lektsiya teksti
lektsiya teksti
lektsiya teksti
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
O`ZBEKSTAN RESPUBLIKASI XALIQ BILIMLENDIRIW WA`ZIRLIGI<br />
A`JINIYaZ ATINDAG`I NO`KIS MA`MLEKETLIK PEDAGOGIKALIQ INSTITUTI<br />
Pedagogika fakul`teti<br />
Mektepke shekemgi ta`lim kafedrasi<br />
Pedagogikanı oqıtıw metodikası<br />
pa`ninen<br />
<strong>lektsiya</strong> <strong>teksti</strong><br />
No`kis 2012
T E M A : PEDAGOGIKANI OQITIWDIN` METODIKASI PA`NININ`<br />
WAZIYPALARI .<br />
J O B A S I :<br />
1. Pedagogikani okitiu metodikasi pani xakkinda tusinik.<br />
2. Pedagogikani okitiu metodikasi pani maksetleri .<br />
3. Pedagogikani okitiu metodikasi paninin uaziypalari .<br />
T A Ya N I Sh T U S I N I K L E R :<br />
Pedagogika, okitiu, pen, metodika, pedagogikalik texnikum, peduchilishe, pedinstitut,<br />
talim , sabak, milliy ideologiya, gerezsizlik, milliy tarbiya .<br />
Ozbekstan Respublikasi ozinin milliy gerezsizligi algannan son elimizdegi talim-tarbiya<br />
orinlarina itibar kusheytildi.<br />
Talim xem tarbiya sistemasinda tupkilikli ozgerisler boldi. Okiu orinlarinda bilim alip<br />
atirgan jaslardin biliminin sapasina itibarlar karatilmakta. Esirese jokari okiu orinlarinda<br />
tayarlanatugin pedagog kaniygelerge ken keuil bolinip atir. Onin bir misali bizin institutimizda<br />
burin jok bolim “ Pedagogika xem psixologiya” bolimi ashildi.<br />
Bul bolimde “ Pedagogikani oqitiw metodikasi” pani tiykargi qanigelik panlerdin biri bolip<br />
esaplanadi. Bul pannin tiykargi waziypasi bolajak jetik pedagogika kanigesin okitiw metodikalari<br />
menen qurallandiriudan ibarat .<br />
Respublikamizda o`tken a`sirdin 40 jillarina kelip oqiw orinlari jumislarin qayta quriw<br />
boyinsha birqansha jumislar alip barildi.<br />
40-jillardin basinda eki turdegi pedagogikalik oqiw orni qa`liplestirildi: Ped.texnikumlar<br />
ha`m ped.institutlar edi.<br />
1. Pedagogikalik texnikumlar baslawish klasslardin mugallimlerin tayarlawga qaratilgan<br />
oqiw orni esaplanadi.<br />
2. Pedagogikalik institutlar joqari oqiw orinlarinin tiykargi tu`ri bolip, onda orta ha`m<br />
joqari klass oqiwshilarin ha`m de basqada orta oqiw orinlarinin mugallimlerinin tayarlawga<br />
qaratilgan oqiw orni boldi.<br />
1947-jili pedagogikalik texnikumlar ped.uchilishe bolip qayta ozgerdi. Pedagogikalik<br />
uchilishe bolip, 90 jildin ortalarina deyin kelip, ha`zirgi waqitta pedagogikaliq kolledjler bolip<br />
ozgertildi ha`m ondagi alip barilatugin talim-tarbiya islerinin mazmuni Ozbekstan Respublikasi<br />
Xalik talimi wazirligi ta`repinen qayta islep shigildi.<br />
Pedagogikalik oqiw orinlarina zaman talabina juwap beriwshi pedagog ka`niygelerin<br />
tayarlau waziypalari juklengen .<br />
Uzaq waqitqa deyin qaniyge tayarlawdin dasturi bolip mugallimlerdi o`z pani<br />
haqqindagi bilimler menen qurallandiriwdan ibarat edi. Bul qatnasti qisqasha bilayinsha atagan:<br />
“Predmetindi bil, al oqitiwdi u`yrenesen`”.<br />
Mugalimlerdi tayarlawdin` tiykargi tayanishi bolip arnawli panler bilimleri menen<br />
qurallandiriwdan ibarat edi. Pa`nler psixo-pedagogikalik tsiklde qisqa ko`lemde uyretildi. Mektep<br />
balalardi okitiudi dauam eter eken, usi sistema boyinsha tayarlangan mugallimler oz uaziypalarin<br />
belsen orinlap keleshekte.<br />
Sonin` menen birge talim beriwdin ko`leminin` ken`eyiwi ha`m a`ste aqirin bilim<br />
beriwde mektep jas awladti oz ishine qamtiwi mugallimlerdi tayarlawdi bir tarepli ekenligin<br />
ko`rsetip berdi. Tajriybeli mektep basshilari, salistirmali tu`rde mugallimlerdin jumislarin u`yrene<br />
otirip, olardin talim-tarbiya islerinin` na`tiyjelerinin` birdey emesligin bilip, tomendegishe<br />
juwmaqqa keldi: Sabaqti pedagog ha`m ozinin qa`niygeligi boyinsha aldingi qatarga qoygan<br />
mugallim gana, ha`mmeni oqita aladi ha`m tarbiyalaydi.<br />
Ta`limnin` usi tareplerin esapqa algan halda mektep basshilari pedagogikaliq oqiw<br />
orinlarina kadrlar tayarlaw ha`m arnawli pa`nlerdi uyreniw boyinsha bir qansha usinislar berip<br />
bardi.
I.A.Karimovtin IX sessiyadagi bayanatinda kadrlardi tayarlawdin milliy bagdarlamasi<br />
dodalanip usi haqqinda qarar qabil etildi.<br />
Ilimiy-izertlew jumislarinin` natiyjelerine qaraganda mugallimlerdin` uqibi, oy pikirleri,<br />
psixologiyasi bilim beriwde a`hmiyetli orin iyeleydi.<br />
Mugallimlerdin psixo-pedagogikalik tayarliginda pedagogika orayliq orindi iyeleydi.<br />
Sebebi pedagogika arqali bilimler basqa pa`nler metodikasina ha`m pedagogikalik praktikasina<br />
o`tedi.<br />
Haqiyqatinda da metodika ilim ha`m oqiw pani sipatinda pandi oqitiw menen ogada<br />
tigiz baylanisqan halda ha`reket etedi.<br />
Ha`r qanday qa`niygelik boyinsha mugallimlerdi ken`nen, teren` tayarliq milliy<br />
tarbiyani a`melge asiriw maqsetinde metodikani pedagogika menen tigiz baylanistirgan jagdayda<br />
gana onin` da`slepki ideyalarin ha`m printsiplerin oqiw pa`ninin ozgesheligin esapqa algan xalda<br />
paydalana alamiz.<br />
Belgili chex pedagogi didaktika paninin` tiykarin saliwshi Yan Amos Kamenskiy: “En`<br />
baslisi qagiydalardi uyreniw emes, al sol qizigiwlardin` payda boliwinin` ilimiy tiykarlarin<br />
uyreniwi kerek” -dep bildirdi.<br />
Usi ilimiy tiykarlardi terip aliw, ha`m de bir qa`lipte qoyiwi pedagogikani oqiw pa`ni<br />
sipatindag`i en` a`hmiyetli bagdarlardin biri bolip tabiladi.<br />
Pedagogikalik bilimlerdin ozgesheligin, otmishtegi xem xezirgi zaman mugallimlerinin<br />
eksperimentleri xem tajiriybeleri tastiyiklap, pedagogikalik bilim basshi sipatinda xizmet etpeydi.<br />
Xezirgi kunde pedagogikani xemme biliui shart bolgan pan dep esaplau kerek, sebebi<br />
insanlar turmisinda xizmeti deuirinde talim-tarbiya isleri menen belgili darejede shugillaniularga<br />
mejbur. (Xesh bolmaganda oz perzentleri tarbiyasi menen shugillanadi ).<br />
Pedagogikalik bilim baska bilimlerge karaganda okitiu sheberlikleri, onin analizi,<br />
bolajak mugallimlerdi talim tarbiya barisina kirgiziu menen birge bekkemlenip baradi.<br />
Tek gana usilay pandi uyreniu gana pedagogikalik bekkemleudi tamiyinleydi xem<br />
bilimdi isenimge, oylandiriuga, ukiplilik arkali bekkemleydi.<br />
Pedagogikalik bilimde yamasa ped.okiu orinlarda izleniushilik tomendegishe bagdarda<br />
alip bariladi .<br />
1. Kurs mazmunin bayitiu, ped bilimlerden tolik paydalaniu, bolajak mugallimlerdin<br />
(talabalar) dikkatin aldingi pikirlerge karatiu. Pedagogikalik kategoriyalardi uyreniu,<br />
metodologiyalik tiykarlarin seulelendire aliu, onin mazmunin bayitiu.<br />
2. Milliy ideologiya tiykarinda pedagogikani ilim sipatinda a`hmiyetliligin studentlerge<br />
korsetiu xem oni insandi shaxs sipatinda keliplestiriude jokari netiyjeler aliuda baskariu.<br />
3. Talabalarga tek gana bilim berip koymastan, olardi talapshanlikka, ukiplilikka uyretiu.<br />
4. Pedagogika kursin onin korsetpe aliu, mugallimlerdi anik bir bskishma-baskish<br />
tayarlauda bagdarlau (baslangish, orta, jokari ).<br />
5. Arnauli kurs, seminar, emeliy sabaklar tiykarinda talim-tarbiyani konkretlestiriu.<br />
6. Talabalardin pedagogikalik bagdarin shaxs sipatinda kaliplestiriu, esirese keniygeli<br />
sistemasina isenimin, kizigiushiligin xem pedagogikalik xizmetke beyimlesiuin, sonin menen<br />
birge oz miynetinin natiyjelerine bolgan juuuapkershilik sezimin oyatiu.<br />
Mektep okiushilarinin xizmeti jaslardi shaxs sipatinda keliplestiriuge karatilgan. Mektep<br />
reformalarin orinlau bul usi tarau boyinsha pedagogikalik kursi emelge asiriu bolip tabiladi .<br />
PEDAGOGIKALIK OKITIU METODIKASI<br />
PREDMETI.<br />
Xezirgi uakitta pedagogikani okitiu metodikasi oz aldina jalgiz sistema koymaydi. Ol<br />
birden keliplespegen. Metodika sistemasinin keliplesiu protsessi pedagogikanin okiu predmeti<br />
sipatinda keliplestiriliui menen juzege keledi. Pedagogikani okitiuda birinshi neubetde tajiriybe<br />
turadi, ol okitiudi bayitadi xem sistemalastiradi. Onin tiykarinda oz aldina printsipler keliplesedi
xem bir kansha soraularga metodikalik usinislar beredi, tajiriybelerdin bayitiliui menen tigiz<br />
baylanista bolip izertleuler alip bariladi.<br />
Izertlew derejesi xem xarakteri, metodologiyaga tiykarlaniui pedagogikanin uliuma<br />
rauajlaniu derejesin aniklaydi.<br />
Pedagogikani okitiu metodikasi- bul teoriya xem tejiriybeler sintezi. Ol pedagogikani<br />
okitiu metodi, mazmunin, formasin, okitiushi xizmetin xem okiushilardi izertleydi. Pedagogikani<br />
okitiu metodikasi oz bagdarin okitiu printsiplerine xem kagiydalarina karatip, onin forma xem<br />
metodlarin keneytip, pedagogikalik okiu orinlarinda okip atirgan talabalardi keniygelikke<br />
tayarlaudin jokari derejesin temiyinlep beredi.<br />
Rauajlaniu dauaminda pedagogikani okitiu metodikasi pedagogikani okitiu<br />
nizamliklarin ashiuga xem tiykarlauga umtiliui xem sonin tiykarinda okitiu protsessin baskariu<br />
jollarin izleydi.<br />
Pedagogikani okitiu metodikasi baska perdmetler siyakli eki bolimnen ibarat boliui<br />
kerek U` Uliuma xem jeke.<br />
Uliuma boliminde pedagogikani okitiudin metodologiyalik xem uliuma teoriyalik<br />
soraularina juuap izleydi. Olar pedagogikalik okiu orinlarinda birdey mazmunga xem birdey<br />
exmiyetke iye.<br />
Pedagogikani okitiu metodikasin sistemalastiriliui ilimiy metodologiya bolip<br />
tabiladi. Teoriyalik bilimler sistemasin, baskarip atirgan printsiplerdin atkariu rolin, ilim izertleu<br />
xem analizleudi metodologiya aniklap beredi.<br />
Pedagogikalik metodologiya oz ishine tomendegilerdi aladi U`<br />
1) Pedagogikalik bilimler funktsiyasi, strukturasi xakkindagi ilim.<br />
2) Baslauish, uliuma ilimiy xem pedagogikalik jagday (teoriya, kontseptsiya, gipoteza ).<br />
3) Pedagogikalik izertleu metodlari xakkindagi ilim.<br />
Pedagogikani okitiu metodikasi pedagogikalik bilimler tarmagi bolip tabiladi xem<br />
pedagogikalik metodologiyasin xem jeke xem uliuma turinde paydalanadi.<br />
Ol pedagogikanin rauajlaniu dauirinde keliplesedi xem ilim sipatinda bayitilip baradi.<br />
Bul pedagogikani okitiu protsessinde tuuri xem duris jollar menen oz predmetin izertleuge<br />
imkaniyatlar jaratip beredi.<br />
Pedagogikalik okitiu metodikasi baska ilimler siyakli barlik jagdaylarda da rauajlaniui<br />
eki baskishtaU` tusindiriushi xem payda etiushi baskishlarda otedi.<br />
Birinshi baskishtaU` metodika barlik dikkatli xem kushin bir bagdarga, okitiu<br />
protsessinin ozgesheligine, printsiplerine tiykarlaniuga, okitiu mazmunina, metodlarga xem<br />
pedagogika boyinda okiu protsessin sholkemlestiriuge karatadi.<br />
Faktlerdin toplaniui xem ogan tiykarlaniui natiyjesinde pedagogikani okitiu<br />
metodikasi oz kushin ilim izertleu nizamliklarina bagdarlaydi.<br />
Izertleuler dauaminda mugallimdin ilimiy metodologiyalik izleniu xem oni tayarlau<br />
ushin bir kansha jana konkret materiallar payda boladi.<br />
Mugallim kaniygeligin uyreniu boyinsha doretiushilik jumislari jumislari deuirinde<br />
studentlerdi izertleushilik xizmetine kirgiziudin onin liniyasi korsetip berilgen. Olar este akirin<br />
mugallimshilikti uyreniu metodlarin ozlestirip pedagogikalik xizmetke terenrek kirip baradi.<br />
3. PEDAGOGIKANI OQITIW METODIKASININ WAZIYPALARI.<br />
Pedagogikani okitiu metodikasi okiu predmeti sipatinda Oliy Mejlis kararlarin xem<br />
mektep reformalarin emelge asiriu sharayatinda kaliplesedi. Sonin ushinda metodikanin<br />
uaziypalari tomendegishe boladi.<br />
1. Shaxsti kaliplestiriudin en basli agimi bul mugallim bolip tabiladi. Mugallimdi<br />
keniygelikke tayarlaudin ozegi- bul pedagogika.
