4- kurs «Instrumenttaniw» pa`ninen LEKTSIYALAR TOPLAMI

arqali sazlanadi. Qaraqalpaq girjeginin` tarlari duwtardin` tarlarina u`nles bolip sazlanadi.Girjekte-qaraqalpaq muzikasinin` atqariliw usillarina, texnikasina iykemlestirilgen. Girjektin`birinshi tari duwtardin` birinshi tarindag`i besinshi perdesine u`nles boladi, ekinshi tariduwtardin` birinshi tarina u`nles boladi, u`shinshi tari duwtardin` ekinshi tarina u`nles sazlanadi.Biraq girjektin` tarlari duwtardin tarlarina qarag`anda bir oktava joqari ses beredi. Bunday etipsazlaw atqariwshig`a girjekti shertkende duwtarg`a qosip shertiwge an`sat boladi ha`m duwtarmenen ansambl` du`zilip, nama gu`n`irenip shig`adi. Gijrektin` ses ko`lemi eki oktavaaralig`inda boladi. Al, ha`zirgi A.I.Petrosyants ta`repinen rekonstruktsiyalang`an (qaytaislengen) qaraqalpaq xaliq sazlarinin orkestrinde qollanilip kiyatirg`an girjek to`rt tarli bolip,onin` diopazoni to`rt oktavag`a shekem baradi. Girjek duwtar siyaqli tut ag`ashinan oyilipislenedi, qaqpag`i ilaqa baliqtin` bas terisi menen qaplanadi. Gewdesi u`lkeyttirilip, sestiku`sheydi, texnikaliq mu`mkinshilikleri artti ha`m girjektin` topari payda boldi. Solay etip, girjekjanapayshi a`sbaptan, jeke atqariwshi a`sbaplar qatarinan orin aldi. Sesti xromatikaliq qurilistabolip kvintag`a sazlanadi.Tarli tartqishli a`spablar topari-qobiz, girjek xaliq saz a`spablarinin` jan`adanjetilistirilgenliginin` natiyjesi desek boladi. Olardin` tiykarinda qobiz ha`m girjeklerdi ha`r tu`rlia`wladi yag`iniy al`tler, baslar ha`m kontrabaslar payda boldi. Konstruktorlar simfoniyaliqorkestrdegi tarli tartqishli a`spablar toparinin` du`ziliwindegi ta`jiriybe ha`m jetiskenliklerdiu`yrenip ha`m esapqa alip, tarli tartqishli a`spablar a`wladin du`ziwde tiykarg`i saz a`spablardin`milliy o`zgesheligin saqlap qaliwg`a eristi. Qobizlar ha`m girjekler a`wladi, simfoniyaliqorkestrdegi tarli tartqishli a`spablar topari menen ko`p uqsasliqlar bar. Olardin` menzuraboyinsha uqsaslig`i, ashiq tarlardin` sazlaniwi ham seslerdin ko`lemi boyinsha da uqsas bolipkeledi. A`lbette eki qoldin` atqariwshiliq texnikalarinda da uqsasliq boladi. Ha`zirgi tarlitartqishli xaliq saz a`spablarinin` atqariwshilari, skripka, violanchel` ha`m kontrabasa`spablarinin` tartqishlarinan (smichok) ken` paydalanadi.Paydalang`an a`debiyatlar;1.P.Xalabuzar`, V.Popov, N.Dobrovol`skaya. «Metodika muzikal`nogo vospitaniya».M. «Muzika»19902.L.G.Dmitrieva, N.M.Chernoivanenko «Metodika muzikal`nogo vospitaniya v shkole». M.«Prosveshenie»1989.3.O.Apraksina. «Metodika muzikal`nogo vospitaniya v shkole». M.1982.4. A.Petrosyants «Instrumentovedenie» . 1990-j5. M.Zryakovskiy «Instrumentovedenie».6. K.Azimov «Metodika raboti s samodeyatel`nim orkestrom uzbekskix narodnix instrumentov».1988.