74 - Yeni Ümit

kurumsal nitelik arzetme temayülü, diğer yandan her türlükazalardaki ve ani ölümlerdeki artış gibi çeşitli faktörlerlekorunmaya muhtaç çocuklar problemi gündeme gelmişbulunmaktadır.Çok eski devirlerden beri sosyal bir ihtiyaca cevap verenevlat edinme kurumu önceleri soyun devam ettirilmesineya da mirasçı sahibi olmaya hizmet ediyordu. 19. Yüzyıldakurum yeniden düzenlenmiş ve çocukları olmayan kimselere,çocuk sevgisini tattırma, anne-baba olma sevincininyaşatılması amacına yöneltilmiştir. Son zamanlarda ise çocuğadestek olma ön plana çıkmıştır. Artık amaç kişilereçocuk sevgisini tattırmaktan çok terk edilmiş ya da evlilikdışında doğmuş olan çocuklara bir aile temin etmek veözellikle de evlilik dışında doğmuş çocuğa sahih nesep statüsükazandırmaktır. 3 Evlat edinme müessesesi çocuklarıolmayan eşlerle, evli olmayan kişilerin, aile kurmak ve çocuksahibi olmak istek ve özlemlerini gerçekleştirmelerinehizmet eden ayrıca aile yuvasından yoksun olan çocuklarınkorunmasını amaçlayan bir kurumdur. 4Modern hukukta kanun koyucular evlat edinmenin şartlarınıve hükümlerini belirlerken daima tabii nesebi taklitetmek istemişlerdir. Buna göre evlat edinme, evlat edinenleevlatlık arasında bir yaş farkı bulunmasını şart koşmakve evlatlığa esas itibariyle evlilik içinde doğan çocuklarınhaklarını tanımak suretiyle evlat edinme müessesinin taklitçikarakterini teyit etmektedir. Evlat edinmenin taklitçikarakteri ne kadar kuvvetli olursa olsun, bu muamele neticesindetaraflar arasında meydana gelen ilişki tabii neseprabıtası (yani evlat edinmeden doğan nesep rabıtası gereksahih nesepten, gerek evlilik dışı nesepten ayrılır) değildir.Zaten evlat edinme müessesesine tanınan taklitçi karakterlesahih nesep müessesesinin tam ve eksiksiz olarak taklidiiddiası güdülmemektedir. 5Kur’ân ve Sünnetin Evlatlık Müessesesine BakışıAraştırmalara göre evlatlık müessesesinin tarihe malolmuş hukuk sistemlerinin çoğunda kabul edilmesi, günümüzekadar gelmiş ve birçok toplum tarafından kabul görerekuygulanagelmiş olması bunun bir toplumsal ihtiyaçve fenomen olduğunu göstermektedir. Amaç bakımındandinî, hissî, sosyal ve iktisadî karakterler arzedebilenevlatlık, erkek çocuğu olmayan ailelerin evlat sevgisininbir nebze olsun tatmini, zor günlerinde onlara yardımcıolma ve birtakım maddi manevi ihtiyaçlarını yerine getirmearzusuna yönelik bir olgudur. Kasas ve Yusuf surelerininilgili âyetlerindeki manalarda erkek çocuklarınınevlat edinilmesinden bahsedilerek, onlardan istifade etmedüşüncesi 6 bu gayeyi açık bir şekilde ortaya koymaktadır.Tarihi süreç içerisinde bu kuruma daha çok erkek çocuklarkonu olmuştur. Günümüz hukuklarına baktığımız dabu müesseseye evlatlık olarak erkek çocukların yanındakız çocuklarının da konu olduğunu görmekteyiz.İslâmi kaynaklarda evlatlığa “eddei” kelimesinin çoğuluolan “ed’ıyâ” sözcüğü kullanılmakta olup aynı zamandababasından başkasının adına nisbet edilerek çağırılankişiye de “deiyye” denmekte. Evlatlık aynı zamanda“tebenni” kelimesiyle de ifade edilmektedir. 7 Cahiliyye veİslâm’ın ilk yıllarında bu uygulama mevcuttu, buna “büyütme”de denilmekteydi. 8 Bundan da anlaşılmaktadır ki,ilk dönem itibariyle evlat edinme toplum tarafından benimsenmişbir geleneğin olduğunu ortaya koymaktadır.Cahiliye ve İslâm’ın ilk yıllarında uygulanan evlatlığıngerçekte insanların bir söyleminden ibaret olmasıyla ilgiliolarak Kur’ân’da “Allah evlatlarınızı oğullarınız kılmamıştır,o sizin ağzınızdaki lafızdır, halbuki Allah hakkısöyler ve doğru yolu gösterir.” “Onları babalarına nisbetederek çağırın, bu Allah yanında daha adaletlidir. Eğerbabalarını bilmiyorsanız, onlar din kardeşiniz ve dostlarınınızdır.Yanılarak yaptığınızda size bir günah yok, fakatkalplerinizin bile bile yaptığında (günah vardır). Allahgafurdur, rahimdir (Çok affedicidir. Merhamet ve ihsanıboldur.)” buyurmaktadır. 9 İslâm’ın ilk yıllarında İbnÖmer’in ifadesine göre “Biz Zeyd İbn Harise’yi, Zeydİbn Muhammed olarak çağırıyorduk, demektedir. 10 Buâyetin nazil olmasından sonra bu şekildeki bir uygulamakaldırıldı. 11İlahi irade, İslâm’da evlatlık ilişkisinin gerçek bir yakınlıkbağı olmadığını ve hukuki bir değere sahip olmadığınıaçıkça belirtmek üzere, Hz Peygamberin daha önceevlatlığı olan kişinin boşadığı kadın ile evlenmesini takdiretmiştir ve bu konuda “ Zeyd o kadından ilişiğini kesincebiz onu sana nikahladık ki, (bundan böyle) evlatlıkları,kadınlarıyla ilişkilerini kestikleri zaman o kadınlarla evlenmekhususunda müminlere bir güçlük olmasın. Allah’ın buyruğu yerine getirilmiştir” 12 ayeti nazil olmuştur.Daha sonra münafık ve müşriklerin, Hz. Peygamberiçin “oğlunun karısı ile evlendi” şeklinde sözler söyleyip31