20150703172909_turkiye-iran-ekonomik-iliskileri-pdf

ANALİZTürkmenistan üzerinden göndermeye çalıştığıyüklü miktarda altının İstanbul Sabiha GökçenHavalimanı’nda yakalanması ve altınlara el konulmasıolayı bunun tipik örneklerinden biriolmuştur. 21 ABD’nin İran’a karşı yaptırımlarınauymadıkları için bu ülkenin finansal müeyyidelerinemaruz kalmak istemeyen bu şirketler İran’laticaretlerinde bu tür yolları kullanarak risk almışlardır.Bu tür riskleri herkesin üstlenmek istememesiTürkiye-İran ticaretine olumsuz yansımıştır.Amerikan yaptırımlarının olumsuz etkisine birbaşka örnek Onur Air şirketinin yaşadığı zorluklardakendisini göstermiştir. İran asıllı Dubaili birişadamı olan Mehdi Şems’in ortak olması nedeniyleOnur Air’e karşı yaptırım uygulayan Amerikan yönetimibu şirketin ABD’den uçak yedek parçaları teminetmesine engel olmuştur. Amerikan yönetimi,bu ambargonun kaldırılması için söz konusu şahsınOnur Air yönetim kurulu üyeliğinden ayrılması, buşirketin İran’a sefer yapmaması ve İran’a sermayetransferinde bulunmaması şartlarını koşmuştur. Buambargo karşısında çok zor durumda kalan şirket,Eylül 2013’te Mehdi Şems’in yönetim kurulu üyeliğindenayrılmasına rağmen toparlanamamış ve şirketinsatışı gündeme gelmiştir. 22Haziran 2013’te Ankara İran’a karşı Amerikanyaptırımlarının etkisini hafifletmek üzeredaha önce Türkiye’ye tanınan muafiyetin uzatılmasıiçin girişimde bulunmuştur. İran’a karşıistediği yaptırımlara uymayan ülkelere karşıfinansal müeyyide uygulamayı kararlaştıranAmerikan yönetimi, İran’dan yaptıkları ithalattadüşüş gösteren ülkelere 180 günlük yaptırımmuafiyet süreleri tanımaktaydı. Türkiye de buçerçevede İran’dan satın aldığı enerji kaynaklarınınmiktarını azaltma karşılığında Aralık 2012’deABD’den 180 günlük yaptırım muafiyeti eldeetmişti. İran’a karşı uygulanan Amerikan yaptırımlarınınTürkiye-İran ticaretine etkisini Türkiye’ninbu ülkeden ithal ettiği petrol miktarındaki21. “Altınları Ticaret İçin Kullanacaktık”, Akşam, 25 Şubat 2013.22. “Onur Air’e Ambargo Kalkıyor”, Hürriyet, 29 Eylül 2013;“Türk Hava Kurumu, Onur Air’e talip”, Radikal, 22 Şubat 2014.azalışta görmek mümkündür. Aralık 2012-Mayıs2013 tarihleri arasındaki altı aylık dönemdeTürkiye’nin İran’dan ham petrol ithalatı günlükortalama 106 bin varil düzeyinde gerçekleşmiştir.Bu miktar Aralık 2011-Mayıs 2012 dönemindegünlük ortalama 178 bin varil civarındaydı. 23Bu durum Türkiye’nin, her ne kadar ABD’ninİran’a karşı yaptırımlarını “tek taraflı” yaptırımlarolarak nitelendirse de, Washington yönetimiile ciddi sorunlar yaşamamak için İran’dan aldığıpetrolün miktarını önemli oranda azalttığınıgöstermekteydi. Yaptırımların sıkılaştırıldığı budönemde İran’ın petrol satışına getirilen sınırlamalarnedeniyle bu ülkenin petrol ihracatınıngünlük 1 milyon varilin üzerine çıkmaması gerekiyordu.2013 yılının ilk yarısında alınan yeniyaptırım kararlarıyla İran’ın petrol ihracatınayönelik bu kısıtlamaların yanında, Tahran yönetiminindenizaşırı döviz rezervlerine erişimine limitgetirilmesi ve kara listeye alınan İranlı şirketlerinsayısının artırılması söz konusu olmuştur. 24İran’a karşı yaptırımların bu ülkenin ekonomisiüzerindeki aşırı olumsuz etkisi neticesindeTahran yönetiminin 2013 yılının ikinci yarısındanükleer sorun konusunda geri adım atmasıve ABD önderliğindeki Batılı ülkelerin şartlarınıkabul edeceğinin sinyallerini vermesi, Türkiye-İran ekonomik ilişkilerinin önündeki önemli birengelin ortadan kalkacağı ümidini de doğurmuştur.24 Kasım 2013 tarihinde Cenevre’de yapılangörüşmelerde varılan mutabakat sonucu kabul edileneylem planına göre; İran’ın yurtdışındaki bankalardabloke edilen petrol gelirlerinin bir kısmınınserbest bırakılması ve ABD ile AB tarafındankonulan altın ve petrokimya ürünleri ticaretinedair yasakların kaldırılması söz konusu olmuştur.Yaptırımlarda söz konusu olan bu iyileştirmelernükleer müzakerelerin başarılı bir şekilde sürdü-23. Merve Erdil, “Petrol Müzakeresi Yeniden”, Hürriyet, 5 Haziran2013.24. “ABD’de İran’a Yeni Yaptırım Paketi”, Yeni Şafak, 23 Mayıs2013; “İran’a Yeni Yaptırım Türkiye’yi Zorlayacak”, Hürriyet, 1Ağustos 2013.16setav.org