Okitiu mazmunin kayta isleu, pedagogikanin tiykargi izbe iz xem arnauli kurslarin izbeiz<br />
koyiu joli, mugallimlerdi jokari keniyge mamani kilip tayarlau metodikanin en exmiyetli<br />
uaziypalarinin biri.<br />
2. Pedagogikani okitiu metodikasin uaziypalarinin biri bul- talabalarda mektep<br />
okiushilarina ilimge tiykarlap bilimlerdi baskishpa baskish ugip aliuin xem ozlestiriuin<br />
temiyinleydi. Sonin menen birge olardin miynet etiuge uyreniuin xem kaniygelikke bagdarlaniuin<br />
jokari derejege jetistiriude, milliy ideologiyani akliy tarbiyani, edep-ikramlilik, estetikalik,<br />
fizikalik x.t.b. tarbiyani ozlestiriude imkaniyatlar jaratip beredi.<br />
3. Pedagogikani okitiu metodikasi pedagogti okitiudin formalarin, metod xem usillarin<br />
belgilep xem sistemalastirip beredi. Bul belgilep berilgen okitiudin formalari, metodlari, usillari<br />
talabalarga talim-tarbiyalik okiu orinlarinda talim-tarbiya islerin sholkemlestiriude jude ulken<br />
exmiyetke iye.<br />
4. Pedagogikalik okiu orinlari xezirgi uakitita pedagoglardi tayarlauda bir kansha<br />
tajiriybeler topladi. Bul tajiriybelerdin toplaniuinda en exmiyetli xem basli rol` pedagogikaga<br />
tiyisli. Pedagogikalik okitiu metodikasinin en exmiyetli uaziypalarinin biri toplangan tajiriybelerdi<br />
bir kalipte sistemalastiriu xem keleshek mugallimleri bolgan talabalarga usinis etiuden ibarat.<br />
5. Talim-tarbiyalik islerinde janaliklar, ozgerisler bolgan jagdaylarda mugallimlerdin<br />
bilimin jetilistirip bariu, olardin jumislarinin sipatin jokari darejege jetilistiriu, olardi terenirek<br />
uyrenip bariuda pedagogikani okitiu metodikasi exmiyetli uaziypalardi atkaradi.<br />
T E MA : PEDAGOGIKANI OKIW PREDMETI SIPATINDA RAWAJLANIW<br />
TARIYXI.<br />
J o b a s i :<br />
1. Ilim xem okiu predmeti, olardin oz-ara baylanisi xem ozgeshelikleri .<br />
2. Pedagogikanin okiu predmeti sipatinda rauajlnaiuinin tiykargi bakishlari (etaplari ).<br />
3. Pedagogikanin pedagogikalik okiu orinlarinda keliplestiriliui .<br />
4. Sirt eller pedagogika kursin okitiu .<br />
“Ilim” payda bolganli berli xem xar bir dauirdin ilimpazlari ilimge oz oylarin xem<br />
pikirlerin kosip kelmekte. Kopshilik jagdayda ilim adamlari turmisi ushin exmiyetli xem belgisiz<br />
bolgan janalikdi ashiuga shakiradi . Daslep adamlar ilimin jemiyet turmisin xem tabiyat kubilisin<br />
tusindirdi, al keyin ala xer kiyli kubilislardi baskariudin jollari xem usillarin insan iygiligi ushin<br />
islep shigiuda talap etedi .<br />
Ilim xem insanlardin ogan bolgan katnasi xer daim ozgerip baradi. Sebebi ilim sheksiz<br />
bolip, zaman talabina say rauajlanip baradi .<br />
Pedagogikalik ilimnin rauajlaniu protsessine tek gana mugallim xem tarbiyashilar<br />
katnasip koymastan , shanarak tarbiyasi boyinsha jana taririybelderdi payda etiushi ata-analarda oz<br />
uleslerin kosip kiyatir .<br />
Usinday rauajlaniular natiyjesinde xezirgi zaman pedagogikasi oz printsiplerin kayta<br />
tekseriu mumkinshiliklerine iye bolip, olardi jana faktler xem ideyalar menen bayitip baradi<br />
Birak ilim xakkinda tusiniklerge xer kanday insan anik tusiniklerge iye dep aytiu kiyin .<br />
Sebebi “ilim” degen tusinik teren maniske iye . Ol tabiyat, jemiyetshilik xem oylau<br />
xakkindagi bilimler sistemasi tiykarinda aniklanadi .<br />
Ilim tusinigi oz ishine ilimnin barlik tarepleri xem uakitlarin oz ishine kamtiydi.<br />
1. Ilimpazlar bilimleri, ukipliligi, ilimiy derejesi, tajriybesi ilimiy miynetleri t.b.<br />
2. Ilimiy mekemeler, olardin ilimiy kurallari .<br />
3. Ilimiy izertleu jumislarinin metodlari
4. Ilimiy magliumatlar sistemasi bilimler kolemi, ilimiy ondiris natiyjeleri .<br />
5. Ilimiy tusinik xem kategoriyalar .<br />
Ilimnin usliay tusindirilui zamanagoy darejesin xem jagdayin saulelendirip beredi .<br />
Rauajlaniudin baslangish baskishinda ilim oz aldina shekklengen uaziypalardi koydi, ol<br />
adamlarga ozin korshap turgan dun`ya kubilislarin tusinip aliuga jerdem beredi.<br />
Birak ilim barkulla ozinin tusindiriushi xizmetin tabisli orinlay almay kiyatir .<br />
Turmista payda bolgan kopshilik soraular boyinsha anik, jeterli derejede tallaular<br />
jurgize almadi. Sebebi ilim tek gana tabiyat kubilislarin tusindire beriu menen sheklenip<br />
koymastan ozinin sheksizligi menen ayirilip turatugin edi. Ilimde usinislar, ele sheshilmegen<br />
meseleler jude kop bolganligi ilimpazlarp olar ushin juuap tabiuga izleniudi talap etti . Este akirin<br />
bilimler jiynnagi toplanip bir kalipte aniklanip bardi. Ilim jedel turde insaniyat ushin oylaniu,<br />
ondiristin rauajlaniuina olardi turmiska kirgizile basladi. Ondiris en aldi menen tabiygiy ilimnin<br />
rauajlaniuina kizigiushiligi artip xem oni belsene kollap kuuatladi. Xezirgi uakitta kizigiushilik<br />
jemiyetlik panlerge artmakta, misali: pedagogika, psixologiya, sotsiologiya, filosofiya .<br />
Ilimiy-texnikalik ozgerislerdin bir sistemada ken turde kayta isleniui, insan omirinin<br />
tarmaklarin oz ishine alip, byuul ushin bir neshshe min ilimpazdi ilim izertleu boyinsha<br />
shugillaniuga mejbur etti .<br />
Ozinin tabisli rauajlaniui ushin jana ilimpazlar oylarina, olardin doretiushiligine mutej<br />
edi. Ilimdi rauajlandiriu ushin anik tayarliklar kerek bolip, ol bilim jerdeminde emelge asirilatugin<br />
edi. Ilimnin shinina erisiu onin tiykarin uyreniuden baslanadi . Bul ilim tiykarlari okiu panlerine<br />
kirgizilgen bolip, ilim xem okiu pani bir-biri menen tigiz baylaniskan . Bir bul baylanislar jude<br />
kiyin xem kuramali . Ilim oz predmeti xakkindagi bilimlerdi oz ishine aladi .Onin uaziypasi<br />
terenirek xem toligirak oz predmetin biliu , al basli funktsiyasi izertleu. Ilim okitiu boyinsha bir<br />
kansha anik ilimiy isler alip bardi,birak funktsiya en baslisi emes edi. Okiu predmeti ilimnin<br />
barligin oz ishine almay, al onin arnauli tanlap alingan okitiu uaziypalarinin tiykarin, okiushilardin<br />
jasin xem tayarligin esapka algan xalda oz ishine algan . Onin tiykargi funktsiyasi okiu. Predmet<br />
ilim strukturasinin del kopiyasi emes . Okitiu peni boyinsha bilimler menen kurallandiriui gana<br />
predmettin anik strukturasi bola aladi. Ozinin tiykargi okitiu funktsiyasin orinlay otirip, okiu<br />
predmeti anik bir sistemada duziledi . Bir kansha jagdaylarda bul sistemanin duziliui, iliminin<br />
sistemaliligin da oz tesirin tiygizedi .<br />
Mekteplerde xem orta arnauli kesip texnikalik kolledjlerdi okiu predmetleri menen<br />
jokari okiu orinolarinin okiu predmetleri arasinda bir kansha ayirmashiliklar bar .<br />
Jokari okiu orinlarinda okiu predmetleri ilimiy strukturaga jakin boladi. Onda tek gana<br />
ilimde ashilgan janaliklardi gana emes, bilim aliu jollarin izleniu uaktinddagi tabislardi xem<br />
setsizliklerdi oz ishine aladi. Bunnan baska institut xem universitetlerde okiu panlerdi ilimiy<br />
izertleu talabalarga ilimiy izleuinde bir kansha kolayliklar, imkaniyatlar xem ilim xakkinda<br />
bilimlerdi uyreniuge jerdem beredi.<br />
TEMA : “PEDAGOGIKA PA`NIN OQITIW PROTsESSI”<br />
J O B A :<br />
1. Pedagogika panin okitiu protsessindegi uliumaliklari xem ozgeshelikleri<br />
2. Pedagogikalik bilimlerdi ozlestiriu.<br />
3. Pedagogika panin okitiu protsessindegi shinigiu isleri .<br />
4. Oqitiw ha`m qa`niygelik ta`rbiya.<br />
Pedagogika barlik uakittada okitiu protsessin uyrenedi. Pedagogikani okitiu barisinda<br />
sotsiallik, didaktikalik xem uliuma pedagogikalik sipatlamalar ken kollaniladi.<br />
Okitiu protsessine sipatlama beriu mumkin:
Talapshanlik, turakli rauajlaniu, ozgeriuk, jemiyettin kuramalaskan uaziypalari menen<br />
saykes talaplarda emelge asiriu, okiushilardin okiuga tayarlik derejesin jaksilau.<br />
Okitiu protsessinin eki tarepliligi, okiushi xem okitiushi xizmetlerinde jetiliskenlikke<br />
erisiu.<br />
Okitiu protsessinin baskishlarga boliniu mumkinshilikleri xem bir putinligi .<br />
Okiushi ha`m okitiushi xereketlerin suuretleu, mumkinshilikleri, ayriksha bagdar xem<br />
baskishlar boyinsha okitiu barisin tekseriu .<br />
Okitiu protsessin baskariu.<br />
Usi sipatlardin barliginda belgili derejede pedagogikani okitiu protsessine tikkeley tiyisli<br />
boladi. Jetiskenliklerge tayangan xalda , pedagogikani okitiu metodikasi pedagogika paninin xem<br />
onin uaziypalarin uyreniu ozgesheliklerin esapka alip, okiu protsessinde oni sistemalastiriuga<br />
ozinin dikkatin karatadi .<br />
Jemiyetlik xazirgi uakittagi xem jakin keleshektegi koygan uaziypalarin uyrengen xalda<br />
okitiushi pedagogikani uyrene baslaydi.<br />
Okitiu protsessslerinin rauajlaniui xazirgi uakitta “Kadrlar tayarlaudin milliy<br />
bagdarlamasinda” xa’m Ozbekstan Respublikasi Oliy Mejlisi korsetpelerde “Bilimlendiriu<br />
xakkindagi nizamdagi” materiallarda korsetip berilgen.<br />
Bilimlendiriu xakkindagi nizamnin kabil etiliui jemiyetimiz tariyxinda ulken uakiyalardi<br />
biri boldi. Bilimlendiriu taraulari boyinsha pedagogikalik innovatsiyanin (jana ped.tex) negizgi<br />
bagdari tomendegidey taraulardi oz ishine aladi.<br />
1. Pedagogikalik neologiya “neo” janalik, “logos” talim, janalik xakkindagi talimdegendi<br />
anlatadi.<br />
2. Pedagogikalik aksiologiya bul emelde sinalgan degendi anlatadi. Bunda janalik tanlap<br />
alinadi.<br />
3. Pedagogikalik proksiologiya “praks” xereket, “logos” talim. Emelde kollanatugin<br />
talim degendi anlatadi.<br />
Jemiyetshiliktin aldina koygan uaziypalari jokari pedagogikalik okiu orinlarinda<br />
pedagog kaniygelerdin bilimlerin jokari darejede, zaman talabina say kkaliplestiriuden ibarat.<br />
Okiushilar talabalardi jemiyet talaplari xem uaziypalari menen tanistirip barip, olardi xazirgi<br />
talaplarga juuap beretugin jana xizmet turleri menen tanistirip bariui kerek.<br />
Xer kuni okiu orinlarina janadan talablar kabil etiledi, olardin tayarliklari okiuga xem<br />
pedagogikanin uyreniuge bolgan koz karasi xer kiyli boliui mumkin. Pedagogikani okitiu<br />
mazmuni boyinsha formasi, metodlari boyinsha uliuma bilimler tiykarinda duziledi xem baskada<br />
(fiziologiya, anatomiya, mektep gigienasi, jeke metodika, psixologiya) panler menen tigiz<br />
baylanistirip amelge asiriladi. Uliuma bilim xem arnauli tayarliklar darejesin biliu ushin<br />
pedagogikani turakli turde uyrenip bariu kerek.<br />
Pedagogikani uyreniu bul pedagogikalik kaniygelik xizmetindegi talablardin bilim xem<br />
ukiplilikka iye boliuinin daslepki kadelerinin bolip tabiladi. Okitiushi oz aldina janadan uaziypalar<br />
koyip bargan jagdayda gana talabalardin bilimin asirip bariui mumkin xem sol uaziypalardi<br />
sheshiuge degen umtiliuin oyatadi, olardi pedagogikani uyreniu dauaminda pedagogikalik<br />
xizmettin jana turleri menen tanistirip baradi. Pedagogika pani ozinin xer kiyliligi menen okiu<br />
protsessine terenikrek kirip baradi.<br />
Kobinese okiu barisinda okiushilardin bilmegenlerin bilip, ozlestirip aliu dauaminda<br />
baklaular anik tallaular alip baradi,natiyje de tolik emes bilimlerin toliktiradi. Bul uaziypalardin<br />
tolik amelge asiriliuina elbette pedagoglar basshilik etedi.<br />
Kop gana otmishtegi xem xazirgi uakittagi tajiriybelei pedagoglardin okitiu xem<br />
okiushilardin birge islesitsuindegi unamli natiyjelerge erisiu jollari uyrenib kelmekte.<br />
Okitiushi xem okiushi arasindagi karim-katnasti uyreniu pedagogika panin okitiu kursina<br />
kiredi. Pedagogikani uyreniude en daslep okitiushi oz bilimin xem kushin ozinin is-xereketlerine<br />
karatadi, jobalastiradi, sholkemlestiredi, okiushilar jumislarin baklaydi.
