20150703172909_turkiye-iran-ekonomik-iliskileri-pdf

ANALİZkası nedeniyle dış ticaret konusunda henüz çokgeri ülkelerden biri olmasından dolayı, İran’labu olağandışı şartlar sebebiyle artan ticaret buülkenin Türkiye’nin toplam ticaretindeki payınınçok yüksek olması sonucunu doğurmuştur.1980’li yıllarda Türkiye ile İran arasındaki ticarethacmindeki göreceli yükseklik İran’da gerçekleşendevrim ve sonrasında yaşadığı savaştan kaynaklananolağandışı şartlarla ilgiliydi. Benzeri birolağandışı dönem olarak nitelendirilebilecek olan2010’lu yıllarda İran’a karşı Batılı ülke yaptırımlarınınçok güçlendirildiği zaman da Türkiye ile İranarasındaki ticaret hacminin normal dönemlerdekiyüzde 3’ler düzeyinin çok üzerine çıktığı görülmüştür.Bu dönemde ABD ve AB yaptırımlarınınekonomik ilişkilerine zarar vermesini engellemekisteyen Ankara ve Tahran’ın aralarındaki ticaretiTürkiye’nin İran’a ihraç ettiği altın ile finanse etmeyeçalışması iki ülke ticaret hacminde büyükartışlara yol açmıştır. Bunun sonucunda İran’ıntoplam ithalatında Türkiye’nin payı 2012 yılındayüzde 17,4’e yükselmiştir ki, bunun yaklaşık üçteikisi Türkiye’nin bu ülkeden aldığı petrol ve doğalgazkarşılığında ihraç ettiği altından oluşmaktaydı.Tahran’a karşı ekonomik yaptırımların yoğunlaştığıbu dönemde İran’ın toplam ihracatında Türkiye’ninpayı da yüzde 10’ların üzerinde seyretmiştir.2011 yılında yüzde 11,3 olan bu oran 2012’de11,5’e ve 2013 yılında da yüzde 12,6’ya kadaryükselmiştir. Yaptırımlar nedeniyle uluslararasıpiyasalara çıkmakta zorlanan İran’ın toplam ihracatıbu dönemde hızla düşerken, Türkiye’nin genelolarak BM yaptırımlarını kabul etmesine rağmenABD ve AB’nin tek taraflı yaptırımlarına mesafeliduran tutumu sayesinde Türkiye’ye yaptığı ihracatönemli artışlar kaydetmiştir. Ancak 2013 yılınakadar İran’ın Türkiye’ye ihracatı oransal olaraksürekli artış gösterse de, 2011 sonrasında miktarolarak bir azalış söz konusudur. Bu azalışa yol açanüç nedenden söz etmek mümkündür:1. Yukarıda değinildiği gibi, İran’ın yaptırımlarnedeniyle toplam ihracatında yaşananciddi azalmanın etkisi sonucunda Türkiye’yeihracatı da azalmıştır. 2011 yılında109 milyar dolar olan İran’ın toplam ihracatı,yaptırımların etkisiyle 2013 yılında 82milyar dolara düşmüştür.2. Önceki bölümde vurgulandığı gibi, ArapDevrimleri nedeniyle Ankara ve Tahran’ınözellikle Suriye konusunda yaşadıkları sorunlariki ülke ticaretini de olumsuz etkilemiştir.Siyasi sorunlar ve özellikle de İran’ınbölgede yayılmacı bir politika izlediği konusundaTürkiye’de oluşan algı ekonomik işbirliğiimkanlarını sınırlandırmıştır.3. Türkiye’nin 2008-2009 ekonomik krizindensonra 2008 öncesindekine benzer birekonomik büyümeyi yeniden yakalayamamasıve ihracatının genel olarak fazlaartış kaydetmemesi de İran’a yönelik ihracattaAK Parti iktidarının ilk dönemlerindekineyakın bir gelişmenin yaşanamamasınınnedenlerinden biridir.Ankara ve Tahran, 2010’lu yıllarda İran’a karşıekonomik yaptırımların ve Arap Devrimleri sürecindeyaşanan siyasi sorunların ekonomik ilişkileriüzerine etkisini mümkün olduğunca sınırlamakisteseler de bu çabaları iki ülke arasındaki ticarethacminin 2013 ve 2014 yıllarında düşüş göstermesiniengellemeye yetmemiştir. Bu şekilde Türkiyeile İran arasındaki ticaret hacminin 30 milyardolara çıkarılması hedefinden uzaklaşılmıştır.İki ülke arasındaki ticaretin, yaşanan siyasisorunlar nedeniyle düşüş kaydettiği başka bir dönem1990’lı yıllar olmuştur. Bu dönemde İran’ınPKK’ya destek verdiği ve Türkiye’de gerçekleştirilenbazı suikastlarda parmağının olduğuna dairAnkara’dan yöneltilen suçlamalar ve buna karşılıkTahran’ın Ankara’yı kendi içişlerine karışmakla veHalkın Mücahitleri Örgütü’ne destek vermeklesuçlaması iki ülke arasındaki güvensizliği o kadarartırmıştır ki, bu olumsuz atmosferde 1980’lerinsonunda söz konusu olan ticaret hacminin korunmasımümkün olmamıştır. 1990 yılında İran’ınTürkiye’nin toplam ihracatındaki payı yüzde 3,8iken 2000 yılında bu oran 0,8’e düşmüş, aynı yıl-18setav.org