20150703172909_turkiye-iran-ekonomik-iliskileri-pdf

Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün 30. Yılında Türkiye-İran Ekonomik İlişkilerimacı politika izlemekle suçlaması, buna karşılıkTahran’ın Ankara’yı Suriye ve Irak’ın içişlerinekarışmakla suçlaması ve Malatya/Kürecik’e yerleştirilenNATO Füze Savunma Radar Sisteminieleştirmesi iki ülke arasında son dönemlerde yaşananbelli başlı sorunlar olarak dile getirilebilir.Siyasi ve özellikle de güvenlik alanında yaşananbu sorunların ekonomik ilişkilere etkisi konusundaaltı çizilmesi gereken bir husus ise; genelolarak bu etki olumsuz olsa da bu olumsuzluğunher dönemde aynı düzeyde olmadığıdır.Siyasi alanda yaşanan sorunların çözümüneyönelik adımlar ve özellikle de bu sorunlarınekonomik ilişkilere olumsuz etkisinin önlenmesineyönelik çabalar her iki ülkedeki iktidarlarınsiyasal yaklaşımları ve ekonomik vizyonlarınagöre değişiklik göstermektedir. Bu çerçevedeTürk-İran ilişkilerinin son 30 yılını üç dönemeayırmak mümkündür.Turgut Özal’ın başbakan olduğu dönemdeİran ile Irak arasında uzun ve şiddetli bir savaşsürüyordu ve Özal’ın bu dönemde İran’a yaklaşımıekonomik ilişkilerin geliştirilmesi çerçevesindeydi.Türkiye’nin başta ABD olmak üzere Batılımüttefiklerine bağımlılığını azaltmanın yolunun,dış politikasını çeşitlendirmesinden ve başta komşularıylaolmak üzere ticari ilişkilerini geliştirmesindengeçtiğini düşünen Özal bu doğrultuda İranile de ekonomik ilişkileri artırmayı hedeflemiştir.Bu çerçevede, daha önce CENTO 1 kapsamında1964 yılında kurulan ve 1979 yılına kadar varlığınıdevam ettiren Kalkınma için Bölgesel İşbirliği(Regional Cooperation for Development-RCD)örgütünün Türkiye, İran ve Pakistan arasında canlandırılmasıanlamına gelen ECO 1985 yılındakurulmuştur. 2 İran’ın ABD ve diğer Batılı ülkelerile Körfez’deki Arap ülkeleriyle ilişkilerinin çok1. Central Treaty Organization (CENTO) 1955 yılında BağdatPaktı adıyla Türkiye, İran, Irak, Pakistan ve İngiltere arasında kurulmuşve 1959 yılında Irak’ın üyelikten çekilmesi sonrasında CEN-TO adını almıştı.2. Kemal İnat, “Türkiye'nin Orta Doğu Politikaları”, Ed. DavutDursun ve Tayyar Arı, Orta Doğuda Siyaset, Anadolu Üniversitesi,(2013), s. 188-226.kötü olduğu bir dönemde Özal’ın Tahran ile böylebir işbirliğine yönelmesi Türkiye’nin ekonomikkalkınması için bölgesel ekonomik işbirliğine verdiğiönemin bir göstergesiydi.Özal’ın, ekonomik işbirliğini önceleyen dışpolitika yaklaşımının 1990’lı yıllardaki koalisyonhükümetleri döneminde devam ettirilmediğininen açık örneklerinden biri İran ile ilişkiler olmuştur.Bu dönemde PKK, Halkın Mücahitleri Örgütü,Türkiye’de işlenen siyasi cinayetlerde muhtemelİran parmağı ve karşılıklı rejim ihracı suçlamalarınedeniyle çok gerginleşen ilişkilerin ekonomik alanayansıması açık bir şekilde görülmüştür. İran iletoplam ticaret hacmi 1980’lerin de gerisine giderek1996 yılı dışında hep 1 milyar doların altındagerçekleşmiştir. 1990’larda Ankara’nın SovyetlerBirliği’nin dağılması sonrasında yeni bağımsız olanTürk devletlerine öncülük yapma iddiasındaki söylemlerihatırlandığında, İran gibi büyük bir komşusuile 1 milyar dolarlık bir ticaret hacmine bileulaşamayan Türkiye’nin nasıl güçlü bir ekonomiyesahip olacağı ve bu misyonu nasıl yerine getireceğisorgulanmamıştır. Türkiye-İran ilişkileri “Türkiyeİran olmayacak” sloganı çerçevesinde oluşturulanideolojik bir bakış açısının ipoteği altında şekillendirilmiş,iç siyasette tehdit olarak tanımlananRefah Partisi’nin “İslamcı” kimliğiyle İran’ın “İslamcı”kimliği özdeşleştirilmek suretiyle, 3 içerideyerleşik sistemi tehdit ettiğine inanılan siyasal aktörRefah Partisi’ni yıpratmak için İran ile ilişkileraraçsallaştırılmıştır. Bu dönemde kısa süreliğinebaşbakanlık görevini üstlenen Refah Partisi lideriNecmettin Erbakan’ın iktidardan devrilmesi içinplanlanan 28 Şubat Darbesi’nin temel argümanlarındanbiri, Erbakan’ın İran ile Türkiye arasındageliştirmek istediği ekonomik ilişkiler olmuştur.Türkiye ekonomisinin ihtiyaç duyduğu doğalgazıntemini ve o dönemde Rusya’ya olan bağımlılığınazaltılması için Erbakan’ın İran ile 1996 yılında imzaladığıdoğalgaz anlaşması da, Ankara ve Tahran3. İran’ın katı Şii kimliğine karşı Refah Partisi’nin geleneksel birSünni kimliğe sahip olduğu düşünüldüğünde böyle bir benzetmeninne kadar sorunlu olduğu görülür.setav.org9