Birak aste-akirin ol oz shagirtlerin jumislardi jobalastiriuga xem sholkemlestiriuge , ozinozi<br />
baklauga dikkatin karatadi. Okitiushinin axirgi makseti okiushilardi pedagogikalik kafedralar<br />
tarepinen xizmetti ozbetinshe uyreniudi oyatiu. Xezirgi uakitta pedagogikani okitiu protsessinde<br />
talabalar xem okitiushilar metodikalik korsetpeler menen tamiyinlegen. Usi rekomendatsiyalardi<br />
mugallimler xem okiushilardin xizmetleri , olardin tapsirmalari kaliplesken, metodikalari berilgen<br />
xem olardin orinlaniui anik korsetilgen.<br />
Bul tek gana pedagogikalik bilimlerge ukiplilikka sheberlikke xizmet etip koymastan<br />
okitiu protsessin baskariugada mumkinshilikler jaratip beredi .<br />
Pedagogikalik bilimlerge iye boliui ushin xar bir kanige aldinda kaniygelik<br />
tayarliklarinin mashkalalari turadi. Bul mashkalalardi sheshiu talabalardin pedagogikani uyreniu,<br />
uaktinnan baslap ak biliu xem biliuge kizigiushilikti kaliplestiriuimiz kerek.<br />
Okitiu protsesslerinin ishinde en exmiyetli rol` pedagogika okitiushisina tiyisli: onin ilimiy<br />
metodikalik ilimlerge iye boliui, pedagogikani baska panler menen baylanistira aliui,<br />
pedagogikalik sheberlikleri, xazirgi zaman talimin xem ameliyatin xem mashkalalarin eterinirek<br />
tusiniui, pedagogika paninin okitiushisinin ozgeshe tareplerinin biri bolip esaplanadi .<br />
Studentlerdin pedagogika uyreniuin xem ondagi uaziypalardi sheshiu jollarin<br />
kaliplestiriliui okiu protsessin xar kiyli turde boliuina, texnikalik okiu kurallarinan paydalaniu, xar<br />
kiyli shinigiular isleiuine , aldingi pedagogikalik tajiriybelerden ulgi aliularina baylanisli boladi,<br />
birak bulardin ishinde en isenimlisi talabalardin ilimige kizigiuin aldingi pedagogikalik<br />
tajiriybelerdi bayitip bariui, teoriyalik bilimlerdi emeliyat penen baylanistira aliui, xazirgi zaman<br />
tarbiya mashkalalarin salistirmali turde uyreniu bolip esaplanadi.<br />
Pedagogika boyinsha bilimlerdin xereketi kanigelik iseniminin tiykarlarin kaliplestiriu<br />
mumkinshiliklerin tamiyinleydi. Kaniygelik iseniminin kaliplesiuin xazirgi zaman pedagoglari<br />
bilayinsha ataydi: “Adam tarbiyasinin en basli joli bul isenim, isenimge tek gana isenim arkali<br />
xereket etiumiz kerek.Okitiudin , tarbiyanin metodi xem usillari kanshelli duris kollanila bersin,<br />
tarbiyashi yamasa mugallimde isenim bolmasa onda metod xem onin usillarinan paydalaniuida xer<br />
turli etiu xesh kanday kushke iye bolmay kaladi”.<br />
Pedagogtin isenimli boliui okiushilardin xereketlerindegi rauajlaniudin tomen darejede<br />
boliularinin sebeplerin tabiu xem keleshekte okiushilardin bilimin arttiriu xem rauajlandiriu<br />
jollarin sheiuge jardem beredi.<br />
V.A.Suxomlinskiy pedagogikalik isenimlerdin kaliplesiuin anik korsetip berdi.<br />
Isenimnin kaliplesiuinin tiykari dep pedagogikalik ideyalardi esapga algan . Olar pedagoglarda oz<br />
islerinde tallaular jurgiziude jardemler beredi. Bul tallaular tiykarinda pedagogikalik ideyalardi<br />
pedagogikalik emeliyatta paydalaniu mashkalalari sheshiu jollarin payda etedi. Xakiykatinda<br />
izleniushilik protsessindegi soraulardagi dal juuapti tabiu,isenim arkali tallaular jurgiziu menen<br />
kaliplestiriu, mumkinshiligin kopshilik pedagoglar tastiyiklaydi.<br />
Pedagogikalik isenim oz jumislarinda tallau (analiz) jurgiziu uaktinda kaliplesip baradi.<br />
Isenimdi kaliplestiriu pedagogtin jumis alip bariu katnasi dep korsetiu mumkin .<br />
Eegerde xar kanday pedagogta isenim kaliplese, onda ol kaniyge ozinin talim tarbiyalik<br />
islerinde unamli natiyjelerge erisiui ogada kiyin. Sebebi mugallim okitiu printsiplerinen<br />
nizamliklarin tolik bilmese yamasa oz bilimine tolik isenmes sabak uaktinda okitiu metodlarinan<br />
tolik paydalana almaydi. Bul jagday okitiushilarga yamasa talabalarga keri tasirin tiygizedi.<br />
Kanigelerdin pedagogikalik isenimin kaliplestiriu pedagogika panin uyreniu barisinda amelge<br />
asiriladi . Bul protsessti jeddelestiriu impul`si, studentlerde pedagogika panin uyreniuge bolgan<br />
kizigiushiligin oyatiu bolip xizmet etedi. Pedagogikalik doretiushilik ukipliklarin xer kanday<br />
talabadan payda etiu mumkin. Egerde ol pedagogika panin uyrene otirip, pedagogikalik xizmetti<br />
birge alip barsa. Bunday umtiliular pedagogikalik sheshimdi kaliplestiriu protsessi alga<br />
iytermeleydi.<br />
Pedagogikalik ukiplardi xem edeplerdi bekkemleu menen birge pedagogikalik<br />
bilimlerdin olshemine osiriu mumkin.Bul jerde aytiu mumkin eger insan oz ukipligi menen<br />
korshab turgan ortalikka tasirin tiygiziu ozinin mumkinshiliklerin asirip gana koymastan, oni ozi<br />
amelge asiriuin dauam etiui mumkin.
“Ukiplilik insannin en jokari paziyleti, oni kaliplestiriu pedagogikani okitiu protsessinin<br />
makseti bolip tabiladi” -deydi belgili batis pedagogi K.K.Platonov.<br />
Pedagogikalik ukiplilikti xem edeplerdi kaliplestiriu pedagogikalik shinigiular otkeriu<br />
protsessinde amelge asiriladi.<br />
Pedagogika okitiu protsessinde shinigiulardin ornin xar kiyli etip baxalaydi. XX esirdin<br />
40 jillari pedagogikalik okiu orinlarinda okitiushilardi tayarlauda olardin pedagogikalik<br />
sheberliklerin keliplestiriu jollin emelge asirip bargan, olar okitiushi xizmetin ilimiy tiykarda<br />
uyreniu arkali amelge asirilgan.<br />
Usi izertleulerdi islep sholkemlestiriushiler bir kiyli arnauli pedagogikalik shinigiular<br />
islep shikkan xem bul shinigiular pedagoglardi tayarlau barisinda amelge asirilgan. Talabalarga<br />
talim-tarbiya protsessin uyretiude pedagogikalik shinigiular exmiyetli orin iyeleydi. Onin makseti<br />
tomendegilerden ibarat bolip esaplanadi<br />
1. Pedagogikalik protsesstin ozgeshelikleri menen tanisiu.<br />
2. Okitiushi xem okiushi xizmetin uyreniu xem olar arasindagi karim-katnas sistemasi<br />
menen tanisiu.<br />
Talabalardin xar kanday shinigiulardi orinlaui, xer kanday kubilislari arasinan<br />
pedagogikalik kubilislardi ayirip aliu xem pedagogikalik ukiplardi kaliplestiriu mumkinshiliklerin<br />
jaratip beriu.<br />
Pedagogikalik shinigiulardi orinlau ushin talabalar xer turli mektep mugallimler xem<br />
balalar jemeeti menen baylanista boliulari kerek. Bunday baylanista talabalardi ozleri keleshek<br />
kaniygesi ekenligi xakkinda sezimlerin oyatadi xem balalar tarbiyasindagi juuapkershiligin<br />
arttiradi.<br />
Pedagogikalik protsesste kaniygelerdi tayarlau en exmiyetli tareplerinin biri bul<br />
pedagogikalik mashkalalardi sheshiu xem shinigiulardi orinlau. Mugallim oz xizmeti dauaminda<br />
xar kuni sheshiliui shart bolgan pedagogik mashkalalarga dus keliui mumkin. Sol sebepli<br />
mugallimnin pedagogik sheberligi xer kanday jagdaylardan shiga aliu menen baylanisli baxalanip<br />
bariladi.<br />
Xezirgi uakitta zamanagoy teoriya xem emeliyat okiushilardi tayarlau shinigiularinin<br />
jana turin islep shikti. Bul shinigiulardin barliginda talabalardin pedagogikalik xizmetinin tabisli<br />
boliui ushin ukipliligin kaliplestiriuge karatilgan.<br />
Kaniygelerdi tayarlau barisinda ukiplilikti kaliplestiriu bir neshe shartleri islep shigilgan.<br />
Olar 2 toparga bolinedi: sub`ektlik xem ob`ektlik.<br />
Sub`ektivlik izertleu shartleri katarina tomendegiler kiredi:<br />
1. Pedagog shaxsinin talim-tarbiya protsessinde bagdarlar, oz shakirtlerinin ukipliligin<br />
kaliplestiriuge karatiui.<br />
2. Talabalardin kaniygelikke tayarlaniu mumkinshilikleri.<br />
3. Talabalardin pedagogikalik xizmetke beyimlesiui<br />
4. Talabalardin talim-tarbiya protsessine katnasi.<br />
Ob`ektivlik izertleu shartlerine:<br />
1. Alip barilgan jumislardin didaktikalik printsiplerge juuap beriui.<br />
2. Aldiga koyilgan uaziypalardi sheshiu ushin okiu materiallarin terip aliu.<br />
3. Talim-tarbiya protsessine pedagogikalik bagdar.<br />
Ukiplilikti kaliplestiriu etaplari tomendegishe otiui mumkin:<br />
1. Talabalar ushin tapsirmalardi aldin ala duziu xem elede sol tapsirmalar xakkinda olarga<br />
aldinan bagdar beriu.<br />
2. Bagdarga kagiydalar, jobalar, korsetpeler arkali kirisiu.<br />
3. Bagdar tiykarinda emeliy xereketler orinlau.<br />
4. Emeliy uaziypalardi sheshiude ken turdegi bilimlerden xem xarketlerden paydalaniu.<br />
Praktika dauaminda pedagogika okitiushilari bir neshshe shinigiulardi ken turde<br />
paydalanadi:<br />
1. Mektep xujjetlerin tayarlau.(Analiz).
2. Sabak rejesin duziu .<br />
3. Klastan tiskari sabaklar.<br />
4. Sabakka tolik konspekt duziu xem tallau jurgiziu.<br />
5. Oyinlar duziu xem olardi saylap aliu.<br />
6. Sabak operatsiyasin kayta islep shigiu.<br />
Okitiu xem kaniygelik tarbiya.<br />
Talim-tarbiya protsessinde okitiu menen birgelikte maksetke bagdarlangan tarbiyalik<br />
protsesste amelge asiriladi . Talabalarga pedagogikalik bilimler beriu olardin kaniyge sipatinda<br />
kaliplesiuinde exmiyetli orin iyeleydi. Pedagogikani okitiu metodikasi talabalardi okitiu<br />
protsessinde kaniygelik tarbiya beriugede oz dikkatin ajratadi.Kaniygelik tarbiya beriu ushin<br />
pedagogikanin okitiu orinlarinda sabaklar otkeriledi. Sonin menen birge okiudan tiskari jumislarda<br />
alip bariladi. Pedagogikalik okiu orinlarinda kaniygelik tarbiya beriu olardin kaniygelikke<br />
kizigiushiligin uyreniuden baslanadi. Olar menen tanisiuda anketa usillarinan paydalanip yamasa<br />
tarbiyalik sabaklarin otkerip (sabak temasi: ozin xakkinda aytip ber) kizigiushiligin,<br />
mumkinshiliklerin bilip aliuga boladi.<br />
Bul tarbiya saatlar okiu orinlarinda birinshi kurs talabalarinin jana okiu jili baslangan<br />
uakitlari otkeriu dasturge aylangan. Tarbiya saatlarinin makseti- okiu orni menen jakindan<br />
tanistiriu , ishki tartip-kagiydalardi tusindiriu, okiu protsessinin mazmuni menen tanistiriu, olarga<br />
pedagogikalik kaniygeligi boyinsha daslepki tusinikler beriu, jemiyetlik jumislarga belsene<br />
katnasiuga uyretiu.g`-q kurslarda tarbiya saatlarin kuramalirak etip otkeriu mumkin. Endi olardi<br />
jana siyasat informatsiyalari menen tanistiriu xem tallaular otkeriu, dongelek stol etirapinda<br />
gurrinlesiuler otkeriu, miynet kaxarmanlari xem veteranlari xakkinda al`bomlar duziuge boladi.<br />
Xar dayim talabalardi tajiriybeli okitiushilardin jumislari menen tanistirip bariu kerek. Kop gana<br />
okiu orinlarinda talabalar kaniygelik tarbiya beriudi pedagogikalik klublarda, ilimiy birlespelerde,<br />
pedagogikalik otryadlarda otkeriu dasturge aylangan.<br />
Bul jumislar tajiriybeler arkali kop martebe tekserilip korilgen. Olardi sholkemlestiriushi<br />
tajiriybeli pedagoglar bolgani makul boladi.<br />
Pedagogikani izertlew metodlari:<br />
Ilim pa`n adamlardin` turmis mu`ta`jliklerin qandiriw za`ru`rliginen payda boladi.<br />
Beruniy.<br />
1. Pedagogika ha`m onin` pa`ni.<br />
Basqa ilimler siyaqli pedagogikada adamzat ja`miyetinin` mu`ta`jligi ta`siri sebepli payda<br />
boladi ha`m onin` menen birgelkte rawajlanip kiyatir. Usi tariyxiy rawajlaniwdin` na`tiyjesinde<br />
pedagogika ja`miyet qubilisi bolg`an ta`rbiya mashqalalari menen shug`illanatug`in ilim bolip<br />
qa`liplesti. Onin` o`zine ta`n pa`ni, u`yrenetug`in ob`ekti ju`zege keldi.<br />
Sonday eken pedagogika dep qanday ilimge aytamiz pedagogikanin` pa`ni ha`m<br />
u`yrenetug`in ob`ekti neden ibarat degen nizamli soraw tuwadi.<br />
Bul sorawlarg`a usi bu`gnge shekem shig`arilg`an pedagogika sabaqliqlarinda, oqiw<br />
qollanbalarinda, entsiklopediyalarda, jazilg`an miynetlerde ha`r tu`rli juwaplardi ushiratamiz.<br />
Ma`selen. Pedagogikaliq entsiklopediya.<br />
1. Pedagogika (ta`rbiya mag`liwmat ha`m oqitiwdi u`yrenetug`in teoriyaliq ha`m a`meliy<br />
ilimler jiyindisi) pa`nine pedagogika ta`rbiya protsessin niizamliqlarin qurilisin ha`m<br />
mexanizmlerin izertleydi, oqiw ta`rbiya protsessii sho`lkemlestiriwdin` teoriyasi menen<br />
metodikasin, onin` mazmunin printsipleri sho`lkemlestiriw tu`rleri, metodlari ha`m usillarin islep<br />
shig`adi, dep ta`rbiya berilgen.<br />
T.A.Il`inanin`<br />
2. Avtorlig`inda shiqqan pedagogika sabaqlarinda pedagogika uliwma tu`rde pedagogika<br />
ta`rbiya haqqindag`i ilim delingen. Oqiw ta`rbiya orinlarinda ja`miyet ta`repinen arnawli<br />
wa`killiklerge iye adamlar ta`repinen a`melge asrilatug`in ta`rbiyaliq xizmetke pedagogikanin`<br />
pa`ni dep ataladi degen pikir bildirilgen.
