ANALİZYıllarTablo 2. İran’ın Toplam TicaretindeTürkiye’nin Payı 1980-2013 (Milyon Dolar)ToplamİhracatTürkiye’yeİhracatTürkiye’ninPayı (%)ToplamİthalatTürkiye’denİthalatTürkiye’ninPayı (%)1980 12.338 802 6,50 12.246 84 0,681985 14.175 1.264 8,96 11.635 1.078 9,291990 19.305 492 2,54 20.322 495 2,432000 28.739 815 2,83 13.898 235 1,692007 88.733 6.615 7,45 44.942 1.441 3,202008 113.668 8.199 7,21 57.401 2.029 3,532009 78.830 3.405 4,31 50.469 2.024 4,012010 100.900 7.645 7,57 62.670 3.044 4,852011 109.400 12.461 11,39 58.900 3.589 6,092012 104.000 11.964 11,50 57.092 9.921 17,402013 82.000 10.383 12,66 49.000 4.192 4,50Kaynak: TÜİK ve WTO Time Series on international tradeTürkiye ile İran arasındaki ticaret hacmiAK Parti’nin ilk altı yıllık yönetimi döneminde–2002-2008 yılları arasında– 8,5 katlık birartışla 1,2 milyar dolardan 10,2 milyar dolaraçıkarken 2008-2014 arasında sadece 1,3 katıbir yükselişle 13,7 milyar dolara ulaşmıştır. Buarada 2011, 2012 ve 2013 yıllarında sırasıyla16, 21,8 ve 14,5 milyar dolarlık ticaret hacmirakamlarına ulaşılmıştır; ancak 2012 ve 2013yıllarında Türkiye’den İran’a yapılan ihracattayüksek miktarda altın satışı (sırasıyla 6,5 ve 1,6milyar dolar) söz konusudur. 2014 rakamlarındada yaklaşık 820 milyon dolarlık altın ve değerlitaş satışı olduğu ve bunun İran’dan ithal edilenpetrol ve doğalgazın ödenmesi amacıyla gönderildiğidüşünülürse, iki ülke arasındaki gerçekticaret rakamını görmek için bu altın satışı rakamlarınıtoplam miktardan düşmek gerekir.Bu şekilde, 2008’den itibaren dünya <strong>ekonomik</strong>krizi, ardından İran’a karşı ağırlaştırılanuluslararası yaptırımlar ve Arap Devrimleriylebozulan siyasi ilişkiler Türkiye ile İran arasındakiticaretin, AK Parti hükümetlerinin ilk dönemindekigibi artırılmasını engellemiştir. Ancak ikiülke arasında Başbakan Erdoğan’ın 28-29 Ocak2014 tarihlerinde gerçekleştirdiği İran ziyareti sırasındaimzalanan ve gerekli onay süreçlerinin tamamlanmasınınardından 1 Ocak 2015 tarihindeyürürlüğe giren Tercihli Ticaret Anlaşması’nınetkisiyle 2015 yılında yeniden yükselişe geçeceğibeklenmektedir. 10 yıllık uzun bir müzakere sürecininardından imzalanan söz konusu anlaşmaylaTürkiye’nin İran’a bazı tarım ürünlerinde, İran’ınise Türkiye’ye bazı sanayi ürünlerinde tarife indirimiuygulaması kararlaştırılmıştır. Bu çerçevedeilk etapta Türkiye 140, İran da 125 farklı üründegümrük vergilerini ya tamamen kaldırmış ya daönemli oranlarda indirime gitmiştir.Enerji İşbirliğiAnkara ile Tahran arasında enerji alanında yapılanişbirliği daha çok Türkiye’nin İran’dan petrol,doğalgaz ve bazı dönemlerde elektrik satınalması çerçevesinde olmuştur. Bunun yanında2000’li yılların ikinci yarısında Türkiye’ninİran’ın bazı doğalgaz sahalarında üretim yapması,çıkarılacak gazın Türkiye’ye taşınması, birkısmının Avrupa’ya ihraç edilmesi ve bir kısmıylaüretilecek olan elektriğin İran’a