Sayi9kasimaralik

Kasım-Aralık 2012 Yıl : 2 Sayı : 9
AKADEMİK
Anket Araştırmalarında
Uygulanan Etik Kuralları
1. GİRİŞ
Anket araştırmaları terimi, sosyal araştırmalarda
soru kağıdı ile bilgi toplama anlamında yaygın olarak
kullanılmaktadır. Burada soru kağıdı ya da anket,
bilgi toplama gereci olarak tanımlanmaktadır. Sosyal
araştırmalarda anket uygulaması, bir görüşmeci
aracılığı ile yapılabildiği gibi cevaplayıcı tarafından da
kendi başına yapılabilir. Bu iki ayrı uygulama düzeninin
getirdiği farklı etik kurallar bulunmaktadır. Etik
kelimesinin kökeni ise Yunancadan gelmekte ve uygulamada
güncel olarak meslek dürüstlüğü karşılığı
şeklinde yaygın olarak kullanılmaktadır.
Bu makalede, dünyada sosyal araştırmalarda yaygın
olarak kullanılan temel etik kuralları incelenecektir.
Bu kapsamda, üniversiteler, resmi istatistik kuruluşları,
özel araştırma şirketleri ve diğer araştırmacılarla
ilgili etik kural ve uygulamaları değerlendirilmiştir.
Uluslararası normlar çerçevesinde, araştırmacının,
yaptıranın ve katılanın sorumlulukları ile ilgili ilkeler
incelenmiştir. En yaygın olarak bilinen ve kullanılan
Prof. Dr. H. Öztaş Ayhan
Orta Doğu Teknik Üniversitesi
İstatistik Bölümü
katılımın gönüllülüğü, cevaplayıcının zarar görmemesi
cevaplayıcının bilinmezliği ve gizliliği ile ilgili kurallar
değerlendirilmiştir.
Her alanda olduğu gibi, araştırmalarda da uyulması
gereken bazı etik kuralları mevcuttur. Araştırmalarda
genelde uyulması gereken etik kuralları doğal olarak
anket araştırmalarında da geçerli olmaktadır. Anket
araştırmalarında uygulanan etik kuralları veri toplama,
veri derleme ve araştırma bulgularının sunum
aşamalarına yönelik olarak detaylı önerileri içermektedir.
Dünyada bu kurallar, konu ile ilgili kurumlar
tarafından büyük çabalar sonucu geliştirilmiş olup
veri ve istatistiklerin kalitesini arttırmaya ve yayınlamaya
yönelik olarak hızlı bir değişim göstermektedir
(Ayhan 1999).
Araştırma yapan kurumların nitelikleri ve kurumsal
sorumlulukları da bu genel kurallara bazı eklemeler
yapılması gereğini ortaya koymuştur. Örneğin, bir
ülkede ulusal düzeyde resmi istatistiklerden sorumlu
olan bir kurumun bilgi toplama ve yayma sorumluluğu,
bir üniversite, bir özet şirket ya da kişinin
durumundan farklı olacaktır. Birçok ülkenin yasasında,
toplum bireylerinin “bilgi edinme özgürlüğü” ve
kişisel düzeyde ise ”kişisel bilgilerin gizliliği” ilkeleri
güvence altına alınmıştır. Kurumsal sorumluluk ilkesi
çerçevesinde, kurumların bu iki temel ilkenin dengelenmesi
doğrultusunda etik kuralları benimsemeleri,
bu kuralları açıklamaları ve uygulamaları beklenir.
Şüphesiz bu kurallar, uluslararası normları belirleyen
kuruluşların (örneğin ECE 1992) önerileri çerçevesinde
kurumlarca detaylandırılmıştır. Diğer taraftan,
anket araştırması yapan diğer kurumlar ise kendi
sorumluluk alanı içerisine giren konularda yine bazı
etik kurallarını belirleme ya da belirlenmiş olan bazı
kuralları benimseyerek uygulama sorumluluğunu taşımaktadır.
