Barış Tunç İsa Demir Okay Bensoy Cihad Özsöz - Sosyoloji Notları ...

tasarımlarda kendi kamusunu „düĢlemek‟ten
öteye geçemeyen bir ideolojik ve etik kaygı,
iktidar vakti çattığında eli ayağı birbirine
dolaĢmasın diye mi örgüte bu kadar değer
vermeye baĢlayacaktı? Böylesi bir etik kaygı,
hız‟la bağlantı kurularak okunabilir mi?
Nazizmin hız‟ını aĢarken tekrar kendini
yakalamaya çabaladığı 39 anda kendi ahlakını
kurma benmerkezciliği 40 , insanlık geçmiĢine
sınıf anlamında bir iktidara dönüĢtürülmesi sürecinde
„rekabet‟in kapitalist sözlükteki anlamlarından
arındırılması, özelde örgütsel bir tasarımı gerekli
kılmaktadır ki bu da hız‟ı ve eylemi Ģartladığı oranda
teoriyi pratiğin koynuna sokacaktır. Bu bağlamda
Lenin, sosyalist rejimde -burjuva aklının sosyalizmi
yererken kullandığı sıkıcı, rutin, rekabetten uzak ve
durağan kıĢla sistemi argümanlarının aksine- rekabetin
sönümlenmeyeceğini fakat ilk kez rekabetin geniş ve
kitlesel ölçekte örgütleneceğini haber veriyordu.
(…)Çünkü sosyalizm; halkın çoğunluğunu,
yetkinliklerini geliĢtirip kendilerinde o kadar bol olup
da kapitalizmin ezip bastırdığı, boğup öldürdüğü
yetenekleri sergileyebilecekleri emek alanına
çekecektir. (…)ĠĢçilerin bu bağımsız giriĢkenliğini
geliĢtirmek, genel olarak tüm emekçi ve sömürülen
halkın bu yeteneğini mümkün olan en geniĢ Ģekilde
yaratıcı örgütsel çalıĢmaya dönüĢtürmektir. LENIN, V.
Ilyiç (çev: ÇULHAOĞLU, Metin) (2003), “Rekabet
Nasıl Örgütlenmeli?”, Halkın Devlet Yönetimine
Katılımı Üzerine, içinde, NK Yayınları, Ankara, ss. 63-
71; (özgün metin), Toplu Eserler, c. 26, ss. 404-415, 6-
9 Ocak 1918.
39 Nazi Almanyası‟nda Yahudilere karĢı yerel halkın
linç giriĢimleri o denli artmıĢtı ki, bir yerden sonra
partinin bu çıplak Ģiddete müdahale etmesi ve Ģiddeti
kontrolü altına alarak yönetmesi, „mücadele‟ formuna
sokması, Ģiddeti merkezileĢtirmesi gerekmiĢti. Kontrol
edilemeyen güç, güç değildi.
40 Burada üzerinde önemle durulması gereken, etik‟in
kuruluĢu ve kitleye ulaĢtırılması sırasında izlenen
yoldur. Bloch‟un sosyalizm eleĢtirisinde Nazilerin
kitleyle kurduğu köprüyü ve ezilmiĢliklerin
mobilizasyonunu sağlayan yöntemlerine dikkat
çektiğini görüyoruz. Ona göre, Nazizmin baĢarısı
“kendini kapitalizm içinde yurtsuz hisseden” insanların
tepkilerini, “anti-kapitalist kıpırtıları” seferber etme
yeteneğinde görülebilmelidir. Bora, Bloch‟un
Erbschaft Dieser Zeit‟ta yurtsuzluk duygusuna,
hoĢnutsuzluklara hitap ederek bunları karĢı-devrimci
bir doğrultuda kıĢkırtmayı bilen Nazi üslubunu
hatırlatır ve Nazilerin sadece olumsuz saiklere değil,
insanların mevcut düzenin ötesine uzanan,
tanımlayamadıkları, kavramsallaştıramadıkları ama
tahayyül dünyalarındaki kadim ütopya öğeleriyle,
dinsel imgelerle, Mesihçi izleklerle, mitolojilerle
rezonans halindeki özlemlerine de hitap edebilmesini
önemser. Naziler, uyguladıkları psiĢik Ģiddetle, bu
26
Sosyoloji Notları
karĢı sorumluluk duymayan arlanmamıĢ
„özgürlüğü‟nden, sürat lüksünden mi
kaynaklanıyordu acaba? Veya sosyalist etiğin
ideolojik kurgusuna öncülük eden, istemese
dahi onu boğazlayan bir geçmiĢe yönelme,
geçmiĢe sorumluluk duyma, tarihe sahip
çıktığı oranda ilerleyeceğine dair inanç‟ı ve
buna göre kendine çizdiği ahlaki tasavvur mu
benmerkezciliğini engelliyor? Tasavvur‟un
tasarruf‟u belirleyebilmesi, tarih‟in hız‟ı
kesmesi ve hız‟ın tarih‟e dönülmediği
müddetçe etiği hızla kurabilmesi, tıpkı
kapitalist ilkelerin toplumun kendisini bir
„piyasa toplumu‟na dönüĢtürebilmesi gibi,
insanlığa karĢı duyulan ahlaki sorumluluğun
her adımda tarihselliğe boğularak geniĢçe
okunması, sosyalizmin hız‟ını sınırladığı
oranda ona hümanist bir „umut‟, Nazizme ise
önüne, „iĢine‟, dolayısıyla örgütüne baktığı
oranda bir ivme ve pragmatizm mi aĢılıyor?
Nazizmin tutkunca kullandığı ve önüne
katarak ilerlediği, sadece kendi ırkına özgü
olduğu için anakronik ve görev odaklı etik
tasarım, insanlık tarihine hapsolan sosyalist
kendi yağında kavrulmacılıkla (yanarak ve
çerçevesini tutturmaya çalıĢtığı için teoriye
mahkûm kalan) „yarıĢ‟ edebilir mi?
Belki de modern örgütlenmenin
Schumpeter‟in andığı üzere, hem bir iç düzen
(burada bürokratik organın kendi hücreleri)
hem de bir kitle mobilizasyonu (tam
anlamıyla bürokrasi ayak ise toplum eldir)
yaratma „doğallığı‟ sosyalizmin kendi etik
kaygısını da biçimlendirmiĢtir. KuĢkusuz bu
„doğallık‟, „piyasa toplumu‟nun kendisini
kurarken kullandığı sembolik, „ezeli ve ebedi
piyasa‟ yanılsamasından öteye düĢebilir ve
hoĢnutsuzluk ve özlemlere değen imgeleri
“montajlayıp” -belki de anakronizmanın kendisini de
dönüĢtürebilecek bir tahrifatla- kullanmıĢlardı.
Komünistlerin, solun yenilgisinin esas nedeni,
“mekanik bir entelektüalizme” düĢerek salt akla
seslenmeleri, insanların kapitalizmin “ruhsuzlaĢtırıcı,
gayrıinsanileĢtirici, mekanikleĢtirici” etkilerinden
muzdarip yanlarını göz ardı etmeleriydi. Bloch‟un
ifadesiyle; “Naziler aldatıcı konuştular –ama
insanlarla. Komünistler tümüyle hakikatten konuştular
-ama şeylerin hakikatinden.” (akt.) BORA, Tanıl
(2007), “Peygamberâne ve „Geveze‟? Ernst Bloch ve
EleĢtirel Teori: Akrabalıklar ve mesafeler”, Toplum ve
Bilim, S. 110, s. 138.