02.12.2012 Views

Sayi9kasimaralik

Sayi9kasimaralik

Sayi9kasimaralik

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

Kasım-Aralık 2012 Yıl : 2 Sayı : 9<br />

Bu olasılıklar her bir örneklem birimi için aynı ya da<br />

farklı olabilirler. Homojen kitlelerde birimlere eşit<br />

çekilme olasılığı vermek yerinde olacaktır. Ancak birimler<br />

homojen değilse birimlere farklı olasılıklar verilerek<br />

seçim yapılmalıdır. Birimler yerine konularak<br />

ya da konulmaksızın seçilebilir. Olasılıkların bilinmesi<br />

mümkün her bir örneklemin oluşturulma olasılıklarının<br />

da bilinmesi anlamına geleceğinden, tahmin ediciye<br />

ilişkin örnekleme dağılımı elde edilebilir. Örnekleme<br />

dağılımının değişim ölçüsü, bir diğer deyişle,<br />

varyans yardımıyla parametrenin standart hatası ve<br />

içinde bulunduğu sınırlar tahmin edilir. İşte olasılıksal<br />

örneklemin yararı bu varyansın, standart hatanın ve<br />

sınırların elde edilebilmesindedir.<br />

2. Olasılıksal Olmayan Örnekleme<br />

Örneklem birimlerinin gelişigüzel olasılıklarla seçildiği<br />

örnekleme yöntemine olasılıksal olmayan örnekleme<br />

adı verilir. Bu yöntemde örneklem birimlerinin her<br />

birinin bir seçim olasılığı söz konusu olmadığından<br />

varyans hesaplanamaz. Yani tahminlerin örnekleme<br />

hataları ile ilgili objektif bir ölçü verilemez. Böylece,<br />

parametrenin içinde bulunduğu sınırlar tahmin edilemez.<br />

Bu nedenle, olasılıksal örneklemeye göre<br />

tercih edilmeyen bir yöntemdir. Tahminlerin duyarlılıkları<br />

ancak subjektif olarak yorumlanabilir. Bilimsel<br />

araştırmalarda bu örnekleme yöntemine başvurulmamaktadır.<br />

Bazı durumlarda röportaj niteliğinde bu<br />

yöntemin kullanılmasına ihtiyaç duyulabilir. Bu yöntemde<br />

örnekleme için bir çerçeve hazırlanması gerekli<br />

değildir. Bazı kitlelerde de çerçeve oluşturmak<br />

mümkün olmayabilir. Başka bir amaç için önceden<br />

hazırlanmış bir çerçevenin bulunmaması durumunda<br />

yeni bir çerçevenin hazırlanması çok büyük para<br />

ve emeği gerektirebilir. Bu durumda gereksinimleri<br />

karşılayabilecek olasılıksal olmayan bir örneklemenin<br />

kullanılıp kullanılmayacağına karar verilmesi gerekir.<br />

Örneklem Birimlerinin İçerdikleri Birim<br />

Sayısına Göre Sınıflandırma<br />

1. Element Örneklemesi<br />

Örneklem birimlerinin bir tek kitle biriminden oluştuğu<br />

örnekleme yöntemlerine element örneklemesi<br />

adı verilir. Burada kitle birimi ile örneklem birimi aynı<br />

AKADEMİK<br />

tanımı taşımaktadır. Örneğin Ankara ili Keçiören ilçesinde<br />

Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı’na<br />

başvuran yardıma muhtaç kişiler ile ilgili bir araştırmada<br />

kitle birimi ve örneklem birimi yoksul vatandaşlar<br />

olarak tanımlanabilir. Herhangi bir olasılıksal<br />

örnekleme ile birimlerin çekildiği bu yöntem aynı<br />

zamanda bir element örneklemesi olacaktır.<br />

2. Küme Örneklemesi<br />

Örneklem birimlerinin birden çok kitle biriminden<br />

oluştuğu örnekleme yöntemine küme örneklemesi,<br />

örneklem birimlerine de kümeler adı verilir. Tanıma<br />

göre örneklem birimleri (kümeler) eşit ya da farklı<br />

sayıda kitle birimi içerirler. Örnekleme çekilecek kümeler<br />