Basqa pedagogika.<br />
3. Sabaqlig`inda pedagogika ilimi ha`r ta`repleme ha`m gormonikaliq rawajlang`an shaxsti<br />
qa`liplestiriw nizamlarin izertlewdin` ko`p jilliq na`tiyjesi, pedagogika pa`ni ja`miyettin` ayriqsha<br />
punktsiyasi sipatinda adamdi ta`rbiyalawdan ibarat dep ko`rsetilgen.<br />
Pedagogika o`zi bir avtor.<br />
1. Demek pedagogika pa`i o`sip kiyatirg`an jas a`wladti kamalg`a jetken insan etip<br />
ta`rbyailaw ushin ta`lim ta`rbiyanin` mazmunin uliwma namlqlarin ha`m a`melge asiriw jollarin<br />
u`yyreniwshi pa`n degen aniqlama berilgen. Pedagogika berilgen aniqoamalardin` ishnde (Insan<br />
shaxsin rawajlandriw menen qa`liplestiriw ma`nisin izertlew ha`m usi tiykarda arnawli<br />
sho`lkemlestirgen pedagogikaliq protsess sipatinda ta`rbiya teoriyasin ha`m metodikasin islep<br />
shig`iw pedagogika pa`ni esaplanadi) degen ta`rtipte ushirasadi.<br />
Joqaridag`i pikirlerdi juwmaqlap pedagogika ha`r ta`repleme rawajlang`an ha`m<br />
qa`liplesken shaxsti ta`rbiyalaw, oqitiw, mag`liwmatli etiw mashqalalarin ja`ne lnin` nizamliqlarin<br />
u`yrenetug`in ilim dep ta`rip beriw mu`mkin.<br />
Pedagogika pa`ni ug`iminin` ma`nisin duris tu`siniw ushin pedagogikanin` ob`ekti ha`m<br />
(pedagogikanin` pa`ni) tu`siniklerdin` br-birinen yirmailig`in biliw ku`ta` a`ru`r.<br />
Bilimlendiriw sistemasi ta`lim ta`rbiya protsessii pedagogikanin` izertlew ob`ekti<br />
esaplanadi. Pedagogikanin` pa`ni delingende ta`lim ta`rbiya protsessin bas sub`ekti ha`m ob`ekti<br />
mug`allim menen oqiwshi xizmetin bir bir menen baylansli o`z ara ta`siri ha`m ko`zde tutiladi.<br />
2. Ta`rbiya ja`miyetlik qubilis<br />
Ta`rbiya ja`miyet turmisin a`hmiyeti qublisi bolip ol o`zine eke ta`n bolg`an<br />
o`zgesheliklerge iye. Ha`r bir adamzat ja`miyettin` keleshegi ol ja`miyettegi o`sip kiyatirg`an jas<br />
a`wladdi qanday etip ta`rbiyalawg`a tikkeley baylanisli boladi.<br />
Jas a`wladti ta`rbiyalaw ja`miyetin` jasawi menen onin` rawajlaniwnin` za`ru`rli sha`rti<br />
esaplanadi. Adam balasnin` rawajlaniwi tek na`silge baylanisli bolmastan ja`miyettegi sotsialliq<br />
qatnasiqlarg`a ha`m ta`rbiyag`a baylanisli keshedi.<br />
Ja`miyettin` jedenli ag`zasi boliw ushin jas a`wlad uzaq jillar ta`rbiya mektebin o`tedi.<br />
Ha`r bir jan`a a`wlad o`zinin` u`lken a`wlattin` ornin basiw menen onin` turmis ta`jiriybelerin<br />
do`retken materialliq ha`m ruwxiy bayliqlarin tayin tu`rinde u`yrenip aldi, olardi o`z na`wbetinde<br />
ja`nede alg`a qaray rawajlandirdi. Sonliqtan jamiyet turmisinin` dan`qli o`tmishin baxitli bu`gingi<br />
ku`nin ha`m jarqin keleshegin ta`rbiyasiz ko`z aldimizg`a keltiriw qiyin.<br />
Ta`rbiya adamzat ja`miyetin barliq rawajlaniw basqishlarina da ta`n, ja`miyet ta`rbiyasiz<br />
bolmaydi. Ja`miyet ta`rbiyasiz o`mir su`riwden ha`m rawajlaniwdan toqtag`an bolar edi.<br />
Ja`miyetlik qubilis bolg`an ta`rbiyanin` usi ayirmashliqlar onin` adamzat ja`miyetin ma`ngilik<br />
joldasi ekenligin da`lilleydi.<br />
Bala du`n`yag`a keliw menen ta`rbiyag`a ha`m ta`rbiyashig`a mu`ta`j boladi. Ol kishkene<br />
waqitlarinda u`lkenlerdin` ja`rdemi arqasinda g`ana o`zin qorshap alg`an zatlar ha`m qubilislar<br />
menen qatnasiq isley aladi. Belgili jasqa jetkennen keyin alg`an biimi, turmis ta`jiriybesi,<br />
u`yengen miynet eplilik ja`ne ko`nlikpelerine tiykarlanip ja`miyetten material ha`m ruwxiy<br />
bayliqlarin jaratadi. Ja`miyettin` bunnan bilay rawajlaniwina belsene qatnasadi.<br />
Bunnan ta`rbiya ja`miyettin` rawajlaniwinda materialliq ha`m ruwxiy bayliqlardi islep<br />
shig`arwi u`zliksiz jetilistiriwde en` a`hmiyetli faktorlardan biri ekenligin ko`riwge boladi.<br />
Jas a`wlad ja`miyettegi tayin o`ndiriwshi ku`shler ha`m o`ndiris qatnasiqlar menen<br />
ushirasadi. Ja`miyettegi usi quramli qatnasiqlar sistemasina apariwi menen ol ta`rbiya arqali<br />
belgili ideyani siyasiy ha`m moralliq ko`z qarasti, a`dep-ikramliliq o`lshem menen qag`iydalardi<br />
o`zlestirip aladi. O`zi jasap turg`an ja`miyetteg turmisqa ha`m miynetke aldin puqta tayarliq<br />
ko`redi.<br />
3. Ta`rbiyanin` tariyxiy xarakteri.<br />
Jas a`wladti ta`rbiyalaw adamzat ja`miyetin barliq rawajlaniw da`wirinde a`melge asirlip<br />
kelindi. Biraq ha`r bir ja`miyet penen tariyxiyy da`wirdin` o`zine ilayiq ta`rbiya sistemasi<br />
qa`lplesti. Jas a`wlad sol ta`rbi sistemasi tiykarinda ja`miyettegi o`ndiris qatnasiqlarina muwapiq<br />
jasawg`a yretilip bariildi. Ja`miyettin` siyasiy ekonomikaliq du`zilisi ha`m onin` ideologiyasinin`
o`zgriwi na`tiyjesinde ta`rbiyanin` maqseti menen waziypalarinda printsipleri menen mazmuninda<br />
itolkoy menen metodlarinda jan`a progressiv o`zgerisler ju`zege keldi.<br />
Ha`r bir da`wirler ja`ne ha`r tu`rli sharayatlarda uliwma adamzat ta`repinen toplang`an<br />
bilim bay turmis ha`m miynet ta`jiriybelerin jan`a a`wladqa u`yretiw a`disleri metodlari tu`rlishe<br />
boldi. Ta`rbiya payda bolg`an a`yyemgi da`wirlerden baslap bu`ginge shekem o`zgeriw menen<br />
jan`alaniwdin` rawajlaniw menen qa`liplesiwin uzaq mashaqatli jollarin ma`rdana basip o`tti. Bul<br />
qubilis ta`rbiyanin` tariyxiy rawajlaniw sipatin ko`rsetedi.<br />
4. Pedagogikanin` payda boliwi ha`m rawajlaniwi<br />
Adamzat ja`miyetinin` payda boliwi menen adamlardin` turmisi miyneti ha`m o`z-ara<br />
qarim qatnasi protsessinde ta`rbiya payda boldi ta`rbiyanin` payda boliwina adamzat ja`miyetinin`<br />
ob`ektiv a`meliy za`ru`riyatlari insaniyattin` ku`ndelikli turmis talaplari ha`m ha`r tu`rli<br />
mu`ta`jlikleri sebep saldi.<br />
Xaliqlardin` negizinde ta`rbiya milliy bag`dar aldi. Ilgeri da`wirlerde xat sawat mektep<br />
bolmadi. Sonliqtan u`lken a`wlad o`zinen kishkene a`wladqa ko`rgenlerin esitkenlerin, bilgenlerin,<br />
jeke ha`m ja`miyetlik ta`rbiyaliq xizmetinde toplang`an ta`jiriybelerdi awizsha u`yretti, islep<br />
ko`rsetti. Usilayinsha balalardi turmisqa aralasiwg`a miynetke qatnasiwg`a bir qa`lipte ta`rbiyalap<br />
barildi.<br />
Na`tiyjede turmisliq bilim a`meliy ta`lim ta`rbiyaliq ta`jiriybelerdin` du`rdanasi-hal<br />
pedagogikasi qa`liplesti ha`m miyras sipatnda bizin` da`wirimizge kelip jetti. Xalq pedagogikasi<br />
ilimiy pedagogika payda bolg`ang`a shekem jas a`wladti ta`rbiyalap kamalg`a jetkiziwde birdenbir<br />
ta`rbiya mektebi xizmetin atqardi.<br />
Isaniyattin` barliq urpag`i xaliq pedagogikasi mektebinde ta`lim ta`rbiya alip kamalg`a<br />
keldi. Toplang`an turmisliq bilimler ha`m ta`lim ta`rbiyaliq ta`iriybeler u`lken a`wladtan kishi<br />
a`wladqa awiz eki na`siyat qollanba spatnda miyras qaldirildi.<br />
Keyingi a`wlad ja`nede jetilistirip bayitip o`zinen son`g`i a`wladqa o`tkerip otirdi. Xaliq<br />
pedagogikasi bu`ginge shekem ilimiy menen janba -jan birgelikte jas a`wladti ta`rbiyalawda<br />
minsiz xizmet etip kiyatir.<br />
Ja`miyettin` rawajlaniwi insaniyattin` turmis, miynet ha`m o`z ara qariim qatnasiq<br />
ta`jiriybelerinin` bayiwi jas a`wladqa ta`lim ta`rbiya beriwdi ku`ta` quramalastirdi. Balalardi<br />
ta`rbiyalaw endi u`lkenlerden bay bilimli, ha`r ta`repleme ta`jiriybeni, ayriqsha sheberlikti,<br />
arnawli tayarliqti talap ett.<br />
Ta`rbiya beriw ka`sip o`nerge aylandi, jaziw oqiw, mektep, staz ha`m sha`kirt payda boldi.<br />
Pedagogikaliq bilim a`meliy ta`lim ta`rbiyaliq ta`jiriybeler jeterli toplang`an bir da`wirde xaliq<br />
pedagogikasi tiykarinda ilimiy pedagogika kelip shiqti.<br />
Basqa ilimler qatari ilimiy pedagogikani payda boliwi jas a`wladti keleshek turmisqa ha`m<br />
miynetke tabisli tayarlawg`a adamzat ja`miyetinin` ixtiyajin qandiriwg`a teoriyaliq a`meliy juap<br />
boldi.<br />
Sonnan beri pedagogika sip kiyatirg`an jas a`wladti ta`rbiyalaw haqqindag`i ilim sipatinda<br />
rawajlanip ha`m qa`liplesip kelmekte. Ta`rbiya haqqindag`i ilimiy pedagogika dep ataliwi bunnan<br />
ko`p a`sir burin payda boldi ha`m oni bunday dep ataw du`n`ya ju`zinde da`stu`rge ayylandi.<br />
“Pedagogika” so`zi grek tilinen kelip shiqqan bolip “payda” bada ha`m “gogos” jeteklewshi,<br />
yag`niy bizin`she bala jetelewshi degen ma`nisti bildiredi.<br />
A`yyemgi gretsiyada da`slepki waqitlari qul iyelerinin` blalarina qaraytug`in qullardi<br />
pedagoklar dep atag`an. Al olardin` atqarg`an waziypalarin pedagogikaliq xizmet dep esaplag`an.<br />
Onnan beri neshshe a`sirler o`tti. “Pedagogika” so`zinin` ma`nisi tu`pten o`zgerdi, mazmuni<br />
bayidi ha`m bu`gingi qollaniw da`rejesine jetti.<br />
Usilay etip pedagogika jas a`wladti “nege tayarlaw kerek” olardi “nege u`yretiw lazim”<br />
ha`m “qalay u`retiw za`ru`r degen sorawlarg`a juwap beretug`in ilim sipatiinda du`n`ya iliminen<br />
belgili orin aldi. Adamzat ja`miyetinde sip kiyatirg`an jas a`wladti ta`rbiyalaw oqitiw,<br />
mag`liwmatli etiw ha`m oni niizamliqlarin u`yreniw pedagogika iliminin` payina tiydi.<br />
Pedagogika rawajlaniw menen qa`liplesiwdin` uzaq tariyxiy qiyin mashaqatli a`m qarama<br />
qarsiliqli gu`res jollarn o`tip kiyatir. Ol ko`p waqitlar filosofiya iliminin` quraminda boldi.
XIX a`sirde bir qatar ilimler o`z aldina bo`lek ilim bolip ayrila baslag`an waqitta<br />
pedagogikada filosofiyadan ajiralip, o`z aldina bo`leklenip ayirim ilim bolip jetisti. Pedagogika til,<br />
filosofiya, etika, estetika, etnografiya, sotsiologiya, psixologiya, etnopsixologiya. Fol`klor ha`m<br />
basqa ilimler menen tig`iz baylanista rawajlanip kelmekte.<br />
Rus alimlari evropada pedagogikanin` rawajlaniw sag`asin Ital`ya pedagogi Vittorina da<br />
fel`tre Frantsiya alimi Frantsuz Rablenin miynetleri, al pedagogika ilimleri payda boliwin ulli shex<br />
pedagogi Ya.A. Kaminskiydin` ati menen baylanistiradi.<br />
Shig`ista Orayliq Aziyada pedagogikanin` payda boliwi to`rkinin du`n`ya ilim pa`ninde<br />
u`lken u`les qosip shig`ista, orayliq aziyanin` pu`tkil ja`ha`nge tanitqan ulli alim<br />
pedagogikalarimiz Xorezmli Ferganiy, Buxariy, Farabiy, Beruniy, Ibn-Sino ha`m basqalardin`<br />
miynetleri atlari menen baylanistirg`animiz duris boladi.<br />
Eger da`slep ilim pa`n ma`deniyati shig`ista orayliq aziyada rawajlang`an degen ilimiy<br />
tastiyiqlawg`a tiykarlansaq, joqaridag`i tilge aling`an Evropa ha`m orayliq aziya pedagog<br />
alimlarinin` du`n`ya ju`zi pedagogikasina qosqan u`lesine o`zlestirip ko`rsek ha`m jasag`an<br />
da`wirlerin salistirsaq onda pedagogika da`slep evropada emes al shig`ista orayliq aziyada payda<br />
bolg`an degen juwmaq shig`adi.<br />
Bug`an qatar da`liller keltiriw mu`mkin pedagogikaliq entsiklopedist alimlarmizdin`<br />
miynetleri sol da`wirlerde du`n`ya tillerine awdarilg`an ha`m du`n`ya ju`zine tarqalg`an. Evropa<br />
universitetlerine oqiw qollanbasi sipatinda qollanilg`an Evropa alimlari pedagogika tarawinda<br />
shig`armalar jaziwda bizin` danishpan pedagog babalarimizdin` miynetlerinen ken` paydalandi,<br />
ondag`i teoriyaliq ha`m a`meliy pikirlerdi teren`lestirdi ha`m rawajlandirdi.<br />
Ulli alimlarimizdin` bizin` da`wirimizge jetip kelgen ha`m jetip kelmegen pedagogikaliq<br />
miyraslari du`n`ya ju`zi pedagogikasin rawajlandiriwg`a ju`da` ku`shli ta`sir jasadi, milliy<br />
pedagogikamizdin` ataq abroyin, qa`dir qimbatin tag`ida asirdi.<br />
Olardin` ko`zge su`rme teberik etetug`in pedagogikaliq shig`armalari u`n`yanin` en` ataqli<br />
kitapxanalarinda bu`ginge shekem ko`zdin` qarashig`inday saqlanbaqta.<br />
Pedagogikaliq oylar en` da`slep bizin` eramizg`a shekem jasag`an qul iyelewshilik<br />
ja`miyetinin` ataqli filosof Ploton (469-399) Aristotel` (384-322) ha`m Dimokrattin` (460-370)<br />
miynetlerinde ushirasadi. Ol shig`armalarinda insandi ta`rbiyalaw ha`m kamalg`a keltiriw<br />
ma`seleleri so`z etilgen. Shig`is orayliq aziyanin` ulli oyshillari bul shig`armalardi qunt penen<br />
u`yrengen.<br />
Du`n`ya ju`zi pedagogikasi menen bizin` milliy pedagogikamizdin` payda boliwi<br />
rawajlaniwi ha`m qa`liplesiwinde pu`tkil ja`ha`nge tanilg`an shig`istin` orayliq aziyanin` ulli<br />
pedagog alimlari:<br />
Xorezmiy (780-850), Ferganiy IX a`sir Buxariy (810-869), Farabiy (873-950), Beruniy<br />
(973-1046), Ibn Sino (980-1037) Ulug`bek (1394-1449) ha`m basqalardin` jazg`an miynetleri<br />
pedagogikaliq xizmetleri ku`ta` salmaqli boldi. Olardin` shig`armalarinda pedagogikaliq<br />
metodologiyaliq ha`m uliwma mashqalalari milliy ta`lim-ta`rbyaiinn` maqseti ha`m waziypalari<br />
printsipleri ha`m mazmuni, tu`rleri usillari qurllari ha`m metodlari jo`ninde ha`zirgi da`irde de<br />
jemisli qollaniwg`a bolatug`in og`ada qimbatli pikirler a`meliy ken`esler bar.<br />
Sol zamanlarda do`retilgen “Kalila ha`m Damina” Kaykovustin` “Qabusnama” Nizamulig`<br />
“siyasatnama” Rushnayinama” Maxmut Qashqariydin` “Devoni lug`at it turk” Yusup Xas<br />
Hajiptin` “Qutatg`u bilik” Axmat Yugnakiydin` “Xivat ul Xaqoyiq” Alisher Navoiynin` “Maxbub<br />
ul-kulub” atli shig`armalarinda aldin`g`i pedagogikaliq ideyalar a`meliy ta`rbiyaliq ta`jiriybeler<br />
ha`r ta`repleme sa`wlelendirilgen.<br />
Du`n`yag`a ken` taralg`an shig`istin` orayliq aziyanin` ataqli oyshillardin` miynetleri batis<br />
Evropa oyshillarina ma`lim da`rejede tanis bolg`an olardi u`lgi tutqan o`zlerinin` do`retpelerinde<br />
ken` paydalang`an. Batista Oyaniw da`wirinen oyshillari Vittorino da Feptor (1378-1446) F.Rable<br />
(1494-1533) Angliya filosofi Dj. Lokk (1632-1704) XVIII a`sirdin` frantsuz ag`artiwshilari<br />
J.J.Russo (1717-1778), K.A.Gilvetsi (1715-1771), D.Didro (1713-1784) ha`m basqalar o`zlerinin`<br />
bala ta`biyati, ta`lim ta`rbiyanin` maqseti jollari qurallari tuwrali bahali pikirleri arqali<br />
pedagogikanin` rawajlaniwina ku`shli ta`sir jasadi.
