Barış Tunç İsa Demir Okay Bensoy Cihad Özsöz - Sosyoloji Notları ...

faaliyetlerine imza atacaktır. Burada
yönetilenler kapitalist ve/veya sosyalist
demokrasiden dıĢlanmıĢ, yönetim aygıtından,
katılımdan yalıtılmıĢ değildir. Ancak
demokratik bir rejimin iĢleyebilmesi, genel
karar alma mekanizmalarında elitlerin
birbirleri arasındaki eĢgüdüme
bağlanmaktadır. Halk, siyasal a(o)landa
kendisine biçilen rolü oynayan karakterlere
dönüĢtürülmez ancak onun yerine, örgütlerce
karılan bir toplumda yapısal gerekliliklerin
var ettiği bürokratik kanalların kararlarıyla
demokrasiye tutunur.
KuĢkusuz „bürokrasi‟ derken modern
bir kavramdan bahsedip duruyoruz, ancak
bürokrasinin bir kapitalist tahakküm aracına
indirgenmesinin çok ötesinde bir ölçek sorunu
olduğundan da yola çıkabilmeliyiz.
Schumpeteryen bir gözle, bürokrasi ve onu da
kapsayan örgüt, merkantil toplumdaki kamuözel
ayrıĢmasında sektörel farklılıklar
taĢıyacak olsa da temelde aynı modern
örgütlenmenin demokratik toplum için
zorunlu olan yanına iĢaret edeceklerdir. Bu,
kâr güdüsüyle hareket eden ve iĢletmenin
muhasebe kayıt girdilerinde rol alan, temel
iĢletim mekanizmalarını belirleyen elitler için
de, alt kademelerdeki uygulayıcılar için de
kapsayıcı, gerçek anlamda temel ilkeleriyle
toplumun kendisini yukarıdan kuran ve
yönlendiren bir mekanizmanın kendisidir.
Polanyici bir bakıĢla; bu “örgütsel yaĢam”,
kapitalist toplumda, tıpkı kapitalist piyasa
öncesinin, arkaikleĢtirilen biçimler‟in‟de de
olduğu gibi mevcuttur, ancak onlardan farklı
olarak, geçmiĢi bir bütün olarak kendi
ilkelerine göre uyarlayarak, toplumdan
uzaklaĢarak ve toplumun üzerinde yükselerek
ona yabancılaĢır ve kendi iç krizleriyle
boğuĢarak temel bir ilke olarak „yaĢamın
nedeni, bireylerin statü simgesi‟ haline
geliverir. Daha ötesinde “piyasa toplumu” 31
olarak Polanyi‟nin not düĢtüğü,
31 POLANYI, Karl (çev. BUĞRA, AyĢe) (2006), Büyük
Dönüşüm: Çağımızın Siyasal ve Ekonomik Kökenleri,
5. Baskı, Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları, s. 118;
KOVANCI, Onur (2003), Kapitalizm, Yoksulluk ve
Yoksullukla Mücadelede Tarihsel Bir Deneyim: İngiliz
Yoksul Yasaları, Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı
Yayınları, ss. 34-48.
22
Sosyoloji Notları
Schumpeter‟in de bürokrasinin kendisi olarak
belirlediği „Ģey‟, doğası itibariyle belli bir
süreklilik ve kopuĢ dinamikleriyle dönüĢür.
Ancak, kendisini bir ilke üzerinden „evrensel
toplumun bilgisi‟ diye kurması ve bunu yakın
dönemi örnekleyen bir tarihsellik üzerinden
sunması (çizgisel bir zaman akıĢı içinde
değiĢmezlik olarak modern „insan insanın
kurdudur‟ mottosu); istatistik ile nüfusu
belirlemesi, kaynaklara bu kapitalist kâr
güdüsü içinden bakması, onu daha da
totaliterleĢtirir, devasa tutarlılığı karĢısında
bizi cevap veremez hale getirir. Ġster istemez,
kapitalist demokratik krizlerin gerek
ekonomik, gerekse siyasal yönden
aĢılabilmesinde elitlerin kilit rolü teslim edilir,
ancak elitlerin toplumu kurması ile toplumun
kendisi arasındaki açı farkı (tabla ile zemin
arasındaki mesafeyi kapatan ve ona masa
görünümü veren ayaklar da denebilir buna),
elitlerin merceğinden bu ölçek ve nüfus
bilgisi‟nin saptanmasıyla azaltılmaya çalıĢılır.
Zahiri bilginin örgütün kendisi tarafından
„toplumun ilkesi‟ sayılması ve toplumca
onaylanması demokratik kapitalist sisteme
içrek bir yönelim olabilir. Bu kriz sarmalı –
demokratik idare için genel oy ilkesi ve nüfus
bilgisinin örgüt bilgisiyle birleĢtirilmesi
sonucu örgütsel kimyanın toplumsal fizikle
uyumlaĢtırılması süreci- elitlere daha merkezi
rol atfedilmesine, yukarıda bahsedilen açı
farkının azaltılması için de kamu ve özel
sektör elitlerine karar mekanizmalarında daha
fazla özerklik tanınmasına yol açabilmelidir.
Öyle ki örgüt -kapitalist manada özel ve
kamuda ortak bir ilke olarak özerk elit- kendi
içinde barındıracağı elitlerin „giriĢim‟e
yönelik kabiliyetlerini sınırlamayacak, onlara
daha özgün atılımlar ve hızlı karar verme
süreçleri için kalıplarını dayatmayacaktır.
Aksi halde, topluma dönük modern örgütsel
yüzün, biçimlendirme ilkesinin elite de
dönmesi; elitin toplumsallaĢtırıldıkça
sıradanlaĢtırılması, toplum katına
sıkıĢtırılması, indirilmesi esasında örgütün
varlık nedenini sönümlendirebilecektir.
Halk kitlelerinin tek baĢlarına sadece
mevcut rejime yönelik öfkesini dağınık
biçimde seslendirebileceğini fakat bunun bir
siyasal içerik kazanarak o rejimin görece