçevesinden uzaklaştırarak
mutlaklaştıranlar ise, ayrıcalıklı feodal toplum ve ekonomi düzenine tepki ve yanıt olarak geliştirilen
‘serbest piyasacı düzen’in yeni egemenleriyle bağlantı halindeki ‘liberal’ ve ‘neo-liberal’ takipçileri
olmuştur. Bu nedenle, teoride geçerliliği ta en baştan çürütülmüş de olsa, ‘neo-liberal cila’ altında
günümüzde yeniden bir varlık mücadelesi veren ‘serbest piyasacı’ tezlerin sonunu (pratikte) getirmek,
ardındaki güçlü egemen sınıf desteğinden olsa gerek, halen mümkün olabilmiş değildir.
Ancak, sözkonusu sistemin kalıcı ve yapısal özellikleri bağlamında ele alındığında, belki de son bir
deneme kabilinden “neo-liberal dalga” biçiminde ‘Kıta Avrupası’na da “dayatılan” yeni serbest piyasa
kapitalizminin de sonunun geldiği kesin gibidir. Bireysel çıkar yerine toplumsal yarara, bireysel
rasyonaliteyle sınırlı (özellikle de sistemin oturmasının ardından ‘araçsal aklın’ zaaflarından muzdarip
haliyle) yönelimin yerine bireyleri öznelere dönüştüren kültürel-felsefi/düşün(üm)sel ve manevi/dini
boyutların (da) önemine, ve iktisadi alanda planlama, sosyal güvenlik, güçlü işçi örgütlenmesi gibi
yapılanmalara vurgu yapmak isteyen “eski Avrupa” da bundan böyle bu konuda kendisini daha özgür
hissedebilecektir. Bu çerçevede, toplum olmadan bireyin oluşup yaşatılamayacağı gerçeğini neredeyse
bütünüyle gözardı etme gibi bir noktaya gelmiş gibi gözüken, bireyselliğe ve bireysel çıkara vurgu
yapan, belki bundan daha da önemlisi bununla da yetinen ‘serbest piyasa’cı Anglo-Amerikan ile ‘Kıta
Avrupası’ arasındaki gelenekler arasındaki farkın boyutlanarak açılacağı ileri sürülebilir. Gerçekte, böyle
bir farklılaşma eğiliminin derinleşeceğine dair pek çok ilave işareti Irak savaşı vesilesiyle de bugünden
gözlemlemiş bulunuyoruz.
Yorumlandığı ve uygulama alanı bulduğu haliyle ‘kapitalist düzen’in, temelde yatan ‘hata’sı (ya da ta
başlangıçtaki iç çelişkisi), serbest piyasa ekonomisinin sosyo-politik düzlemlerle bağlantılı olarak
getirmeyi vaad ettiği bireysel özgürlük ve demokrasinin bir avuç insana refah, geri kalanlara ise sadece
ekonomik değil, onları insanlıktan aşağı bir kerteye düşürecek denli kötü koşullar sunmuş olmasıdır.
Artık kesin olarak anlaşılmıştır ki, piyasa oyuncularının bütünüyle bencil yönelimli araçsal akıl
yönelimli davranan ‘ekonomik insan’ ekseninde algılandığı bu ‘serbest piyasacı model’de ‘ihtiyaçların
sınırsız’lığı ‘kuralı’ da, sadece parası olanlar için geçerliyken, yoksulun payına düşen ‘yoksulluk ve