Batis evropada pedagogikanin` ulli chex pedagogi Ya.A.Kaminskiydin` 1592-1670 ati<br />
menen baylanisli. Oni jazg`an “Ulli didaktika” (1632) atli kitabi birinshi ilimiy pedagogikaliq<br />
miynet esaplanadi. Sonday-aq pedagogikaliq oylardin` rawajlaniwinda, pedagogikanin`<br />
qa`liplesiwinde Shvetsariya pedagogi I.G.Pestapotsi (1746-1827) ha`m nemets pedagogi<br />
A.Distervektin ( (1790-1866) jazg`an miynetleri pedagogikaliq xizmeti u`lken a`hmiyetke iye<br />
boldi.<br />
Rossiyada oris demokratiyaliq pedagogikasin irge tasin qalawda V.G.Belinskiy (1811-<br />
1848) A.I. Gertsen (1812-1870) N.G. GSherneshevskiy (1828-1889) ha`m<br />
V.A.Dovrolyubovlardin` 1(1836-1861) miynetleri ayriqsha boldi.<br />
Oris pedagogikasinin` rawajlaniwinda L.N.Tolstoy (1828-1910) N.I.Pereogov (1810-1881)<br />
ha`m basqalardin` shig`armalari pedagogikaliq xizmetleri belgili pop atqardi. A`sirise oris<br />
pedagogikasinin` atasi K.L.Uchinskiy pedagogikasinin` qa`liplesiwine ku`shli ta`sir jasadi, u`lken<br />
u`les qosti. “Adam ta`rbiya predmeti sipatinda g`ana tili” balalar du`n`yasi ha`m basqa<br />
kitaplardag`i bayan etilgen pedagogikaliq ideyalar metodikaliq ko`rsetpeler pedagogika iliminin`<br />
mazmunin ja`nede bayitti.<br />
XIX a`sirdin` aqiri ha`m XX a`sirdin` birinshi yariminda svoet pedagogikasi dep atalg`an<br />
oris koloniyaliq pedagogikasinin` rawajlaniwina N.K.Krupskaya (1869-1939), M.I.Kalinin (1875-<br />
1946), A.V.Lunasharskiy (1875-1933), A.S.Makarenko (11888-1939) ha`m V.A.Suxomlinskiy<br />
(1918-1970) pedagogikaliq ideyalari menen islengen xizmetleri belgli orindi iyeledi.<br />
XIX a`sirdin` aqiri XX a`sirde O`zbekstanda pedagogika iliminin` rawajlaniwinda<br />
Abdulla Abloniy (1879-1943) Saydrasul Aziziy (1866-1933) Saydaxmat Seydekiy (1864-1927)<br />
Korinizi Xojaev (1905-1971) A.Sharapatdinov (1898-1970) ha`m basqalar ashqan mektepleri,<br />
pedagogikaliq xizmetleri jazg`an miynetleri shig`arg`an sabaqlari menen metodikaliq<br />
qollanbalarinin` og`ada zor boldi.<br />
Qaraqalpaqstanda XIV-XV a`sirde pedagogikaliq oylardin` rawajlaniw tariyxi shayirlar<br />
Soppasli Sipira jirawdin`, Asan qayg`i Jiyrenshe sheshennin` ta`lim ta`rbiyaliq pikirleri menen<br />
baslanadi. Xaliq arasiinda shayir ha`m jiraw bolip tanilg`an Dospanbet penen Jiyen jirawdin`<br />
ta`lim ta`rbiyaliq ideyalari XVI-XVIII a`sirde Qraqalpaqstanda pedagogikaliq oylardin`<br />
rawajlanwina zor ta`sir jasadi.<br />
XIX a`sir Qaraqalpaqstanda pedagogikaliq oylardin` ku`shli rwajlaniw da`wiri bolip<br />
tariyxina kirdi. Sebebi bul da`wirde pedagogikaliq ideyalar bay Ku`nxoja, A`jiniyaz, Berdaq,<br />
O`tesh ha`m basqalardin` a`debiy do`retpeleri payda boldi. XIX a`sirdin` aqiri XX a`sirdin`<br />
basinda shayirlar Omar Su`yirbek ha`m Abdiqa`dir Bekimbet ullarinin` a`debiy do`retpelerindegi<br />
ruwxiy ag`artiwshiliq ta`lim ta`rbiyaliq ko`z qaraslar Qaraqalpaqstanda pedagogikaliq oylardi<br />
ja`nede bayitti ha`m rawajlandirdi.<br />
1917-1940 jillarindag`i S.Ma`jitovtin` (1869-1938) A.Muwsaevtin` (1880-1936)<br />
X.Axmetovtin` (1908-1932) K. Awezovtin` (1897-1940) a`debiy pedagogikaliq do`retpeleri<br />
jazg`an sabaqliqlari ha`m oqiw metodikaliq qollanbalari islengen pedagogikaliq ag`artiwshiliq<br />
xizmetleri Qaraqalpaqstandag`ii pedagogika ilimin joqari basqishqa ko`terdi.<br />
Juwmaqlap aytqanda ta`rbiya a`yyemgi waqitlarda pedagogikaliq oylrdin` baslamasi<br />
Ploton, Sokrat zamaninda xaliq pedagogikasi xaliqlar qa`liplesken da`wirde ilimiy pedagogika<br />
Shig`ista Orayliq Aziyada IX-XI a`sirde batista XVIII a`sirde payda bolip rawajlaniw menen<br />
qa`liplesiwdin` uzaq tariyxiy qarama qarsiliqli ha`m keskin gu`res jollarin basip o`tken bu`gingi<br />
ku`n da`rejesine jetti.<br />
Ilimiy pedagogika xaliq pedagogikasi tiykarinda payda bolip ha`m tariyxiy rawajlanip jas<br />
a`wladqa ta`lim-ta`rbiya beriwde adamzat ja`miyeti insaniyat ushin misli jol ko`rsetiwshi juldiz<br />
bolip xizmet etip kiyatir.<br />
Sonin` ushin pedagogika ilimin u`yreniw ushin ha`mme ushin a`sirese mug`allimler<br />
ta`rbiyashilar keleshekte pedagogikaliq ka`sipti iyelewdi a`rman etetug`in studentler ayriqsha<br />
a`hmiyetke iye. O`zinin` ta`jiriybesindegi jetiskenliklerdin` ilimiy-metodikaliq jaqtan teren`<br />
tu`siniw kemshiliklerd saplastriw oqitiw ta`rbiya jumislarin do`retiwshilik penen jobalastiriw<br />
ha`m jan`a pedagogikaliq texnologiyalardi qollap o`tiwde u`lken ja`rdem beredi.<br />
5. Pedagogikanin` tiykarg`i tu`sinikleri.
Basqa ilimlerdey pedagogika ilimlerinde uliwma tu`siniklerge (kategoriyalarg`a) iye.<br />
Ilimiy uliwma basqa ha`m tiykarg`i tu`siniklerdi kategoriyalar dep ataw qabil etilgen.<br />
Pedagogikada bunday tiykarg`i tu`sinikler qatarina ta`rbiya, oqitiw ha`m mag`liwmat tu`sinikleri<br />
jatadi.<br />
Ta`rbiya:-Baspa so`zde, sonin` ishinde pedagogikaliq a`debiyatlarda ha`m adamlar<br />
arasinda ta`rbi tu`sinigi ken` ma`niste qollansa geyde tar ma`niste isletiledi. Ta`rbiya tu`sinigi ken`<br />
ma`niste qollang`anda ja`miyet qubilislardin` ta`biyat ha`diyselerinin` qorshap alg`al sotsialliq<br />
ha`m ta`biyiy ortaliqtin` ta`rbiyanin` ha`m adamnin` o`zine o`zi ko`rstetug`in ta`siri arqali<br />
shaxstin` qa`liplesiwi arqali pu`tin protsessii tu`siniledi. Bunday jag`dayda ha`m mag`liwmat<br />
tu`sinikleride ta`rbiya tu`siniginin` ishine kiredi.<br />
Ta`rbiya tu`sinigi tar ma`niste paydalang`anda adamlar ol ya bul sanali tu`rde alg`an bir<br />
maqsetti qa`liplestiriwge qaratilip arnawli sho`lkemlestirilgen xizmet ha`m shaxstin` rawajlaniwin<br />
basqariw protsessi na`zerde tutiladi.<br />
Pedagogika ilim sipatinda ta`rbiya tu`sinigin mine usi tar ma`nisinde u`yreniw menen<br />
shug`illanadi.<br />
Ta`rbiya menen oqitiw oqiwshi shaxsin ha`r ta`repleme u`a`lesikli rawajlaniwdi maqset<br />
etken bir pu`tin protsess bolip esaplanadi. Biz teoriyada awizsha ta`rbiya ha`m oqitiw dep aytqan<br />
menen a`melde olardi bir-birinen ajiratiw qiyin. Oqitiw arqali oqiwshilarg`a bilim beremiz<br />
insaniyliq qa`siyetlerdi rawajlandiramiz.<br />
Ta`rbiya arqali oqiwshilarg`a uliwma insaniy ha`m milliy pa`ziyletlerdi qa`liplestiremiz.<br />
Ol insaniy sipatlar oqiwshilardin` bilim eplilik ha`m ko`nlikpelerdi tabisli islep aliwinn` tiykarg`i<br />
sha`rti bolip tabiladi. Oqiwshi shaxstin` sanali ha`m sistemali tu`rde u`ylesikli rwajlandiriwda<br />
maqset etken bir pu`tin protsesstin` uliwma insaniy milliy pa`ziyletlerdi milliy g`a`rezsizlik sana<br />
sezimdi ideologiyani xarakter menen erik qa`siyetlerdi minez quliq ko`nlikpe ha`m a`detlerdi<br />
qa`liplestiriwge qaratlg`an tamanina ta`rbiya delinedi ta`rbiya u`zliksiz xarakterge iye.<br />
Ta`rbiya protsessnde oqiwshilar uliwma insaniy ha`m milliy qa`diriyatlar haqqindag`i<br />
bilimlerdi o`zlestiredi. Ja`miyet ta`repinen adamlarg`a qoilatug`in talaplardi bilip is ha`rekettin`<br />
minez qulqin baqlawg`a ha`m bahalawg`a yrenedi ha`m o`zin-o`zi ta`rbiyalawg`a a`detlenedi. Bul<br />
oqiwshinin` ta`rbiya protsessinin` bas sub`ekti ha`m ob`ekti ekenliginen derek beredi.<br />
Oqitiw:-Oqitiw egende mug`allimnin` oqiwshilardi blim eplilik ko`nlikpeler menen<br />
qurallandriw ha`m oqiwshilardin` olardi o`zlestirip a`melde qollaw protsessi tu`siniledi. Oqiwshi<br />
sanali ha`m sistemali tu`rde ha`r ta`repleme u`ylesikli tu`rde rawajlaniwdi maqset etken bir pu`tin<br />
protsesstin` olardi bilim eplilik ko`nlikpe, du`n`yag`a ko`z-qaras penen qurallandiriwg`a, biliw<br />
ku`shlerin ha`m uqipliqlarin rawajlaniriwg`a qaratilg`an ta`repine oqitiw dep ataladi.<br />
Oqitiw protsessi mug`allim menen oqiwshilardin` birgeliktegi ten` huqiqli erkin jedelli<br />
ha`m do`retiwshilik xizmetinen quraladi. Sonliqtan oqitiw protsessi eki tamanlama protsess bolip<br />
esaplanadi. Mug`allimnin` xizmeti oqiwshilarg`a bilim beriwden, olardin` ha`r tu`rli oqiw islerine<br />
basshiliq etiwden, al oqiwshilardin` xizmeti bilimdi iyelewden mug`allim Bergen oqiw jumislarin<br />
orinlawdan ibarat boladi. Oqitiw oqiwshilardin` biliw ku`shlerin ha`m biliw uqipliqlarin<br />
rawajlandiriwg`a uliwma insaniy ha`m milliy pa`ziyletlerdi iyelewine ja`rdemlesedi. Bul<br />
oqitiwdin` ba`rqulla ta`rbiyalawshinin` sipatta bolatug`nin an`latadi.<br />
Mag`liwmat:- Mag`liwmat sistemalastrilg`an bilimlerdi olar menen baylanisli bolg`an<br />
biliw ha`m a`meliy xizmet usillarin ko`z qarasti insaniy sipatlardi o`zlestiriw protsessinin`<br />
na`tiyjesi esaplanadi mag`liwmat aliwda oqitiw jetekshi orin iyeleydi. Mag`liwmat adamnin`<br />
uliwma siyasiy arnawli tayarlig`inin` da`rejesin sistemali o`zlestirgen bilim eplilik<br />
ko`nlikpelerinin` ko`lemin ko`rsetedi. Alg`an mag`liwmat sipati ha`m da`rejesine qaray adamda<br />
du`n`yag`a belgili ko`z qaras insaniy pa`ziyletler qa`liplesken boladi. Usi ma`niste baslang`ish<br />
mag`liwmat tu`sinikleri qollarinadi. Mag`liwmatti oqiw orinlarinda emes o`z betinshe de aliw<br />
mu`mkin.<br />
6. Pedagogikaliq ilimler sistemasi.<br />
Pedagogika iliminin` rawajlaniwi menen onin` u`yrenetug`in pa`ninin` bo`limleri ko`beye<br />
basladi. Sol sebepli ui bo`limlerdin` ha`r bir qaysisin u`yrenetug`in pedagogika iliminin` ha`r tu`rli<br />
tarawlari kelip shiqti.
