Bir Medeniyet Dönüşümü ve İslami Faktör - Siyasal Bilgiler Fakültesi ...

düzlemde öncelikli sorun, bu ‘kriz’ ve/veya ‘kaos’ durumunun ulusal sınırların bilindik anlam ve
işlerliğini yitirmesi sonucunda kendilerini yeniden gözden geçirmelerine neden olmuş olmasıdır.
Bunun bir uzantısı olarak sabit yapısal-kurumsal bağların zayıflaması ve anlam ve işlev kaybına
uğramaları, iradi ve insani eylemin kritik bir konuma oturtulmasını açıklar. Bütün bunların yeniden
içeriklendirilmesinin, anlamlandırılıp inşa edilmesinin icap etmesi nispetinde insan eylemi ve iradesi
tayin edici olacaktır.
Bu çerçevede, sözkonusu (kaotik) sürecin tarihsel olarak somut uluslararası dengeleri baz almak
suretiyle makro bir fotoğrafını çekmek gerekirse, ABD-Sovyetler Birliği ekseninde geçen soğuk savaş
yıllarına ait kısa bir değerlendirme ile başlamak yerinde olacaktır. Genellikle kendisine atfedilen
önemin ve uluslararası ilişkiler literatürüne vurduğu güçlü damganın aksine iki kutupluluğu temsil eden
soğuk savaş döneminin hakimiyeti pek o kadar uzun ömürlü olmamıştır. Birini diğerinin antitezi ya da
karşıtı olarak ele aldığımız kapitalist ve sosyalist bloklar arasındaki çekişmenin yerini, öncelikle
sosyalist seçeneğin itibar kazandığı yıllar olan 1960’larda bir tür ‘ara çözüm’ olarak Keynesyen ‘Refah
Devleti’ modeline bırakmış olduğunu ileri sürmek, pekala makul ve mantıklı bir iddia olacaktır. Bunu,
1970’lerde iyice belirginleşen, ve sömürge/koloni siyaseti-sonrasını yaşayan toplumların en nihayet
bağımsızlık vurgusuyla sosyo-ekonomik ve kültürel yaşantılarını düzenleme konusunda neredeyse bir
yarışma içine girdikleri, dolayısıyla da uluslararası düzlemde bir tür ‘çok merkezlilik’ 3 durumunun
ortaya çıkmaya başladığı yeni bir dönem izlemiştir. Esasen bu, “ulusallık” düzeninin çözüldüğü 20.
yy’da bir zamanların sömürge konumundaki çoğu müslüman batı-dışı bağlamların beraberinde
getirdiği temel bir olanağa işaret etmektedir: Hodgson (1995, Cilt III: 379) tarafından da teslim edildiği
üzere, bu onların, hiç değilse “daha daha az savunmacı, daha aktif ve milli haysiyet ve öz güven
açısından artan olanaklarla donanma” olanağına kavuştukları bir sürecin başlaması olmuştur.
Kapitalizmin antitezi ve/veya muhalif ideolojisi olan ‘sosyalist’ seçeneğin bir biçimde hem batı
dünyasında hem de üçüncü dünya veya azgelişmiş dünya olarak nitelendirdiğimiz dünyada bir seçenek
olarak güç kazanıp öne çıktığı 1960’lardan 1980’lerin başlarına uzanan sürecin sonunda ise, ‘batı
medeniyeti’nin muhalif ideolojisi olarak sosyalist seçeneğin de krize girdiği ya da yetersizliğine kanaat
getirildiği özel bir tür arayış dönemine girilmiştir. 4 Zira, bu kez yaşanan iktisadi/siyasi bir ‘iktidar
krizi’ olmanın ötesindedir: bu noktada kriz, paradigmanın iktidar ve muhalif formlarını içeren
topyekün bir görünüme bürünmüştür. Bu noktada, bu krizin kapitalizmin antitezi olmak suretiyle
eleştirel referansları modernist kabuller ya da paradigma içinde kalan sosyalist seçeneğin de krizi
olduğunun hatırlanması, bu çalışmanın sınırlarını doğrudan ilgilendirmese de belirtilmelidir. Zira,
belki de, bir sistemin ‘iflasının’ en önemli delili, ona seçenek/muhalefet olarak varolan seçeneğin de
3 Kavram için bkz. Sander (Erdem’in çalışması içinde, 2002: 65).
4 1990’ların başında iyice kesinleşen bu durum bilindiği gibi literatüre ‘tarihin sonu’
(Fukuyama, 1992) ve/veya ‘medeniyetler çatışması’ (Huntington, 1993) gibi tezlerle
damgasını vurmuştur.