Bir Medeniyet Dönüşümü ve İslami Faktör - Siyasal Bilgiler Fakültesi ...

eden gözde lider tipi olan ‘demokratik lider tipi’, bu anlamda, doğu açısından bir yenilik olmayıp,
doğulu toplumun ürettiği lider tipiyle birebir örtüşme halinde olduğuna bu çerçevede özellikle
dikkatinizi çekmek isterim: Bu tip lider bilindiği gibi kendisini diğerlerinden üstün görerek ayıran,
buyurgan ve yetki ve kontrolü bütünüyle bünyesinde toplayan ‘hiyerarşik lider tipi’nin aksine,
diğerleriyle bütünleşip dayanıştığı ve işbirliği içinde olduğu ölçüde destekleneceğini ve başarı
sağlayacağını bilen ‘mütevazı’ tiptir. Bu tip lider için, bulunduğu konum, kaderin-tarihsel toplumsal
şartların bir şekilde kendisini oraya taşıdığı, dolayısıyla aslında başka herkesin de başka şartlar altında
bulunabileceği bir konumdur ve bireysel bir başarı gibi deneyimlenmekten ziyade kendisine yüklenen
ilave sorumluluklar ekseninde tanımlanır. Bunun anlamı, bir bakıma, ‘doğulu’ kültür hakkında yaygın
olarak düşünüldüğünün aksine, paradoksal gibi görünse de, gerçek liderlik-eksenli toplum tipi,
dayanışmacı doğu-tipi toplumlar değil, hiyerarşik, paylaşmacı olmayan bir yarışmacı niteliğe sahip
‘kahramanlık ahlakı’na dayalı geçmişleriyle ‘batılı bağlamlar/kültür’ler olduğudur.
Weber’in ileri kapitalist toplum örgütlenmesi için sahip olduğu karamsarlığı yansıtan teknolojinin ve
bürokrasinin “demir kafesi” metaforuna paralel olarak Hodgson da, ‘batılı medeniyet’in (ya da
modernliğin) asıl sorununu “kültürel yokoluş” (ya da yaygın/kitlesel kültürün yokoluşu) olarak
insanların anlam dünyalarının derinden zedelenmiş olmasında görür (1995, Cilt III: 448). Bu nedenle
Hodgson (1995, Cilt III: 456), “kültürel ya da manevi diriliş”e tekabül edecek bir “yaratıcı kitlesel
kültür”e duyulan gereksinimin altını da ayrıca çizmiştir: ‘Yeni bir moral vizyon’un yaratılması
zorunludur ve bu iş sadece kültürel olarak sefil durumda bulunan ‘batı’ya bırakılamayacaktır (Burada
da Hodgson’ın tutumu, ‘demir kafes’ten çıkışı sadece ve sadece ‘yeni peygamber’lerin ortaya çıkması
koşuluna bağlayan Weber’in tutumu andırmaktadır). Bu süreçte Hodgson tarafından kaçınılmaz olduğu
ileri sürülen ‘doğulu’ katkının (s. 455) niteliğini biraz daha derinleştirmek istersek: Batılı kapitalizm,
popüler kültürün 31 ötesinde güçlü ve derin bir kitlesel kültür yoksunluğu çekerken, 32 doğulu-İslami
bağlamlar, maddi açıdan en yoksul ve sefil durumda oldukları dönemlerde bile sahip oldukları derinköklü
ve bir ayrıcalık olmaktansa paylaşılan bir tarihsel arkaplandan kaynaklanan kültürel donanımla
31 Metinde birkaç yerde geçen “popüler kültür” kavramlaştırmasındaki ‘kültür’le,
Weberyen düşünceden (ya da ‘Alman ekolü’nden) kaynaklanan “kültür” kavramı
arasındaki fark, ilkinin “kitle”yi kültür alanını da madde alanının hizmetine sokmak
suretiyle manipule ede(bile)rek nesneleştiren bir (direnebilen/‘hayır’ da diyebilen
ve/veya irade sahibi) özne-karşıtı niteliğine karşın, ikincinin direngen ve bir
merkezden kolayca manipule edilemeyen “özne” olmaya yatkın niteliğiyle
bağlantılıdır. İkinciyle ilgili direngenlik ve “öznel”lik iddiasının temelinde, sözkonusu
(doğulu) kimliğin kuruluşunda rol oynayan derin “tarihsellik” özelliğinin silinmesi hiç de
kolay sayılamayacak izleri yatmaktadır.
32 Batının, özellikle de bu bakımlardan hayatiyetini koruduğu ileri sürülen ABD’nin,
halihazırdaki kültürel, bilimsel ve sanatsal canlılığının kaynağındaki insani ögenin
niteliğine bakıldığında yine en geniş anlamıyla ‘batı’nın yoksanan/ötekileştirilen
dinamikleri çıkacaktır karşımıza: ABD örneğinde siyahlar, ve çevre ülkeleri/kültürleri
olarak nitelendirilenlerden (Hint, Japon, Çinli, Kızılderili ve diğer bir zamanların
marjinal kabul edilerek önemsenmeyen kültürlerinin temsilcileri) kaynaklanan diğer
bütün dinamikler dünyanın yeni dinamizm ve yaratıcılığından sorumlu gözükmektedir.