Bir Medeniyet Dönüşümü ve İslami Faktör - Siyasal Bilgiler Fakültesi ...

sınırları içinde çok az ele alınma fırsatı bulunulabilecekse de ‘batılı model’in doğuyla uyuma hizmet
edecek türden değişimleri yanında sözkonusu eklemlenmenin İslami ve diğer batılı olmayan
bağlamlarda yol açtığı/açması muhtemel değişikliklerin önemi de belirtilmeden geçilmemelidir.
Genişletilmiş olarak bir başka çalışmada konu edilecek olan doğulu/İslami bağlam sözkonusu
olduğunda ‘doğu’nun deneyimlediği bu değişim süreci açısından tayin edici önemde iki neden
saptanabilir: İlk neden, yukarıda ele alınan ‘batılı kapitalizm’in deneyimlediği değişimle ilintilidir:
Sermaye birikiminin az sayıda elde büyük miktarlarda birikmesiyle uyumlu olmayan ‘kapitalizm’in
ekonomik anlamda İslami-doğulu bağlamla bağdaşır bir nitelik kazanmaya başlaması ‘doğu’ için çok
önemli sonuçlar doğurmuştur. Eşitlikçi-adaletçi-paylaşımcı ‘doğulu-İslami bağlam’ın küçük ölçekli
işletme temelli bir ‘kapitalist işleyiş’le çok az sorunu olacağı/olduğu açıktır. ‘Kapitalist işleyiş’
kavramına karşılık gelmek üzere, burada, daha genel, nötr ve daha da önemlisi zorunlu olarak büyük
miktarlarda birikime karşılık gelmeyen ‘iktisadi işleyiş’ nitelemesini tercih etmek yerinde olacaktır.
Zira, bu özellikleriyle batılı ekonomiler kapitalizmin ideal tipik pek çok özelliğinden uzaklaşma eğilimi
içine girmiş ve bu çalışmada ileri sürüldüğü üzere bu konuda oldukça yol da almış bir durumdadır.
İkinci neden ise, ‘batılı hegemonik söylem’ ve genel olarak mevcut üst yapısal kurum ve
mekanizmalardaki zayıflamaya paralel olarak güç kazanan doğulu/İslami bünyenin, tepkisel bir radikal
siyasal söylem olma niteliğinden uzaklaşması ve kendisini ‘rasyonel’ bir biçimde kurup, sunması ve
savunabilir hale gelmesinin ekonomik-yapısal ve siyasal-kültürel uzantılarıyla bağlantılıdır.
Böylece, Batı-dışı bağlamların dünya ekonomileriyle (veya kapitalizmle) eklemlenme kervanına
katılmalarında, “savunmacı” ve tepkisel ‘batı-dışı’ (bizim örneğimizde “İslamcı”) tutumun
değişmesinin de en az yukarıda belirtilen etkenler kadar etkili olduğu ileri sürülebilir. ‘İslam adına ileri
sürülenler’, böylece, giderek artan oranda daha az savunmacı ve batılı değer ve kurumlarla ilişkiye
girmekten çekinmeyen bir nitelik kazanmaktadır. Dolayısıyla, bir bakıma İslami bağlamların
kapitalizmle (ve modern anlamda demokrasiyle) tam anlamıyla eklemlenebilmesi için (ne yazık ki
‘sahte evrensellik’ ve temsil edicilik iddiasının ötesine pek de geçememiş olan) 26 “ulus-devlet
kapitalizmi”nin krize girerek bilindik politikalarını terketmesini ‘beklemek’ gerekmiş gibidir.
26 AB’ye üyeliğin katı kriterlere bağlanmış olması, kendisine yabancı bünyelerle değil
bütünleşme, herhangi bir şekilde irtibata geöme konusunda bile ciddi gerekçelere
ihtiyaç duyan batılı dışlayıcılıkla bağlantılıdır. Buna mukabil, bilindiği gibi ‘doğulu’
bağlam için ise birşeylerle ilişkiye girmemek ve onu dışta tutmak için ciddi
gerekçelere ihtiyaç olmaktadır. Hristiyan demokrat A. Menkel’in Türkiye sorununu
‘ayrıcalıklı statü’ ile çözme önerisi de sözü edilen ‘batılı’ özelliği çok güzel
yansıtmaktadır: doğal bir biçimde içermektense bunu ayrıcalıklı bir biçimde ama
sonuç olarak farklılığı ilan ve tescil edecek biçimde yapmayı tercih edecek ve tarihsel
ve sosyo-kültürel arkaplanıyla da hiyerarşik ve ayrıcalıklara dayalı formlarla
simgelenen bir özel ilişki türü.