Na`tiyjede oqitiw ha`m ta`rbiya mashqalalarin u`yrenetug`in pedagogikaliq ilimler<br />
sistemasi payda boldi. Pedagogikaliq ilimler sistemasi, o`zinin` maqsetin tarai a`m ilim izertlew<br />
metodlari arqali birlesken ayirim pedagogikaliq ilimler jiyindisinan quraladi. Pedagogikaliq<br />
ilimler sistemasina pedagogikanin` to`mendegi tarawlari kiredi.<br />
1. Mektepke shekemgi balalardi ta`rbiyalaw mashqalalarin u`yrenetug`in mektepke<br />
shekemgi pedagogika.<br />
2. Mektep jasindag`i balalardi ta`rbiyalaw oqitiw ha`m mag`liwmatl etiw u`yrenetug`in<br />
mektep pedagogikasi.<br />
3. Ta`rbiya oqitiw mag`liwmat beriwdin` uliwma nizamliliqlarn u`yrenetug`in uliwma<br />
pedagogika.<br />
4. Arnawli pedagogika a) qulag`i esitpeytug`in balalardi ta`rbiyalaw, oqitiw ha`m<br />
mag`liwmatli etiw ma`selelerin u`yrenetug`in pedagogika, b) ko`zi ko`rmeytug`in balalardi<br />
ta`rbiyalaw, oqitiw mag`liwmat beriw ushin mashg`alalarin u`yrenetug`iin tiplolelogika, v) aqili<br />
jag`inan artta qalg`an balalardi ta`rbiyalaw, oqitiw mag`liwmat beriw ma`selelerin u`yrenetug`in<br />
oligofopedagogika.<br />
5. Mekteptegi ayirim pa`nlerdi (ana tili, matematika, fizika, tariyx, geografiya ha`m t.b.)<br />
oqitiiwdin` o`zgeshelikleri menen nizamliqlarin u`yrenetug`in jeke metodikalar.<br />
6. Ta`rbiya ha`m pedagogika iliminin` payda boliw menen rawajlaniinin` u`yrenetug`in<br />
pedagogika tariyxi.<br />
7. Etnikaliq topardin` xaliiqtin` millettin` basqalarg`a qarag`anda bala ta`rbiyalawdag`i<br />
o`zine ta`n bolg`an o`zgesheliklerin u`yrenetug`in etnopedagogika. Bulardan basqa pedagogika<br />
iliminin` jan`a tarmaqlari qa`liplespekte. Olar qatarina shan`araq pedagogikasi, balalar ha`m jaslar<br />
aqaminin` pedagogikasi u`lkenler pedagogikasi, a`skeriy pedagogikasi, joqari mektep<br />
pedagogikasii, u`git na`siyat jumislari pedagogikasi, ma`deniy ag`artiw pedagogikasi, ka`sip o`ner<br />
ta`limi pedagogikasi salistirmali pedagogika, u`zliksiz ta`lim pedagogikasi t.b.<br />
Pedagogika iliminin` tarawlari bir-biri menen tig`iz baylanista tez pa`t penen rawajlanip<br />
barmaqta sonliqtan joqarida ati atalg`an pedagogika ilimlerinin` jan`a tarmaqlarda pedagogika<br />
ilimler sistemasinan o`zlerine ilayiqli orinli iyelewi ha`m basqa jan`a tarawlardin` kelip shig`iwi<br />
nizamli qubilis bolip tabiladi.<br />
7. Pedagogikanin` basqa ilimler menen baylanisi.<br />
Ja`miyet turmisinin` qublislari bir-biri menen ku`ta` tig`iz baylanista rawajlanadi. Sol<br />
sebepten ja`miyet turmisinin` ha`r tu`rli qubilislarin u`yrenetug`in ilimler de o`z ara jaqinnan<br />
baylanista boladi ha`m birgelikte rawajlanip baradi. Bul qubilis pedagogika iliminde tiyisli.<br />
Pedigogikanin` ja`miyet turmisi qubilislarin u`yrenetug`in basqa ilimler menen baylanisi ayriqsha<br />
a`hmiyetke iye o`ytkeni pedagogika basqa ilimlerdin` jan`aliqlarin jetilistiriw ha`m bekkemlew<br />
na`tiyjesinde o`zinde tez pa`t penen rawajlanadi.<br />
Pedigogika basqa ilimler menen baylanisti ku`sheytpey turip zaman talabina ilayiq<br />
rawajlaniw mu`mkin emes. Pedagogika birinshi gezekte ja`miyet ag`zasi bolg`an adam<br />
mashqalasin u`yrenetug`in ja`miyetlik ilimler menen tig`iz baylanisadi. Solardin` biri filosofiya<br />
ilimi.<br />
Joqarida pedagogika filosofiya iliminen bo`linip shig`ip o`z aldina ilim bolip jetilisti degen<br />
edik filosofiya ja`miyet, ta`biyat ha`m adam oylawi rawajlaniwinin` uliwma nizamliqlari haqqinda<br />
ilim sipatiinda pedagogikanin` rawajlaniwina ku`shli ta`sir jasaydi. Sebebi pedagogikaliq<br />
teoriyalar filosofiyaliq konseptsiyalarg`a su`yenedi. Pedagogika filosofiyada tiykaranip<br />
pedagogikaliq protsessti nizamliqlardi ashadi, printsiplerin belgileydi.<br />
Salamat a`wladti ta`rbiyalap kamalg`a keltiriwin` ilimiy a`meliy- tiykarlarin islep shig`adi.<br />
Ja`miyetlik qubilis bolg`an teoriyanin` ma`nisin pedagogikaliq protsesstin` qarama-qarsilqlarin<br />
ha`reketke keltiriwshi ku`shlerin ilimiy tu`sindiriw mu`mkinshiliklerine iye boladi. Sotsiologiya<br />
tarawindag`i ilim izertlew jumislarin jan`aliqlarda pedagogikag`a u`lken ja`rdem beredi.<br />
Jas a`wladqa a`dep ikramliliq estetikaliq ta`rbiya beriw waiypalarin eshiwde pedagogika<br />
filosoifyanin` o`z betinshe tarawlarina aylang`an etika ha`m estetika ilimlerinin` na`tiyjelerin<br />
basshiliqqa aladi. A`sirese pedagogika G`pedagogika tariyxi menen jaqinnan baylanisqan<br />
pedagogika tariyxi pedagogikani adamzat ja`miyeti ta`repinen toplanilg`an bay pedagogikaliq
miyraslar mnen tanstiradi olardi jan`a zaman talaina muwapiq sin ko`z benen toplawg`a ha`m<br />
olardan do`retiwshilik penen paydalaniwg`a ja`rdemlesedi.<br />
Pedagogikanin` psixologiya menen baylanisi ko`p da`irlerden berli da`stu`rge kirgen<br />
psixologiya adam psixikasin rawajlaniw nizamliqlarin u`yrense pedigogika shaxsti<br />
qa`liplestiriwde basshliqqa alinatug`in printsiplerdi na`tiyjeli ta`sir etiw usillarin qurallarin<br />
u`yrenedi. Pedagogika uliwma psixologiya menen birgelikte jas da`wirleri ha`m pedagogikaliq<br />
psixologiya menende baylanisad. Olar ha`r bir jas da`wirdegi balalardin` psixologiyaliq jaqtan<br />
rawajlaniw o`zgesheliklerin ballardi oqitiw menen ta`rbiyalawdi psixologiyaliq negizlerin aship<br />
beredi.<br />
Adamdi biologiyaliq evolyutsiyanin` na`tiyjesi sipatnda u`yreniw biologiya ilimlerinin`<br />
ob`ekti bolip esaplanadi uliwma ha`m jas da`wirler anatomiyasi menen fiziologiyasi biologiya bir<br />
taraw sipatinda o`sip kiyatirg`an bala denesinin` du`zilisin ha`m atqaratug`in xizmetin u`yrenedi.<br />
Ta`lim ta`rbiya protsessinde balanin` skleti menen bulshiq etlerin du`zilisi o`siwi menen<br />
rawajlaniwdag`i ilimiy mag`liwmatlar esapqa alinadi. Bul jag`day pedagogikanin` jas da`wirler<br />
anatomiyasi ha`m fiiologiyasi menen u`zliksiz baylaniista boliwin talap etedi. Fiziologiya<br />
pedagogika ushin ta`biyiy ilim tiykari bolip esaplanadi.<br />
Sonin` ushin pedagogika oris tan ulli fiziologlari I.M.Sechenov ha`m I.P. Pavlovtin` adam<br />
nerv psixologiyaliq rawajlaniwi psixik xizmettin` reflektorliq ta`biyat haqqindag`i rgeli ilimiy<br />
miynetlerine su`yenedi. I.P.Pavlovtin` 1 ha`m 2 signal sistemasi refleksler qozg`aliiwi ha`m<br />
toqtaliw protsessi bas miy qabig`inan analitikaliq sintetikaliq xizmeti analizatorlardin` roli ha`m<br />
basqa ta`limatlari pedagogika ushin og`ada bahali.<br />
Pedagogika meditsinaliq ilimler. Mektep gigienasi ha`m piliktori menen tig`iz baylanisqan.<br />
Gigiena balalardin` en sawlig`in qorg`aw ha`m bekkemlewdin` jag`daylari menen jollar<br />
haqqindag`i ilim “Pedagogika” gigiena ilimdegi materiallardan mektepte u`yde mektepten tis<br />
mekemelerde oqiwshilar ushin za`ru`rli jag`day jaratlip ha`m ku`ndelikli rejim du`ziw ushin<br />
paydalanadi.<br />
Pedagogika balalar keselliklerinin` aldin aliw ha`m oni emlew ma`seleleri menen<br />
shug`illanadi. Pedagogika pediator iliminin` jetiskenliklerin salamat a`wladti ta`rbiyalap jetistiriw<br />
ushin qolayli jag`daylar jaratiwda olardin` sharshawi menen keselleniwdin` aldin aliwg`a<br />
paydalanadi. Pedagogika ekonomika onin` bir tarawi xaliq bilimlendiriw ekonomikasi menen de<br />
tig`iz baylanisqan. Ekonomistlerdin` izertlewleri xaliq bilimlendiriwinin` joqari da`rejesi<br />
qa`niygenin` bilimdanlig`i a`meliy do`retiwshilik uqiiplig`i o`ndiristegi tabislardin` girewi<br />
ekenligin qatip keletug`inlg`in da`lilleydi.<br />
Ta`lim ta`rbiyada jan`a milliy pedagogikaliq texnologiyalardin` qollaniliwi jan`a milliy<br />
o`ndiris texnologiyalardin` payda boliwina ha`m rawajlanwina ku`shli ta`sir jasaytug`inlig`i<br />
aniqlandi. Mektepler akademiyaliq litseyler, ka`siplik kolledjler, qurilis olardin` oqiw materialliq<br />
bazasi klasslardag`i oqiwshilardin` sani. Oqitiwdi komp`yuterlestiriw internetten paydalaniw<br />
mug`allimge bolg`an talaplar ha`m basqa mashqalalar haqqindag`i ekonomikaliq mag`liwmatlar<br />
bilimlendiriw ma`selelerin sheshiwde pedagogika hawaday za`ru`r.<br />
Xaliqtin` jasaw ha`m jaylasiw jag`daylari tuwiliw ha`m o`liw jasi ko`ship qoniw mektepler<br />
qurilisi ha`m oni jaylastiriw ma`selesi mug`allim kadrlardi tayarlaw jo`nindegi demkoartyailiq<br />
mag`liwmatlarda pedagogika ushin u`lken a`meliy a`hymietke iye.<br />
Tema: Milliy ta`rbiyanin` maqseti ha`m waziypalari<br />
Jobasi:<br />
I. Ta`rbiyanin` maqseti haqqinda uliwma tu`sinik<br />
II. Milliy ta`rbiyanin` maqseti<br />
III. Milliy ta`rbiyanin` quramli bo`limleri ha`m olardin` waziypalari.<br />
IV. Ta`rbiyanin` quramli bo`limlerinin` tu`rerinin` o`z-ara baylanisi.<br />
A`debiyatlar:<br />
1. Karimov I.A. Jas a`wladtin` u`ylesip rawajlaniwi O`zbekstan protsessinin` tiykari.<br />
“Erkin Qaraqalpaqstan”, 1997, 3 sentyabr`.
2. Karimov I.A. Joqari ruwxiyliq ja`miyet rawajlaniwinin` iykari. “Xalq swzi”, 1998, 12noyabr`.<br />
3. Karimov I.A. O`zbekstan XXI a`sirge umtilmaqta. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999. Q<br />
7-aprel`<br />
4. Karimov I.A. Ideologiya-bul millettin`, ja`miyettin`, ma`mlekettin` birlestiriwshi<br />
bayrag`i. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1998, 2-iyul<br />
5. Karimov I.A. Salamat a`lad-bizin` elimizdin` keleshegi. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999,<br />
11-dekabr<br />
6. Prezidenttin` 1996-jil 9-sentyabr`degi “Ruwxiyliq ha`m ag`artiwshiliq” haqqindag`i<br />
Pa`rmani. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1996, 12-sentyabr`.<br />
7. Padagogika A.K.Munavvarovtin` uliwma redaktorlig`inda. T., 1996<br />
8. Gaybullaev N ha`m basqalar. Pedagogika.T., 1997<br />
9. Pedagogika tariyxi.T.,1996<br />
10. Wzbek pedagogikasi tarixi. A. Zunnunovtin` uliwma redaktorlig`inda.T., 1997<br />
11. Xashimov K. Ochil.S. Wzbek pedagogikasi antologiyasi.T., 1995<br />
12. Hadis I-IV tom.T.1992-1997<br />
13. Qosnazarov K. Milliy ta`rbiya haqqinda oylar. “Erkin Qaraqalpaqstan”, 1999, 18-may.<br />
1.Ta`rbiyanin` maqseti haqqinda ulima tu`sinik.<br />
“Maqset” tu`sinigi ilimiy tu`sinik bolip belgili bir xizmettin` aqirg`i na`tiyjesin sanali<br />
an`law degen ma`nisti bildiredi. Maqset “nege umtiliw kerekligin”, “neni a`melge asiriw<br />
za`ru`rligin” ko`rsetedi. Ta`rbiyanin` maqsetinin` aamnin` keleshekte qanday kamalg`a kelgen<br />
insan bolip jetisiwshi boljawg`a boladi. Sonliqtan ja`miyettegi ideal Adam tu`sinigi ta`rbiya<br />
maqseti tu`sinigi menen uyg`inlasip ketken.<br />
Ta`rbiya barliq waqitta aniq maqsetke qaratilg`an protsess. Ta`rbiya maqsetsiz bolmaydi,<br />
al Adam balasi masqetsiz jasay almaydi. Maqset adam balasin o`zinin` materialliq muta`jliklerin<br />
qandiriwg`a, ruwxiy talaplarin qanaatlandiriwg`a, jollaydi.<br />
Ta`rbiyanin` uliwma ha`m jeke maqsetleri boladi. Ta`rbiyanin` uliwma bas maqseti<br />
ja`miyettegi oqiw-ta`rbiya ornilarinin`, ja`miyetlik institutlarinin` ha`m basqa ta`rbiya<br />
mekemelerinin` `a`lim-ta`rbiya jumislarinin` bag`darlarin, padegogikaliq ta`sir etiwdin` xarakterin<br />
belgilep beredi. Ja`miyettin` rawajlanwi, ta`lim-ta`rbiyanin` jetilisiwi na`tiyjesinde olarg`a<br />
aniqliqlar. Toliqtiriwlar, o`zgerisler kiritilip bariladi. Jeke maqsetler, usillar, metodlar, oqitiw<br />
ha`m ta`rbiya tu`rleri ta`rbiyanin` uliwma bas maqsetinen g`a`rezli bolad. Ta`rbiyanin` bas<br />
maqsetin turmisqa jemisli asiriw ushin insan shaxsi rawajlandirwdin` ol ya bul basqishinda ta`lim<br />
ta`rbiya waziypalarin sheshiwge baylanisli jeke maqsetler, jeke waziypalar kelip shig`adi.<br />
Ma`selen, o`spirim jasindag`i balalardi jinisiy ta`rbiyalawdin` maqseti, baslawish klasslarda dene<br />
ta`rbiyasinin` waziypalari t.b. Sabaqlardi jobalastiriw ha`m o`tkeriwde sabaqtin` mag`liwmatliq,<br />
ta`rbiyaliq rawajlaniwshiliq maqsetleri ko`rsetiledi. Ta`rbiya jumislarin sho`lkemlestiriwde onin`<br />
jobasi (bag`darlamasi) du`zilip ta`rbyaliq maqseti aniqlanadi, qanday adamgershilik sipatinda<br />
rawajlandiriw ha`m qa`liplestiriw za`ru`rligi belgilenedi.<br />
Oqiwshilarda bilimdi o`zlestiriwde, ka`sip-o`ner islewde, o`zinshe oqip bilim aliwda,<br />
o`zin-o`zi ta`rbiyalawda o`z aldilarina maqsetler qoyadi, maqsetke erisiwge, maqsetke jetiw<br />
jolindag`i qiyinshiliqlardi jen`iwge umtiladi. Tan`lag`an maqsetine qaray oqiwshilarda isha`reket,<br />
minez-quliq motivlerin kelip shig`adi.<br />
Pedagogikaliq xizmettin` na`tiyjeliligi trbiyashinin` o`z aldina qoyg`an maqsetti aniq,<br />
teren` ha`m toliq tu`siniwine, oni aqilg`a ug`oaslig`i menen a`dilligine isenimine ha`m<br />
ta`rbiyalaniwshilardi ol maqset penen jasawg`a, miynet etiwge, hu`jdan menen oqiwg`a<br />
jollaniwina baylanisli boladi.<br />
Ta`rbiyanin` uliwma ha`m jeke maqsetleri ra`smiy tu`rde Nizam aktlerinde xaliq<br />
bilimlendiriw Nizamlarinda, kadrlar tayarlawdin` milliy bag`darlamasinda, oqiw orni ustavlarinda<br />
ta`lim-ta`rbiya jol-jobalarinda ha`m bag`darlamalarinda, sabaq ha`m ta`rbiya jobalarinda ha`m<br />
basqa hu`jjetlerde bayan etiledi.
