4- kurs «Instrumenttaniw» pa`ninen LEKTSIYALAR TOPLAMI

2. Ortasha quramdag`i orkestr 70 adamg`a shekem.3. U`lken orkestr 90 adamg`a shekem quramda boliwi talapqa muwapiq boladi.Orkestrde qatnasiwshi sazendelerdin` sanina qaray kishi, ortasha, u`lken orkestr dep ataladi.Xaliq sazlari orkestrinde ha`r bir xaliqtin` milliy saz a`spablari tiykarg`i orindi iyeleydi.Xaliq sazlari orkestrilerine kerekli dep tabilsa basqa milletlerdin` muzika a`spablaridapaydalaniladi. Ko`binese milliy xaliq sazlari orkestrlerine kerekli seslerdi aliw ushin,namalardin` jaqsi ha`m suliw esitiliwi ushin, simfoniyaliq orekstrde qollanilatug`in saza`spablarinan- fleyta, pikkalo, litavra, tarel`ka, triugol`nik t.b. a`spablar menen qosa bayanakkardeon,gaboy-klarnet uqsag`an muzika a`spablar ko`birek qollanilip kiyatir. Bul muzikaa`spablari orkestrdin` ha`r ta`repleme jag`imli da, ku`shli ha`m toliq shig`iwinda sheshiwshia`hmiyetke iye.Xaliq sazlari orkestrinde kishi nay, nay, surnay, karnay,(surnay, kishinaydin` ornina gaboy, klarnet, bayan a`spablarinda qollanadi), chang prima, rubab prima,qashqar rubabi, avgan rubabi, duwtar al`t, duwtar bas, duwtar kontrabas, urip shertiletug`ina`spablardan doira, litavra h.t.b., girjek, girjek al`t, qobiz bas, qobiz kontrabas- uqsag`ana`spablar ken`nen qollaniladi.Uplep shertetug`in a`sbaplar topari1. U`plep shertiletug`in muzika a`spablarinan- kishi-nay, nay, surnay, qoshnaya`spablari jatadi. Surnay, qoshnay a`spablarinin` ornina gaboy, klarnet a`spablarinan dapaydalanadi.kiredi.Sonday-aq, u`plep shertetug`in muzika a`spablarinin` qatarina balaman, karnaylardaSolardan nay ha`m surnay saz a`spablari bir qansha jetilistirip, qayta islenip (yag`niyrekonstruktsiya islenip) olardin` tiykarinda kishi nay (pikkolo) joqari ba`lent dawisqa, seskeiye saz a`spabi islep shig`ildi. Nay a`spabinin` nag`iz o`zi, biraq ko`lemi biraz kishi ba`lentseslerdi aliwda ju`da kerekli a`sbap. U`plep shertiletug`in saz a`spablarinin` birdey sazlaniwi,applikaturasi ha`m texnikaliq jaqtan atqariw mu`mkinshiligi ken`eytilip islendi. Biraq tolig`imenen ko`p o`zgeriske ushiramay rekonstruktsiya islendi.U`plep shertiletug`in muzika a`spablarinin` (toparinin`) dawis diapozoni 1-(birinshi)oktava «do» notasinan 4-(to`rtinshi) oktavanin` «sol`, lya» notalarina deyin jetkerildi.Texnikaliq jaqtan atqiriliw mu`mkinshiligi basimlari kishi nay (pikkolo) ha`m nay a`spablaribolip tabiladi. Al, qoshnay, surnay, balaman, karnay a`spablari-nay, kishi nay a`spablarinaqarag`anda texnikaliq jaqtan atqariw mu`mkinshilikleri biraz to`men turadi.Ha`r bir saz a`spabi dawisi, sesti jag`inan o`zine say tembri bolip, jumsaq, na`zik,ku`shinde, ba`lentte ha`m en pa`s dawislarg`a da iye.Urma tarli a`spablar topari.