20150703172909_turkiye-iran-ekonomik-iliskileri-pdf

Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün 30. Yılında Türkiye-İran Ekonomik İlişkilerilarda Türkiye’nin İran’dan yaptığı ithalatın oranı iseyüzde 2,2’den 1,5’e inmiştir. 2000 yılında Türkiyeİran’a sadece 235 milyon dolar değerinde bir ihracatyapıyordu ki, iki ülkenin büyüklüğü açısındanbakıldığında bu rakam çok ciddi bir soruna işaretediyordu. 2014 yılında bu rakamın 3,8 milyar dolaraçıkmış olması bu alanda önemli bir iyileşmeolduğunu gösterse de halen olması gereken düzeyinçok gerisinde olduğunu ifade etmek gerekir.28 Şubat Darbesi döneminde Refah-Yolhükümetinin İran ile ilişkileri geliştirmeye dönükadımlarının darbeyi meşrulaştırıcı araçlardanbiri olarak kullanılması ve darbeye destekveren ABD’nin İran’a karşı yaptırımları, Türkiye’ninbu önemli komşusu ile ticaret düzeyininrasyonel bir savunması olamayacak düzeyleregerilemesi sonucunu doğurmuştur. 1998 yılındaTürkiye’nin İran’la toplam ticaretinin 627 milyondolara gerilemesi, içeride yürütülen ideolojikkavgaların ülkenin dış ilişkileri ve ekonomisi üzerindekitahribatının ne kadar büyük olabileceğiningöstergesi oldu. Türkiye’nin ideolojik yaklaşımlarınve ABD gibi ülkelerden gelen baskılarıngölgesinde şekillendirdiği dış politikası 2001 yılındatarihinin en büyük ekonomik krizlerindenbiriyle karşılaşması sonucunu doğurmuştur.2001 krizi sırasında devletin içine düştüğüekonomik sorunlar, bu kriz sonrasında iktidarolan AK Parti hükümetlerinin dış politikayı“ekonomik kalkınmanın hizmetine sunan” biryaklaşım içerisinde hareket etmeleri sonucunudoğurmuştur. Ekonomik karşılıklı bağımlılığınartırılmasını dış politikasının esası olarak belirleyenAK Parti hükümetleri için İran, kavgaedilecek bir devlet değil, Türkiye’nin “merkezigüç” olma hedefine katkıda bulunacak şekildeekonomik işbirliğinin geliştirilmesi gerekenönemli ortaklardan biri olarak görülmüştür. Buçerçevede İran ile siyasi alanda yaşanan sorunlarınçözümü konusunda önemli adımların atıldığıve 2008 yılında yaşanan dünya ekonomik krizinekadar bu ülke ile yapılan ticaret hacminin hızlıbir şekilde artırıldığı görülmüştür. AK Parti’niniktidarı devraldığı 2002 yılında 1,2 milyar dolarolan Türkiye-İran dış ticaret hacmi 2008 yılındayaklaşık 8,5 kat artarak 10,2 milyar dolara ulaşmıştır.Ankara’nın artık 1990’lı yıllardaki ideolojikyaklaşımdan sıyrılması ve ABD’den gelenbaskılara rağmen Tahran ile ilişkileri geliştirmekistemesi bu büyük artışta temel rolü oynamıştır.2008 yılında Türkiye’nin İran’dan ithalatınınyüzde 90’ından fazlasını petrol ve doğalgaz gibimineral yakıtlar oluştururken, 2 milyar dolarınüzerine çıkan ihracatı ağırlıklı olarak otomotivürünleri, makine-teçhizat ve demir-çelik gibisanayi ürünlerinden oluşmaktaydı. İki ülke arasındakiticarette yaşanan bu artışla birlikte 2000-2008 arasında İran’ın toplam ihracatında Türkiye’ninpayı yüzde 2,8’den yüzde 7,2’ye çıkmıştır.Aynı dönemde Türkiye’nin İran’ın toplam ithalatındakipayı yüzde 1,69’dan yüzde 3,53’e yükselmiştir.Bu şekilde Türkiye İran’ın en önemli ticaretortaklarından biri haline gelmiştir. Söz konusudönemde Türkiye’nin ihracatında İran’ın payıyüzde 0,8’den yüzde 1,53’e, ithalatındaki payı iseyüzde 1,5’den yüzde 4’e çıkmıştır. Bu rakamlar,ihracat açısından olmasa da ithalat söz konusuolduğunda İran’ın Türkiye için en önemli ticaretortaklarından biri olduğunu göstermektedir.YıllarTablo 1. Türkiye’nin Toplam Ticaretindeİran’ın Payı 1980-2014 (Milyon Dolar)Toplamİhracatİran’aİhracatİran’ınPayı (%)Toplamİthalatİran’danİthalatİran’ınPayı (%)1980 2.910 84 2,88 7.909 802 10,101985 7.958 1.078 13,54 11.343 1.264 11,181990 12.959 495 3,81 22.302 492 2,202000 27.774 235 0,84 54.502 815 1,492007 107.271 1.441 1,34 170.062 6.615 3,882008 132.027 2.029 1,53 201.963 8.199 4,062009 102.142 2.024 1,98 140.928 3.405 2,412010 113.883 3.044 2,67 185.544 7.645 4,122011 134.906 3.589 2,66 240.841 12.461 5,172012 152.461 9.921 6,52 236.545 11.964 5,052013 151.802 4.192 2,76 251.661 10.383 4,102014 157.627 3.888 2,46 242.182 9.833 4,06Kaynak: TÜİK ve WTO Time Series on international tradesetav.org19