Bir Medeniyet Dönüşümü ve İslami Faktör - Siyasal Bilgiler Fakültesi ...

umutsuzca dilediği ama bu konuda çok umut beslemediği ‘imkansızın başarıldığı bir mucize’nin
(sosyo-ekonomik ve kültürel) koşullarını ortaya koyan bir örnek olarak takdim edilebilir. Hiç kuşkusuz
bu örneğin önemi, ‘İslam’ın ‘batılı kapitalizm’le eklemlenmesinin temel dinamiklerini çarpıcı bir
biçimde ortaya koymasından kaynaklandığı kadar doğulu/İslami bağlamın batılı bağlamla kendinden
emin ve proaktif biçimde ilişki kuruşunun bir ilk (ve model) formu olarak da önem taşımaktadır.
Yukarıda sözü edilen türden sorunlarla başetmeye en çok muktedir bir yeni ‘uluslararasılık’ ilişki
düzeneği ya da çerçevesinin en mükemmel haliyle gerçekleşmesiyle ufukta belirecek bir yeni
medeniyet çerçevesinin önündeki en önemli engelin iki zıt kutup olarak kavramaya alışık olduğumuz
‘doğu’lu ve ‘batı’lı medeniyet formları arasındaki tarihsel reflekslerle bağlantılı olduğunu ileri sürmek
mümkündür. Sorunlarını çözmek umuduyla her iki zihniyetin de sarıldığı şey, yine sorunlarının
kaynağında yatan ana unsur(lar) olmaktadır. Bu, batılı zihniyet için ekonomistik/maddeci, formaldışlayıcı/parçalı
düşünme refleksi iken, doğulu zihniyet için bütün sorunları “kültür”e ve eşitlik ve
adaletin tesisi hedeflerini sağlama doğrultusunda gerçekleştirilecek toplumsal bütünleşmeye indirgeme
ya da aşırı genelleştirerek detayları kaçırma ya da ihmal etme biçiminde özetlenebilecek bir refleks
sözkonusudur. İlkinin (batı) sorunları bütüncül algılama yeteneği (toplumcu/bütünleşmeci eğilimler)
gelişmemişken, ikincinin (doğu) de konuları bileşenlerine ayırarak her noktayı hakkını vererek ele
alma, ve parçaların vurgulanmasının “bütün”le dinamik etkileşimin sağlanması bağlamında getireceği
yararları dikkate alabilme yeteneği zayıf kalmıştır: Tabir uygun olacaksa, adeta iyi niyetle sorunların
çözülebileceğine inanan ve stratejik ya da uzun vadeli somut-maddeci planlamalarda sınıfta kalan bir
doğulu zihniyet sözkonusudur. 28 Bu durumda, Hodgson’ın umut ettiği türden bir katkının mümkün
olabilmesinin en temel şartı, bu iki medeniyetin bu süreçte sahip oldukları öz(ellik)lere
hapsolmuşluklarından sıyrılma konusunda sergileyecekleri yeteneğe bağlı gözükmektedir. Zira,
halihazırda her iki tarafın öne çıkan özellikleri günümüzün modern şartlar altında deneyimlendikleri
halleriyle birer dezavantaj ya da zaaf olmaya devam edeceklerdir. Oysa bunların birbirleriyle sağlıklı
bir etkileşim içinde dönüşerek bu sistemlerin güçlerini pekiştirme yönünde işlev görür konuma
yükseltilmeleri de pekala mümkündür. Sonuç olarak ben, bu süreçte dönüşerek kendi içlerinde de yeni
sentezlere ulaşılması suretiyle bilindik ‘dikotomik’ ilişki kalıbının ötesine bir sıçramanın, dünya
ölçeğinde, gerçekleştirilebileceği kanısındayım. Kendi iç bütünlükleri açısından zaaf olan bu
özellikler, birbirleriyle etkileşimleri içinde her iki zihniyet bakımından da “güç”e dönüşecektir. Her iki
çalışmayı bölmeye zorladı. Çalışmanın ikinci bölümü de elinizdeki makalenin
ardından yayınlanmaya hazır hale getirilecektir. Şimdilik burada ileri sürülen türden
bir İslami/doğulu dönüşümün yapısal ve kültürel boyutlarının ana dinamiklerini temsil
eden bir örnek olarak MÜSİAD’ın mercek altına alındığı erken tarihli doktora
çalışmama bakılabilir (Özdemir, 2001).
28
Buradaki iddiamı ‘doğulu’ ve ‘batılı’ ‘bilgi sosyolojisi’ pratikleri bakımından
değerlendirdiğim bir başka çalışmam için bkz. Özdemir (2004).