belirlendikten sonra kümenin tümü örnekleme<br />

alınır. Bu nedenle, olabildiğince, küme içi değişim<br />

büyük kalacak şekilde kümeleri oluşturmak gerekir.<br />

Böylece farklı birimler örnekleme girerek örneklemin<br />

kitleyi simgeleyebilme niteliği artırılır. Ancak küme<br />

içi değişimi büyük kılmak oldukça zordur. Belli bir<br />

bölgede yaşayanlarla ilgili bir araştırmada kümeler,<br />

sokaklar, bloklar, apartmanlar, haneler vb. olabilir.<br />

Örneklem Birimlerinin Örnekleme Alınma<br />

Aşamasına Göre Sınıflandırma<br />

Örneklem birimleri bazı araştırmalarda bir aşamada<br />

(adımda) örnekleme çekilir. Bu yönteme tek aşamalı<br />

örnekleme adı verilir. Eğer örneklem birimleri birden<br />

çok aşamada örnekleme çekiliyor ise, aşama sayısına<br />

göre iki aşamalı, üç aşamalı, ... adlarını alır. Bu<br />

yönteme genel olarak çok aşamalı örnekleme adı<br />

verilir. Bazı araştırmalarda, birinci aşamada alınan<br />

örneklem birimlerinin içerdikleri kitle birimleri birbirine<br />

benzer özellik gösterirler. Bu durumda örneklem<br />

biriminin tümünü incelemek yerine bundan yine bir<br />

örneklem seçmek para, zaman ve emek yönünden<br />

tasarruf sağlayacağı gibi sonuçta örneklemin kitleyi<br />

simgeleme niteliğini etkilemez. Örneğin, bir ilde bulunan<br />

köylerle ilgili yapılacak bir araştırmada birinci<br />

aşamada köyler seçilebilir. Seçilen köyler hemen<br />

hemen homojen olup benzer özellikleri taşıdığından<br />

ikinci aşamada seçilmiş olan köylerden de haneler<br />

örnekleme seçilir. İşte böyle bir örnekleme yöntemine<br />

iki aşamalı örnekleme adı verilir. Bir diğer örnek,<br />

kamuoyu araştırmalarında bir ilde bulunan mahalleler<br />

birinci aşamada, sokaklar ikinci aşamada, apartmanlar<br />

üçüncü aşamada seçilebilir.<br />

Basit Rastgele Örnekleme<br />

Her bir örneklem birimine eşit seçilme olasılığı vererek<br />

(seçilen birim yerine konularak ya da konulmaksızın)<br />

seçilen birimlerin örnekleme alındığı yönteme<br />

basit rastgele örnekleme adı verilir. Burada herbir<br />

örneklem birimine eşit seçilme olasılığı verilmesinin<br />

anlamı örneklem uzayından her bir örneklemin eşit<br />

olasılıkla seçilmesi anlamına gelir. Birbirine benzeyen<br />

birimlerden oluşan (homojen) kitlelerde uygulanır.<br />

Örneğin Milli Piyango İdaresi’nin bilet numaralarını<br />

çekimi eşit olasılıkla ve yerine konularak bir seçimdir.<br />

Sayısal Loto, Şans topu gibi çekimlerde ise eşit olasılık<br />

ve yerine konulmaksızın seçim yapılmaktadır.<br />

Tabakalı Örnekleme<br />

Örneklem birimlerinin herhangi bir ölçüsüne ilişkin birimden<br />

birime değişim büyük ise (heterojen ise), bu<br />

durumda kitle, değişkenliği daha küçük (homojen)<br />

alt gruplara ayrılabilir. Böylece, kitle varyansı büyük<br />

iken, alt grupların varyansı daha küçük olacaktır. Bu<br />

ise, duyarlılıkta önemli bir kazanç sağlar. İşte, kitle<br />

her bir kitle birimi bir ve yalnız bir tabakaya ait olacak<br />

ve hiçbir kitle birimi açıkta kalmayacak; tabaka içi<br />

değişim olabildiğince küçük, tabakalar arası değişim<br />

oldukça büyük kalacak şekilde alt gruplara bölünüp<br />

örneklemin her bir tabakadan ayrı ayrı ve birbirinden<br />

