amerikan tarihinin ana hatları - A.B.D. Büyükelçiliği, Ankara

Kentlerin gönenci sonucunda, şeytanın toplumu maddi çıkarlar peşinde koşmaya kandırdığı
yolunda ortaya çıkan korkular, 1730’larda Büyük Uyanış diye anılan dinsel bir tepki
yarattı. Bu tepkinin ilhamı iki kişiden kaynaklandı: 1739’da İngiltere’den gelmiş olan, Wesley
tarikatı mensubu George Whitefield ve başlangıçta Massachusetts’in Northampton kentindeki
Cemaatler Kilisesi’nde (Congregational Church) görev yapmış olan Jonathan Edwards.
Whitefield, Philadelphia’da bir dinsel yeniden canlandırma hareketi başlattı ve oradan New
England’a geçti. Zaman zaman 20.000 kişiyi bulan izleyicileri, dramatik davranışları,
hareketleri ve duygusal konuşmalarıyla büyülüyordu. Rahiplerin, kurulu kiliseleri terk edip
canlandırma vaazları vermeye başlamaları üzerine, New England’da ve orta kolonilerde dinsel
kargaşa yaygınlaştı.
Whitefield tarafından etkilenenler arasında Edwards da vardı ve Büyük Uyanış, onun
“Günahkarlar Kızgın Tanrının Elinde” konulu vaazı ile 1741’de doruğa ulaştı. Edwards
dramatik gösterilere başvurmuyor, vaazlarını alçak sesle ve düşünceli bir davranış içinde
veriyordu. Kurulu kiliselerin, Hıristiyanlığı duygusal içeriğinden yoksun bırakmaya çalıştıklarını
vurguluyordu. Başyapıtı olan 1754 tarihli İradenin Özgürlüğü’nde (Freedom of Will),
Kalvenizm ile Aydınlanma’yı bağdaştırmaya çalıştı.
Büyük Uyanış sırasında ortaya çıkan protestan mezhepler ve yeniden canlandırma ruhu,
günümüzde de Amerikan dinsel ve kültürel yaşamında önemli rol oynamaktadır. Büyük
Uyanış, din adamlarının konumunu zayıflatarak, inananları kendilerinin vicdanlarına
güvenmeye teşvik etti. Mezheplerin ve tarikatların çoğalmasına yol açması ve bunun da dinsel
hoşgörü ilkesinin benimsenmesini sağlaması belki de en önemli sonucu oldu.
KOLONİ HÜKÜMETİNİN ORTAYA ÇIKIŞI
Kolonilerdeki gelişmenin her aşamasında, İngiltere Hükümetinin denetleme etkisi bulunmayışı
çarpıcı bir özellik oluşturmuştur. Georgia dışındaki tüm koloniler, ya hisseli şirketler ya da
Saray tarafından verilen imtiyazlara dayalı feodal mülk sahiplikleri olarak ortaya
çıkmıştır. Gerçekte, Kral‘ın Yeni Dünya yerleşimleri üzerindeki egemenliğini hisseli şirketlere
ya da mülk sahiplerine devretmiş bulunması, Amerika’daki kolonicilerin dış denetlemelerden
kurtulmuş olduğu anlamına gelmemektedir. Sözgelimi, Virginia Şirketi’ne bağışlanan imtiyaza
göre, tüm hükümet yetkisi şirketin kendisine verilmişti. Buna karşın saray, şirket merkezinin
İngiltere’de olmasını istiyordu. Böylelikle, Virginia’daki Yerleşimciler, sanki Kral’ın mutlak
egemenliği sürüyormuş gibi, kendi hükümetleri konusunda hiç söz sahibi olmayacaklardı.
Buna karşın koloniler, saraya tabi olduklarını asla düşünmediler. Aksine, temelde, Londra’daki
makamlarla gevşek bağlantıları bulunan, İngiltere’nin kendisine benzeyen topluluklar ya da
devletler oldukları görüşünü korudular. Dış kaynaklı mutlak yönetim, şu ya da bu şekilde
ortadan kalktı. İngilizlerin siyasal özgürlük yolundaki uzun süreli mücadele geleneklerinin
mirasçısı olan koloniciler, özgürlük kavramlarını Virginia’nın ilk imtiyaz belgesine işlediler.
Buna göre, İngiliz koloniciler, “bu İngiltere Krallığı’nda doğmuş ve ona tabi imişler gibi” tüm
özgürlüklerden, ayrıcalıklardan ve bağışıklıklardan yararlanacaklardı. Bu nedenle, Magna
Carta’nın ile örf ve adet hukukunun tanıdığı haklara sahip olacaklardı. 1618’de Virginia
Şirketi, kendisi tarafından atanmış olan valiye bir talimat göndererek büyük çiftliklerdeki
özgür yerleşimcilere, koloninin gönencine ilişkin kararları almak için vali ile ve atanmış
meclisle birlikte çalışacak temsilcilerini seçme hakkı verilmesi gerektiğini bildirdi.
Tüm koloni döneminde alınan en kapsamlı önlemlerden bazıları bunlardı. O günden
başlayarak, kolonicilerin kendi hükümetlerinde söz sahibi olmaları genellikle benimsendi. Çok
kez Kral da, yeni imtiyazlar verirken, kendilerini etkileyecek yasaların çıkarılması sırasında
özgür yerleşimcilerin de söz sahibi olacaklarını ilgili belgelerde belirtti. Bu nedenle,
Maryland’da Calvertlere, Pennsylvania’da William Penn’e, North ve South Carolina’daki mülk
sahiplerine ve New Jersey’deki mülk sahiplerine verilen imtiyaz belgelerinde, yasaların “özgür
yerleşimcilerin izniyle” çıkarılacağı hükmü yer aldı.