2. ARAŞTIRMALARDA ETİK
YAKLAŞIMLAR
Araştırmaların yapıldığı birçok ülkede, konu ile ilgili
yasalarla, uluslararası kuruluşların önerdiği ve onayladığı
etik kuralları arasındaki ilişkinin halen istenilen
düzeye ulaşmadığı görülmektedir (Ayhan 1999).
Avrupa Kamuoyu ve Pazarlama Araştırmacıları
Derneği’nin (ESOMAR 1993) anket araştırmalarıyla
ilgili önerileri ise, belirli bir konuda yapılan yerel yasaların
ESOMAR önerilerinden daha öncelikli olduğu
doğrultusundadır. Diğer bir ifade ile, yerel yasaların
uygulanması sonucu, araştırma sonuçlarının cevaplanma
güvenilirliğinin azalması konusunda yapılabilecek
fazla bir şeyin olmadığı ifade edilmektedir
(Ayhan 1999, 2003).
ESOMAR’ın (1993 ve 2012) araştırmalarla ilgili önerilerinde,
belirli bir konuda yapılan yerel yasaların ESO-
MAR önerilerinden daha öncelikli olduğu şeklindedir.
Bu kapsam içerisine giren ankete dayanan sosyal ve
kamuoyu araştırmaları ile ilgili etik kurallarını 4 ana
başlık altında özetlemek mümkündür (Ayhan 1995,
WAPOR 1983, 2012). Bu kurallar, araştırma yapan
kurumların, kendi sorumlulukları, araştırmayı yaptıran,
katkıda bulunan ve yayınlanması konusundaki
genel ilkeleri kapsamaktadır.
A. Araştırmacının Sorumlulukları
1. Araştırmalar objektif olarak, mevcut kaynak ve
tekniklerle en doğru şekilde yapılmalıdır.
2. Araştırmacı çalışmalarını yaparken araştırma
yaptıranın isteklerine uymak zorundadır.
3. Araştırmacı rapor ettiği her konuda gerçek veri-
lere, gözlemlere ya da kendi yorumuna göre mi
rapor ettiğinin ayrımını yapmalıdır.
4. Tek bir araştırmadan elde edilen veriler, aynı
konudaki araştırmayı talep eden farklı kişi ya
da kurumlar için toplanıyorsa, ya da elde edilen
veriler farklı kişilere verilecekse, bu durum tüm
taraflara ayrı ayrı iletilmelidir.
5. Araştırmanın veri toplama sürecinde, araştırmanın
kimin için yapıldığı konusundaki bilgiler,
araştırmayı yaptıran taraf istenmez ise, saklı
tutulacaktır.
6. Araştırmanın yapılması için, araştırmayı yaptıran
tarafından sunulan tüm bilgi ve belgeler
gizli kalmalıdır.
7. Araştırma sonucu elde edilen bulgular, araştırmayı
yaptıranın önceden verilmiş onayı olmaksızın,
araştırmacı tarafından açıklanamaz.
8. Araştırmanın verileri, araştırmacı ya da araştırmayı
yaptıran tarafından, aralarında yapılan
sözleşme kapsamı dışındakilere verilemez ya
da satılamaz.
9. Araştırmanın tüm elektronik veri ve
Cd’leri,araştırma dokümanları ve alan çalışmasında
kullanılan materyal araştırmacının malıdır.
10. Araştırma sonuçlarının, yararlanmak isteyenler
için bilinen arşivlerde kısıtlı bir kullanıma açılması
gereklidir.
11. Araştırma sonuçlarının araştırmayı yaptırana
rapor olarak sunulmasından sonra, araştırmayı
yaptıran eğer isterse, anketten elde edilen
verilerin bir kopyasını maliyeti karşılığında alabilir.
Bu veriler verilmeden önce, cevaplayanın
kimliğinin saklı tutulması için gereken işlemler
yapılmalıdır.
12. Araştırma kuruluşları, araştırma yaptırma talebi
ile gelen kurum ya da kişilere, kendi araştırma
deneyimi, kapasitesi ve kuruluşu ile ilgili bilgileri
doğru olarak vermek zorundadır.
18 19