satılması dagündeme gelmiş ve hatta vbu konuda mutabakatprotokolleri de imzalanmış, ancak bugüne kadarbunun hayata geçirilmesi mümkün olmamıştır.Türkiye’nin İran’dan enerji ithalatı konusundada, yukarıda değinilen engelleyici faktörler nedeniylesürekli sorunlar yaşanmıştır. Özellikle doğalgazithalatına ilişkin süreç 1990’lı yılların ortalarındaABD yaptırımlarının gölgesinde sorunlu olarak başlamış,2001 yılı sonunda Türkiye’ye İran’dan ilk gazınulaşmasının ardından da, zaman zaman yeterliteslimatın yapılmadığı gerekçesiyle ve sık sık Türkiye’ninaldığı doğalgazın fiyatında revizyon yapmakistemesi nedeniyle tartışmalara sahne olmuştur. Busürecin başlangıcını gölgeleyen ABD yaptırımlarıda ayrıca bugüne kadar geçen süre boyunca Türkiye’ninİran’dan enerji ithalatını engellemeyi amaçlayanbaskısını artırarak devam ettirmiştir.20setav.org
Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün 30. Yılında Türkiye-İran Ekonomik İlişkileriGrafik 2. Türkiye’nin PETROL İTHALATI 2011-2013İthalat Miktarı (1.000 ton)10.0009.0008.0007.0006.0005.0004.0003.0002.0001.0000RusyaİranIrak SuudiFederasyonuArabistanKazakistan Libya Nijerya2011 9.287 2.131 3.071 1.965 1.186 0 02012 7.561 2.113 3.739 2.823 1.414 1.019 3972013 5.256 1.462 6.000 2.754 1.545 674 478Kaynak: EPDK 2013 Petrol Piyasası Sektör RaporuHam petrol ihtiyacının yüzde 92’sini, doğalgazihtiyacının ise yüzde 98’ini ithal etmekzorunda olan Türkiye için, dünyanın ispatlanmışdoğalgaz ve petrol rezervleri açısından enüst sıralarda yer alan ülkelerinden biri olankomşusu İran ile enerji alanında işbirliği yapmakkaçınılmazdır. Türkiye’nin enerji ihtiyacının<strong>ekonomik</strong> büyümeye bağlı olarak sürekliarttığı ve bu ihtiyacın karşılanması konusundapetrol ve doğalgaza alternatif olan kaynaklarınyetersizliği düşünüldüğünde, Ankara’nınbütün olumsuzluklara rağmen İran’dan enerjiithalatına neden önem verdiği anlaşılabilir.1980-2014 arasında Türkiye’nin petrol ve doğalgazınen önemli kısmını oluşturduğu mineralyakıtlar ve türevleri ithalatında İran’ınpayı incelendiğinde, bazı istisnalar dışında buülkenin genel olarak yüzde 10-20 civarında birpaya sahip olduğu görülür. AK Parti’nin iktidarolduğu dönemde 2009 yılı dışında İran’ınTürkiye’nin enerji ithalatındaki payı yüzde 15-20 arasında seyretmiştir (Tablo 3).YıllarTablo 3. Türkiye’nin Mineral Yakıtlarve Türevleri İthalatında İran’ın Payı1980-2014 (MilyonDolar)Toplam MineralYakıtve Türevleriİthalatıİran’danMineralYakıt veTürevleriİthalatıİran’ın Payı(%)1980 3.906 800 20,51985 3.779 1.248 32,91990 4.622 486 10,51995 4.620 644 13,92000 9.540 760 7,92005 21.255 3.325 15,62006 28.859 5.260 18,22007 33.883 6.011 17,72008 48.281 7.551 15,62009 29.905 3.050 10,22010 38.497 6.711 17,42011 54.117 11.020 20,32012 60.117 10.698 17,82013 55.917 9.124 16,32014 54.895 8.420 15,3Kaynak: TÜİK verilerinden derlenmiştir.setav.org21
Change language