Arketip Psikoloji Dergisi Sayı - 1

rağmen 4 kez sözlü olarak itiraz etmeli, ya
da artık bağırmaktan sesi kısılmış öğrenciye
3 kez 450 voltluk elektrik şoku vermeliydi.
Ve deney bitti. Milgram bu deneye
başlamadan öne birçok araştırmacı ve
psikoloğa, katılımcıların deneye devam edip
etmeyeceklerine dair tahminlerini sormuştu,
birçoğunun tahmini ise şok edici sonuçtan
oldukça uzaktı. Çünkü katılımcıların %65’i
elektrik şoku vermeyi son aşamaya kadar
sürdürmüştü. Tabii ki birçoğu bunu büyük
bir soğukkanlılıkla yapmamış; terlemiş,
titremiş, bırakmak istemiş ama otoritenin
"lütfen devam ediniz" söylemiyle birlikte
nihayetinde öğrenciye 450 volta ulaşan
elektrik şokunu vermişlerdi.
Deneyin başında da belirtildiği gibi
inanılması zor davranışı sergileyen
üzerinden atabilir. Buradan şöyle bir sonuca
varılabileceğini düşünmekteyim; bir kişiye
veya topluma ahlaki veya vicdani inançlara
ters düşecek biçimde, zalimce davranmak
için illâ ki taş kalpli olmak veya karşı tarafla
bir husumet yaşamak gerekmiyor. Belki de
tarihte görülmüş birçok zulmün arkasında
aslında sadece görevini yaptığını düşünen
itaatkâr ve sıradan emir erleri yer alıyor. Yine
bu deneyle birlikte kişilerin ahlaki normları
ve otoritenin beklentisi çatıştığında çok az
kişinin otoriteye direnebilecek yeterliliğe
sahip olduğunu görüyoruz. Bir gün farkında
bile olmadan %65’i oluşturan katılımcıların
içerisinde yer almamak için maruz
kaldığımız tüm otorite ve emirlerin
meşruluğunu sorgulamalı ve uyanık
kalmalıyız.
katılımcılar bir psikopat ya da ruh
hastalığına sahip kişiler değil; sokakta veya
markette karşılaşabileceğimiz, aynı evi
paylaşabileceğimiz, hatta belki aynaya
baktığımızda görebileceğimiz sıradan
insanlardı. Milgram’ın deneyi bu insanların
nasıl kısa sürede otoriteye boyun eğerek
başkalarına zalimce davranışlarda
bulunabileceklerini
göstermiştir.
Deneklerden birçoğunun deneye devam
ederken kendi içinde çatışma yaşadığı
gözlenmiştir. Milgram bu çatışmanın
"vicdan ve vicdansızlık" arasında değil,
"vicdan ile otoriteye itaat" arasında
gerçekleştiğini belirtmiştir. Kişi, otoriteyi
meşru olarak kabul ettiğinde kendisini
otoritenin emir eri gibi görebilir ve yaptığı
davranışların sorumluluklarını rahatlıkla
‘’Ben sadece üstlerimin bana
verdiği görevleri yerine
getirdim’’
- P e t e r C o w i e -
ARKETİP PSİKOLOJİ DERGİSİ 39