Bir Medeniyet Dönüşümü ve İslami Faktör - Siyasal Bilgiler Fakültesi ...

‘iflas’ etmiş olduğuna dair işaretlerdir. İleri sürülebilir ki, “Sovyetler Birliği’nin çöküşü”,
Fukuyama’nın (1992) iddia ettiği gibi ‘tarihin sonu’nu ‘batılı kapitalizm’in rakipsiz ve tartışmasız tek
güç haline gelmesi anlamında değil de, modernist paradigmanın paralel ve eş zamanlı bitişini haber
vermesi, dolayısıyla da yepyeni bir dönemin başlama ihtiyacını haber vermesi anlamında temsil
etmektedir. 5 Bundan sonra, yeni dönemin ‘arayış ruhu’na uygun olarak muhalefet, gerek batı-içi
gerekse batı-dışının gelişmiş-üçüncü dünya ülkeleri açısından, ‘kültür ve fark’ konuları (cinsiyet,
etnik, din, dile kadar uzanan geniş bir yelpazeyi kapsayan ‘yeni toplumsal hareketler’ zemini olarak)
ekseninde oluşur ve örgütlenir hale gelmiştir –‘yeni sosyal hareketler’ olarak. Bunun izahı,
‘küreselleşme’ dinamiklerinin ve kamusal süreç ve iddiaların parçası olmaya aday hale gelen; ve
giderek nicel üstünlüklerine niteliksel güçlerini (sosyo-kültürel sermaye olarak) de ekleyen grupların
(eğitimden giderek daha fazla nasip alan kadınlar, çalışanlar ve dışlanan etnik grupların ve batı-dışı
kültürlere ait toplumların bireyleri başta olmak üzere) bütün bir ‘modernist proje’nin evrensellik ve
eşitlik iddiasındaki soyut vaadlerinin (sınıfsal eşitlik mücadelesinden eşit vatandaşlık hakları için
verilen mücadeleye uzanan bir çizgide) somut karşılıklarını talep etmeye de başlamalarıyla bağlantılı
olmalıdır. 6
İşte ‘uluslararası düzen’ açısından yaşanan hızlı değişimlere paralel ve koşut olarak gündeme gelen bu
‘yerel/mikro’ toplumsal dinamikler ve hepsinin toplamında ortaya çıkan ‘medeniyet krizi’ nedeniyledir
ki, sosyal bilimler alanında çalışan kişiler günümüzde artık, üzerine yoğunlaştıkları konuları çoğu
zaman belli bir uzmanlık alanı içinde tutmakta zorlanmaktadırlar. Sonuç olarak, uluslararası ilişkiler
uzmanı olmasalar dahi kendi toplumsal bağlamları açısından anlamlı analizler yapabilmeleri, sosyal
bilimciler için uluslararası ilişkileri de yakından takip edip etmemelerine bağımlı hale gelmiştir. Daha
çok, uluslararası ilişkiler alanının bir “meselesi” olmak durumunda olan ‘küreselleşme’ konusunun,
bütün ülkelerin sosyologlarının (ki, ülke içi konulara yoğunlaşmaları beklenir) gündemlerini belirleyen
öncelikli konular arasında yer almasını da ancak böyle bir çerçeve içinde izah etmek mümkün olabilir.
Bununla bağlantılı bir diğer önemli nokta da, içinde bulunduğumuz bu dönemde, (batılı olmayan)
sosyal bilimcilerin teorik/metodolojik yönelimlerini bilim alanında geçmişin hegemonik gücünü
oluşturan önemli batılı bilim adamlarından hazır bir biçimde alıp aktarmalarının artık imkansız hale
gelmiş olmasıdır. Bunun, batılı hegemonik söylemin inandırıcılığını yitirmesiyle olduğu kadar, batılı
bilim adamlarının oluşacak yeni “düzen”e biçim verebilmek için batılı-olmayan bağlamlarda
5 Burada çizilen çerçeve ve bakış açısının paralelinde kaleme alınmış olan, ve ayrıca,
‘eskisinin iflası’ ve ‘yeni medeniyet’in oluşum dinamikleri üzerine farklı bir derinlikli
tartıışma için bkz. Davutoğlu (2000).
6 İşçi sınıfı mücadelesinin ‘batılı bağlam’da arzulanan (ya da Marks’ın öngördüğü
biçimde) sonuçları yaratacak bir mücadele performansı sergileyememiş olmasında
bu grubun sosyo-kültürel sermayeden yoksun oluşunun azımsanamayack bir rol
oynadığı düşünüyorum. Bu tip sermayeden yoksunlukla ‘batıda’ işçi sınıfı
mücadelesinin sonuçsuz kalması arasındaki ilişkiye dair değerlendirmeler de içeren
bir çalışmam için bakınız, Özdemir (2003a).