bülten 62 (pdf) - Bilim ve Sanat Vakfı

‹bn Haldun’a Göre Bedavet veHadaret’te Fert Toplum ‹liflkisiÖmer Özdinçİbn Haldun’a göre dış amiller, iklim, çevre ve din olmaküzere üç çeşittir. İç amiller ise ikidir: bedavetve hadaret. 7 Bu çalışmanın kapsamı gereği buradayalnızca iç amiller olan bedavet ve hadaret çerçevesindemevzu bahis olan konu irdelenecektir. Buna,İbn Haldun’un dış amilleri yalnızca Mukaddime’ninbaşında, bazı insan karakterlerin ihdasçısıveya etkileyicisi olarak ele alması ve bu amilleriasabiyet, mülk, umran gibi temel kavramlarını izahederken kullanmamasını gerekçe olarak gösterebiliriz.Bu kavramlarla ilişkili olarak bu dış amillerkullanılmadığı için, bu tür amiller, bu kavramlarınizahının satır aralarından doğan fert toplum ilişkileriincelememizde yer almayacaktır.2. Bedavet ve Hadaret kavramlarıArapça olan bedevi kelimesi, bir şeyin ilk defa görünmesianlamına gelen be-de-ve kökünden türetilen,bir şeyin ilk gözüken hâli 8 anlamına gelen veArapların dağda/bayırda/çölde –şehir dışında- yaşayankimseleri tanımlamak için kullandıkları birkelimedir. Bu kelimenin İbn Haldun’un anlam dünyasındaneye karşılık geldiğini bilebilmek için onuntoplum tanımına geri dönüş yapmamız elzemdir;İbn Haldun’da toplum, belli ihtiyaçlarını karşılamaküzere bir araya gelmiş insanların toplamıdır.Doğaldır ki bu insanlar bir araya geldiklerinde ilkönce birincil/temel/elzem ihtiyaçlarını karşılayacaklardır(Abraham Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisiniburada hatırlamakta yarar vardır). Bu yaklaşımıetimolojik anlamla da birleştirirsek şöyle bir tanımlakarşılaşırız: Bedavet, toplumsallaşma sürecininilk görünen safhasıdır.İbn Haldun’a göre Bedavet tabii olan hâldir 9 . Allah’ınkullarını ilk yarattığı hâldir ve tabiatın insantarafından bozulmamış/değiştirilmemiş hâlidir. Busebepledir ki bedavet, hadaretten daha eskidir veumranın aslıdır; hadaret ise bedavetin uzantısıdır. 10Çünkü bina etmek/yapmak tabiata müdahaledir veasla muhaliftir, aslolan ise yokluktur. 11 Burada şunuda unutmamak lazımdır ki, bedavetin amacı hadarileşipmülk (devlet) sahibi olmaktır ve şartlar el verincebedavet sürecini yaşayan her millet, sünnetullahgereği hadariliğe geçmeyi arzulamaktadır. 12Hadari kelimesi ise Arap dilinde hâzır olmak anlamınagelen ha-da-ra kökünden türetilmiştir. Araplararasında bu kelime, bedevi kelimesinin tersi olarak,imar edilmiş yerlerde (köy, şehir) yaşayanlarıtanımlamak için kullanılan bir sözcüktür. 13 Tekrarİbn Haldun’un toplum tanımından hareket edecekolursak hadaret, temel ihtiyaçlarını karşılamış insanlarıntoplumsallaşma sürecinin bir sonraki veson aşaması olan hâci ve kemâli ihtiyaçlarını karşılamakiçin çabaladıkları safhadır. Bu merhaledetoplum, bedavetle başlayan sürecin en başındanberi varoluş gayesi olan mülkü, her safhasını kemâleerdirerek gerçekleştirir.Burada İbn Haldun’un ihtiyaç sınıflamasını da zikretmekbedavetin ve hadaretin uğraşlarını ve ortayaçıkaracakları ürünlerini tanıyabilmek bakımındanfaide celb eder. İbn Haldun’a göre insanın üç çeşitihtiyacı vardır: Zaruri, hâci ve kemâli ihtiyaçlar. Zaruriihtiyaçlar hayatta kalabilmek için elzem olanbeslenme ve güvenlikle ilgilidir. Hâci ihtiyaç, zaruretarz etmeyen ama varlığı insanı rahatlatacakolan, gelecekteki zaruri ihtiyaçlarını karşılayacakolan unsurlardır. Kemâli ihtiyaç ise gelecekteki ihtiyaçlarınıda karşılamış insanların fikir, estetik gibikaygıları karşılamaya yönelik ihtiyaçlardır. 14Toplumun iç gelişimi bedavet halinden hadaret hâlinedoğrudur ve bu kaçınılmazdır. 15 Bu, toplumuinsana benzeten İbn Haldun’un zihin dünyası dagöz önünde bulundurulursa, insanın tatminsizliğiile de örtüşmektedir. Fert olarak insan da beslenmeve güvenlik ihtiyacını karşıladığı zaman tali ihtiyaçlarınıgaye edinmektedir. Bu insan ferdinin eğilimlerinibünyesinde barındıran toplumun ileri safhasıolan hadari toplum da tıpkı insan gibi temel ihti-73