Ta`rbiya ja`miyetlik qubilis bolip ol aldin bir maqsetti go`zlep iske asiriladi. Ha`r bir<br />
ja`miyet jas a`wladti ta`rbiyalaw ushin ol aldi burin ta`rbiyanin` maqsetin ha`r ta`repleme teren`<br />
oylap shan`araq ja`miyetlik sho`lkemler, mug`allimler, ta`rbiyashilar, awil aqsaqallari jiyinlari,<br />
ma`kan ken`es ag`zalari ha`rbir puqara ta`rbiyanin` maqsetin bilmey turip, qanday adamdi<br />
ta`rbiyalawdi tu`sinbey ta`lim ta`rbiya jumislarin sapali ha`m na`tiyjeli alip barwi mu`mkin emes.<br />
Sonin` ushin ta`rbiyanin` maqseti xaliq pedagogikasinda en` basli mashqalalardan biri bolg`an.<br />
Ta`rbiyanin` maqseti adamzat a`miyetinin` talabin sa`wlelendiredi. Ta`rbiyanin` maqseti<br />
ja`miyettin`, ondag`i ilim, texnika, texnologiya, ekonomika ha`m ma`deniyattin` rawajlaniw<br />
da`rejesine, o`ndiris ku`shleri menen o`ndiris qatnasiqlarna qaray belgilenedi. Bunnan ta`rbiyanin`<br />
maqsetin oydan shig`ariwg`a, og`an ju`zeki qatnas jasawg`a bolmaydi degen juwmaq shig`adi.<br />
II. Milliy ta`rbiyanin` maqseti<br />
Ta`rbiyanin` maqseti- o`mir maqseti xaliq pedagogikasnin` payda boliwi ha`m rawajlaniwi<br />
menen sabaqlas. Adamzat ja`miyetinin` belgili bir rawajlaniw da`wirinde adamlar topari ha`m<br />
qa`wimlerdin` birigiwi negizinde xaliqlar, onin` jaslardi turmisqa tarlawdag`i a`meliy ta`jiriybesi<br />
xaliq pedagogikasi payda boldi. Ja`miyettin` bunnan keyingi rawajlaniw basqishinda ha`r tu`rli<br />
ob`ektiv sebeplerge baylanisli xaliqlar tiykarinda milletler kelip shiqti. Milletlerde jaslardi uliwma<br />
insaniy ha`m milliy qa`diriyatlar ruwxinda ta`rbiyalawda o`zgeshe ta`jiriybeler toplandi ol milliy<br />
ta`rbiya dep ataldi.<br />
Millettin` ta`lim ta`rbiya beriwdegi qiyallar menen oylari, tilekleri menen u`mitleri,<br />
niyetleri menen arziw a`rmanlari ta`rbiyanin` milliy maqsetine aylandi ta`rbiyanin` milliy maqseti<br />
qa`liplesti. Milliy ta`rbiyanin` mashqalalarin u`yrenetug`in milliy pedagogikanin` tirnag`i qalandi.<br />
Milliy pedagogika da`wirler asa rawajlanip ha`m qa`liplesip bu`gingi ku`n da`rejesine jetti.<br />
Milliy ta`rbiya, milliy ta`rbiyanin` maqseti jo`nindegi en` da`slepki oylar xaliq<br />
pedagogikasinin` tiykarg`i dereklerinen biri esaplang`an xaliq do`retpelerinde bayan etilgen. Xaliq<br />
do`retpelerinin` negizgi tu`rleri da`stanlar menen erteklerde, a`psanalar menen naqil-maqallarda,<br />
basqa da`reklerde, unamli qaharmanlar xaliqtin`, watannin` shin aamat aqil parasatli,<br />
adamgershilikli, hu`jdanli, tapqir, ras so`zl, hdal, uqipli, miynet su`ygish, ka`sip o`nerli, miyrim<br />
sha`pa`a`tli, miyriwbetli, qayri-saqawatli, insapli, qiyinshiliqlardan qoriqpaytug`in ma`rt etip<br />
ko`rsetiledi. Tuwg`an jerin, xalqin dushpannen qorg`aytug`in batir, ata-anasi ha`m tuwg`an<br />
tuwisqanlarina g`amxor, adamlarg`a mehriban insaniy go`zzal. Muhabbatqa opadar, su`yiklisine<br />
sadiq, so`zi menen isi bir, wa`desine berk insan, ardaqli a`ke, mehriban ana, hadal perzent<br />
sipatinda ta`riyplenedi.<br />
III. Milliy ta`rbiyanin` quramali bo`limleri ha`m olardin` waziypalari<br />
Milliy trbiyanin` bas maqsetin iske asiriwda ta`rbiyanin` arnawli quramli bo`limleri tu`rleri<br />
qollaniladi. Ta`rbiyanin` ha`rbir quramli bo`liminin` tu`rinin` bas maqseti: salamat a`wladti ha`r<br />
ta`repleme u`ylesikli rawajlandiriw ha`m qa`liplestiriw jolinda qatar waziypalari boladi.<br />
Ta`rbiyanin` waziypalari delingende ta`rbiyanin` jobalastirilg`an aqirg`i na`tiyjesine maqsetine<br />
erisiw ushin orinlanatug`in talaplar sistemasi tu`siniledi.<br />
Milliy ta`rbiyanin` maqseti milliy ta`rbiyanin` to`mendegi quramli bo`limlerin-tu`rlerin o`z<br />
ishine qamtiydi: aqil, ruwxiyliq a`dep-ikramliq, miynet, dene, estetikaliq, jinis, ekonomikaliq,<br />
ekologiyaliq, huqiq ha`m a`skeriy ta`rbiya.<br />
Ta`rbiyanin` ha`rbir quramli bo`limi tu`ri mektepte sabaqta. Klasstan ha`m mektepten tis<br />
jumislardi a`melge asiriladi. U`yde, balalar jasaytug`in ortaliqta, ja`miyetlik sho`lkemler, ma`kan<br />
ken`es ha`m awil puqaralari jiyini jumislarinda dawam etedi.<br />
Aqil ta`rbiyasi: Aqil ta`rbiyasi salamat a`wladti kamalg`a jetkeriwde milliy ta`rbiyanin`<br />
jetekshi ha`m a`yyem zamanlardan beri qollanilip kiyatirg`an tu`rlerinen biri. Dana xalqimiz<br />
“bilek su`rindirmegendi bilim su`rindiredi” dep bilimnin` qu`diretli ku`shin, “Bilimli elge nur<br />
jawar” dep bilim xaliqtin` abadan turmisi menen Adam balasi baxtinin` gilti ekenligin tu`sindirip<br />
“Asiq oynag`an azar, top oynag`an tozar, ha`mmesinen ko`p oqip, bilim alg`an ozar” dep na`siyat
etken, jaslardi bilim aliwg`a jollag`an. Onin` menen de toqtamay “Alim bolsan` a`lem seniki” dep<br />
ken`es bergen.<br />
Islam ta`liymatinda “Bir saat ilim u`yreniw tu`ni menen ibadat etip shiqannan artiq”. “Ilim<br />
u`yreniw ha`rbir momin ushin parazdur” dep aytiladi.<br />
Ruwxiyliq a`dep-ikramliq ta`rbiya. Ta`rbiya ruwxiyliq-a`depikramliq ta`rbiyasinan<br />
baslanadi. Sebebi “Ruwxiy du`n`ya insannin`, xaliqtin`. ja`miyettin`, ma`mlekettin` ku`sh<br />
qu`direti”. (I.Karimov). Prezidentimiz bul pikirin dawam etip “Ruwxiy bayliq-material bayliqtan<br />
min` ma`rte u`stin turadi” dep esaplap tastiyiqladi. Bilimdanliq, Watandi su`yiw, joqari<br />
adamgershilik, milliy g`a`rezsizlik sana-sezim, tabislarg`a baslaw milletler arasindag`i dosliqti<br />
bekkemlew ruwxiyliqtin` tiykarg`i sipatlari esaplanadi.<br />
Miynet ta`rbiyasi. Xalqimiz turmistin` miynetinde, miynettin` ra`tinde ko`rgen xaliq.<br />
Anna-Watanimizdag`i material ha`m ruwxiy bayliqlardin` barlig`i xalqimizdin` taban teri<br />
do`retiwshilik penen islegen hadal miyneti tiykarinda jaratilg`an. Miynetkesh xalqimiz jaslardi<br />
miynet protsessinde kamalg`a keltirgen. Hu`jdan menen miynet islewdi, miyneti su`yiwdi, miynet<br />
adamlarin hu`rmetlewdi, miynet na`tiyjesinde jaratilg`an bayliqlardi qa`dirlewge, u`nemlewdi,<br />
isparkershilikke jol qoymawdi jaslardin` ku`ndelik turmis talabina ha`m minez-qulqina a`detine<br />
aylandirilg`an. Miynet bas ta`rbiyashi ha`m ha`r ta`repleme rawajlaniiwdin` negizgi deregi degen<br />
juwmaqqa kelgen. Buni xalqimiz jaratqan mina naqil-maqallardin` ma`nisinen de an`lawg`a<br />
boladi: “Miynettin` ko`zin tapqan, baxittin` o`zin tabadi”, “altin otta belli, adam miynette belli”<br />
t.b. Sonday etip xalqimiz balalardi miynetke erteden qatnastirip keleshek turmisqa aldin tayarlap<br />
barg`an.<br />
Baslawish klass oqiwshilarinin` jedelligi jan`a miynet tu`rin u`yreniw ha`m onin`<br />
na`tiyjesin ko`riw menen baylanisli boladi. O`spirimler ha`m u`lken mektep jasindag`i<br />
oqiwshilardin` jedelligi adamlar menen qarim-qatnasta,xizmette,oqiwda,turmista,.o`zin-o`zi<br />
ta`rbiyalawda,o`zinshe oqip bilim aliwda ko`rinedi. Xizmet ha`m qarim-qatnasin qatnasiwshilari<br />
sonin` ishinde oqiwshi onin` ga` sub`ekti ga` ob`ekti xizmetin atqaradi. Oqiwshi shaxsi tiykarinan<br />
o`zinin` jedelli xizmeti ha`m qarim-qatnasi protsessinde ilg`alli rawajlanadi.Sonliqtan oqiwshinin`<br />
ha`r tu`rli jedelli xizmetin ha`m qarim-qatnasin maqsetli tu`rde sho`lkemlestiriw og`iri<br />
a`hmiyetli,oqiwshinin` ha`r tu`rli jedelli xizmeti ha`m qarim-qatnasi onin` erkin, jetik, do`retiwshi<br />
shaxs bolip kamalg`a jetiwine ku`ta` ja`rdem beredi. Al oqiwshinin` bay biologiyaliq derekleri<br />
onin` jedelli qarim-qatnas jasawina o`lken mu`mkinshilik tuwdiradi.<br />
Oqitiw ha`m ta`rbiya protsessinde mug`allim menen oqiwshilar,oqiwshilar menen<br />
oqiwshilar,turmista ha`m miynette oqiwshi qatarlari,kishkeneler ha`m u`lkenler menen tu`rlituman<br />
qatnaslarg`a tu`sedi. Qarim-qatnas oqiwshi iqtiyajinin` ayriqsha bir tu`ri. Qarim-qatnas<br />
protsessinde oqiwshi o`zgelerdi u`yrenedi ha`m o`zin an`laydi.Sotsialliq ta`jiriybeni,uliwma<br />
insaniy ha`m milliy paziyletlerdi o`zlestiredi, o`zin shas sipatindaseze baslaydi, ja`miyetlik turmis<br />
qa`lpine a`detlenedi.<br />
Oqiwshinin` belgili maqsetke qaratilg`an jedelligin rawajlandiriw onin` shaxsin<br />
qa`liplestiriwdin` bas bag`dari bolip tabiladi.Sebebi jedellik oqiwshinin` ta`biyg`iy<br />
dereklerinin`,uqipliq nishanlarinin` rawajlaniwinin` za`ru`r sha`rti esaplanadi.Biyimlilik ha`m<br />
uqipliq xizmet tu`rinde ju`zege shig`adi ha`m qa`liplesedi.<br />
Oqiwshinin` na`silden alatug`in ta`biyg`iy derekleri ko`p tu`rli ha`m ko`p<br />
sanli.Olardin` negizinde qolayli ortaliqta alip barilg`an ha`m sho`lkemlestirilgen miynet<br />
protsessinde ha`r tu`rli uqipliqlar rawajlanadi,uqipliqlar o`z na`wbetinde talant da`rejesine<br />
ko`teriledi.<br />
Oqiwshi ortaliq,ta`lim-ta`rbiya,miynet ha`m qarim-qatnas ta`sirine ya unamli ya<br />
unamsiz,qarsiliqli ya qarsiliqsiz qatnasta boladi,ta`sirdi tu`rlishe ha`m ha`r tu`rli<br />
mug`darda,ku`shli yaki ku`shsiz qabil etedi.Eger oqiwshi o`zinin` xizmetin su`yse,onin` bul<br />
tarawdag`i biyimliligi,uqiplig`i tez ku`shli tu`rde ju`zege shig`adi ha`m ilg`alli<br />
rawajlanadi.Iqtiyaj,qizig`iw,ma`pdarliq,maqset ha`mmesi birge qosilip oqiwshinin` barliq ku`shg`ayrati<br />
iske qosadi.Sonin` ushin olar oqiwshinin` xizmetke jollaytug`in, uqipliqlarin<br />
jetilistiretug`in, talantin qa`liplestiretug`in ku`sh bolip xizmet qiladi.