bağımsız olarak çekildiği örnekleme yöntemine tabakalı<br />

örnekleme adı verilir. Tanımdan anlaşılacağı gibi,<br />

her bir tabaka bir kitle olarak düşünülebilir. Bu nedenle<br />

her bir tabakaya uygun farklı örnekleme yöntemleri<br />

uygulanabilir. Her bir tabakaya basit rastgele<br />

örnekleme yönteminin uygulandığı tabakalı örneklemeye<br />

tabakalı rastgele örnekleme adı verilmektedir.<br />

Sistematik Örnekleme<br />

Kitle birimlerinin varolan bir bilgiye göre sıralanabildiği<br />

varsayılsın. İlk k birimden herhangi birinin başlangıç<br />

noktası olarak alındığı ve bundan sonra gelen her<br />

k ıncı birimin örnekleme seçildiği yönteme sistematik<br />

örnekleme adı verilir. Sistematik örneklem çekimi<br />

son derece kolay ve kısa zamanda gerçekleştiğinden<br />

ve kitle üzerinde dengeli dağıldığından araştırmalarda<br />

tercih edilebilir.<br />

Kartopu Örneklemesi<br />

Kartopu örneklemesi, özellikle bir çerçevenin mevcut<br />

olmaması ya da oluşturulmasının olanaksız olduğu<br />

durumlarda kullanılan bir örnekleme yöntemidir. Bu<br />

yöntemde, örnekleme süreci, tanımlanan kitlede yeralan<br />

bir birimin, genellikle rastgele olarak seçilmesiyle<br />

başlar. Belirlenen bu birim örneklemeye giren<br />

birinci birimdir. Bu birimle aynı kitle tanımında yer<br />

alan bilinen (tanınan) diğer bir birimin olup olmadığı<br />

araştırılır. Eğer böyle bir birim varsa, bu birime ulaşılır.<br />

Böylece örneklemde yer alacak olan ikinci birim<br />

belirlenmiş olur. Bu süreç keyfi olarak belirlenen n<br />

birimli örneklem oluşturuluncaya kadar sürdürülür.<br />

İşte bu yönteme kartopu örneklemesi adı verilir.<br />

Daha çok, seyrek rastlanan birimler için uygulanır.<br />

Örneğin engelli bireyi olan ailelerin seçimi gibi... Bu<br />

yöntemde varyans hesaplanamaz.<br />

Yakala Tekrar Yakala Örneklemesi<br />

Yakala-tekrar yakala (capture recapture) yönteminin<br />

kullanılabilmesi bazı temel varsayımlara bağlıdır.<br />

Örneklem seçiminin gerçekleştirilebilmesi ya da bu<br />

yöntemle elde edilen bilgilerin kullanılabilmesi için<br />

kitlenin coğrafik ve demografik özellikler yönünden<br />

bilinmesi, kitledeki her birimin işaretli olsun ya da<br />

olmasın, her çekimde eşit yakalanma şansına sahip<br />

olması, işaretlerin kalıcı olması ve örneklemlerin<br />

birbirinden bağımsız olması gerekir. Bu örnekleme<br />

yönteminde, kitleden k büyüklüğünde bir örneklem<br />

çekilir. Bu örneklem birimleri işaretlenir. Daha sonra<br />

yine k büyüklüklü başka bir örneklem seçilir. Bu örneklemde<br />

işaretli ve işaretsiz birimlerin sayıları kaydedilir.<br />

İşaretsiz birimler işaretlenerek tüm birimler<br />

kitleye tekrar dahil edilir. Bu işlem k kez tekrarlanır.<br />

Bu işaretleme işlemi kitle içerisindeki işaretli birimlerin<br />

sayısında artış oluşturur ve birimler işaretli ve<br />

işaretsiz olmak üzere kitle içerisinde iki türe ayrılır.<br />

Böylece n birimlik bir örneklemde, r tane işaretli ve<br />

n-r tane işaretsiz birimin bulunması olasılığı, n çok<br />

büyük r çok küçük olduğunda binom olasılık fonksiyonu<br />

yerine poisson olasılık fonksiyonu ile bulunabilir<br />

(Çıngı,H.,Örnekleme Kuramı, 2009).<br />

42 43

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!