Sayi9kasimaralik

Kasım-Aralık 2012 Yıl : 2 Sayı : 9
Veri analizi aşamasında, cevaplayıcının kimliğini açık
edebilecek düzeyde analiz yapılmamalıdır (Ayhan
1991, 1995, 1999, 2003; DOC 1978; Duncan, Jabine
and de Wolf 1993; Willenborg ve de Waal 1996,
2001). Araştırma verilerinin toplanması ve yayınlanması
sırasında bireysel ya da kurumsal bilgilerin
birim düzeyinde gizli tutulacağı konusunda uluslararası
etik kurallarınca ve ülkelerin resmi istatistikle ilgili
yasalarınca güvence altına alınmıştır (ECE 1992).
Birçok kurumun, verilerin gizliliği konusunda cevaplayıcıyı
önceden bilgilendirme yolunu tercih etmeleri
de önemli bir etik kuralıdır.
C. Cevaplayıcının Bilinmezliği ve Gizliliği
Cevaplayıcının bilinmezliği ve gizliliği de önemli bir
etik kuralıdır. Bu kuralın ilgili kurum tarafından ciddi
bir şekilde uygulandığının toplum tarafından bilinmesi
o kuruma olan saygınlığı arttırırken, aynı zamanda
da verilen cevapların kalitesinin artmasınıda sağlayacaktır.
1. Cevaplayıcının bilinmezliği
Eğer araştırmacı veri girişi ve analiz aşamasında,
verilen cevaba dayanarak, cevaplayıcının kimliğini
belirleyemez ise bu durum cevaplayıcının bilinmezliği
olarak değerlendirilir. Bilgilerin yüz yüze görüşme
ile toplandığı anket uygulamalarında, cevaplayıcının
kimliği görüşmeci tarafından bilinmektedir. Ancak
bunun araştırmacı tarafından bilinmesi mümkün olmamalıdır.
Bu durumda veri girişi sırasında bu kimliğin
eşdeğeri olan belirli bir sayısal kodun verilmesi
gerekmekte ve veri analizi aşamasında ise bu bireye
ait bilgilerin kimlikleri ile bağdaştırılmasının engellenmesi
önemli bir etik kuralıdır. Posta yolu ile anket
uygulamasında ise, anket ya da iade zarfı üzerine yazılacak
tanıtım numarası yolu ile toplanan anketlerin
kimlikleri belirlenebilmektedir.
2. Cevaplayıcının gizliliği
Araştırmacının, cevaplayıcıları belirleme olanağı var
iken, bunları açıklamamaya söz vermesi esası gizlilik
olarak değerlendirilir. Bunun için soru kağıdındaki
isim ve adresler, tanıtım numaraları haline getirilmelidir.
Bu anahtar bilgiler sadece kayıp olan bilgilerin
AKADEMİK
takibinde kullanılmalı ve kesinlikle analiz yapan tarafından
bilinmemelidir (Babbie 1973).
3. Dolaylı tanınma
Gerçek bilinmezlik (anonymity) bir araştırmada bile
bazen cevaplayıcının kimliği tanınabilmektedir. Özellikle
bazı açık uçlu sorularda bu durum mümkün olabilmektedir.
Cevaplayıcının bazı özellikleri, örneğin
mesleği ya da bir yakınının mesleği belirtilirse durum
anlaşılabilir. Toplanan veri ve istatistiklerin yayınlanmasında
bazı etik kuralları mevcuttur. Dolaylı tanınmanın
yayın yolu ile engellenmesi için birçok yöntem
geliştirilmiştir (Ayhan 1991, DOC 1978, ISI 1985,
SPO 1994, Willenborg ve de Wall 1996, 2001). Ülkeler
ve kurumlar arasında bazı farklılıklar görülmekle
birlikte, en yaygın yöntem, tablo gözlerindeki gözlem
sayısını belirli bir sayının altına düşürmeme yaklaşımıdır.
4. Saklanan tanınma
Cevaplayıcının bilinmezliği esas olduğu halde, bu
durum uygulamada nadiren gerçekleşmektedir.
Eğer araştırmada, cevaplayıcının bilinmezliği yerine
cevaplayıcının gizliliği ilkesi uygulanacak ise, bu
durumun cevaplayacak kişilere cevaplamadan önce
bildirilmessi gerekir.
