Bir Medeniyet Dönüşümü ve İslami Faktör - Siyasal Bilgiler Fakültesi ...

üzere bu, kapitalist sistemin maddi çıkar-yönelimli rasyonal ‘ajan’ı olarak ‘homo-ekonomikus’un 10
krizine tekabül etmektedir.
Gerçekte, içinde bulunduğumuz dönemde bireycilik, laiklik, liberal demokrasi vb. bütün yüceltilen
modern unsurlar açısından tabir caizse en hafifinden bir tadilat sürecinden geçilmektedir. Bunlar,
sözkonusu sürecin bu çalışmada ‘modernist paradigma’nın topyekün ‘iflası’ olarak adlandırılmasını
destekleyen sistemin ‘ruhu’na dair deliller olarak sunulabilirler. Aşağıda, ekonomik-alt yapısal
noktayla ideolojik-üst yapısal noktanın krizlerinin birlikte ele alınarak vurgulanmasından maksat, batılı
toplumlar bağlamında yaşanan sorunun, sistemin belli parçalarında yaşanan kısmi kriz ya da sorunlar
olmayıp, derin-radikal bir sistemik kriz olduğunu vurgulamak içindir.
Genel teori ve ideoloji düzeyleriyle politika ve dar anlamda siyaset gibi modelin farklı parçaları
arasındaki iç çelişkiye de dikkatinizi çekmek isterim: Evrensel değer ve doğruları ‘vaad ve vaaz’ eden
‘modernist paradigma’nın ‘ulus-devlet’ biçimindeki siyasal örgütlenme modeliyle çeliştiği açıktır.
‘Ulus-devlet’ örgütlenmelerinin başarı şartının her ulusun kendi ulusal başarı ve özelliklerine
odaklanmak olması da, kapitalist sistemin ideolojik/üst yapısal söylemini belirleyen ‘modern(ist)
evrenselcilik’ iddiasını benzer şekilde geçersizleştirir. Zira, bu durumda, bir ‘ulus’ ancak diğerlerini
dışlayarak kendi çıkarını yükseltebildiği için “evrensellik” iddiası havada kalır. Aynı özellik, kapitalist
sistemin ekonomik alandaki başarısının monopolleşme ve tekelleşme biçiminde tezahür etmek
suretiyle, sistemin temel prensipleri olan “serbestiyet” ve “rekabet” iddialarını geçersizleştirmesinde de
kendisini ortaya koyar. Bu durumda, ya batı uygarlığının temel kabul ve ideallerini hayata geçirmegerçekleştirme
konusunda son derece başarısız, ya da bu ideal ve kabullerin gerçeklikle
bağdaşmayacak denli soyut (neredeyse metafizik) olduğunu kabul etmek gerekecektir. Her durumda,
sistemin doğasına içkin bir içsel tutarsızlıktır sözkonusu olan. Parçaları arasındaki tutarlılık ve
dayanışma nispetinde ayakta kalabilen sistemler çelişkileri ancak geçici olarak kaldırabilirler, 11
çelişkiler büyüyüp belirginleştikçe, sisteme sahte bir ‘doğa’ egemen hale gelir ve bu, sonun başlangıcı
olarak nitelendirilebilir. ‘Ulus-devlet’ sınırlarının ve sistemin ‘gerçek’ işleyişinin ‘evrensel’ idealleri
10 ‘Serbest piyasa ekonomisinin krizi’nin, ‘ekonomik insan’ına karşı ‘İslami/doğulu
model’in İslamileşmiş insanı’nın avantajlarını karşılaştırmalı olarak ele alındığı
çalışmam için bkz. Özdemir (2003b).
11 Sovyetler Birliği’nin ‘çöküşü’nün ardından, ekseni sınıf mücadelesinden “yeni toplumsal
hareketlere” kaydırılmak suretiyle yeniden formule edilmeye çalışılan ‘sosyalist seçeneğin’ en
büyük zaafı da zaten, bilindiği gibi, dar anlamda kimlik ve fark ekseninde oluşturulan ve
yürütülen politikaların “genele hitap eden kapsayıcı muhalif duruş ve çözümler için elverişli
bir parçalar arası iç tutarlılığa sahip ideolojik zemin oluşturamaması”ndan kaynaklanmaktadır
kanımca. Buradaki problem, (belki şimdilik) bunların birbiriyle bağlantılı hale getirilmesi ve
aynı çatı altında toplanması noktasında ortaya çıkan imkansızlıkla ilintilidir, ve bu durumda
iktidarın uygulamalarına karşı geniş ve etkin bir muhalefet hareketi örgütlenememektedir.