O`zindegi uqipliqti rawajlandiriw ushin oqiwshinin` belgili xizmet tu`rine qizig`iw,ka`sipti<br />
ha`wes etiwi ele jetkiliksi.Onin` o`z u`stinde qunt penen iyelewi u`lken a`hmiyetke iye boladi.<br />
Misali Isaak N`yuton oqiwshiliq da`wirinde oqiwg`a uqipsiz K.S.Stanislavskiy kishkeneliginde<br />
saqaw , A.V.Suvorov tuwilg`anda na`renjan awriwli bala bolg`an.Olar o`z aldina aniq ha`m qatti<br />
maqset qoyip tan`lay sistemali miynet etiwi na`tiyjesinde N`yuton du`n`yanin` belgili fizik<br />
alimi.Stanislavskiy oris teatr o`nerinin` atasi.Suborov bolsa ulli sa`rkarda da`rejesine jetken.Bizin`<br />
ulli babalarimiz Farg`aniy, Farobiy, Beruniy, Xorezmiy, Ibn Sino, Ulug`bek ha`m basqalar<br />
o`zlerinin` tinimsiz do`retiwshilik miyneti arasinda du`n`ya alimlari qatarinan mu`na`sip rin<br />
iyeledi.<br />
Juwmaqlap aytqanda jedelli xizmet ha`m jedelli qarim-qatnasiq oqiwshinin` jetik, erkin<br />
ha`m do`retiwshi`shaxs bolip kamalg`a keliwinde tiykarg`i faktorlardan biri bolip sanaladi.<br />
T.Ta`rbiya menen rawajlaniwdin` o`z-ara baylanisi.<br />
Oqiwshi shaxsin na`tiyjeli qa`liplestiriw pedogogtin` ta`rbiya menen rawajlaniw<br />
arasindag`i ku`ta` quramali baylanisti esapqa alip ta`lim-ta`rbiyani sheber uyimlastiriwina<br />
baylanisli boladi. Aniq maqsetti go`zlep duris ju`rgizilgen ta`rbiya rawajlaniwdi basqaradi ha`m<br />
tezlestiredi. Demek oqiwshi shaxsinin` rawajlaniwi menen qa`liplesiwinin` talapqa ilayiqli<br />
ta`rbiyadan g`a`rezli boladi.Sebebi ta`rbiya rawajlaniwdan aldin ju`redi (bul jaqsi)rawajlaniwdi<br />
izine ertedi ha`m oqiwshi oqiwshi shaxsinin` rawajlaniwin belgileydi.Sonin` menen birge ta`rbiya<br />
rawajlaniwdan g`a`rezli boladi ha`m og`an tiykarlanadi,rawajlaniw da`rejesine su`yenedi.<br />
Oqiwshinin` anatomiyaliq-fiziologiyaliq ha`m psixologiyaliq (qabil etiw, aqil-oyi, sezimi, yadi,<br />
t.b.) sipatlarinin` rawajlaniwi jan`a ta`rbiyaliq waziypalar qoyip olardi tabisli sheshiwge<br />
mu`mkinshilik jaratadi. A`lbette ta`rbiyanin` printsipleri, waziypalari, mazmuni, tu`rleri, qurallari,<br />
metodlari oqiwshi shaxsinin` jetken ha`m jaqin keleshekte jetetug`in rawajlaniw da`rejesine say<br />
boliwi lazim.<br />
Ta`rbiya oqiwshi,oqiwshilar topari ha`m ja`ma`a`ti aldina aniq waziypalar qoysa,olardi<br />
sol waziypalardi orinlawg`a jollasa, jedellikti, o`z betinshelikti, do`retiwshilikti ta`minlese, o`zino`zi<br />
ta`rbiyalawg`a ha`m o`zinsheoqip bilim aliwg`a jigerlendirse oqiwshi shaxsinin` ha`r<br />
ta`repleme rawajlaniwi sonsha tezlesedi,u`ylesikli qa`liplesiwi sa`tli boladi.<br />
Demek na`sil, ortaliq ha`m ta`rbiyanin` qospali ta`siri menen jedelli xiemet ja`ne qarimqatnas<br />
na`tiyjesinde oqawshi shaxs sipatindakamalg`a jetedi.Oqiwshilarg`a adamgershilikli<br />
qa`siyetler ha`m psixikaliq sipatlar usinday kompleksli ta`sirler,ilajlar tiykarinda payda<br />
boladi,rawajlanadi ha`m qa`liplesedi.<br />
aqiyqatinda ta`biyg`iy dereklerge iye emes (kesel balalardi esapqa almag`anda) yamasa<br />
ta`biyat bergen mu`mkinshilikleri rawajlanbaytug`in bala joq.esh na`rsege<br />
u`yrenbeytug`in,ta`rbiyaliq ta`sirge berilmeytug`in bala bolmaydi. Ha`r bir oqiwshini tabisli<br />
ta`rbiyalasa ha`m jemisli oqitsa boladi.<br />
Duris oqiwshilar arasinda pedogogikaliq ta`sirge a`ste beriletug`in yamasa qarama-qarsiliq<br />
ko`rsetetug`in,o`zlestiriwi to`men,ta`rbiyasi qiyin balalar ushiraydi.Biraq bunnan geypara<br />
oqiwshilar oqiwg`a pu`tkilley uqipsiz,ayrimlarin hasla ta`rbiyalaw mu`mkin emes degen pikir<br />
kelip shiqpawi kerek.Bunin` sebebi birinshiden oqiwshinin` jeke o`zgesheligi esapqa<br />
alinbag`an,ekinshiden jeke o`zgesheligi esapqa alinsada og`an ta`rbiyaliq ta`sir ko`rsetiw<br />
usillari,metodlari duris tan`lanip sheber qollanilmag`an,oqiwshinin` ju`regine tu`setug`in<br />
pedogogikaliq “gilt” tabilmag`an boliwi mu`mkin. U`shinshiden oqiwi to`men, ta`rbiyasi qiyin<br />
oqiwshilardi tabisli oqitiw menen ta`rbiyalawdin` usillari, qurallari ha`m metodlari pedogogikapsixologiya<br />
ilimleri ta`repinen ele jeterli izertlenbegen boliwi itimal.<br />
O`zin-o`zi tkeseriw ushin problemali sorawlar,testler,ma`seleler ha`m tapsirmalar.<br />
Q.Ne ushin ata-anadan dara-dara ha`tte egiz tuwilg`an balalar bir-birinen o`zgeshe<br />
boladi,bir-birine uqsamaydi ha`m bir-birin ta`kirarlamaydis<br />
2.Bir shan`araqta ha`m bir mug`allimnin` qolinda ta`lim-ta`rbiya alg`an oqiwshilardin` biriewleri<br />
ayriqsha oqiydi, a`depli, al ekinshi birewleri to`men oqiydi,ta`rtipsiz. Bul qubilisti siz qanday<br />
tu`sinesizs<br />
3.Ayrim adamlarda uqipliq ha`m talant erte, geyparalarda erte jasta, u`shinshi birewlerde<br />
u`lken jasta ju`zege shig`adi. Siz bunin` sebebi nege baylanisli dep oylaysizs.
TEST. Adamnin` rawajlaniwi degen nes<br />
A) Adam denesinin` san jag`inan o`zgeriwi.<br />
V)Adamnin` sotsialliq maqluq sipatinda denesinin` pu`tkil o`miri boyinsha san ha`m<br />
sapa jag`inan o`zgeriwi.<br />
S)Adamnin` rawajlaniw ha`m ta`rbiya na`tiyjesinde sotsialliq maqluq bolip<br />
qa`liplesiwi.<br />
D) Adamda za`rurli ko`z-qaras ha`m insaniy sipatlardi maqsetli qa`lipletiriw.<br />
E) Duris juwap joq.<br />
2. TEST. Shaxstin` qa`liplesiwi dep nege aytamizs<br />
A) Adamda za`ru`rli ko`z-qaras ha`m insaniy sipatlardi maqsetli qa`liplestiriw.<br />
V) Adam denesinin` san jag`inan o`zgeriwi.<br />
S) Adamnin` sotsialliq maqluq sipatinda denesinin` pu`tkil o`miri boyinsha san ha`m<br />
sapa jag`inan o`zgeriwi.<br />
D) Adamnin` rawajlaniw ha`m ta`rbiya na`tiyjesinde sotsialliq maqluq bolip<br />
qa`liplesiwi.<br />
E) Adamnin` uliwma insaniy ha`m milliy qa`diriyatlardi iyelewi.<br />
Q.MA`SELE.pJaqsidan jaman tuwadi issi nang`a alg`isiz,jamannan jaqsi tuwadi adam<br />
aytsa nang`isizG`.pAtasin ko`rse quda bol,enesin ko`rde qizin alG`.Usi xaliq naqil-maqallarinin`<br />
ma`nisin oylap ko`rin`iz ha`m olardi basshiliqqa alip ata-analarg`a qudu-qudag`ay boliw,jigitlerge<br />
u`yleniw,qizlarg`a turmisg`a shig`iw haqqinda qanday ken`es berer edin`izs<br />
2.MA`SELE.Indiyali bala Ramu kishkeneliginen qasqir balalari menen birge<br />
ta`rbiyalanadi.Ol qasqirdin` balalarina uqsap ku`ndiz uyiqlap tu`nde olar menen birge an`g`a<br />
shiqti,pispegen go`sh jedi,to`rt ayyaqlap ju`rdi,irildap adamg`a topildi,qullasi qasqirday jasawg`a<br />
a`detlendi.Adamlar Ramudi uslap a`kelip a`skeriy emlewxanag`a ornalastiradi.Bir neshe jildan<br />
keyin Ramu adamlar menen qarim-qatnas jasawg`a u`yrenedi,ol ele so`ylewge uyrenbedi,so`zdin`<br />
ma`nisin tu`sinbedi.<br />
Turmistan aling`an bul fakt neni an`latadis<br />
1.TAPSIRMA.Keyingi jillari uqipli,intali oqiwshilar ushin matematika<br />
fizika,ximiya,qosiq-saz,shet-tili ha`m basqa arnawli klasslar,mektepler ashilmaqta.Usinday islep<br />
oqiwshilardi paqilliG` ha`m paqilsizG` dep eki toparg`a bo`lgen bolmaymiz bas<br />
2.TAPSIRMA.RESPUBLIKAmizda adamlar arasinda ha`r tu`rli jinayatlar ko`beyip<br />
ketti.Olardin` kelip shig`iwi sebeplerin ha`r kim ha`r tu`rli boljaydi.Birewler bazar<br />
qatnasinan,ekinshi birewler nizamnin`,jazanin` boslig`inan,u`shinshi birewler<br />
qitshiliqtan,to`rtinshi birewler ta`rbiyadan,besinshi birewler na`silden,basqalar jasap turg`an<br />
ortaliqtan ko`redi.Olardin` qarsilas sovet ma`mleketi tarqag`anina 10-jil boldi, demde ta`rbiyani<br />
umitip kettik pes 1916-1917 ha`m 1930-1933 ha`m 1941-1947-jillari bunnanada beter asha`ptadarliq<br />
bolg`an gey,nizam, jaza,ta`rtip buring`ig`a qarag`anda qattig`oy-,degen pikirlerdi<br />
aytadi.<br />
Siz usi ma`selelerdin` barlig`in o`lshestirip ko`rip,zan` ma`kemelerinen misillar<br />
tawip,a`debiyatlardi oqip,adamlar menen pikirlesip a`meliy sabaqti do`n`gelek stol a`tirapinda<br />
bolatug`in ashiqtan-ashiq so`ylesiwge tayarliq ko`rin`izs<br />
U`shinshi klassta ana tilinen o`tkeriletug`in bir saatliq sabaqtin` jan`asha u`lgili jobasi.<br />
1.Sabaqtin` temasi: Dawisli sesler.<br />
2.Sabaqtin` tu`ri:Da`stu`riy emes oyin-jaris sabag`i.<br />
3.Sabaqtin` maqseti:<br />
A) Mag`liwmatliq :Oqiwlaqlarda dawisli seslerdin` aytiliwi,esitiliwi,qollaniwi ha`m<br />
jaziliwi haqqinda bilimler menen qurallandiriw.<br />
B) Ta`rbiyaliq maqseti:Oqiwshilardi dawisli seslerdi qollanip a`debiy tilde<br />
so`ylewge,suliw jaziwg`a a`detlendiriw,ana-tilin su`yiwge ha`m oni maqtanishetiwgeta`rbiyalaw.<br />
V) Rawajlandiriwshiliq maqseti: Oqiwshilardin` baqlawin,biliw ku`shlerin,biliw<br />
uqipliqlarin ha`m o`z betinshe erkin pikirlewin rawajlandiriw.
4.Ma`mleketlik bilimlendiriw standartina muwapiq bul tema boyansha 3-klass<br />
oqiwshilarinin` u`yrenetug`in za`ru`rli tu`sinikleri, o`zlestiriwi lazim bilimler jiyindisi,a`melde<br />
qollap u`yreniwi talap etiletug`in eplilik,ko`nlikpeleri.<br />
Tu`sinikler: ces,dawisli ses.<br />
Blimler:Qaraqalpaq tilindegi dawisli sesler,olardin` jubaylasip keliwi ha`m bir-birinen<br />
o`zgesheligi.<br />
Eplilik,ko`nlikpeler: Dawisli seslerdin` jubaylasip keliwin ha`m olardin` bir-birinen<br />
o`zgesheligi ajratiw,olardi so`ylew ha`m jaziwdi o`z orninda qollana aliw.<br />
5.Sabaqta qollanilatuqin pedogogikaliq texnologiyalar:<br />
1.Kognitivlik (bilim beretug`in)pedogogikaliq texnologiya.Bul pedogogikaliq<br />
texnologiyani qollaw menen oqiwshilardin` tema(pa`n) boyinsha bar bilimlerdi,ta`jiriybelerdi<br />
o`zlestiriwine,olar menen qurallaniwina,ku`ndelik turmista qollawina erisiw.<br />
2.Evristikaliq pedogogikaliq texnologiya. Mashqalali oqitiw elementlerinen<br />
paydalanip oqiwshilardi qizig`ip u`yreniwge,erinbey izleniwge,bilimdi o`zlerine taptiriwg`a<br />
shiniqtiriw.<br />
3.Oqiwshilarg`a bilim beriwde xabar texnologiyasinan, olardin`<br />
bilim,eplilik,ko`nlikpelerin tekseriw ha`m bahalawda reyting texnologiyasinan paydalaniw.<br />
6.Sabaqta qollanilatug`in metodlar: A`n`gime,gu`rrin`,induktsiya,dedeuktsiya,sabaqliq<br />
penen islew,shinig`iw,o`zbetinshea`meliy jumis,oyin ha`m jaris.<br />
7.Sabaqti qurallandiriw: 1.Ma`mleketlik bilimlendiriw standarti. G`UstazG`,1999, 11dekabr`.2.Qaraqalpaq<br />
tili bag`darlamasi.N, 1997.3.Sharipov A,Odilova M.Ana-tili metodikasi. T.<br />
1984.<br />
R. Pirniyazov Q. Baslawish klasslarda qaraqalpaq tilin oqitiw metodikasi. N.1993. 5.<br />
Dawenov E. Qaraqalpaq tili. N. Q997. Y. Qoldan islengen ko`rsetpeli qurallar. U. Komp`yuter. 8.<br />
Uliwma orta bilim beretug`in mekteplerge oqiwshilar tayarlig`i da`rejesinin` reytingi haqqinda<br />
reje (ta`jiriybe sinaw sin`ari) O`zbekstan respublikasi xaliq bilimlendiriw ministrliginin` 2001 jil<br />
14 sentyabr`degi 133 , buyrig`i G`UstazG` 2001 jil 8 noyabr`.<br />
Sabaqtin` barisi.<br />
Q.Sabaqtin` baslaniwin sho`lkemlestiriw (1-2m) Bunin` ushin klassqa xosh kewilli<br />
kirip oqiwshilar menen jilli ju`zli sa`lemlesip, klass jayin, oqiw qurallarin, oqiwshilardin`<br />
tazalig`in, sabaq baslawg`a tayarlig`in ko`zden keshiriw. Ha`r tu`rli usillardi qollap olardin`<br />
ruwxin ko`teriw,keypin jaqsilaw, o`zinsheligin arttiriw, sabaqta o`zligin ha`r ta`repleme ju`zege<br />
shig`ariw ushin moralliq psixologiyaliq jag`day jaratiw.<br />
2.U`yge tapsirmani soraw. (10-12m). Oqiwshilar menen birgelikte aldin`g`i sabaqta<br />
o`tilgen temani ha`m u`yge berilgen tapsirmani aniqlaw. O`tken tema:ses ha`m ha`rip.U`yge<br />
tapsirma 15-shinig`iw. Tig`izlastirip soraw,Waqittan o`nimli ha`m u`nemli paydalaniw<br />
maqsetinde taxtag`a u`lgeriwi derlik birdey xolerik temperamenttegi to`rt oqiwshini shig`arip bir<br />
ga`pten jazilg`an kartochkalardi tarqatip noqatlardin` ornina tiyisli ha`riplerdi tawip jaziwdi<br />
eskertip,to`reshiler ag`zalarin oqiwshilar menen birgelikte saylap,oyin-jaris sha`rtlerin tusindirip<br />
pKim tez,kim tapqirG` oyin-jarisin o`tkeriw.