4. ARAŞTIRMA VERİLERİNİN
KULLANIMI
Araştırma verilerinin kullanımı ile ilgili olarak bazı yasal
ve etik kurallar da belirlenmiştir. Bu kurallar çerçevesinde
ikinci ve üçüncü şahıslarla ilgili düzenlemeler
yapılmalı ve bazı özel durumlar için araştırma
öncesinde karşılıklı sözleşmeler yapılmalıdır (AAPOR
1998, Ayhan 1995 ve WAPOR 1983). Araştırma
sonuçlarının toplam frekans ya da ham veri olarak
kullanıcının hizmetine sunulması konusunda da bazı
yasal düzenlemeler mevcuttur.
5. SONUÇ
Dünyada sosyal araştırmalarda uygulanan etik kuralları
ile ilgili çalışmalar, bu alanlarda çalışan üst kuruluşlar
tarafından gerçekleştirilmiştir. Bilimsel temel-
lere dayanan bu önerilerin ilgili ülke ve kurumlarınca,
kendi yasal düzenlemeleri çerçevesinde gözden
geçirilip gerekli uyarlamaların yapılması artık uluslar
arası bir uygulama olmuştur. Belirlenen bu yasal
etik kurallar artık bu alanda çalışan araştırmacıların
hiçbir taviz vermeden uygulaması beklenen kurallar
olmalıdır.
22 23
KAYNAKLAR
AAPOR (1998), Code of Professional Ethics and Practices. American Association
for Public Opinion Research. 2 pp. http://www.aapor.org/ethics/principl.shtml.
Ayhan, H.Ö. (1991), Disclosure Avoidance and Risk for Census and Survey Micro
Data: A Note on Current Research. Working Paper, State Institute of Statistics,
Ankara. 5 pp.
Ayhan, H.Ö. (1995), Kamuoyu Araştırmaları ve Etik Kuralları. İstatistik Mezunları
Derneği Bülteni 8, 13 – 14.
Ayhan, H.Ö. (1999), Sosyal Araştırmalarda Etik Sorunları. Hemşirelik Araştırma
Dergisi 1, 29 – 35 .
Ayhan, H.Ö. (2003), Türkiye Nüfus Araştırmalarında Veri Toplama ve Yayın Aşamalarındaki
Yasal ve Etik Sorunlar. III. Ulusal Nüfusbilim Konferansı Tebliğleri,
Ankara. p. 1197 – 1206.
Babbie, E.R. (1973), Survey Research Methods. Wadsworth Publishing Company
Inc. Belmont, California.
CSR (1997), Research Ethics. Center for Survey Research, Indiana University, USA
, 2 pp.
DOC (1978), Report on Statistical Disclosure and Disclosure Avoidance Techniques.
Statistical Policy Working Paper # 2. Office of Federal Statistical Policy and
Standards. U.S. Department of Commerce, 69 pp.
Duncan, G.T., T.B. Jabine and V.A. de Wolf (Eds.) (1993), Private Lives and Public
Policies: Confidentiality and Accessibility of Government Statistics. National Academy
Press, Washington, D.C., USA. 23 pp.
ECE (1992), Fundamental Principles of Official Statistics in the Region of the Economic
Commission for Europe, ECE Resolution, United Nations Economic Commission
for Europe, Geneva. 2 pp.
ESOMAR (1993), ESOMAR Guide to Opinion Polls. European Society for Opinion
and Marketing Research, Amsterdam, NL. 24 pp.
ICC/ESOMAR (2012), International Code on Market and Social Research. ESO-
MAR, 8 pp.
ISI (1985), Declaration on Professional Ethics. International Statistical Institute,
The Hague, NL. 17 pp.
SPO (1994), Report on Statistical Disclosure Limitation Methodology. Statistical
Policy Working Paper # 22, Office of Management and Budget, Washington,
D.C., USA. 131 pp.
SRC (1976), Interviewer’s Manual (revised edition). Survey Research Center, The
University of Michigan, Ann Arbor, USA, 143 pp.
WAPOR (2012), WAPOR Code of Ethics. http://wapor.unl.edu/wapor-code-ofethics/
, 3 pp.
Willenborg, L. and T. de Wall (1996), Statistical Disclosure Control in Practice.
Springer – Verlag, Lecture Notes in Statistics No. 111, New York.
Willenborg, L. and T. de Wall (2001), Elements of Statistical Disclosure Control.
Springer – Verlag, Lecture Notes in Statistics No. 155, New York.